افضلیت امام از دیدگاه زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[زیدیه]] حکایتی عجیب دارند. چرا؟ چون از سویی ارباب [[ملل و نحل]]، معمولاً زیدیه را یکی از فرقه‌های اصلی [[شیعه]] به شمار می‌آورند<ref>محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref>؛ از سوی دیگر پیشوای آنها یعنی [[زید بن علی]] را نمی‌توانیم یک شیعه بدانیم! [[تعجب]] نکنید؛ زیرا اگر شاخصه اصلی [[تشیع]] را [[اعتقاد]] به [[امامت بلافصل امام علی]] {{ع}}، از طریق [[وصایت]] و [[نص]] بدانیم، بر اساس گزارش‌های [[تاریخی]]، زید بن علی کسی بود که با تن دادن به جواز [[امامت مفضول]]، [[امامت ابوبکر]] و [[عمر]] را پذیرفت<ref>محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۱-۱۸۲.</ref>. زیدیه کسانی هستند که پس از [[امام حسین]] {{ع}} به [[امامت]] زید بن علی (۱۲۲ق) [[معتقد]] شدند. آنها خود به فرقه‌هایی همچون [[جارودیه]]، [[سلیمانیه]] و [[بتریه]] منشعب شدند<ref>ر. ک: ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۶۷-۷۰؛ محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۳؛ ابوسعید بن نشوان حمیری، الحور العین، ص۱۵۵-۱۵۷.</ref>.

[[زیدیه]] از فرقه‌های نام‌آشنای [[جهان اسلام]] است که به [[امامت]] زیدبن [[علی]] فرزند [[امام سجاد]] {{ع}} معتقدند. در اغلب کتاب‌های [[ملل و نحل]]، زیدیه را [[معتقد]] به جواز [[امامت مفضول]] دانسته‌اند<ref>برای نمونه، ر. ک: ابن حزم اندلسی، الاصول و الفروع، ص۲۳۴.</ref>. اما من [[تصور]] می‌کنم که [[لزوم]] یا عدم [[لزوم افضلیت امام]] نزد زیدیه از مسائلی است که دستیابی به آن چندان آسان نیست؛ زیرا در آثار برخی [[دانشمندان]] [[زیدی]]، با آنکه در [[مقام]] بیان [[شرایط امام]] بوده‌اند، از شرط [[افضلیت]] سخنی به میان نیامده است<ref>محمد بن علی بن احمد یمانی، البدر المنیر، ص۱۹۵-۲۰۸. این دانشمند زیدی قرن یازدهم، تمام شرایط و صفات امام از دیدگاه زیدیه را بیان کرده، اما اشاره‌ای به مسئله افضلیت نکرده است. نیز، ر. ک: علی بن عبدالکریم فضیل شرف‌الدین، الزیدیة نظریة و تطبیق، ص۱۱۰؛ عبدالله بن محمد بن اسماعیل حمیدالدین، الزیدیة، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref>. بعضی دیگر از نویسندگان زیدی هرچند [[امام علی]] {{ع}} را [[افضل]] [[مردم]] بعد از [[رسول خدا]] {{صل}} دانسته‌اند، از [[لزوم افضلیت]] به عنوان [[شرط امامت]] یاد نکرده‌اند<ref>الامام مرتضی محمد بن یحیی الهادی، مجموع کتب و رسائل، ص۷۱۰-۷۱۱.</ref>. یکی از آنها دکتر [[مرتضی]] [[زید]] محطوری است. شاید او را بشناسید. محطوری از دانشمندان معروف زیدیه در دوران معاصر است که از حوثی‌های [[یمن]] به شمار می‌رود. او دوازده شرط را برای [[امام]] بیان می‌کند، اما سخنی از لزوم افضلیت به میان نمی‌آورد<ref>چنان که گفته شد در نگاه او امام باید دارای دوازده صفات باشد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: مکلف، مذکر، حر، علوی، فاطمی، سلیم الحواس، مجتهد، عادل، حقوق را در جای خود قرار دهد، اغلب دیدگاه‌های او مطابق با واقع باشد، اهل مشورت باشد و... (ر. ک: محمد نمر مدنی، الفرقة الزیدیة الحوثیین، ص۶۴).</ref>.

اول. [[افضلیت امام]]، مگر در جایی که مصلحتی در کار باشد؛

دوم. جواز امامت مفضول با وجود افضل؛

از این روست که برخی محققان معتقدند جواز امامت مفضول – آن‌چنان‌که معروف است- به عنوان یک قاعده کلی در [[تفکر]] زیدیان مطرح نبوده است، بلکه [[زید بن علی]] برای توجیه [[خلافت ابوبکر]] چنین دیدگاهی را مطرح کرد؛ از این رو بعد از زید بن علی قایل به [[وجوب]] [[امامت افضل]] شدند<ref>مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۲۷۲-۲۷۳.</ref>.

[[ابوالحسن اشعری]] [[رئیس]] [[فرقه]] [[اشاعره]] است، ولی در [[دانش]] [[ملل و نحل]] نیز از بزرگان است. خوانش او از دیدگاه [[زیدیه]] آن است که لازم نیست [[امام]] [[افضل]] باشد<ref>علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۶۱.</ref>. برخی نویسندگان معاصر [[اهل سنت]] نیز جواز امامت مفضول با وجود افضل را نظریه رسمی زیدیه به شمار آورده‌اند<ref>عبدالرزاق عفیفی، مذکرة التوحید، ج۱، ص۱۳۰.</ref>.

سوم. [[لزوم]] امامت افضل به طور مطلق.

آخرین دیدگاهی که در میان نظریات زیدیه به چشمم آمد آن بود که به [[اعتقاد]] برخی از آنها، امام باید از دیگران افضل باشد<ref>قاسم بن محمد بن علی، الاساس لعقائد الاکیاس، ص۱۴۷؛ ابراهیم بن محمد مؤیدی، الاصباح علی المصباح، ص۱۶۴؛ حسین بن بدرالدین، ینابیع النصیحة فی العقائد الصحیحة، ص۱۴۱؛ علی بن عبدالله شهاری صنعانی، بلوغ الارب و کنوز الذهب، ص۱۲۹؛ حمیدان بن یحیی قاسمی، مجموع السید حمیدان، ص۴۵۹؛ احمد بن سلیمان بن محمد، حقائق المعرفة فی علم الکلام، ص۴۳۷.</ref>. البته برخی از ایشان از این نظر مقداری فاصله گرفته و تنزل کرده‌اند؛ بدین بیان که می‌گویند امام باید [[افضل امت]] یا مانند افضل و [[اعلم امت]] باشد<ref>حمدان بن یحیی قاسمی، مجموع السید حمیدان، ص۴۸۹.</ref>. برخی دیگر نیز به این نظریه‌گراییده‌اند که امام یا باید افضل [[اهل]] دوران خود باشد یا آنکه از جمله فاضل‌ترین آنها باشد<ref>احمد بن یحیی بن احمد صعدی، کتاب الایضاح، ص۳۴۰.</ref>.

== جستارهای وابسته ==