عصمت حضرت نوح: تفاوت میان نسخه‌ها

=== آیه 45 سوره هود ===

«برای نقض [[عصمت حضرت نوح]] {{ع}} به آیاتی چند از [[سوره هود]] استناد شده است<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۳۵.</ref> که عبارت‌اند از: {{متن قرآن|وَنَادَى نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ * قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ * قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَإِلَّا تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«و نوح پروردگارش را بخواند و گفت: پروردگارا! پسرم از خاندان من است و بی‌گمان وعده تو راستین است و تو داورترین داورانی * فرمود: ای نوح! او از خاندان تو نیست، بی‌گمان او کرداری ناشایسته است پس چیزی را که نمی‌دانی از من مخواه، من تو را اندرز می‌دهم که مبادا از نادانان باشی * گفت: پروردگارا! من از اینکه چیزی از تو بخواهم که بدان دانشی ندارم به تو پناه می‌برم و اگر مرا نیامرزی و به من بخشایش نیاوری از زیانکاران خواهم بود» سوره هود، آیه ۴۵-۴۷.</ref>.

'''تبیین [[شبهه]]''': برای رد عصمت حضرت نوح {{ع}} به چند فراز در این [[آیات]] استناد شده است:

'''فراز نخست''': حضرت طبق عبارت {{متن قرآن|... إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي...}} فرزند خویش را از [[اهل]] خود می‌شمارد و از [[خداوند]] [[نجات]] وی را می‌خواهد؛ این در حالی است که پیش‌تر وی را به پیوستن به [[مؤمنان]] فرا خوانده بود و پاسخ منفی او را دریافت کرده بود: {{متن قرآن|يَا بُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِرِينَ * قَالَ سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ}}<ref>«و آن (کشتی) آنان را در میان موجی کوه‌پیکر (پیش) می‌برد و نوح پسرش را- که (هنوز) بر کرانه‌ای بود- فرا خواند: پسرکم! با ما سوار شو و با کافران مباش! * او گفت: آنک به کوهی پناه می‌جویم که مرا از آب نگاه می‌دارد؛ (نوح) گفت: امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود جز (برای) آن کس که (خداوند بر او) بخشایش آورده باشد و موج میان آن دو افتاد و او از غرق‌شدگان گشت» سوره هود، آیه ۴۲-۴۳.</ref>.

وی با این پاسخ، از [[کفر]] خود پرده برداشت. پس چرا حضرت [[نجات]] او را خواهان بود؟! آیا درخواست [[حضرت نوح]] {{ع}} از [[خداوند]] پیش از [[دعوت]] فرزندش برای سوار شدن به کشتی بوده است یا پس از آن؟ اگر قبلاً از خداوند نجات او را درخواست داشته و پاسخ خداوند را مبنی بر نجات نیافتن او دریافت کرده است، پس چگونه پس از آن، از فرزندش می‌خواهد که بر کشتی سوار شود؟ اما اگر دعوت از فرزند پیش از گفت و گو با خداوند بوده و با شنیدن پاسخ منفی فرزند به کفر او پی برده است، پس چسان از خداوند نجات او را درخواست می‌کند.

'''فراز دوم''': {{متن قرآن|...فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ...}} این فراز بیانگر آن است که این درخواست، با [[علم]] و [[آگاهی]] نبوده است و [[قرآن]] در [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِ}}<ref>«و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.</ref> [[مردم]] را از [[اقدام]] ناآگاهانه باز داشته است. از جمله {{متن قرآن|...إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ}} چنین برداشت می‌شود که این کار، ریشه در [[نادانی]] داشته که در [[آموزه‌های دینی]] نکوهش شده است، [[حضرت موسی]] {{ع}} در پاسخ [[بنی اسرائیل]] که آن حضرت را به [[مسخره کردن]] متهم می‌ساختند، اظهار داشت: {{متن قرآن|...أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: خداوند به شما فرمان می‌دهد که گاوی بکشید؛ گفتند: آیا ما را به ریشخند گرفته‌ای؟ گفت: به خداوند پناه می‌جویم که از نادانان باشم» سوره بقره، آیه ۶۷.</ref>؛

'''فراز سوم''': [[حضرت نوح]] {{ع}} با گفتن {{متن قرآن|...وَإِلَّا تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«گفت: پروردگارا! من از اینکه چیزی از تو بخواهم که بدان دانشی ندارم به تو پناه می‌برم و اگر مرا نیامرزی و به من بخشایش نیاوری از زیانکاران خواهم بود» سوره هود، آیه ۴۷.</ref>، به [[گناه]] خویش [[اقرار]] کرده است و این خود روشن‌ترین دلیل بر [[اثبات]] [[لغزش]] است<ref>ر.ک: جعفر سبحانی، عصمة الانبیاء، ص۱۱۵.</ref>.

'''پاسخ شبهه''': برای روشن‌سازی این موضوع، باید توجه داشت که [[قرائت]]{{متن قرآن|عَمَلٌ}} قرائت متواتر است؛ البته کسائی {{عربی|انه عمل غير صالح}} قرائت کرده است و آن را برگرفته از قرائت [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌داند؛ ولی ابن مجاهد در پاسخ اظهار می‌دارد که اگر قرائت پیامبر اکرم {{صل}} با آنچه کسائی می‌گوید یکی بود، [[مردم مدینه]] و [[حجاز]] که از آن حضرت [[شناخت]] بیشتری داشتند، این قرائت را بر می‌گزیدند<ref>ر.ک: حسن بن احمد بن خالویه، اعراب القراءات السبع و عللها، تحقیق عبدالرحمن بن سلیمان العثیمین، ص۲۸۳.</ref>. ضمیر در {{متن قرآن|إِنَّهُ}} یا به [[فرزند حضرت نوح]] {{ع}} بر می‌گردد یا به این درخواست حضرت<ref>حسن بن عبدالغفار فارسی، الحجة للقراء السبعة، تحقیق بدر الدین قهوجی و بشیر جویجاتی، ص۳۴۱.</ref>. بر اساس احتمال نخست، برای توجیه آن به تقدیر گرفتن چیزی نیازمندیم؛ مثلاً بگوییم {{عربی|انه ذو عمل غير صالح}} که تقدیر گرفتن، خود خلاف ظاهر است<ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۹، جزء ۱۸، ص۴.</ref>؛ ولی بر پایه احتمال دوم، نیازی به این تقدیر گرفتن نیست و [[آیه]] این چنین معنا می‌شود، این سؤال و درخواست، کاری ناشایسته بوده است. محی الدین درویش [[معتقد]] است که برگرداندن ضمیر به پسر نوح {{ع}} فاقد دلیل و با [[بلاغت]] [[کلام]] ناسازگار است<ref> ر.ک: محی الدین درویش، اعراب القرآن الکریم، ج۴، ص۳۷۳.</ref>. در [[تأیید]] این سخن ممکن است گفته شود اگر [[مرجع]] ضمیر در {{متن قرآن|إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ}} را درخواست [[حضرت نوح]] {{ع}} بدانیم، نیازی به تقدیر گرفتن چیزی نیست؛ ولی اگر پسر [[حضرت]] را [[مرجع]] ضمیر بدانیم، به تقدیر گرفتن کلمه «ذو» نیازمند خواهیم بود. همین بی‌نیاز بودن از تقدیر، احتمال نخست را قوت می‌بخشد.

ایراد این [[تأیید]] در این است که با احتمال دوم نیز می‌توان از تقدیر گرفتن بی‌نیاز بود؛ چراکه ممکن است از قبیل «زید [[عدل]]» باشد که حکایت از مبالغه و کثرت دارد. در این صورت، احتمال نخست امتیازی نخواهد داشت.

[[مفسران]] ادیب و ادیبان [[مفسر]] بر آن‌اند که ضمیر به [[فرزند حضرت نوح]] {{ع}} بر می‌گردد؛ حال یا مضاف در تقدیر می‌گیرند، همان‌گونه که [[سید مرتضی]] و صافی بر آن‌اند<ref>{{عربی|ان ابنك ذو عمل غير صالح}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۳۷)؛ ر.ک: محمود صافی، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه، ج۶، ص۲۴۵؛ عبدالله بن عمر بیضاوی، انوار التنزیل، ج۲، ص۲۶۵. </ref>، یا بدون تقدیر گرفتن مضاف، که [[زمخشری]]، [[بیضاوی]] و [[آلوسی]] آن را پذیرفته‌اند<ref>ر.ک: محمود بن عمر زمخشری، الکشاف، ج۲، ص۹۹؛ ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۷، جزء ۱۲، ص۱۰۲.</ref>. در نتیجه [[آیه شریفه]] این گونه [[تفسیر]] می‌شود: ذات پسر نوح، عمل غیر [[صالح]] به شمار می‌آید و این مبالغه در نکوهش اوست.

درویش، برگرداندن ضمیر را به فرزند، بدون دلیل و با [[بلاغت]] [[کلام]] ناسازگار دانسته است، ولی خود نیز دلیلی برای برگرداندن ضمیر به درخواست حضرت نوح {{ع}} بیان نکرده و وجه ناسازگاری گفتار مفسران با بلاغت را تبیین نساخته است. در مقابل وی، آلوسی برگرداندن ضمیر به درخواست حضرت را به این دلیل مردود شمرده است که دیگر این جمله تعلیلی برای جمله پیشین نخواهد بود و فایده‌ای که از آن به دست می‌آمد، از بین می‌رود و سیاق کلام نیز آسیب خواهد دید<ref>ر.ک: ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۷، جزء ۱۲، ص۱۰۳.</ref>.

پاسخ سخن آلوسی این است که بگوییم مرجع ضمیر، همان فرزند حضرت نوح {{ع}} است. در نتیجه [[آیه]] از ناشایست بودن [[رفتار]] وی حکایت دارد و بازگرداندن ضمیر به درخواست حضرت، با دیگر فرازهای [[آیه]] ناهمخوان است<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref>.

'''پاسخ نخست: دلالت نداشتن آیه بر [[کفر]] فرزند''': جمله {{متن قرآن|سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ...}} حکایت از کفر فرزند ندارد و او هرگز در حضور پدر، گفتار کفرآمیزی بر زبان جاری نساخته بود؛ بلکه تنها در مورد سوار شدن بر کشتی در کنار دیگر [[مؤمنان]]، از [[اطاعت]] پدر سر برتافته و رفتن بر فراز [[کوه]] را وسیله [[نجات]] خود قرار داده بود. حضرت هم با [[حفظ]] [[احتیاط]] و [[ادب]] [[پیامبری]]، این درخواست را به طور غیرصریح بر زبان جاری می‌سازد؛ یعنی نجات حتمی فرزند را نمی‌طلبد، بلکه با این کنایه که فرزندم از [[اهل]] من است و تو نجات آنان را به من نوید داده‌ای، این خواسته را مطرح می‌کند. [[خداوند]] نیز با جمله {{متن قرآن|فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ}} آن حضرت را از درخواست نجات فرزندش به طور مستقیم باز می‌دارد تا مبادا او در [[وادی]] [[نادانی]] گام نهد و از شمار [[جاهلان]] شود: {{متن قرآن|...إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ}}. آری، این سان عنایت الهی به کمک فرستادگانش می‌شتابد و آنان را از لغزیدن در دامن خطاها باز می‌دارد. نوح {{ع}} که این عنایت الهی را در مورد خود می‌نگرد، زبان به [[سپاس]] می‌گشاید و به او پناه می‌جوید که‌ای [[خدا]]، عنایتت را از من دریغ مدار، وگرنه از زیان‌کاران خواهم بود<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۲-۲۳۸؛ محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۹، جزء ۱۸، ص۵.</ref>.

فراز پایانی نیز این سان [[تفسیر]] می‌شود که ظاهر این [[کلام]] بیانگر [[توبه]] و حقیقتش بیانگر [[شکر نعمت]] [[پروردگار]] است که او را [[تعلیم]] داد و به ادب الهی مؤدب ساخت. اینکه ظاهرش توبه است، از آن روست که به خداوند پناه برد و از او [[آمرزش]] و [[رحمت]] طلب کرد؛ به این معنا که درخواست کرد [[خداوند]] او را از هر آنچه مایه [[لغزش]] و هلاکت [[انسان]] است، [[حفظ]] کند و مشمول عنایت و رحمتش قرار دهد. [[گناه]]، اعم از آن است که با [[امر تشریعی]] [[مخالفت]] شود یا هر امری که به گونه‌ای برای انسان ناخوشایند باشد. همچنین [[آمرزش]] اعم از آن است که گناه متعارف بخشیده شود یا اینکه هر گونه آثار سوئی درباره انسان پوشیده شود. [[حقیقت]] این گفتار [[شکر]] است؛ زیرا عنایت الهی او را از درخواستی که در ردیف [[جاهلان]] قرارش می‌داد، بازداشت و با بیان حقیقت، او را از لغزیدن از مسیر صحیح حفظ فرمود. این خود، نعمتی بود که خداوند به او ارزانی داشت. پس محتوای گفتار آن حضرت در جمله {{متن قرآن|وَإِلَّا تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِينَ}} این است که ای [[خدا]] اگر مرا در [[لغزش‌ها]] حفظ نمی‌فرمودی، من از زیانکاران می‌شدم. شکر و ثنا بر این کار زیبایت<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۸.</ref>. با این بیان، دیگر نیازی به توجیه این عمل به عنوان [[ترک اولی]] نخواهد بود.

[[علامه طباطبایی]] در گفتاری با عنوان «[[ادب]] [[پیامبران]]» به تحلیل جریان [[حضرت نوح]] {{ع}} و تبیین این پاسخ می‌پردازد که گزیده آن چنین است: بدون تردید ظاهر گفتار حضرت نوح {{ع}} حکایت از آن دارد که او [[نجات]] فرزندش را درخواست کرده است؛ اما [[اندیشه]] در [[آیات]] این داستان، حقیقت را به گونه‌ای دیگر آشکار می‌سازد. از سویی خداوند او را [[مأمور]] کرد تا خود و خانواده‌اش و [[مؤمنان]] را بر کشتی سوار کند: {{متن قرآن|احْمِلْ فِيهَا...}} و به همه آنان [[وعده]] نجات داد و تنها کسانی را استثنا فرمود که عذابشان حتمی بود. فرزندش که معلوم نیست به [[دعوت]] پدر پاسخ منفی داده باشد، از آنچه خداوند در مورد مخالفت فرزند نوح {{ع}} با پدر در سوار شدن به کشتی نقل فرموده است، نمی‌توان به [[کفر]] او رأی داد. او از [[کافران]] نبوده است. پس گستره وعده الهی برای [[نجات]]، او را نیز در بر خواهد گرفت. از دگر سو [[خداوند]] حکم قطعی خود را در مورد [[مردم]] به حضرت [[ابلاغ]] فرمود: {{متن قرآن|وَأُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ...}}<ref>«و به نوح وحی شد که از قوم تو جز کسانی که (تا کنون) ایمان آورده‌اند ایمان نخواهند آورد پس، از آنچه می‌کنند اندوهناک مشو!» سوره هود، آیه ۳۶.</ref>. آیا مقصود از [[ظالمان]] تنها کسانی بودند که [[دعوت]] او را [[انکار]] کردند یا هر [[ستمگری]] می‌تواند منظور باشد؟ گویا همین احتمالات باعث شد آن حضرت در مورد فرزندش دچار تردید گردد؛ زیرا [[حضرت نوح]] {{ع}} که خود یکی از پنج [[پیامبر اولوالعزم]] است، هرگز مقام [[وحی]] پروردگارش را به [[فراموشی]] سپرد که به او خطاب فرمود: {{متن قرآن|وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا...}}<ref>«و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد» سوره هود، آیه ۳۷.</ref>. او هرگز نجات مطلق و بی‌قید و شرط فرزندش را حتی اگر [[کافر]] باشد، خواستار نبوده است؛ زیرا که خود [[دعا]] کرد تا کافری بر روی کره زمین باقی نماند: {{متن قرآن|رَبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيَّارًا}}<ref>«و نوح گفت: پروردگارا! از کافران هیچ کس را روی زمین بر جای مگذار» سوره نوح، آیه ۲۶.</ref>. این ادب الهی است که [[بنده]] از مرز خود [[تجاوز]] نکند و آنچه را از [[مصلحت]] آن خبر ندارد، درخواست نکند؛ لذا در ندای خود تنها به وعده الهی پرداخت و چیزی بر آن نیفزود. [[عصمت]] خداوندی او را دریافت و او چیزی بر آن جمله اضافه نکرد. خداوند هم منظور از کلمه [[اهل]] را برایش تبیین فرمود که همان شایستگان‌اند و این فرزند از آنان نیست. حضرت پیش از آن چنین برداشت کرده بود که کلمه اهل، تمام افراد [[اهل بیت]] او را در بر خواهد گرفت و تنها [[همسر]] کافرش استثنا شده است. خداوند درخواست [[نجات]] فرزند را امری غیر عالمانه معرفی فرمود. آن حضرت هم بر آن شد تا با این [[تأدیب]] [[الهی]] درخواست خود را قطع، و دگربار آن را با چهره [[توبه]] و [[شکر]] ادا کند {{متن قرآن|رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ...}}<ref>«گفت: پروردگارا! من از اینکه چیزی از تو بخواهم که بدان دانشی ندارم به تو پناه می‌برم و اگر مرا نیامرزی و به من بخشایش نیاوری از زیانکاران خواهم بود» سوره هود، آیه ۴۷.</ref>. یکی از شواهدی که دلالت دارد او درخواست درونی خود را اظهار نکرده، این فراز است {{متن قرآن|أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ...}} او نگفت {{عربی|اني اعوذ من سؤال ما ليس به علم}} تا از اضافه شدن مصدر به فاعلش وقوع آن برداشت گردد (در ترجمه [[المیزان]] این جمله چنین نقل شده است: {{عربی|اعوذ بك من سؤالي ما ليس...}} که اضافه شدن مصدر به فاعل در آن روشن است).

[[شاهد]] دیگر، جمله {{متن قرآن|لَا تَسْأَلْنِ...}} است و اگر در خواست مطرح شده بود، جا داشت [[خداوند]] به گونه‌ای صریح آن را مردود سازد.... حضرتش با [[علم الهی]] خود می‌دانست که فرزندانشان نیز در [[آینده]] [[کافر]] خواهند شد: {{متن قرآن|إِنَّكَ إِنْ تَذَرْهُمْ يُضِلُّوا عِبَادَكَ وَلَا يَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا}}<ref>«که اگر آنان را وا نهی بندگانت را گمراه می‌کنند و جز گنهکار بسیار ناسپاس پدید نمی‌آورند» سوره نوح، آیه ۲۷.</ref>. با اینکه او [[پیامبری]] [[مهربان]] و اولین فرستاده خداوند و صاحب شریعت بود، این سان خواستار پاک‌سازی [[زمین]] از لوث وجود [[بت‌پرستان]] بود<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۶۵.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

'''پاسخ هشتم: هشدار به حضرت برای تکرار نکردن''': مقصود از {{متن قرآن|لَا تَسْأَلْنِ}} و {{متن قرآن|إِنِّي أَعِظُكَ}} این است که در [[آینده]]، چنین کاری از آن حضرت سر نزند و پس از آنکه [[خداوند]] او را با این [[حقیقت]] آشنا ساخت، دیگر چنین درخواستی از او روا نخواهد بود و اگر در آینده چنین کاری انجام دهد، از [[نادانان]] خواهد بود. [[هدف]] این خطاب این بود که به [[عصمت]] آن حضرت آسیبی وارد نیاید. این‌گونه هشدار دادن، هرگز با [[گناه]] و [[لغزش]] تلازمی ندارد<ref>ر.ک: احمد بن منیر اسکندری، پاورقی الکشاف، ج۲، ص۴۰۰.</ref>.

 

این توجیه با ظاهر [[آیه]] ناسازگار است؛ چون ظاهر [[آیه شریفه]]، حکایت از آن دارد که آن حضرت چنین درخواستی کرده است و لحن عتاب‌آمیز آیه نشان می‌دهد که به دلیل این درخواست، بازخواست شده است.

این سخن این گونه نقد می‌شود که لحن دوگانه این دو آیه، از دوگانگی مضمون آنها حکایت دارد. آیه در مورد پیامبر اکرم {{صل}} به صورت شرطی به طرح موضوع پرداخته است {{متن قرآن|لَئِنْ أَشْرَكْتَ...}}؛ ولی مطلق بودن آیه در مورد حضرت نوح {{ع}} نشان می‌دهد که آن حضرت این کار را انجام داده است. پس هرگز نمی‌توان از این دو آیه برداشتی یکسان داشت.

 

یادآوری این نکته در پایان این بحث ضروری می‌نماید که پاره‌ای از دیدگاه‌های بی‌اساس که با عنوان [[اسرائیلیات]] [[شهرت]] یافته‌اند، موضوع [[فرزند حضرت نوح]] {{ع}} را به گونه‌ای بسیار ناپسند مطرح می‌کنند؛ مثلاً از [[ابن جریج]] نقل شده است: نوح فرزندش را می‌خواند که سوار بر کشتی شود و [[گمان]] می‌داشت که او فرزندش است؛ در حالی که او فرزند [[واقعی]] وی نبود و تنها بر فراش نوح زاده شده بود و [[همسر نوح]] به وی [[خیانت]] کرده بود و در همین مورد است که [[خداوند]] فرموده است {{متن قرآن|فَخَانَتَاهُمَا}}<ref>«خداوند برای کافران، زن نوح و زن لوط را مثل زد که زیر سرپرستی دو بنده شایسته از بندگان ما بودند و به آن دو، خیانت ورزیدند اما آن دو (پیامبر) در برابر (عذاب) خداوند برای آنان سودی نداشتند و (به آنان) گفته شد که با (دیگر) واردشوندگان به آتش (دوزخ) درآیید» سوره تحریم، آیه ۱۰.</ref>.<ref>ر.ک: محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۹، ص۴۶.</ref>.

 

[[مفسران]]، ایرادهای این [[روایات]] و دیدگاه‌ها را چنین بر می‌شمارند:

# ناسازگاری آنها با ظاهر [[آیات قرآنی]]. [[قرآن]] در اینجا با به کار گرفتن عنوان «ابنه»، بر فرزند بودن او برای آن حضرت تأکید می‌ورزد. اگر این نسبت بی‌اساس، اساسی می‌داشت، قرآن در تعبیر خود به آن اشارتی می‌فرمود؛

# اگر این نسبت روا باشد، پس می‌توان خیانت [[همسران]] [[حضرت نوح]] و [[حضرت لوط]] {{عم}} {{متن قرآن|فَخَانَتَاهُمَا}} را نیز از نوع خیانت‌های جنسی دانست و این با [[قداست]] [[پیامبران]] ناهمخوان است و روی‌گردانی [[مردم]] را به دنبال خواهد داشت. پس [[حکمت الهی]] ایجاب می‌کند که در راستای پیشبرد [[هدف]] [[هدایت مردم]]، پیامبران از این اموری که جایگاه اجتماعی آنان را دچار آسیب می‌کند، به دور باشند<ref>ر.ک: حمید محمد قاسمی، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، ص۲۸۷.</ref>. خیانت همسران حضرت نوح و حضرت لوط {{عم}} تنها خیانت گفتاری بود که [[پیامبر خدا]]، حضرت نوح {{ع}} از جانب همسرش متهم به دیوانگی می‌شود و خبر ورود میهمانان حضرت لوط {{ع}}، از درون [[خانه]] به بیرون سایت می‌کند<ref>ر.ک: محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج۱۲، ص۱۶۰.</ref>. عبدالوهاب نجار ضمن [[پذیرفتن]] [[فرزندی]] پسر حضرت نوح {{ع}}، در [[پاک‌دامنی]] همسران [[پیامبران]] تردید می‌کند<ref>ر.ک: عبدالوهاب نجار، قصص الانبیاء، ص۳۸. </ref>؛

# روایاتی که در کتاب‌های [[روایی]] و [[تفسیری]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نقل شده، این دیدگاه را مردود شمرده‌اند. [[حضرت رضا]] {{ع}} در واکنش به این نگرش می‌فرماید: {{متن حدیث|كَذَبُوا هُوَ ابْنُهُ وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَفَاهُ عَنْهُ حِينَ خَالَفَهُ فِي دِينِهِ}}<ref>محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، علل الشرائع، ص۲۲.</ref>؛ «آنان [[دروغ]] گفته‌اند. او [[فرزند حضرت نوح]] بود؛ ولی در آن هنگام از [[کیش]] پدر سر برتافت و [[خداوند]] او را از شمار [[اهل]] [[حضرت نوح]] {{ع}} خارج ساخت». همچنین روایاتی در جلد یازدهم [[بحارالانوار]] نقل شده است مبنی بر اینکه [[امامان معصوم]] {{عم}} تصریح کرده‌اند که او فرزند نوح {{ع}} بود<ref> {{متن حدیث|قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} إِنَّ اللَّهَ قَالَ لِنُوحٍ‌{{ع}} إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ لِأَنَّهُ كَانَ مُخَالِفاً لَهُ وَ جَعَلَ مَنِ اتَّبَعَهُ مِنْ أَهْلِهِ}}؛ (محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۱، ص۳۰۵).</ref>. از [[ابن عباس]] نقل شده است: «هرگز [[همسر]] [[پیامبری]] به [[زنا]] [[آلوده]] نبوده است»<ref>اسماعیل بن عمر بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، تصحیح لجنة من العلماء، ج۷، ص۶۳.</ref>. در پاره‌ای از [[کتاب‌های تفسیری]]، این جمله به صورت روایت نبوی آمده که [[روایت]] بودن آن، پذیرفته نشده است<ref>ر.ک: عبدالحق بن غالب بن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، ج۳، ص۱۷۷.</ref>.

# بررسی سندی: در سند این [[روایات]]، نام [[ابن جریج]] به چشم می‌خورد که وی در ساخت و پرداخت این‌گونه [[روایت‌ها]] ([[اسرائیلیات]]) نقش بسزایی داشته است. [[ذهبی]] از وی چنین یاد می‌کند: {{عربی|هو قطب الاسرائيليات في عهد التابعين}}<ref>محمد حسین الذهبی، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۱۹۸.</ref>. گرچه ذهبی در کتاب دیگر خود، در تعریف و [[تمجید]] از ابن جریج به قلم پردازی پرداخته، تدلیس و [[نیرنگ]] او را از یاد نبرده است<ref>ر.ک: محمد حسین الذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۷۰.</ref>. دیدگاه‌های متفاوتی درباره او ثبت شده است<ref>ر.ک: کاظم موسوی بجنوردی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ص۲۲۶.</ref>. ذهبی با انجام دادن تحقیقاتی، وثاقت او را مردود دانسته است.

 

درباره پسر نوح {{ع}} که در این [[آیات]] از او سخن به میان آمده، و اینکه آیا فرزند [[حقیقی]] آن حضرت بوده یا نه، چند دیدگاه مطرح شده است:

# او فرزند حقیقی آن حضرت بوده است؛ زیرا [[قرآن]] به صراحت از او با عنوان پسر نوح یاد می‌کند: {{متن قرآن|وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ}}<ref>«و آن (کشتی) آنان را در میان موجی کوه‌پیکر (پیش) می‌برد و نوح پسرش را- که (هنوز) بر کرانه‌ای بود- فرا خواند: پسرکم! با ما سوار شو و با کافران مباش!» سوره هود، آیه ۴۲.</ref>؛ آن حضرت هم او را فرزند خود خطاب می‌کند: «یا بنی». اگر ظاهر این [[کلام]] را چنین توجیه کنیم که حضرت چون این پسر را پرورش داده، او را فرزند خطاب کرده است، گفتار را از [[حقیقت]] به مجاز برگردانده‌ایم که هیچ دلیلی بر [[ضرورت]] آن وجود ندارد و عجیب بودن این موضوع که [[فرزند پیامبر]] [[معصوم]] [[کافر]] شده باشد، دلیلی بر صرف کلام از حقیقت به مجاز نخواهد بود؛

# او پسر [[همسر حضرت نوح]] {{ع}} بوده است. این دیدگاه [[امام محمد بن علی الباقر]] {{ع}} و [[حسن بصری]] است و در روایتی [[حضرت علی]] {{ع}} این سان قرائت فرموده است: {{متن حدیث|وَ نَادَى نُوحٌ ابْنَهَا}}<ref>محمود بن عمر زمخشری، الکشاف، ج۲، ص۳۹۶؛ احمد مختار عمر و عبدالعال سالم مکرم، معجم القرائات القرآنیه، ج۳، ص۱۱۲.</ref>؛ {{متن حدیث|... عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَيَابَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} فِي قَوْلِ اللَّهِ وَ نادى نُوحٌ ابْنَهُ فَقَالَ لَيْسَ بِابْنِهِ إِنَّمَا هُوَ ابْنُهُ مِنْ زَوْجَتِهِ عَلَى لُغَةِ طَيٍّ يَقُولُونَ لِابْنِ الْمَرْأَةِ ابْنُهُ}}<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، تصحیح طیب الموسوی الجزائری، ج۱، ص۳۲۹.</ref>؛ {{متن حدیث|عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} فِي قَوْلِ نُوحٍ يا بُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنا قَالَ {{ع}} لَيْسَ بِابْنِهِ}}<ref>محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی، تصحیح هاشم رسولی محلاتی، ج۲، ص۱۵۸.</ref>؛ همچنین [[روایت]] {{متن حدیث|سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} يَقُولُ‌: «وَ نادى نُوحٌ ابْنَهُ أَيْ ابْنَهَا}}<ref>عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الاسناد، ج۴، ص۱۳.</ref>. (این [[روایات]] افزون بر معارض بودن با دیگر روایات، مشکل سندی نیز دارند)؛

# این فرزند به گونه [[نامشروع]] در فراش آن حضرت زاده شده است؛ چون عبارت {{متن قرآن|فَخَانَتَاهُمَا}} از خیانت همسر حضرت نوح {{ع}} حکایت دارد. این دیدگاه بسیار از صواب به دور است و باید ساحت [[مقدس]] [[پیامبران الهی]] از این نسبت [[پاک]] شود؛ چه اینکه برخلاف [[قرآن]] است (خطاب «یا بنی» گویای این است که او فرزندش بوده است. اما خیانت همسر حضرت نوح {{ع}} که [[آیه شریفه]] به آن اشاره دارد، هیچ ارتباطی به این موضوع پیدا نمی‌کند؛ بلکه [[خیانت]] او تنها این بود که شوهر خود را [[مجنون]] معرفی کرد. دلیل [[قاطع]] بر رد این دیدگاه، همان [[آیات]] {{متن قرآن|الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ...}}<ref>«پلید زنان برای پلید مردان و پلید مردان برای پلید زنانند و پاک زنان، برای پاک مردان و پاک مردان برای پاک زنانند، آنان از آنچه (شایعه سازان) می‌گویند برکنارند، آنان آمرزش و روزی ارجمندی دارند» سوره نور، آیه ۲۶.</ref>؛ {{متن قرآن|الزَّانِي لَا يَنْكِحُ إِلَّا زَانِيَةً... وَحُرِّمَ ذَلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«مرد زناکار جز زن زناکار یا مشرک را به همسری نگیرد و زن زناکار را نیز جز مرد زناکار یا مشرک به همسری نگزیند و این بر مؤمنان حرام شده است» سوره نور، آیه ۳.</ref>.

 

'''دیدگاه صحیح''': دیدگاه درست همان دیدگاه نخست است<ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۹، جزء ۱۷، ص۲۳۹.</ref> که او فرزند [[واقعی]] [[حضرت نوح]] {{ع}} بوده است. [[سید مرتضی]] نیز بر این [[باور]] است که دیدگاه دوم و سوم با [[آیه قرآن]] که او را [[فرزند حضرت نوح]] {{ع}}می‌داند، ناسازگار است. همچنین قرآن او را از [[اهل]] آن حضرت استثنا کرده است. افزون بر آنکه [[پیامبران]] باید از این گونه امور پاک باشند؛ چون این امور تنفر و دوری جستن [[مردم]] را به دنبال دارد»<ref>سید مرتضی علم الهدی، امالی، مجلس ۳۸.</ref>.<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۱۷۵-۱۹۱.</ref>