بحث:صبر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

بحث:صبر در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۳

۴۱٬۶۹۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۹ اکتبر ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۰۱۷

ویرایش

@@ خط ۱۷۹: / خط ۱۷۹: @@
 اینها نمونه‌های اندکی از آن همه فواید و آثار و کارکردهای [[دنیوی]] و [[اخروی]] [[صبر]] و [[شکیبایی]] و [[حفظ]] و کنترل نفس است که در [[آیات قرآنی]] بدان اشاره شده است. اگر [[انسان]] بتواند تنها به بخشی از آثار و کارکردها دنیوی و اخروی صبر برسد می‌‌بایست این فضلیت را جست و جو کند و با بهره‌گیری از عوامل ایجادی و یا تقویت آن در خود زمینه‌های [[خویشتن داری]] و مهار [[عواطف]] و [[احساسات]] شدید انگیخته شده فراهم سازد.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[آثار و کارکردهای صبر و شکیبایی در زندگی (مقاله)|آثار و کارکردهای صبر و شکیبایی در زندگی]].</ref>.
+==معنا و مفهوم [[صبر]]==
+صبر در لغت به معنای تاب آوردن است که در برابر [[جزع]] به معنای [[بی‌تابی]] به کار می‌‌رود.<ref>ترتیب العین، ج ۲، ص۹۶۶، «صبر»</ref> در کاربردهای [[عربی]] صبر در سه معنای اصلی به کار رفته است: ۱. [[حبس]] و نگهداری. ۲. قسمت بالای یک چیز. ۳. نوعی از سنگ سخت.<ref>معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص۳۲۹، «صبر»</ref>
+صبر به معنای [[حالت نفسانی]] که در [[علم اخلاق]] به کار می‌‌رود، همان حبس و نگهداری است به طوری که وقتی شخص به [[صابر]] نگاه می‌‌کند در می‌‌یابد که از [[عقل]] خویش که قسمت بالای [[انسان]] است استفاده کرده نه از [[قلب]] و [[احساسات]] که در میانه است یا اعضا و جوارح که پایین‌ترین قسمت بدن است. صابر از نظر ناظر بیرونی [[آدمی]] بی‌قلب و [[عاطفه]] است و مانند سنگ خارا و [[سنگدل]] و سخت [[دل]] محسوب می‌‌شود. پس می‌‌توان گفت که سه معنای اصلی صبر را در حالت نفسانی انسان می‌‌توان ردگیری و [[شناسایی]] کرد. به این معنا که اگر به هر سه معنای صبر توجه کنیم می‌‌توانیم آن حالت نفسانی انسان را به عنوان صبر قلمداد کنیم؛ چه به معنای حبس و خودداری [[خشم]] و [[غضب]] و جزع باشد و چه به معنای قسمت بالای یک چیز یا سنگ خارا و نوعی سنگ سخت باشد.
+در [[فرهنگ قرآن]] صبر عبارت از امساک در تنگناها و [[خویشتن داری]] به مقتضای عقل و [[شرع]] یا حبس نفس از چیزی است که عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا کند.<ref>مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۴۷۴، «صبر»</ref> البته همین معنا در مفهوم اصطلاحی صبر در کتب [[اخلاقی]] [[اسلامی]] مد نظر است.
+[[امام علی]]{{ع}} درباره مفهوم صبر فرموده است: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ اَنْ یَحْتَمِلَ الرَّجُلُ ما یَنُوبُهُ، وَ یـَکْظِمُ ما یَغْضِبـُهُ}}؛ صبر آن است که انسان مصیبتی را که به او می‌‌رسد [[تحمّل]] کند و خشم خود را فرو برد.<ref>غرر الحکم، چاپ دانشگاه تهران، ج ۲، ۱۸۷۴</ref>
+بنابراین، [[صبر]] حالت [[خویشتن داری]] و نگه داری نفس از رفتارهای هیجانی و احساسی در هنگام بروز حوادث و [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] است. پس [[صابر]] در برابر فشار تاب می‌‌آورد و [[بی‌تابی]] و [[جزع]] نمی‌کند و [[رفتاری]] [[متعادل]] و متعارف خواهد داشت؛ هر چند که در وهله نخست به سبب ضربه و صدمه ابتدایی مبهوت و متاثر می‌‌شود ولی به سرعت [[مدیریت]] نفس خود را به دست می‌‌گیرد و [[اجازه]] نمی‌دهد تا کنش‌های بیرونی واکنش‌های او را مدیریت و جهت دهد.
+باید دانست که صبر از [[اخلاق]] [[پیامبران]] و [[صالحان]] است. [[امام علی]]{{ع}} در این باره فرموده است: {{متن حدیث|اِنَّ الصَّبْرَ وَحُسْنَ الْخُلْقِ وَالْبِرَّ وَالْحِلْمَ مِنْ اَخْلاقِ الاَنْبِیآءِ}}؛ صبر و شکیبائی و [[اخلاق نیکو]] و [[حلم]] و بُردباری از اخـلاق پیـامـبران اسـت.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۹۲</ref>
+همچنین صبر از صفات مؤمنانی است که تابع پیامبران هستند و آنان را [[اسوه حسنه]] [[زندگی]] خویش قرار می‌‌دهند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَلْمُؤْمِنُ صَبُورٌ فِی الشَّدائِدِ، وَقُورٌ فِی الزَّلازِلِ، قَنُوعٌ بِما اُوتِیَ، لایَعْـظِمُ عَلَیْهِ الْمَصـائِبُ}}؛ [[مؤمن]] در سختیها [[صبور]] ودر مقابل اضطرابها باوقار است، بدانچه به اوداده شده قانع است، وگرفتاریها نزداوبزرگ نیست.<ref>بحارالانوار، ج ۸۲، ص۱۳۳</ref>
+==معنا و مفهوم حلم==
+حلم به معنای نگهداری نفس و طبع از [[هیجان]] [[غضب]] است. حلم همچنین در کاربردهای [[عربی]] و [[قرآنی]] به معنای [[عقل]] نیز آمده است. [[تفسیر]] آن به عقل، در [[حقیقت]] از این جهت است که مسبَّب عقل و از دستاوردهای آن است.<ref>مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۲۵۳، «حلم».</ref> پس کسی که حلم می‌‌ورزد و نفس خود را نگه می‌‌دارد و اجازه نمی‌دهد تا هیجاناتی چون غضب او را از حالت طبیعی خارج سازد، در حقیقت خودش را تحت مدیریت عقل قرار داده و اجازه نداده تا [[عواطف]] و [[احساسات]] و [[هواهای نفسانی]] [[مهار نفس]] را در دست گیرد.
+با نگاهی به معنای لغوی صبر و حلم می‌‌توان گفت که هر دو به یک معنا است؛ زیرا [[حبس]] و [[حفظ]] و نگه داری در هر دو مفهوم اصلی معنای لغوی را تشکیل می‌‌دهد. البته تفاوت‌هایی میان [[صبر]] و [[حلم]] دیده می‌‌شود؛ زیرا صبر همان [[حبس]] و نگه داری در سطح عادی و حلم در سطح بالاتر است. از همین روست که در [[ادبیات]] [[فارسی]] صبر را به تاب آوردن و حلم را به [[بردباری]] تعبیر کرده‌اند؛ زیرا [[بردبار]] کسی است که بار اضافی را نیز بر می‌‌دارد و آستانه [[تحمل]] او بیش از حالت عادی و طبیعی است. از همین روست که [[انسان]] [[حلیم]] را همان انسان [[عاقل]] دانسته‌اند که بسیار سخت و خشک [[رفتار]] می‌‌کند و [[عواطف]] و [[احساسات]] کم‌ترین تاثیر را بر او دارد.
+بر اساس [[روایات]]، حلم سطح عالی و [[برتر]] صبر است؛ زیرا صبر همانند دیگر حالات [[نفسانی]] دارای مراتب و درجات شدت و [[ضعف]] است. [[خداوند]] در [[آیات قرآنی]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} را که پس از آزمون‌های سخت به [[مقامات]] بلند دست یافته، به عنوان حلیم و بردبار می‌‌ستاید.<ref>توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵</ref> این صفت برای [[پیامبران]] [[صالح]] که با [[مشکلات]] سخت [[تبلیغ]] مواجه بودند مطرح شده است.<ref>هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱</ref>
+خداوند در آیات قرآنی خودش را به نام و صفت حلیم [[ستوده]] و نامیده است.<ref>بقره، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۱۵۵؛ نساء، آیه ۱۲؛ مائده، آیه ۱۰۱؛ توبه، آیه ۱۱۴؛ حج، آیه ۵۹؛ اسراء، آیه ۴۴؛ احزاب، آیه ۵۱؛ فاطر، آیه ۴۱؛ تغابن، آیه ۱۷</ref> به نظر می‌‌رسد که این صفت و اسم در خداوند به معنای مهلت دادن و [[شتاب]] نکردن بر [[عقوبت]] نسبت به [[گناه]] است.<ref>روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، ص۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص۵۶۹</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==ریشه و خاستگاه صبر==
+صبر یک فضلیت [[اخلاقی]] و [[انسانی]] است؛ زیرا به طور طبیعی انسان در برابر کنش‌های تند و [[مصیبت‌ها]] و مشکلات، عنان [[اختیار]] خود را از دست می‌‌دهد؛ اما کسی که به خداوند [[باور]] داشته باشد، حالت [[صبر]] در او ایجاد می‌‌شود. [[خداوند]] در [[آیات]] ۲۲ و ۲۳ [[سوره حدید]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ * لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ}}<ref>«هیچ گزندی در زمین و به جان‌هایتان نمی‌رسد مگر پیش از آنکه آن را پدید آوریم، در کتابی (آمده) است؛ این بر خداوند آسان است * تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد شادی نکنید و خداوند هیچ خود پسند خویشتن ستایی را دوست نمی‌دارد» سوره حدید، آیه ۲۲-۲۳.</ref>
+پس هیچ اتفاقی در [[زندگی]] [[بشر]] نمی‌افتد مگر آنکه در [[کتاب الهی]] و [[لوح محفوظ]] و [[ام الکتاب]] نوشته شده باشد و آنها بر اساس [[حکمت]] و مصلحتی اتفاق می‌‌افتد. بنابراین، [[بی‌تابی]] و بی‌صبری بشر هیچ تاثیر در آن نخواهد داشت و تنها موجب [[اذیت]] و [[آزار]] خود شخص و بروز رفتارهای نادرست و نامتعارف خواهد بود.
+[[انسانی]] که به خداوند [[حسن ظن]] دارد و می‌‌داند خداوند جز خیر آفریده‌ها و بندگانش را نمی‌خواهد، در برابر [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] بی‌تابی نمی‌کند؛ زیرا می‌‌داند که به حکمت و یا مصلحتی این اتفاقات رخ می‌‌دهد. چنین [[گمان]] [[نیک]] به خداوند است که صبر و تاب آوری را در [[انسان]] موجب می‌‌شود؛ چنان که [[امیرمؤمنان]] [[امام علی]]{{ع}} در بیان خاستگاه و ریشه صبر فرموده است: {{متن حدیث|اَصْلُ الصَّبْرِ حُسْنُ الْیَقینِ بِاللّهِ}}؛ ریشـه صبر، [[ایمان]] [[نیکو]] و [[عقیده]] [[استوار]] به خداوند است.<ref>غرر الحکم، ج ۲، ۳۱۸۴</ref>
+از همین روست که امام علی{{ع}} در بیان [[ارزش]] و جایگاه صبر در ایمان شخص فرموده است: {{متن حدیث|اِلْزَموا الصـَّبْرَ فَاِنَّهُ دِعامَةُ الاِیْمانِ وَمِلاکُ الاُمُورِ}}؛ همیشه همراه صبر و شکیبائی باشید که آن ستون ایمان و قوام کارهاست.<ref>غرر الحکم، ج ۲، ۲۵۴۲</ref> زیرا کسی که به خداوند نیک گمان است و [[یقین]] به [[خداوند]] دارد، [[صبر]] می‌‌ورزد و با صبر خویش نشان می‌‌دهد تا چه درجه از [[ایمان]] [[سود]] برده و [[نور ایمان]] در دلش نشسته و او را [[تزیین]] کرده است. [[رسول خدا]]{{صل}} نیز فرمود: {{متن حدیث|اَلاْیْمانُ نِصْفانِ، نِصْفٌ فِی الصَّبْرِ وَ نِصْفٌ فِی الشُّکْرِ}}؛ ایمان دو نیمه دارد، نیمی از آن در صبر است، و نیمی از آن در [[شُکر]] نهفته است.<ref>نهج الفصاحه، ۱۰۷۰</ref>
+و [[امام علی]]{{ع}} در تبیین نسبت و رابطه صبر و [[دین]] یعنی همان ایمان و [[اسلام]] نیز می‌‌فرماید: {{متن حدیث|اَیُّهَا النّاسُ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَاِنَّهُ لادیِنَ لِمَن لا صَبْرَلَهُ}}؛ [[مردم]]! بر شما باد صبر و شکیبائی، چون کسی که صــبر نداشـته باشد، دین نخواهـد داشت.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۹۲</ref>
+امام علی{{ع}} صبر در گرفتاریها را به عنوان [[حقیقت ایمان]] مطرح می‌‌کند و می‌‌فرماید: {{متن حدیث|لایذُوقُ الْمَرْءُ مِنْ حَقیقَةِ الاِیْمـانِ حَتّی یَکُونَ فیه ثـَلاثُ خِصالٍ: اَلْفِقْهُ فِی الدّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی الْمَصائِبِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعاشَ}}؛ [[مرد]] حقیقت ایمان را نمی‌چشد تا اینکه دارای سه خـصلت شـود: ۱ ـ به مسائل [[دینی]] [[آگاهی]] کامل داشته باشد؛ ۲ ـ در گرفتاریها [[صبور]] باشد؛ ۳ ـ در [[زندگی]] حساب و اندازه داشته باشد.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۸۵</ref>
+همچنین از امام علی{{ع}} [[روایت]] است که فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ اَحْسَنُ حُلَلِ الاِیْمانِ وَاَشْرَفٌ خـَلائِقِ الاِنْسـانِ}}؛ صبر، بهترین جـامه‌های ایمـان و از [[برترین]] [[ویژگی‌های اخلاقی]] [[انسان]] است.<ref>غرر الحکم، ج ۲، ۱۸۹۳</ref>
+حضرت امام علی{{ع}} همچنین با توجه به این جایگاه صبر در ایمان و یقین انسان سفارش به صبر می‌‌کند و می‌‌فرماید: {{متن حدیث|عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ، فَاِنَّهُ حِصْنٌ حَصینٌ وَ عِبادَةُ الْمُؤقِنینَ}}؛ بر تو باد به صبر، که صبر دژی [[استوار]] است، و عبـادت اهـل یقـین بـه شـمار می‌‌رود.<ref>غرر الحکم، ج ۴، ۶۱۳۴</ref>
+و بر همین اساس است که رسول خدا{{صل}} صبر را [[سلاح]] [[مؤمن]] می‌‌داند و صبر را به ایمان مستند می‌‌کند و می‌‌فرماید: {{متن حدیث|نِعْمَ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ الصَّبْرُ وَ الدُّعآءُ}}؛ چه [[نیکو]] سلاحی است صبر و [[دُعا]] برای [[مؤمن]].<ref>نهج الفصاحه، ۳۱۲۸</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==[[اقسام صبر]]==
+[[صبر]] [[حالت نفسانی]] و [[رفتاری]] است که [[انسان]] در هنگام [[شدائد]] و [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] و [[سختی‌ها]] در پیش می‌گیرد. براساس [[روایات معتبر]] صبر در سه جا خودش را نشان می‌دهد: {{متن حدیث|اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَی الطّاعَةِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ}}؛<ref>الکافی ج۲، ص۹۱</ref>
+الصبر «عِنْدَ الْمُصِیبَةِ»: یعنی وقتی [[مصیبت]] و بلایی بر انسان وارد شد صبر پیشه می‌کند و [[جزع]] و فزع ندارد؛ پس با [[استرجاع]] خودش را آرام می‌کند؛ [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ * الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! * همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۵-۱۵۶.</ref>
+الصبر «عَلَی الطَّاعَةِ»: یعنی [[تکالیف]] سخت و شدید را با [[استقامت]] و [[پایداری]] انجام می‌دهد و از زیر آن [[فرار]] نمی‌کند؛
+الصبر «عَنِ الْمَعْصِیَة»: یعنی وقتی با [[معصیت]] مواجه شد صبر می‌کند و [[خویشتنداری]] دارد. خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ}}<ref>«به مردان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند، این برای آنان پاک‌تر است، بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره نور، آیه ۳۰.</ref>
+از [[امام علی]]{{ع}} نیز [[روایت]] است که فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ، اِمّا صَبْرٌ علَی الْمُصِیبـَةِ، أَوْ علَی الطّاعـَةِ، أَوْ عَنِ الْمَعْصِیَةِ وَهذَا الْقِسْمُ الثّالِثُ أَعْلی دَرَجَةً مِنَ الْقِسْمَینِ الاَوَّلَیْنِ}}؛ صبر یا بر مُصیبت است، یا بر [[اطاعت خدا]]، یا در مقابل معصیت است، که قسم سوّم از دو قسم قبلی با ارزش‌تر است.<ref>میزان الحکمه، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، ج ۵، ۱۰۱۰۱</ref>
+البته همه صبرها در یک مرتبه و [[میزان]] و [[ارزش]] نیست، بلکه برخی ارزشی‌تر است، چنان که [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ عَلی طاعَةِ اللّهِ اَهْوَنُ مِنَ الصَّبْرِ عَلی عُقُوبَتِهِ}}؛ [[صبر بر طاعت]] [[خدا]]، از [[صبر]] بر [[عذاب]] او آسانتر است.<ref>غرر الحکم، ج ۲، ۱۷۳۱</ref>
+از [[امام زین العابدین]]{{ع}} نیز نقل شده که در [[وصیّت]] به فرزندش [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|یا بُنَیَّ اِصْبِرْ عَلی الْحَقِّ وَ اِنْ کانَ مُرّاً}}؛ در راه [[حق]]، صبر و [[بردباری]] داشته باش اگر چه تلخ باشد.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۷۷</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==انگیزه‏ها و شاخه‌های صبر==
+صبر در برابر [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] و به ویژه در سه قسم پیش گفته بسیار سخت و دشوار است و بسیاری از [[مردم]] توان آن را ندارند که صبر پیشه گیرند و [[بی‌تابی]] نکنند. البته چنان که گفته شد کسی که به [[خداوند]] [[گمان]] [[نیک]] داشته باشد هرگز بی‌تابی نمی‌کند و هر چیز را بر اساس [[حکمت]] و [[مصلحت]] می‌‌داند.
+البته شکی نیست که برخی از امور به عنوان انگیزه می‌‌تواند باعث تقویت صبر در [[آدمی]] شود. اصولا [[انسان]] وقتی آثار و [[برکات]] چیزی را می‌‌شناسد و می‌‌داند علاقه مند به آن امر شده و برای آن تلاش می‌‌کند. اموری در [[زندگی]] است که موجب ایجاد و تقویت صبر در آدمی می‌‌شود و به عنوان انگیزه‌های صبر خودنمایی می‌‌کند.
+[[رسول خدا]]{{صل}} درباره انگیزه‌های ایجادی و تقویتی صبر بر چهار انگیزه اصلی توجه داده و فرموده است: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ عَلی اَرْبَعِ شُعَبٍ: اَلشـَّوْقُ وَ الشـَّفَـقَةُ وَالزَّهادَةُ، وَ التَّرقُّبُ، فَمَنِ اشْتاقَ اِلَی الْجَنَّةِ سَلا عَنِ الشَّـهَواتِ، وَ مَنْ اَشْفَقَ عَنِ النّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّماتِ، وَ مَنْ زَهِـدَ فِی الدُّنْیا تـَهاوَنَ بِالْمُصیباتِ، وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سـارَعَ فِی الْخَیْراتِ}}؛ صبر چهار شعبه دارد: [[اشتیاق]]، [[هراس]]، [[وارستگی]]، و [[انتظار]]. پس هر کس [[مشتاق]] [[بهشت]] است باید از [[شهوات]] بیرون برود؛ و کسی که از [[آتش]] می‌‌ترسد باید از [[گناهان]] برگردد؛ و کسی که نسبت به [[دنیا]] [[زهد]] می‌‌ورزد، باید [[گرفتاری]] را سبک بشمارد، و کسی که در [[انتظار مرگ]] است باید در کارهای خوب بشتابد.<ref>میزان الحکمة، ۵/۱۰۱۳۳</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==ویژگی‌های [[صبر]] و [[صابران]]==
+صبر از [[ارزش]] و اهمیت و جایگاه [[ارزشمندی]] در [[زندگی]] [[انسان]] برخوردار است؛ کسی که صبر دارد زندگی را با [[آسایش]] و [[آرامش]] بیش‌تر می‌‌پیماید و کم‌تر آسیب می‌‌بیند و بیش‌تر از زندگی بهره می‌‌برد.
+از همین روست که [[امام علی]]{{ع}} درباره جایگاه [[ارزشمند]] صبر در زندگی [[بشر]] فرموده است: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ فِی الاُمُورِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَاِذا فارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ فَاِذا فارَقَ الصَّبْرُ الاُمُورَ فَسَدَتِ الاُمُورُ}}؛ صبر در [[کارها]] همانند سر در بدن است، همانطور که وقتی سر از بدن جدا شود، بدن [[فاسد]] می‌‌شود، هنـگامی هـم که صبر از کارها جـدا شود کـارها تبـاه می‌‌شـود.<ref>بحارالانوار، نشر کتابفروشی اسلامیه، ج ۷۱، ص۷۳</ref>
+پس صبر را باید در زندگی [[رییس]] و [[امیر]] قرار داد و هر چیز را تحت [[حکومت]] و [[حاکمیت]] آن قرار داد. [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|عَلَیْکَ بِالْعِلْمِ فَاِنَّ الْعِلْمَ خَلیلُ الْمُؤْمِنِ، وَالْحِلْمَ وَزیرُهُ، وَالْعَـقْلَ دَلیلُهُ، وَالْعَـمَلَ قَیِّمُهُ، وَالرِّفْـقَ اَبُـوهُ، وَاللِّـینَ اَخُـوهُ، وَالصَّبْرَ اَمیرُ جُنُودِهِ}}؛ بر توباد [[علم]]، که علم [[دوست]] [[مؤمن]] است، وبردباری [[وزیر]] مؤمن است، وخرد راهنمای اوست، وعمل [[سرپرست]] او، ومدارا کردن پدر او، وملایمت [[برادر]] او، وصبر امیر [[سپاهیان]] اوست.<ref>نهج الفصاحه، نشر سازمان انتشارات جاویدان، حدیث ۱۹۶۱</ref>
+وقتی صبر [[حاکم]] بر [[نفس انسانی]] باشد و حالت صبر در انسان [[ملکه]] و [[مقام]] شود، دیگر چیزی از بیرون نمی‌تواند بر او مسلط و چیره شود و او را برده و [[بنده]] خود سازد. از همین روست که صبر را [[دشمن]] سختیهای دانسته‌اند. امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَقوی عَدُوِّ الشَّدآئِدِ الصَّبْرُ}}؛ قویترین دشمن سختیها صبر و تاب آوری در برابر آنهاست.<ref>غرر الحکم، ج ۲، ۲۹۰۸</ref>
+صبر [[عمل نیک]] است اما برای برخی [[نیکوترین]] [[اعمال]] است. در [[روایت]] است که صبر بهترین و نیکوترین عمل برای [[فقیران]] است. رسول خدا{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|اَلصـَّبْرُ حَـسَن وَلکِنْ فِی الْفُقَراءِ اَحْسَنُ}}؛ صبر نیکوست ولی در فقراء نیکوتر است.<ref>نهج الفصاحه، ۲۰۰۶</ref>
+صـبر همچنین محبوبترین جرعه ای است که [[انسان]] می‌‌نوشد. [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|ما مِنْ جُرْعَةٍ اَحَبُّ اِلَی اللّهِ مِنْ جُرْعَةِ غَیْظٍ کَظَمَها رَجُلٌ، اَوْ جُرْعَةِ صَبْرٍ عَلی مُصیبَةٍ}}؛ هیچ جرعه ای از جُرعه خشمی که مردی فرو برد، یا جرعه صبری که بر مصیبتی نوشیده شود، پیش [[خدا]] محبوبتر نیست.<ref>نهج الفصاحه، ۲۵۶۴</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==[[برتری]] [[صبر]] [[شیعیان]]==
+[[انسانی]] که می‌‌داند می‌‌تواند صبر کند. البته چنان که گفته شد کسی که [[حسن ظن]] و [[گمان]] [[نیک]] و [[یقین]] به [[حکمت]] و [[مصلحت الهی]] در [[زندگی]] داشته باشد او نیز صبر می‌‌کند. صبر چنین افرادی به سبب کلیت [[حسن ظن به خدا]] است. البته هر چه فشار بیش‌تر باشد صبر سخت‌تر خواهد بود. کسی که بداند تحت [[شدائد]] به [[مقامات]] می‌‌رسد و میوه و ثمره شیرین خواهد برد بر [[مصیبت]] و [[سختی]] راحت‌تر صبر می‌‌کند.
+بر همین اساس گفته شده که صبر شیعیان خیلی [[ارزشمند]] است؛ زیرا بر بسیاری از مصیبت‌های سنگین صبر می‌‌کنند با آنکه [[علمی]] به جزئیات و آثار و [[برکات]] آن ندارند. [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[ارزشمندی]] صبر شیعیان به سبب [[جهالت]] نسبت به [[حکمت‌ها]] و [[مصالح]] آن فرموده است: {{متن حدیث|نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شیعَتُنا اَصْبَرُ مِنّا، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداکَ، کَیْفَ صارَ شیعَتُکُمْ اَصْبَرُ مِنْکُمْ؟ قالَ: لاِنّا نَصْبِرُ عَلی ما نَعْلَمُ وَ شیعَتُنا یَصْبِرُونَ عَلی مالایَعْلَمُونَ}}؛ ما [[خاندان]]، [[صبور]] و شکیبائیم و شیعیان ما، از ما هم شکیباترند. گفتم: جانم به فدایت، چگونه شیعیان شما از شما شکیباترند؟ فرمود: چون صبر ما بر چیزی است که می‌‌دانیم. امّا شیعیان ما صبر و شکیبائی می‌‌ورزند بر چیزی که نمی‌دانند.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۸۰</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==نشانه‏‌های صبور==
+برای هر چیزی نشانه ای است. اگر بخواهیم نشانه‌های صبر را در خود و دیگران به دست آوریم می‌‌توانیم به نشانه‌هایی اشاره کنیم که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود. آن حضرت{{صل}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|عَلامَةُ الصّابِرِ فِی ثَلاثٍ: اَوَّلُها، اَنْ لایَکْسِلَ، وَالثَّانِیَةُ، اَنْ لایَضْجُرَ، وَالثّالِثَةُ، اَنْ لایَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عز و جل لاِنَّهُ اِذا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ اِذا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ، وَاِذا شَکا مِنْ رَبِّهِ عز و جل فَقَدْ عَصاهُ}}؛ نشانه [[انسان]] [[صبور]] در سه چیز است: ۱ ـ این که کسل نمی‌شود؛ ۲ ـ [[دل]] تنگ نمی‌شود؛ ۳ ـ از پروردگارش [[شکایت]] نمی‌کند؛ چراکه وقتی کسل شود، [[حق]] را ضایع و تباه خواهد کرد، و هنگامی که دلتنگ شد، [[سپاسگزاری]] نمی‌کند و وقتی که از پروردگارش شکایت کند، [[گناه]] خواهد کرد.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۸۶</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+==[[آثار صبر]] و [[برکات]] آن==
+در [[آیات]] و [[روایات]] آثار و برکاتی برای [[صبر]] و تاب آوری در برابر [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] آمده است که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود:
+#'''[[بهشت]]''': از مهم‌ترین آثار صبر در [[زندگی]] [[فلاح]] و [[رستگاری]] و رسیدن به بهشت است. [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَلْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَکارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکارِهِ فِی الدُّنْیا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذّاتِ وَ الشَّهواتِ، فَمَنْ اَعْطی نَفْسَهُ لَذَّتَها وَ شَهْوَتَها دَخَلَ النّـارَ}}؛ بهشت آمیخته به سختیها و صبر و بُردباری است، پس هر کس در [[دنیا]] بر [[سختی‌ها]] [[شکیبا]] و صبور باشد، وارد بهشت می‌‌شود، و [[جهنّم]] آمیخته به [[شهوات]] و خوشگذرانیهاست. پس هر کس [[خواسته‌ها]] و شهوات نفس خود را تأمین کند، وارد [[آتش]] می‌‌شود.<ref>اصول کافی، ج ۲، ص۷۳، ح ۷، مکتبة الاسلامیة، تهران ۱۳۸۸ هجری</ref>
+#'''مقدّمه رستگاری و بهشت''': [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اِنَّکَ لَنْ تُدْرِکَ ما تُحِبُّ مِنْ رَبِّکَ اِلاّ بِالصَّبْرِ عَمّا تَشْتَهی}}؛ تو به آنچه که [[دوست]] داری از پروردگارت بتو برسد<ref>بهشت</ref>دست نمی‌یابی، مگر اینکه در مقابل [[خواسته‌های نفسانی]] [[مقاومت]] کنی<ref>غرر الحکم، ج ۳، ۳۷۹۴</ref>
+#'''[[پیروزی]]''': از دیگر آثار صبر می‌‌بایست به پیروزی در [[کارها]] و [[موفقیت]] در امور اشاره کرد. امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ کَفِیلٌ بِالظَّفَرِ}}؛ صبر ضامن پیروزی است.<ref>غرر الحکم، ج ۱، ۷۶۰</ref> از همین گفته شده است: صبر وظفر هردو [[دوستان]] قدیمندبر اثر صبر نوبت [[ظفر]] آید. امام علی{{ع}} همچنین فرمود: {{متن حدیث|مَنْ رَکِبَ مَرْکَبَ الصَّبْرِ اِهْتَدی اِلی مِضْمارِ النَّصْرِ}}؛ کسی که بر مرکب [[صبر]] و [[بردباری]] سوار شُد به میدان [[پیروزی]] خواهد رسید.<ref>بحارالانوار، ج ۷۸، ص۷۹</ref> [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|لایَعْدِمُ الصَّـبُورُ الظَّـفَرَ وَ اِنْ طـالَ بـِهِ الزَّمـانُ}}؛ [[انسان]] [[صبور]] و [[شکیبا]] پیروزی را از دست نمی‌دهد، اگر چه [[زمان]] آن طولانی شود.<ref>میزان الحکمة ج ۵، ۱۰۰۷۰</ref>
+#'''[[رهایی]] از [[فقر]]''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ جُنَّةٌ مِنَ الْفاقَةِ}}؛ صبر و بردباری سپری در برابر فقر است.
+#'''[[گنج]] [[بهشتی]]''': [[پیامبر خدا]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَّنَّةِ}}؛ صبر و شکیبائی گنجی از گنجهای [[بهشت]] است.<ref>بحارالانوار، ج ۸۲، ص۱۳۷</ref>
+#'''[[بهترین عبادت]]''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اَفْضَلُ الْعِبـادَةِ الصَّـبْرُ وَالصَّمْتُ وَاِنْتِظارُ الْفَرَجِ}}؛ [[برترین]] [[پرستش خدا]] صبر و شکیبائی، [[سکوت]] وانتظارفرج است.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۹۶</ref>
+#'''بهره‌مندی از بهترین ثواب‌ها''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|ثَوابُ الصَّبْرِ اَعْلَی الثَّوابِ}}؛ [[پاداش]] صبر، بالاترین پاداشها است.<ref>غرر الحکم، ج ۳، ۴۶۹۴</ref>
+#'''بهره‌مندی از منازال [[ابرار]]''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اِنْ صَبَرْتَ اَدْرَکْتَ بِصَبْرِکَ مَنازِلَ الاَبْرارِ وَ اِنْ جَزَعْتَ اَوْرَدَکَ جَزَعُکَ عَذابَ النّارِ}}؛ اگر صبر کنی به [[مقام]] و [[منزلت]] [[نیکان]] می‌‌رسی، و اگر [[بی‌تابی]] کنی، آن تو را به [[آتش]] وارد می‌‌کند.<ref>غرر الحکم، ج ۳، ۳۷۱۳</ref>
+#'''[[خیررسانی]]''': صبر هماره خیر را با خود به دنبال دارد. [[امام صادق]]{{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|اَلصَّبْرُ یُعَقِّبُ خَیْراً، فَاصْبِرُوا تَظْفُرُوا}}؛ [[عاقبت]] صبر وشکیبائی خیراست، بنابراین صبرکنید، تا [[پیروز]] شوید.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۹۶</ref>
+#'''[[خشنودی خدا]] و [[اجر]] [[الهی]]''': [[امام باقر]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|مَنْ صَبَرَ وَ اسْتـَرْجَعَ وَ حـَمِدَ اللّهَ عِنْدَ الْمُصیـبَةِ فَقَدْ رَضِیَ بِما صَنَعَ اللّهُ، وَ وَقَعَ اَجْرُهُ عَلَی اللّهِ وَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ ذلِکَ جَری عَلَیْهِ الْقَضآءُ وَ هُوَ ذَمیمٌ وَ اَحْبَطَ اللّهُ اَجْـرَهُ}}؛ کسی که صبر کند، و کلمه [[استرجاع]]، یعنی<ref>اِنّا لِلّهِ وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ</ref> بگوید و هنگام [[گرفتاری]] [[خدا]] را [[ستایش]] کند، پس او از کار خدا [[خشنود]] است و اجرش با خداست و کسی که این چنین نکند، [[سرنوشت]] او [[تغییر]] نمی‌کند و مذمّت می‌‌شود و پاداش او هم از بین می‌‌رود.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۹۶</ref>
+#'''مایه [[عزّت]]''': [[ابوحمزه]] [[ثابت بن دینار]] ثُمالی از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌‌کند که فرمود: {{متن حدیث|سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ صَبَرَ عَلی مُصیبَةٍ زادَهُ اللّهُ عز و جلعِزّاً عَلی عِزِّهِ وَ اَدْخَلَهُ جَنَّتَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ}}؛ کسی که در مقابل [[مصیبت]] شکیبائی ورزد، [[خداوند]] عز و جلبر [[عزّت]] او می‌‌افزاید و او را با [[حضرت محمد]]{{صل}} و خاندانش وارد [[بهشت]] می‌‌کند.<ref>بحارالانوار، ج ۸۲، ص۱۲۸</ref>
+#'''[[مقام]] [[مجاهدان]]''': [[جهاد]] اقسامی دارد که شامل [[جهاد علمی]] و [[جهاد نظامی]] و [[جهاد مالی]] و جهاد نفس است. بی‌گمان [[صبر]] در حوزه [[جهاد اکبر]] نفس قرار می‌‌گیرد و شخص از آثار آن بهره مند خواهد شد. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ صَبَرَ عَلی طاعَةِ اللّهِ وَ عَنْ مَعاصیهِ فَهُوَ الْمُجاهِدُ الصَّبُورُ}}؛ کسی که در [[اطاعت خدا]] و [[کناره‌گیری]] از [[گناهان]] صبر و شکیبائی داشته باشد، او [[مجاهد]] بسیار [[صبوری]] است.<ref>غرر الحکم، ج ۵، ۹۱۹۰</ref>
+#'''بهره‌مندی از نعمت‌های [[اخروی]]''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|لایُنْعَمُ بِنَعیمِ الاخِرَةِ اِلاَّ مَنْ صَبَرَ عَلی بَلاءِ الدُّنْیا}}؛ تنها کسی به [[نعمت‌های آخرت]] می‌‌رسد، که در مقابل گرفتاریهای [[دنیا]] صبر و شکیبائی داشته باشد.<ref>غرر الحکم، ج ۶، ۱۰۷۵۲</ref>
+#'''شیرینی صبر''': امام علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|حَلاوَةُ الظَّفَرِ تَمْحُو مِرارَةَ الصَّبْرِ}}؛ شیرینی [[پیروزی]]، تلخی صبر را محو می‌‌کند.<ref>غرر الحکم، ج ۳، ۴۸۸۲</ref>
+#'''بهشت بی‌حساب''': از [[رسول خدا]]{{صل}} سؤال شد: {{متن حدیث|هَلْ رَجُلٌ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسابٍ؟ قـالَ: نَعَمْ کُلُّ رَحـیمٍ صَبُورٌ}}؛ آیا کسی بدون حساب وارد بهشت می‌‌شود؟ [[پیامبر]]{{صل}}فرمود: آری هر [[انسان]] [[مهربان]] و [[شکیبا]] بدون حساب وارد بهشت می‌‌شـود.<ref>بحارالانوار، ج ۸۲، ص۱۳۹</ref>
+#'''تبدیل [[سختی]] به آسانی''': [[ابوبصیر]] می‌‌گوید از [[امام صادق]]{{ع}} شنیدم که می‌‌فرمود: {{متن حدیث|اِنَّ الْحُـرَّ حُرٌّ عَلی جَمیِع اَحْوالِهِ اِنْ نابَتْهُ نائِبَةٌ صَبَرَ لَها، وَ اِنْ تَدارَکَتْ عَلَیْهِ الْمَصائِبُ لَمْ تَکْسُرْهُ وَ اِنْ اُسِرَ وَ قُهِرَ وَ اسْتُبْدِلَ بِالْیُسْرِ عُسْراً}}؛ انسان [[آزاده]] همیشه آزاده است، اگر حادثه ای برای او پیش آید، صبر و [[شکیبایی]] دارد، و اگر مصیبتها بر او فرو ریزد، او را نمی‌شکند اگر چه [[اسیر]] و مغلوب شود و [[آسایش]] او به [[سختی]] تبدیل شود.<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص۶۹</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
 == منابع ==
@@ خط ۱۸۵: / خط ۲۷۱: @@
 # [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[عوامل و آثار صبر در زندگی (مقاله)|'''عوامل و آثار صبر در زندگی''']]
 # [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[آثار و کارکردهای صبر و شکیبایی در زندگی (مقاله)|'''آثار و کارکردهای صبر و شکیبایی در زندگی''']]
+# [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|'''صبر ویژگی‌ها و آثار آن''']]
 {{پایان منابع}}