پرش به محتوا

صبر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۵۸ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۲ سپتامبر ۲۰۲۳
خط ۱۰: خط ۱۰:


== مقدمه ==
== مقدمه ==
صبر در اصل به معنای منع و بازداشتن است<ref>معجم مقاییس اللغه، ج ‌۳، ص۳۲۹، «صبر».</ref> و به ضد [[جزع]]<ref>العین، ج ۷، ص۱۱۵؛ جمهرة‌ اللغه، ج ۱، ص۳۱۲؛ المحیط فی اللغه، ج‌۸، ص۱۳۴، «صبر».</ref> ([[بی‌تابی]]) و خودداری در [[سختی]] و تنگنا<ref>مفردات، ص۴۷۴، «صبر».</ref> نیز معنا شده است. از صبر در اصطلاح، تعاریف بسیاری ارائه شده است.<ref>نضرة النعیم، ج ۶، ص۲۴۴۲.</ref> صبر در [[علم اخلاق]]، به [[خویشتن‌داری]] [[انسان]] در برابر خواهش‌های نفس اطلاق شده؛ به‌گونه‌ای که در برابر لذت‌های [[ناپسند]] [[تسلیم]] نباشد.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ نیز نک: معراج السعاده، ص۴۹.</ref> برخی، از منظری صبر را همانند [[حیا]]، [[حلم]] و [[قناعت]]، از [[فروع]] [[عفّت]]<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و از منظر دیگری از فروع صفت [[شجاعت]] دانسته‌اند.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ معراج السعاده، ص۴۹.</ref> این دو نگاه چنین توجیه شده‌اند که اگر صبر و خویشتن‌داری در برابر شهوت‌های هیجان‌انگیز باشد، از فروع عفّت و اگر در برابر امور هراس‌انگیز و ترس‌آور باشد، از فروع شجاعت است.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> برخی نیز با رویکرد تحلیل شبکه‌ای از مفاهیم [[اخلاقی]] - [[دینی]] [[قرآن]]، صبر را بخشی از شجاعت دانسته و افزوده‌اند که پیش از [[اسلام]] همین معنا از صبر رایج بوده؛ ولی اسلام مفهوم این [[فضیلت اخلاقی]] را مانند بسیاری از دیگر مفاهیم دگرگون کرده و به آن سمت و سویی کاملاً دینی بخشیده است.<ref>مفاهیم اخلاقی، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> از [[امام علی]] نیز نقل شده که شجاعت به صبر کردن است.<ref>بحارالانوار، ج ‌۷۵، ص۱۱؛ التحریر و التنویر، ج ۱، ص۴۶۲.</ref> از دیدگاه بعضی، صبر از ویژگی‌های [[انسان]] است که گاهی میان [[عقل]] و [[شهوت]] وی [[تعارض]] وجود دارد. <ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> از نگاه بعضی، صبر در میان [[ارزش‌های اخلاقی]] مفهومی بسیار گسترده‌ دارد. به نظر ایشان، خویشتن‌داری با [[پایبندی]] به عقل و [[شرع]]، صبر نامیده می‌شود و بسته به اینکه در چه زمینه‌ای باشد، نام‌هایی گوناگون مانند شجاعت، [[شرح صدر]]، [[کتمان]]،<ref>مفردات، ص۵۷۳، «صبر».</ref> عفّت، حلم، [[زهد]] و قناعت دارد.<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> به‌طورکلی، صبر، انجام دادن کارهای دشوار و [[بردباری]] در برابر سختی‌هاست،<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> درنتیجه، صبر، بیشتر [[نظام رفتاری]] یک فرد [[مسلمان]] را شکل می‌دهد،<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶ – ۶۷.</ref> زیرا از یک سو باید در برابر خوشی‌های ناروا و مخالف عقل و شرع خویشتن‌دار باشد و از دیگر سو باید طاعاتی را به‌جا آورد که برای او دشوار است، چنان‌که در روایتی از امام علی نیز به همین معنا اشاره شده است.<ref>مجمع البیان، ج ‌۱، ص۴۳۲.</ref> در این نوشتار [[صبر]] به معنای اخیر و عام آن یعنی [[خویشتن‌داری]] در برابر خوشی‌ها و [[ناخوشی‌ها]] مورد نظر است که در عرصه‌های گوناگون نام‌های مختلف و اقسام و مراتبی دارد. و شامل [[حلم]] نیز می‌شود. حلم به معنای خویشتن‌داری و [[حفظ آرامش]] در [[زمان]] [[خشم]]<ref>مفردات، ص۱۲۹؛ المعجم‌الوسیط، ج ۱، ص۱۹۴، «حلم».</ref> و ترک [[عجله]] است.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج ۲، ص۹۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۴۶، «حلم».</ref>
صبر در اصل به معنای منع و بازداشتن است<ref>معجم مقاییس اللغه، ج ‌۳، ص۳۲۹، «صبر».</ref> و به ضد [[جزع]]<ref>العین، ج ۷، ص۱۱۵؛ جمهرة‌ اللغه، ج ۱، ص۳۱۲؛ المحیط فی اللغه، ج‌۸، ص۱۳۴، «صبر».</ref> ([[بی‌تابی]]) و خودداری در [[سختی]] و تنگنا<ref>مفردات، ص۴۷۴، «صبر».</ref> نیز معنا شده است. از صبر در اصطلاح، تعاریف بسیاری ارائه شده است.<ref>نضرة النعیم، ج ۶، ص۲۴۴۲.</ref> صبر در [[علم اخلاق]]، به [[خویشتن‌داری]] [[انسان]] در برابر خواهش‌های نفس اطلاق شده؛ به‌گونه‌ای که در برابر لذت‌های [[ناپسند]] [[تسلیم]] نباشد.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ نیز نک: معراج السعاده، ص۴۹.</ref> برخی، از منظری صبر را همانند [[حیا]]، [[حلم]] و [[قناعت]]، از [[فروع]] [[عفّت]]<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و از منظر دیگری از فروع صفت [[شجاعت]] دانسته‌اند.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ معراج السعاده، ص۴۹.</ref> این دو نگاه چنین توجیه شده‌اند که اگر صبر و خویشتن‌داری در برابر شهوت‌های هیجان‌انگیز باشد، از فروع عفّت و اگر در برابر امور هراس‌انگیز و ترس‌آور باشد، از فروع شجاعت است.<ref>تهذیب الاخلاق، ص۱۰۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> برخی نیز با رویکرد تحلیل شبکه‌ای از مفاهیم [[اخلاقی]] - [[دینی]] [[قرآن]]، صبر را بخشی از شجاعت دانسته و افزوده‌اند که پیش از [[اسلام]] همین معنا از صبر رایج بوده؛ ولی اسلام مفهوم این [[فضیلت اخلاقی]] را مانند بسیاری از دیگر مفاهیم دگرگون کرده و به آن سمت و سویی کاملاً دینی بخشیده است.<ref>مفاهیم اخلاقی، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> از [[امام علی]] نیز نقل شده که شجاعت به صبر کردن است.<ref>بحارالانوار، ج ‌۷۵، ص۱۱؛ التحریر و التنویر، ج ۱، ص۴۶۲.</ref> از دیدگاه بعضی، صبر از ویژگی‌های [[انسان]] است که گاهی میان [[عقل]] و [[شهوت]] وی [[تعارض]] وجود دارد. <ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> از نگاه بعضی، صبر در میان [[ارزش‌های اخلاقی]] مفهومی بسیار گسترده‌ دارد. به نظر ایشان، خویشتن‌داری با [[پایبندی]] به عقل و [[شرع]]، صبر نامیده می‌شود و بسته به اینکه در چه زمینه‌ای باشد، نام‌هایی گوناگون مانند شجاعت، [[شرح صدر]]، [[کتمان]]،<ref>مفردات، ص۵۷۳، «صبر».</ref> عفّت، حلم، [[زهد]] و قناعت دارد.<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> به‌طورکلی، صبر، انجام دادن کارهای دشوار و [[بردباری]] در برابر سختی‌هاست،<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶-۶۷؛ البحر المحیط، ج‌۲، ص۵۶.</ref> درنتیجه، صبر، بیشتر [[نظام رفتاری]] یک فرد [[مسلمان]] را شکل می‌دهد،<ref>احیاء علوم الدین، ج ۴، ص۶۶ – ۶۷.</ref> زیرا از یک سو باید در برابر خوشی‌های ناروا و مخالف عقل و شرع خویشتن‌دار باشد و از دیگر سو باید طاعاتی را به‌جا آورد که برای او دشوار است، چنان‌که در روایتی از امام علی نیز به همین معنا اشاره شده است.<ref>مجمع البیان، ج ‌۱، ص۴۳۲.</ref> در این نوشتار [[صبر]] به معنای اخیر و عام آن یعنی [[خویشتن‌داری]] در برابر خوشی‌ها و [[ناخوشی‌ها]] مورد نظر است که در عرصه‌های گوناگون نام‌های مختلف و اقسام و مراتبی دارد. و شامل [[حلم]] نیز می‌شود. حلم به معنای خویشتن‌داری و [[حفظ آرامش]] در [[زمان]] [[خشم]]<ref>مفردات، ص۱۲۹؛ المعجم‌الوسیط، ج ۱، ص۱۹۴، «حلم».</ref> و ترک [[عجله]] است<ref>معجم مقاییس اللغه، ج ۲، ص۹۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۴۶، «حلم».</ref>.<ref>[[علی‌جان کریمی|کریمی، علی‌جان]]، [[صبر - کریمی (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۷، ص79.</ref>


==صبر در قرآن کریم==
==صبر در قرآن کریم==
۱۱۵٬۲۱۳

ویرایش