امامت امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حضرت رضا]]{{ع}} در [[جوانی]] و در عصر حضور [[امام کاظم]]{{ع}} دارای درجات والای [[علمی]] بود تا آنجا که امام کاظم{{ع}} اعلام می‌کرد که وی فقیه‌ترین فرزند من است<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۴۹.</ref>؛ یا اینکه ایشان را به عنوان [[مرجع]] علمی زمانه خود معرفی می‌کرد. چنان که بر اساس روایتی، امام کاظم{{ع}} به دیگر [[فرزندان]] خود توصیه کرد که هنگام داشتن [[پرسش]] به [[ابوالحسن الرضا]] مراجعه کنید و هر چه او گفت بپذیرید و به ذهن بسپارید<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۷۳.</ref>. یکی از گزارش‌هایی که به خوبی جایگاه علمی [[امام رضا]]{{ع}} را در [[دوران جوانی]] ایشان نشان می‌دهد خبری است که در منابع [[اهل سنت]] نقل شده است و البته نشان از توجه آنان به [[فضائل]] و مناقب امام رضا{{ع}} نیز دارد. بر پایه این خبر، [[امام رضا]]{{ع}} که در حدود بیست سال داشت، در [[مسجد النبی]]{{صل}}حاضر می‌شد و در موضوعات مختلف [[فتوا]] می‌داد<ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۱۵.</ref>.

شواهد حاکی از آن است که امام رضا{{ع}} در [[دوره جوانی]] و از زمانی که امام کاظم{{ع}} از سوی مأموران [[هارون]] دستگیر شد، به عنوان [[وکیل]] و [[وصی]] پدر خود به بخش مهمی از امور [[شیعیان]] رسیدگی می‌کرد<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۹۰.</ref>؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که باید بخش مهمی از دوران جوانی آن حضرت صرف اقداماتی در راستای حفاظت از کیان [[تشیع]] و حل نیازهای شیعیان شده باشد. گفته شده است که گاه [[اوامر]] امام کاظم{{ع}}، در دوران [[حبس]] ایشان از سوی [[عباسیان]]، در قالب پیغام یا [[نامه]] برای امام رضا{{ع}} فرستاده می‌شد؛ همچنین گاه اموالی برای آن حضرت ارسال می‌شد تا در راستای [[رشد]] تشیع و نیاز شیعیان [[مصرف]] شود<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۸-۳۲.</ref>.

پس از [[شهادت امام کاظم]]{{ع}} در سال ۱۸۳ق، آن حضرت (بنا بر قول ولادت ایشان در سال ۱۴۸ق) در ۳۵ سالگی به [[مقام امامت]] رسید و حدود بیست سال این مسئولیت الهی را بر عهده داشت. در [[روایات]] متعدد وارد شده است که [[امام]] [[موسی کاظم]]{{ع}}، به امامت امام رضا{{ع}} تصریح نموده است. تنها در موسوعه الامام [[الرضا]]{{ع}} بیش از ۹۰ خبر را از منابع مختلف درباره [[نص بر امامت]] آن حضرت در [[لوح]] [[حضرت فاطمه]]{{س}} و بیان [[حضرت رسول]]{{صل}} و دیگر [[ائمه]]{{عم}} ارائه شده است<ref>قزوینی، موسوعة الامام الرضا{{ع}}، ص۱۳۸ - ۲۰۱.</ref>. [[شیخ مفید]] از دوازده نفر از [[اصحاب ائمه]]{{عم}} روایاتی درباره [[جانشینی]] [[امام رضا]]{{ع}} نقل می‌کند<ref>مفید، ارشاد، ج۲، ص۲۴۸-۲۵۳.</ref>.<ref>[[پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۷۵.</ref>

# [[داوود رقی]] گوید: به [[موسی بن جعفر]] {{ع}} عرض کردم: قربانت گردم، من پیر شده‌ام، مرا از [[دوزخ]] رهائی بخش (امامم را به من بنما) حضرت با دست به پسرش ابوالحسن {{ع}} اشاره نمود و فرمود: {{متن حدیث|هذا صاحبکم من بعدی}}<ref>الکافی، ج ۱، ص ۳۱۲.</ref>. این پس از من [[صاحب]] شماست. [[اسحاق بن عمار]] گوید: به [[موسی بن جعفر]] {{ع}} عرض کردم: مرا به کسی که دینم را از او به‌دست آورم رهنمائی فرما، فرمود: {{متن حدیث|هَذَا ابْنِي عَلِيٌّ إِنَّ أَبِي أَخَذَ بِيَدِي فَأَدْخَلَنِي إِلَى قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ يَا بُنَيَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ {{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً}}<ref>سوره بقره، آیه ۳۰.</ref> وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا قَالَ قَوْلًا وَفَى بِهِ}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۱۲. همین پسرم علی است، همانا پدرم دست مرا گرفت و به‌سوی قبر رسول خدا {{صل}} برد و فرمود: پسر عزیزم: خدای عزوجل فرمود: همانا من در زمین خلیفه گذارم و چون خدا چیزی فرماید بآن وفا کند. پس هیچ‌گاه روی زمین خالی از خلیفه و حجت نباشد.</ref>.

# صحاف گوید: من و [[هشام بن حکم]] و [[علی بن یقطین]] در [[بغداد]] بودیم، [[علی بن یقطین]] گفت: خدمت [[موسی بن جعفر]] {{ع}} نشسته بودم که پسرش [[علی]] وارد شد، [[امام]] فرمود: {{عربی|"يَا عَلِيَّ بْنَ يَقْطِينٍ هَذَا عَلِيٌّ سَيِّدُ وُلْدِي أَمَا إِنِّي قَدْ نَحَلْتُهُ كُنْيَتِي"}}<ref>الکافی، ج ۱، ص ۳۱۱، باب الإشارة و النص علی أبی الحسن الرضا {{ع}} و کفایة الاثر، ص ۲۷۱ و عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۱.</ref>. ای [[علی بن یقطین]] همین [[علی]] سرور اولاد من است، همانا من کنیه خودم را که ابوالحسن است به او بخشیده‌ام. هشام دست خود را به پیشانیش زد و گفت: وای بر تو چه گفتی؟ ابن یقطین گفت: به [[خدا]] همین طور که گفتم از او شنیدم. هشام گفت: با این سخن به تو خبر داده که امر [[امامت]] پس از وی به او متعلق است<ref>[[رحمت الله ضیائی ارزگانی|ضیائی ارزگانی، رحمت الله]]، [[امامت امام رضا (مقاله)|امامت امام رضا]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]؛ ص ۶۸-۷۰.</ref>.

# [[علی بن عبیدالله هاشمی]] گوید: من و سایرین ـ حدود ۷۰ نفر از شیعیان ـ در کنار [[قبر]] [[حضرت رسول]] {{صل}} بودیم و [[امام کاظم]] {{ع}} در حالی که دست [[فرزند]] خود "[[علی]]" را در دست گرفته بودند، به سمت ما آمدند و فرمودند: آیا می‌دانید من که هستم؟ ما گفتیم: شما سرور و بزرگ ما هستید حضرت فرمودند: نام و نسب مرا بگوئید، ما عرضه داشتیم: شما [[موسی]] بن [[جعفر بن محمد]] هستید، حضرت فرمودند: اینکه همراه من است، کیست؟ گفتیم: [[علی]] بن [[موسی بن جعفر]]، حضرت فرمودند: {{متن حدیث|اشْهَدُوا أَنَّهُ وَكِيلِي فِي حَيَاتِي وَ وَصِيِّي بَعْدَ مَوْتِي}}<ref>کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، ص ۲۷۲ و عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۶.</ref>. پس [[شاهد]] باشید که او در حیاتم [[وکیل]] و پس از فوتم، [[وصی]] من است.

# آن حضرت در آخرین سال‌های زندگانی خود، شمار درخور توجهی از بزرگان [[شیعه]] را جمع کرد و از آنان بر امامت امام رضا{{ع}} [[شهادت]] گرفت. همچنین با ارسال [[نامه]] به تنی چند [[عالمان]] و محدثان، آنان را [[گواه]] بر این رویداد قرار داد. مطابق روایتی ایشان هنگام حضور در [[بصره]] و [[بغداد]] نیز برای معرفی امام رضا{{ع}} تلاش کرد و به وسیله برخی افراد، یادداشتی در این باره برای [[اصحاب]] خود می‌فرستاد.

در مجموع می‌توان [[اطمینان]] یافت که معرفی [[امامت]] ایشان به [[دشواری]] برخی ائمه پیشین صورت نگرفته است. در مورد [[اخبار]] دال بر امامت امام رضا{{ع}}، گویا گاه خود اصحاب امام هفتم برای [[آگاهی]] از امام بعد، به ائمه{{عم}} مراجعه می‌کردند. در برخی موارد نیز شخص [[امام]]{{ع}} افراد را از این موضوع با خبر می‌کردند و برای نمونه، چنین برای احضار اصحاب خود دلیل آوردند که خواستم تا [[گواه]] باشید که این پسرم ـ اشاره به [[امام رضا]]{{ع}}-ـ [[وصی]] و [[جانشین]] من است<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۲۵۰.</ref>. [[امام کاظم]]{{ع}} مدتی پیش از دستگیری و منتقل شدن به [[بغداد]] نیز در جمع [[یاران]] بار دیگر مشخص کردند که امام پس از ایشان کیست<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۳۱۵؛ طوسی، الغیبة، ص۴۰.</ref>. با این حال طبیعی بود که به خاطر وجود فضای [[سیاسی]] [[حاکم]] در عصر امام کاظم{{ع}} و محوریت دادن سران [[امامیه]] به امر [[تقیه]]، [[اخبار]] امامت امام رضا{{ع}} به همه [[شیعیان]] نرسد. جالب است که مطابق برخی اقوال حتی در [[مدینه]] نیز پس از شایع شدن [[شهادت امام کاظم]]{{ع}} برخی به [[احمد بن موسی]]{{ع}} به عنوان امام خویش مراجعه کردند و نقل شده است که [[مقامات]] ارجمند احمد در [[علم]] و [[عبادت]] و فضل، سبب این تصور شده بود که امام بعد از امام کاظم{{ع}}، اوست، اما وی در خطبه‌ای بر امامت امام رضا{{ع}} پس از پدرش تأکید نمود. مطابق این خبر همه حاضران سخن احمد بن موسی{{ع}} را پذیرفتند، و دسته جمعی از [[مسجد]] بیرون آمده در حالی که احمد بن موسی{{ع}} در پیشاپیش آنان بود، با هم به در [[خانه]] [[حضرت رضا]]{{ع}} رفتند و با آن حضرت [[بیعت]] کردند، امام رضا{{ع}} برای احمد بن موسی، [[دعا]] کردند<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۲۲۱.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص۷۵.</ref>

علاوه بر اینها تصریح [[پیامبر خدا]] به [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} از [[دلایل]] مهم [[امامت]] آن حضرت است که در [[روایات]] به آن تصریح شده است؛ در روایتی که از [[سلمان]]، صحابی بزرگ [[نقل]] شده آمده است: [[پیامبر اسلام]] وقتی به [[ائمه دوازده‌گانه]] بعد از خود اشاره می‌کند، [[سلمان]] از آن حضرت می‌خواهد که به نام‌های آنان نیز تصریح نماید، از این رو [[پیامبر]] همه آن بزرگواران را به اسم نام می‌برد که [[امام رضا]] {{ع}} [[هشتمین امام]] در میان آنهاست<ref>خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۴۲؛ بحرانی، سید هاشم، غایة المرام، ج۱، ص۲۴۲.</ref> همچنین از [[جابر]] [[روایت]] شده که [[پیامبر]] نام [[مبارک]] [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} را جزء [[ائمه دوازده‌گانه]] ذکر فرموده است<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص۲۵۲؛ طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۴، ص۴۰۹؛ قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ج۳، ص۲۹۹.</ref>.<ref>[[رحمت الله ضیائی ارزگانی|ضیائی ارزگانی، رحمت الله]]، [[امامت امام رضا (مقاله)|امامت امام رضا]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)| دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۴۳۴.</ref>

از میان مهم‌ترین منابع [[تاریخ]] و [[سیره]] حضرت، تنها در کتاب [[عیون اخبار الرضا]]{{ع}}، بخش قابل توجهی از اخبار به [[قدرت]] و [[علم الهی]] حضرت و به نوعی معجزات ایشان ذیل عناوینی چون نشانه‌های امامت امام رضا{{ع}}، پرداخته شده است<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ابواب ۴۷ و ۴۸.</ref>. این معجزات یادشده حدود ۶۰ خبر در موارد بیانی یا [[حسی]] است که در این موارد [[امام]]{{ع}} از ضمیر فردی با خبر شده و بدون درخواست وی حاجتش را فراهم کرده است و یا رخدادهای [[آینده]] را در مورد فرد یا [[حکومت]] پیش‌بینی نموده است و این پیش‌بینی به وقوع پیوسته است. دسته دیگر مربوط به [[علم امام]] و اخباری است که مطابق آن امام از زبان‌های مختلف مطلع بوده و به صورت سلیس با آن زبان سخن گفته‌اند<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص۷۸.</ref>.

گستردگی [[علم]] و [[آگاهی امام]] [[رضا]] {{ع}} به تمام [[احکام شرعی]] از دیگر [[دلایل امامت]] آن حضرت است<ref>مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج۲، ص۲۳۹.</ref> زیرا هیچ کس غیر از آن حضرت در آن زمان دارای چنین ویژگی نبوده است<ref>مناقب، ج۴، ص۳۳۲.</ref> [[امام رضا]] {{ع}} در مناظره‌ای که از طرف [[مأمون]] برگزار گردید، همه سران [[مذاهب]] و [[ادیان]] از قبیل [[یهودی]]، [[مسیحی]]، [[زردشتی]]، برهمن، صابئی، منکر [[خدا]]... را در بحث مغلوب نمود<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۳۹.</ref>. علاوه بر آن، خبر دادن آن حضرت از [[امور غیبی]] و آشنایی به تمام لغات از دیگر [[دلایل امامت]] آن حضرت است، [[اباصلت هروی]] می‌گوید: "[[امام رضا]] {{ع}} با [[مردم]] به زبان خودشان گفت و گو می‌کرد، روزی به آن حضرت عرض کردم یا ابن [[رسول الله]] از آشنایی شما با این زبان‌ها در شگفتم؟ حضرت فرمود: ای [[اباصلت]] من [[حجت خدا]] بر خلق او هستم و [[حق تعالی]] حجتی را بر قومی فرا نگیرد، در حالی که آن [[حجت]] به لغت‌های ایشان آشنا نباشد"<ref>{{متن حدیث|كَانَ الرِّضَا {{ع}} يُكَلِّمُ النَّاسَ بِلُغَاتِهِمْ فَقُلْتُ لَهُ فِي ذَلِكَ فَقَالَ يَا أَبَا الصَّلْتِ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَتَّخِذَ حُجَّةً عَلَى قَوْمٍ وَ هُوَ لَا يَعْرِفُ لُغَاتَهُمْ}}؛ مناقب، ص۳۳۳؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۳، ص۱۱۹.</ref>.<ref>[[رحمت الله ضیائی ارزگانی|ضیائی ارزگانی، رحمت الله]]، [[امامت امام رضا (مقاله)|امامت امام رضا]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)| دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۴۳۵.</ref>

درباره [[افضلیت امام رضا]] {{ع}} هم [[روایات]] فراوانی وجود دارد و هم از اعتراف دیگران در این زمینه می‌توان استفاده کرد. [[یزید]] بن سلیط زیدی می‌گوید: [[موسی بن جعفر]] {{ع}} فرمود: من در این سال وفات خواهم کرد و پسرم "علی" همنام علی بن ابی طالب {{ع}} و همنام علی بن الحسین {{عم}} و دارای فهم، علم و شکوه و هیبت امیرالمؤمنین {{ع}} است و تا چهار سال بعد از هارون، اجازه سخن گفتن ندارد ولی وقتی آن چهار سال گذشت، درباره هر چه می‌خواهی از او سؤال کن که به خواست خدا به تو پاسخ خواهد داد<ref>{{متن حدیث|إِنِّي‏ أُوخَذُ فِي هَذِهِ السَّنَةِ وَ عَلِيٌّ ابْنِي سَمِيُّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ {{ع}} وَ سَمِيُّ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ {{ع}} أُعْطِيَ فَهْمَ الْأَوَّلِ وَ عِلْمَهُ وَ نَصْرَهُ وَ رِدَاءَهُ وَ لَيْسَ لَهُ أَنْ يَتَكَلَّمَ إِلَّا بَعْدَ هَارُونَ بِأَرْبَعِ سِنِينَ فَإِذَا مَضَتْ أَرْبَعُ سِنِينَ فَاسْأَلْهُ عَمَّا شِئْتَ يُجِيبُكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى}}؛ عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۴ و الإمامة و التبصرة من الحیرة، ص ۷۷ و کافی، ج ۱، ص ۳۱۳.</ref>. [[مأمون عباسی]] در موارد متعدد زبان به [[مدح]] و ثنای [[امام رضا]] {{ع}} گشوده است از جمله [[رجاء]] بن ابی ضحاک می‌گوید: از سوی مامون مراقب [[علی بن موسی]] بودم تا او را از [[مدینه]] به [[مرو]] بیاورم و تمام رفتارش را شبانه روز زیر نظر داشتم وقتی که به مرو رسیدم گزارش از حالات و کارهای [[امام رضا]] {{ع}} را در طول سفر به مامون دادم وی گفت: {{عربی|"هَذَا خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُهُمْ وَ أَعْبَدُهُمْ"}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۱۸۰.</ref>. سمهودی در جواهر العقدین می‌نویسد: {{عربی|"و أَمَّا عَلِيٌ الرِّضَا بْنُ مُوسَي الْكَاظِمِ، فَكَانَ أَوْحَدُ زَمَانِهِ، جَلِيلُ الْقَدْرِ"}}<ref>جواهر العقدین، ج ۳، ص ۴۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، ج۲، ص۶۸-ـ ۷۰.</ref>