وحدت امت اسلامی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

=== معنای لغوی ===

[[اتّحاد]] به‌ معنای یکی شدن، [[یگانگی]] داشتن<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج‌۱، ص‌۸۴۴‌، "اتحاد".</ref>، از ریشه "و‌ ح‌ د" به مفهوم یکتایی و یگانگی است<ref>ترتیب‌العین، ص۸۴۲؛ الصحاح، ج۲، ص۵۴۷؛ النهایه، ج‌۵، ص۱۶۰.</ref> و نقطه مقابل آن "[[تفرقه]]" است. نگریستن در کارکرد مفهومی واژه اتّفاق<ref>مقاییس‌اللغه، ج۶، ص۹۰، "وحد"؛ لسان‌العرب، ج۱۵، ص۳۵۷، "وفق".</ref>، نشان می‌دهد که مفهوم این واژه با واژه اتّحاد بسیار نزدیک است. اتّحاد می‌تواند به دو صورت [[حقیقی]] و مجازی [[تصور]] شود. اتّحاد حقیقی به‌معنای تبدیل دو چیز به یک چیز است اگرچه تحقق چنین اتّحادی در خارج محال است و اتّحاد مجازی تبدیل یک چیز به چیز دیگر است که خود بر دو نوع است: یکی آن است که بر اثر ضمیمه شدن یک شیء به شیء دیگر، محصول سومی پدید می‌آید؛ نظیر آنکه [[خاک]] با در آمیختن با آب، به [[گِل]] تبدیل شود و دیگر آنکه چیزی بدون ممزوج شدن با چیز دیگر صورت جدیدی بپذیرد؛ مانند تبدیل شدن آب به بخار بر اثر حرارت<ref>شرح باب حادی عشر، ص‌۱۱۶.</ref>.

=== معنای اصطلاحی ===

اتحاد یکی از اصطلاحات کلیدی میدان معناشناختی واژگانی مانند: اتّفاق، [[وحدت]]، اعتصام، کافّه، [[حزب]]، امّه واحده و ضدِّ آن: تفرقه، [[تنازع]] با تعبیر {{متن قرآن|لَا تَفَرَّقُوا}} و {{متن قرآن|لَا تَنَازَعُوا}} است. این حوزه معناشناختی، طیف مفهومی گسترده‌ای را به وجود میآورد که می‌تواند شامل: [[اتحاد]] [[انبیاء]]، اتحاد [[اهل کتاب]]، اتحاد [[برادران یوسف]]، اتحاد [[پیروان ادیان]]، اتحاد [[جن]] و [[انس]]، اتحاد [[جوامع]] ابتدایی، اتحاد در [[جهاد]]، اتحاد [[فرزندان]] [[ابراهیم]]، اتحاد [[کافران]]، اتحاد [[مجاهدان]]، [[اتحاد مسلمانان]]، اتحاد [[مخالفان]] [[نوح]]، اتحاد [[منافقان]]، اتحاد [[یهود]]، اهمیت اتحاد، [[دعوت]] به اتحاد، عوامل اتحاد، محورهای اتحاد، منشأ اتحاد و موانع اتحاد بشود. و برای هر یک از این موضوعات [[آیه]] یا آیاتی را به عنوان [[شاهد]] میتوان نشان داد که به ده‌ها آیه می‌رسد<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[اتحاد - کوشا (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>.

فقدان [[شریعت آسمانی]] و [[بسنده کردن]] به رهنمودهای [[عقل]] و [[درک]] [[فطری]] [[بشر]] که در ارائه برنامه [[زندگی]] [[ناتوان]] است، در این دوره [[زمان]] نیز (به‌دلیل آنکه لازمه‌اش عدم [[بعثت انبیا]] در قرون اولیّه بشر و ناسازگار با آیه‌ {{متن قرآن|إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ}}<ref>«ما تو را به حق، نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم و هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است» سوره فاطر، آیه ۲۴.</ref> است) منطقی به نظر نمی‌رسد؛ بنابراین، با توجّه به اینکه طبق [[آموزه‌های دینی]]، [[آدم]] {{ع}} در جایگاه [[پیامبر خدا]] حامل پاره‌ای از [[تعالیم وحیانی]]، دیدگاه نخست که [[یگانگی]] بر [[پیروی]] از [[دین الهی]] است، تقویت می‌شود، با این تفاوت که این [[تعالیم]]، بس ساده و با فطرت‌های ساده [[مردم]] آن عصر منطبق بوده که بعدها بر اثر [[اختلافات]] پدید آمده و پیچیدگی [[زندگی اجتماعی]]، [[پیامبران]] با آوردن [[شرایع]] و تعالیم کامل‌تر به رفع آنها پرداختند: {{متن قرآن|كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کند و در آن جز کسانی که به آنها کتاب داده بودند، اختلاف نورزیدند (آن هم) پس از آنکه برهان‌های روشن به آنان رسید (و) از سر افزونجویی که در میانشان بود؛ آنگاه خداوند به اراده خویش مؤمنان را در حقیقتی که در آن اختلاف داشتند رهنمون شد و خداوند هر که را بخواهد به راه راست رهنمایی می‌کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.</ref>.  

==نقش [[پیامبران]] در ایجاد [[اتحاد]]==

بر این اساس است که [[موسی]]{{ع}} در برابر ترفند [[فرعون]] که [[بنی‌اسرائیل]] را به دسته‌های گوناگون تقسیم و بدین ترتیب، زمینه [[استضعاف]] آنان را فراهم می‌کرد: {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref>، به مقابله برخاست و تمام آنان را به [[سلامت]] از [[ستم]] [[فرعونیان]] رهانید و آنگاه که از اختلاف بنی‌اسرائیل با روی آوری به گوساله‌پرستی [[آگاه]] شد، با شدّت با آن برخورد کرد و با [[سوزاندن]] و به دریا افکندن آن ریشه [[فتنه]] و اختلاف را خشکانید: {{متن قرآن|قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَاةِ أَنْ تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَإِنَّ لَكَ مَوْعِدًا لَنْ تُخْلَفَهُ وَانْظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفًا}}<ref>«(موسی) گفت: برو که تو را در زندگی (کیفر) این است که بگویی: (به من) دست نزنید!  و تو را موعدی است که در آن با تو خلاف نمی‌ورزند و (اینک) در خدایت که پیوسته در خدمتش بودی بنگر که آن را می‌سوزانیم سپس (خاکستر) آن را در دریا به هر سو می‌پاشیم» سوره طه، آیه ۹۷.</ref> و برای [[حفظ]] اتّحاد و [[یگانگی]]، [[بنی‌اسرائیل]] را به ۱۲ تیره تقسیم و برای هر تیره، [[نقیب]] و [[پیشوایی]] قرار داد: {{متن قرآن|وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا}}<ref>«و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref> و با تقسیمِ برابر چشمه‌های ۱۲ گانه میان ایشان، [[عدالت]] را برقرار ساخت: {{متن قرآن|فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ}}<ref>« دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref> و با رویکرد اختلاف با ماجرای کشته شدن بی‌گناهی از یکی از تیره‌های [[بنی‌اسرائیل]]، به [[مدد الهی]] با [[ذبح]] گاو، پرونده [[اختلاف]] و [[خون‌ریزی]] را بست: {{متن قرآن|وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را  که انسانی را کشتید و در آن (با هم) به ستیزه برخاستید و خداوند چیزی را که پنهان می‌کردید آشکار کرد» سوره بقره، آیه ۷۲.</ref>، {{متن قرآن|فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«باری، گفتیم با پاره‌ای از آن (گاو) بر این (کشته) بزنید،  این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید» سوره بقره، آیه ۷۳.</ref>.

===[[سیره پیامبر خاتم]] {{صل}} در ایجاد [[وحدت]]===

[[قرآن]] از [[اتّحاد]] به‌صورت [[نعمت]] بزرگ یاد‌ کردنی سخن به‌میان آورده و از [[مؤمنان]] خواسته است تا تلخی و خطر آفرینی دوران تفرقه را از یاد نبرند و به یاد داشته باشند که چگونه [[خداوند]] میان آنان [[انس]] و [[الفت]] برقرار ساخت: {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید  و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدین‌گونه خداوند آیات خود را برای شما روشن می‌گوید باشد که شما راهیاب گردید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>. در این [[آیه]]، دو بار از نعمت اتّحاد یاد‌ شده است که جایگاه و اهمّیت آن را نشان می‌دهد. [[اتحاد]] و [[هم‌بستگی]] همه [[انسان‌ها]] چنان مطلوب و در برابر، [[اختلاف]] چنان [[نکوهیده]] است که قرآن در ۵ آیه اعلام داشته: اگر [[مصلحت]] ایجاب می‌کرد، خداوند با [[اراده تکوینی]] خود همه [[مردم]] را یک‌پارچه و یک [[امّت]] قرار می‌داد: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ}}<ref>«و ما این کتاب را به سوی تو به درستی فرو فرستاده‌ایم که کتاب پیش از خود را راست می‌شمارد و نگاهبان بر آن است؛ پس میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و به جای آنچه از حق به تو رسیده است از خواسته‌های آنان پیروی مکن، ما به هر یک از شما شریعت و راهی داده‌ایم و اگر خداوند می‌خواست شما را امّتی یگانه می‌گردانید لیک (نگردانید) تا شما را در آنچه‌تان داده است بیازماید؛ پس در کارهای خیر بر یکدیگر پیشی گیرید، بازگشت همه شما به سوی خداوند است بنابراین شما را از آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گرداند» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref>،{{متن قرآن|وَإِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِي السَّمَاءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ}}<ref>«و اگر رویگردانی آنان بر تو گران است چنانچه بتوانی سوراخی در زمین یا نردبانی بر آسمان بیابی تا نشانه‌ای (دیگر) برای آنان بیاوری (چنین کن، اما باز ایمان نمی‌آورند) و اگر خداوند می‌خواست همه آنان را بر رهنمود (خود) گرد می‌آورد پس، هرگز از نادانان مباش!» سوره انعام، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ}}<ref>«و اگر پروردگارت می‌خواست مردم را امّتی یگانه می‌کرد؛ و آنان هماره اختلاف می‌ورزند» سوره هود، آیه ۱۱۸.</ref>،  {{متن قرآن|وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«و اگر خداوند می‌خواست شما را امّتی یگانه می‌کرد امّا هر که را بخواهد بیراه وا می‌نهد و هر که را بخواهد راهنمایی می‌کند و بی‌گمان از آنچه انجام می‌داده‌اید از شما خواهند پرسید» سوره نحل، آیه ۹۳.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُمْ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ}}<ref>«و اگر خداوند می‌خواست آنان را امّتی یگانه می‌کرد امّا هر کس را که بخواهد در بخشایش خویش درمی‌آورد و ستمگران را هیچ یار و یاوری نیست» سوره شوری، آیه ۸.</ref>.

با توجّه به گستره مورد نظر [[قرآن]] درباره [[یگانگی]] [[انسان‌ها]] و نیز چگونگی آن، برای اتّحاد انواعی را می‌توان برشمرد:

===اتحاد [[جامعه جهانی]]===

===اتحاد [[ادیان آسمانی]]===

این [[آیات]]، به کسانی پاسخ می‌دهد که می‌پندارند صِرف برخورداری از عنوان [[یهودیّت]] یا [[مسیحیّت]] یا [[مسلمانی]] برای [[رهایی]] کافی است: {{متن قرآن|وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«و گفتند هرگز کسی جز یهودی و مسیحی به بهشت در نمی‌آید، این آرزوی آنهاست، بگو: اگر راست می‌گویید هر برهانی  دارید بیاورید» سوره بقره، آیه ۱۱۱.</ref> و [[گمان]] می‌برند که [[خداوند]] به نام‌ها [[پاداش]] می‌دهد، نه به برخورداری از [[ایمان]] و عمل صالح<ref> المیزان، ج‌۱، ص‌۱۹۳؛ حقوق اقلیت‌ها، ص‌۱۳۱‌ـ‌۲۹۸.</ref>. [[اسلام]]، [[پیروان ادیان آسمانی]] را در [[پذیرش اسلام]]: {{متن قرآن|لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«در (کار) دین هیچ اکراهی نیست که رهیافت از گمراهی آشکار است پس، آنکه به طاغوت کفر ورزد و به خداوند ایمان آورد، بی‌گمان به دستاویز استوارتر چنگ زده است که هرگز گسستن  ندارد و خداوند شنوای داناست» سوره بقره، آیه ۲۵۶.</ref> یا پرداخت [[جزیه]] مختار می‌داند: {{متن قرآن|قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ}}<ref>«با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری  جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.</ref> و در‌صورت پرداخت جزیه، [[حفظ حرمت]]، [[حقوق]] و [[امنیّت]] آنان را در جایگاه اقلّیّت‌های [[دینی]] بر [[حکومت اسلامی]] لازم می‌شمرد و آنان را در عمل به [[شریعت]] خود [[آزاد]] و [[حفظ]] کلیساها، کنیسه‌ها و صومعه‌های آنان را برای خداوند، امری مطلوب می‌داند: {{متن قرآن|ُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ}}<ref>«اگر خداوند برخی مردم را به دست برخی دیگر از میان برنمی‌داشت بی‌گمان دیرها (ی راهبان) و کلیساها (ی مسیحیان) و کنشت‌ها (ی یهودیان) و مسجدهایی که نام خداوند را در آن بسیار می‌برند ویران می‌شد» سوره حج، آیه ۴۰.</ref>.<ref> المیزان، ج‌۱، ص‌۱۶۵.</ref>

===[[اتحاد]] [[مؤمنان]]===

هم‌چنین در پیوند اخوّت، تفاوت‌های ظاهری را نادیده گرفته، حتّی [[کودکان]] بی‌سرپرست را [[برادر]] مردان بزرگ قرار می‌دهد: {{متن قرآن|وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ}}<ref>«چون با آنان به سر برید (بدانید که) برادران شمایند » سوره بقره، آیه ۲۲۰.</ref>؛ حتّی کسانی را که سابقه [[شرک]] و [[جنگ]] داشته باشند، به مجرّد آنکه [[توبه]] کنند و [[اهل نماز]] و [[زکات]] شوند، برادران مؤمنان می‌سازد: {{متن قرآن|فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«(با این همه) اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند برادران دینی شمایند و ما آیات را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌داریم» سوره توبه، آیه ۱۱.</ref>؛ هم‌چنین مردان و [[زنان]] مؤمن، در برابر یکدیگر، [[ولیّ]] و [[یار]] معرّفی شده‌اند: {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ}}<ref>«و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند » سوره توبه، آیه ۷۱.</ref> و از آنان خواسته است تا در [[کارهای نیک]] و [[پارسایی]]، یکدیگر را [[یاری]] دهند: {{متن قرآن|وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى}}<ref>«یکدیگر را در نیکی و پرهیزگاری یاری کنید» سوره مائده، آیه ۲.</ref>.

===[[یگانگی]] در [[نهاد خانواده]]===

از آنجا که هر [[اجتماعی]] از مجموعه نهاد خانواده تشکیل شده است و [[استحکام]] یا [[ضعف]] ساختار اجتماعی به بنیاد [[خانواده]] بستگی دارد، قرآن بر [[حفظ]] پیوند الهی میان [[همسران]] تأکید کرده و ایجاد [[تفرقه]] میان اعضای خانواده را از دسیسه‌های [[شیطانی]] شمرده: {{متن قرآن|فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ}}<ref>« (مردم) از آن دو چیزی را می‌آموختند که با آن میان مرد و همسرش جدایی می‌افکنند» سوره بقره، آیه ۱۰۲.</ref> و در مواقعی که کانون خانواده با خطر از هم پاشیدگی روبه‌رو می‌شود، بر [[راه]] کارهایی از‌جمله عنصر [[موعظه]] تأکید کرده است: {{متن قرآن|وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ}}<ref>سوره نساء، آیه ۳۴.</ref> و آنگاه که [[اختلاف]] و [[تفرقه]] در میان آنان [[راه]] یابد، در ‌صورت خواست [[همسران]] یا داوران برای [[حفظ]] پیوند، [[حمایت]] [[الهی]] را به آنان نوید داده است: {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا}}<ref>«و اگر از ناسازگاری آنان نگرانید، چنانچه در پی اصلاح باشند داوری از خویشان مرد و داوری از خویشان زن برانگیزید تا خداوند میان آن دو آشتی برقرار کند که خداوند دانایی آگاه است» سوره نساء، آیه ۳۵.</ref>.

==آثار [[اتحاد]] و یگانگی==

===[[امنیت]] و [[آرامش]]===

===برچیده شدن زمینه [[سلطه بیگانگان]] و [[استعمارگران]]===

===[[حفظ]] [[استواری]] و [[استحکام]]===

===حفظ قدرت و [[هیمنه]]===

[[تاریخ]] نشان داده است که [[قدرت]] [[دفاعی]] یک [[ملت]] در برابر هر گونه تهدیدی با وحدت ملی آنها، رابطه‌ای نزدیک و تنگاتنگ دارد. نمونه واقعی و [[تاریخی]] این [[واقعیت]]، [[جامعه اسلامی]] در [[صدر اسلام]] است که چون وحدت از آن رخت بربست، [[سایه]] شوم [[ناامنی]] بر آن گسترده شد و هیچ کس در درون آن جامعه در امنیت نبود. اما آنگاه که با دمیدن [[روح ایمان]]، وحدت به جامعه برگشت، نه تنها امنیت داخلی مسلمانان [[حفظ]] شد که امنیت مرزهای آن نیز تأمین گشت. در هر [[نظام]] و جامعه‌ای که وحدت دینی دستخوش [[تزلزل]] شود، تمامیت و امنیت آن، مختل می‌گردد و ناامنی بر آن جامعه چنگ خواهد افکند. [[علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: "به فرجام کار آنها بنگرید، آنگاه که در میانشان جدایی افتاد و رشته [[الفت]] از هم گسست و دل‌هاشان از هم جدا گشت. دسته دسته شدند و به [[جان]] هم افتادند در این هنگام بود که [[خداوند]]، [[جامه]] [[کرامت]] را از تن آنان برکند و نعمت‌هایشان را گرفت و داستان آنان در میان شما ماند تا درس عبرتی برای همگان باشد"<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>.

===پذیرش کامل [[دین]]===

===[[پیراستگی]] [[باطن]]===

===یک پارچگی [[دشمنان]]===

==راه‌کارهای [[اتحاد]]==

===توجه به نقاط مشترک===

===چنگ زدن به [[ریسمان الهی]]===

در اینکه مقصود از ریسمان الهی چیست، [[مفسّران]] [[اختلاف]] دارند؛ قرآن<ref>جامع‌البیان، مج‌۳، ج‌۴، ص‌۴۳؛ کشف‌الاسرار، ج‌۲، ص‌۲۳۱.</ref>، کتاب و [[سنّت]]<ref>کشف الاسرار، ج‌۶، ص‌۴۰۷.</ref>، [[دین الهی]]<ref>جامع البیان، مج‌۳، ج‌۴، ص‌۴۴؛ مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۸۰۵.</ref>، [[اطاعت خداوند]]<ref> مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۸۰۵؛ الدرالمنثور، ج‌۲، ص‌۲۸۵.</ref>، [[توحید]] [[خالص]]<ref>جامع‌البیان، مج‌۳، ج‌۴، ص‌۴۴؛ الدرالمنثور، ج‌۲، ص‌۲۸۶.</ref>، [[ولایت اهل‌بیت]]{{ع}}<ref>مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۸۰۵؛ البرهان، ج‌۱، ص‌۴۴۶.</ref> و [[جماعت]]<ref>الدر المنثور، ج‌۲، ص‌۲۸۵.</ref> وجوهی است که در [[تفسیر]] آن گفته شده است. برخی نیز مفهوم حبل‌اللّه را شامل همه این معانی دانسته‌اند<ref> مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۵۳۶‌ـ‌۵۳۷ و ۸۰۵.</ref>. فخر رازی [[معتقد]] است: هر آنچه [[راه]] دست‌یابی به [[حق]] در [[دین]] را فراهم سازد، مصداق حبل‌اللّه است<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۴، ص‌۱۷۳.</ref>. با این حال، به نظر می‌رسد نزدیک‌ترین تفسیر برای این واژه، دیدگاه نخست یعنی [[قرآن]] است؛ چنان‌که در روایتی از رسول‌ اکرم{{صل}} قرآن، [[ریسمان الهی]] کشیده شده میان [[آسمان]] و [[زمین]] معرّفی شده است: {{متن حدیث|كتاب اللَّهَ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَمْدُودِ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الإرض}}<ref>کنزل العمال، ج‌۱، ص‌۱۸۲ ح‌۹۲۳؛ المیزان، ج‌۳، ص‌۳۷۸.</ref>.

===مراجعه به [[سنت پیامبر]]{{صل}}===

افزون بر آنکه قرآن، وجود [[پیامبر]]{{صل}} را محوری برای [[همبستگی]] و یگانگی [[مسلمانان]] می‌شناسد: {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>، مراجعه به [[سنّت]] حضرت را نیز راه‌کاری برای ایجاد و [[حفظ]] [[یگانگی]] معرّفی کرده است: {{متن قرآن|فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ  وَالرَّسُولِ}}<ref>«چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>.  

===مراجعه به [[اهل بیت]]{{ع}}===

===[[امر به معروف و نهی از منکر]]===

===مراعات [[حقوق]] [[برادری]]===

===[[اصلاح ذات البین]]===

===برنامه‌های [[عبادی]]===

در [[اسلام]]، [[تشریع]] [[عبادات]] به‌گونه‌ای انجام گرفته که فرد و [[اجتماع]] را خواسته یا‌ناخواسته به [[هم‌گرایی]] و یگانگی عملی فرا‌می‌خواند.

#'''[[نماز]]:''' نماز، نماد [[عبادت]] در اسلام است و هر [[مسلمان]] [[وظیفه]] دارد در شبانه [[روز]]، ۱۰ بار [[سوره فاتحه]] را که جامع و هم‌سنگ همه [[قرآن]] است<ref>المیزان، ج‌۱، ص‌۴۰.</ref>، در نمازهای خود قرائت کند. با آنکه کلمات این [[سوره]] از زبان یک شخص ادا می‌شود، در خطاب‌های آن، از ضمایر و هیأت جمع استفاده شده است؛ نظیر: {{متن قرآن|إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ}}<ref>«تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم» سوره فاتحه، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.</ref>؛ چنان‌که از [[مسلمانان]] خواسته شده است هنگام [[نماز]]، همگی رو به [[کعبه]] بایستند: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}<ref>«گرداندن رویت را به آسمان، می‌بینیم پس رویت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.</ref> این امر نشان می‌دهد که قرآن درپی ایجاد [[روح]] [[هم‌گرایی]] و جمع‌نگری در [[دل]] هر [[مسلمان]] است؛ هر چند که تنها به نماز ایستاده باشد.

#'''[[نماز جماعت]]:''' تأکید بر حضور در [[مساجد]] و برقراری نماز جماعت: {{متن قرآن|وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ}}<ref>«با نمازگزاران نماز بگزارید» سوره بقره، آیه ۴۳.</ref>.<ref>غریب‌القرآن، ص‌۳۶۵.</ref> و نیز نوید دادن ثواب‌های فراوان بر اقامه آن در [[روایات]]، از‌جمله برنامه‌های [[عبادی]] [[اسلام]] برای ایجاد هم‌گرایی است.

#'''[[نماز جمعه]]:''' قرآن بر [[برپایی نماز]] [[جمعه]] و رها ساختن همه [[کارها]] از‌جمله بیع برای ادای آن، تأکید کرده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون روز آدینه گلبانگ نماز در دهند به یادکرد خدا بشتابید و خرید و فروش را وانهید! این برای شما اگر بدانید، بهتر است» سوره جمعه، آیه ۹.</ref>، بدون تردید، حضور در نماز جمعه در هفته یک‌بار در کنار حضور روزانه در نماز جماعت، راه‌کاری برای ایجاد پیوند و [[یگانگی]] بیش‌تر [[مؤمنان]] به‌شمار می‌رود و تأکید بر حضور مؤمنان در اجتماعات، به همین امر ناظر است. {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُولَئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان آنانند که به خداوند و پیامبرش ایمان دارند و چون در کاری همگانی همراه او باشند تا از او اجازه نگیرند (به راهی دیگر) نمی‌روند؛ کسانی که از تو اجازه می‌گیرند همانانند که به خداوند و پیامبرش ایمان دارند پس چون برای کاری از تو اجازه خوا» سوره نور، آیه ۶۲.</ref>

#'''[[مناسک]] [[حج]]:''' قرآن یکی از حکمت‌های [[وجوب]] حج را [[مشاهده]] [[منافع]] از سوی مسلمانان دانسته است: {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند » سوره حج، آیه ۲۸.</ref> پیداست که از مهم‌ترین منافع مورد نظر در این [[آیه]]، [[استحکام]] هرچه بیش‌تر پیوند [[برادری]] و یگانگی میان مؤمنان و نشان دادن [[قدرت]] آنان در‌صورت [[حفظ]] این یگانگی است<ref>المیزان، ج‌۱۴، ص‌۳۶۹.</ref>؛ چنان‌که [[حرمت]] [[جدال]] و [[منازعه]] در حج: {{متن قرآن|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ}}<ref>«حجّ (در) ماه‌های شناخته‌ای (انجام‌پذیر) است پس کسی که در آن ماه‌ها حجّ می‌گزارد (بداند که) در حجّ، آمیزش و نافرمانی و کشمکش (روا) نیست و هر کار نیکی کنید خداوند بدان داناست؛ و رهتوشه بردارید و بهترین رهتوشه پرهیزگاری است، و ای خردمندان! از من پروا کنید» سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> و بر تن کردن لباس‌های یک‌رنگ و ساده [[احرام]] و انجام مناسک حج هم‌زمان و در کنار یکدیگر، همین [[هدف]] را دنبال می‌کند<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ اتحاد - نصیری (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۲]].</ref>.