پرش به محتوا

وظایف حاکم: تفاوت میان نسخه‌ها

۴۳٬۷۶۲ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۸ اکتبر ۲۰۲۳
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۲۰: خط ۲۰:
سپس [[امام]] {{ع}} برای متخلفین، [[فرمان]] تند و صریحی صادر می‌فرماید: {{متن حدیث|فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ اكْتَفَيْتَ بِذَلِكَ شَاهِداً فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ وَ أَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ}}؛ «با توجه به آن چه سفارش شد حال اگر یکی از کارمندانی که معین کرده‌ای، دست‌درازی کرد و خیانتی مرتکب شد یا با مردم [[بدرفتاری]] نمود و مأموران ([[راستگو]] و با وفای) سری تو متفقاً گزارش دادند که فلان [[امیر]] یا [[حاکم]]، [[قاضی]]، [[استاندار]] و... به کار مردم نمی‌رسد یا از مردم [[رشوه]] می‌گیرد و برای تو ثابت شد، به همین مقدار از [[شهادت]] اکتفا کن و فوراً او را احضار و او را زیر تازیانه [[کیفر]] بگیر و به مقدار خیانتی که کرده [[تنبیه]] کن و رشوه‌هایی که گرفته از او پس بگیر»<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۲۵۶.</ref>.
سپس [[امام]] {{ع}} برای متخلفین، [[فرمان]] تند و صریحی صادر می‌فرماید: {{متن حدیث|فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ اكْتَفَيْتَ بِذَلِكَ شَاهِداً فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ وَ أَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ}}؛ «با توجه به آن چه سفارش شد حال اگر یکی از کارمندانی که معین کرده‌ای، دست‌درازی کرد و خیانتی مرتکب شد یا با مردم [[بدرفتاری]] نمود و مأموران ([[راستگو]] و با وفای) سری تو متفقاً گزارش دادند که فلان [[امیر]] یا [[حاکم]]، [[قاضی]]، [[استاندار]] و... به کار مردم نمی‌رسد یا از مردم [[رشوه]] می‌گیرد و برای تو ثابت شد، به همین مقدار از [[شهادت]] اکتفا کن و فوراً او را احضار و او را زیر تازیانه [[کیفر]] بگیر و به مقدار خیانتی که کرده [[تنبیه]] کن و رشوه‌هایی که گرفته از او پس بگیر»<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۲۵۶.</ref>.


== عزل کارمند [[خائن]] ==
==عزل کارمند [[خائن]]==
امام {{ع}} به این مقدار [[عقوبت]] اکتفا نکرد بلکه اضافه فرمود: {{متن حدیث|ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ وَ قَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ}}؛ «پس این [[آدم]] را به کار [[مذلت]] [[نصب]] کن (یعنی دیگر به او [[شغل]] قبلی را واگذار مکن چون [[خیانت]] کرده و سوء استفاده نموده است) و داغ خیانت را به پیشانی‌اش بگذار؛ (یعنی همه مردم او را به عنوان خائن بشناسند) و به گردنش [[عار]] [[تهمت]] را بیفکن (یعنی طوری شود که در [[اجتماع]] متهم باشد که هیچ کس او را برای کار [[انتخاب]] نکند)»<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.
امام {{ع}} به این مقدار [[عقوبت]] اکتفا نکرد بلکه اضافه فرمود: {{متن حدیث|ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ وَ قَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ}}؛ «پس این [[آدم]] را به کار [[مذلت]] [[نصب]] کن (یعنی دیگر به او [[شغل]] قبلی را واگذار مکن چون [[خیانت]] کرده و سوء استفاده نموده است) و داغ خیانت را به پیشانی‌اش بگذار؛ (یعنی همه مردم او را به عنوان خائن بشناسند) و به گردنش [[عار]] [[تهمت]] را بیفکن (یعنی طوری شود که در [[اجتماع]] متهم باشد که هیچ کس او را برای کار [[انتخاب]] نکند)»<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.


این [[دستورات امام]] علی {{ع}} راجع به کارمندان [[دولت]] بود که اولاً دستور به گماردن افراد خوب می‌دهد، بعد می‌فرماید آنها را تأمین [[مالی]] کنند، سپس دستور به [[مراقبت]] محرمانه می‌دهد. در آخر اگر خلافی کردند دستور می‌دهد به بدترین وجه با آنها [[رفتار]] نماید و برای همیشه آنها را از کار برکنار کنند<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۲۵۷.</ref>.
این [[دستورات امام]] علی {{ع}} راجع به کارمندان [[دولت]] بود که اولاً دستور به گماردن افراد خوب می‌دهد، بعد می‌فرماید آنها را تأمین [[مالی]] کنند، سپس دستور به [[مراقبت]] محرمانه می‌دهد. در آخر اگر خلافی کردند دستور می‌دهد به بدترین وجه با آنها [[رفتار]] نماید و برای همیشه آنها را از کار برکنار کنند<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۲۵۷.</ref>.
==[[وظایف فردی]] [[حاکمان]] در جلب [[رضایت عمومی]]==
[[زمام‌دار]] [[اسلامی]]، علاوه بر تکالیفی که از جهت [[شخصیت حقوقی]] برای جلب [[رضایت]] [[عامه]] بر عهده دارد، در [[منش]] و [[سلوک]] فردی نیز موظف به رعایت اموری است که به نوبه خود نقش مهمی را در تأمین رضایت عمومی و [[موفقیت]] در [[امر حکومتی]] ایفا می‌کند.
هرچند از منظر [[اندیشوران]] مسائل [[سیاسی]]، منش و سلوک فردی [[حاکم]] به عنوان عنصری مؤثر در جلب نظر عمومی و [[پشتیبانی]] [[اکثریت]] [[مردم]] مورد توجه ویژه است؛ اما نگاه آنان در مورد انسان‌هایی که با [[نیت]] [[الهی]] و [[انسانی]] توانسته‌اند [[توده]] عظیمی از مردم را هم‌گام با خود نموده و آنان را به مسیری [[سعادت]] آفرین رهنمون شوند، احیاناً دچار [[خطا]] و قضاوت‌های نادرستی شده است. برای نمونه، برخی نظریه‌پردازان [[غربی]] و هم‌گام با آنان بعضی محافل و نویسندگان داخلی<ref>ماشاءالله شمس‌الواعظین، «روشنفکری دین و جمهوری سوم»، مجله کیان، ش۳۷، ص۲.</ref>، [[پیامبران الهی]] و [[ائمه اطهار]]{{عم}} و دیگر [[رهبران]] بزرگ الهی را دارای ویژگی «کاریزماتیک» می‌دانند، در صورتی که این [[بینش]] نادرست و غیر منصفانه است؛ چراکه بنا بر این نظر باید پذیرش [[دعوت]] این [[رهبران الهی]] از سوی مردم را فارغ از [[تعقل]] و صرفاً ناشی از شگردها و جاذبه‌های شخصی آنان قلمداد نمود، درحالی‌که آنان تجسم [[راستین]] ارزش‌های الهی‌اند و اظهار [[عبودیت]]، [[بندگی]]، [[تواضع]] و مظهریت [[اسما]] و [[صفات الهی]] بودن‌شان از جمله ویژگی‌های مهمی است که [[انبیا]] و رهبران الهی با برخورداری از آن، توانستند خیل عظیمی از [[خردمندان]] [[جامعه بشری]] را پیرو خویش کنند.
به هر حال، همه متفکران در این نکته اشتراک دارند که منش و [[شخصیت فردی]]، از مهم‌ترین علت‌های [[پیروزی]] و موفقیت رهبران در طول [[تاریخ]] بوده است.
اما برای [[شناخت]] [[وظایف]] و تکالیفی که در ساختار [[شخصیت]] [[حاکم الهی]] برای جلب رضایت عمومی مؤثر بوده باشد، لازم است بر آستان [[معارف]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} آن حاکم [[حقیقی]] [[مکتب اسلام]]، زانوی تلمذ زد و از آن بهره‌مند شد. در این مبحث، فرمایشات [[مولا علی]]{{ع}} در تبیین [[وظایف]] و [[تکالیف فردی]] [[حاکمان]] را بر می‌رسیم:
==وظایف [[اخلاقی]] حاکمان در [[منش]] فردی برای جلب [[رضایت]] [[عامه]]==
===[[حسن خلق]] با [[مردم]]===
حسن خلق از نشانه‌های [[مؤمنان]] و از عناصر مهم در ساختار اخلاقی [[حاکم اسلامی]] است. و در این مورد سفارش‌های زیادی از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نقل شده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
{{متن حدیث|حُسْنُ الْخُلُقِ يُورِثُ الْمَحَبَّةَ وَ يُؤَكِّدُ الْمَوَدَّةَ}}<ref>غررالحکم، ترجمه جلال‌الدین حسینی، ج۳، ص۳۹۴؛ محمدی ری‌شهری، موسوعة الامام علی بن أبی‌طالب{{ع}}، ج۱۰، ص۲۱۶.</ref>؛
[[محبت]] و [[استحکام]] دو ستی پی‌آمد نیک‌خویی است.
{{متن حدیث|مَنْ حَسُنَ خُلُقُهُ كَثُرَ مُحِبُّوهُ وَ أَنِسَتِ النُّفُوسُ بِهِ}}<ref>عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۵، ص۴۵۱.</ref>؛
آن‌کس که [[نیک]] خو باشد، [[دوستان]] او بسیار شوند و دل‌های مردم با او انس گیرد.
{{متن حدیث|عَوِّدْ لِسَانَكَ لِينَ الْكَلَامِ وَ بَذْلَ السَّلَامِ يَكْثُرْ مُحِبُّوكَ وَ يَقِلَّ مُبْغِضُوكَ}}<ref>عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۴، ص۳۲۹؛ محمدی ری‌شهری، موسوعة الامام علی بن أبی‌طالب{{ع}}، ج۱۰، ص۲۱۷.</ref>؛
زبان خود را به [[نرمی]] [[کلام]] و دادن [[سلام]] [[عادت]] بده، تا این که دوستان تو بسیار و دشمنانت کم تعداد شوند.
امیرمؤمنان{{ع}} در بیان ناکارآمدی [[خلیفه دوم]]، در توجه به این نکته می‌فرمایند:
{{متن حدیث|فَصَيَّرَهَا فِي حَوْزَةٍ خَشْنَاءَ يَغْلُظُ كَلْمُهَا وَ يَخْشُنُ مَسُّهَا}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref>؛
او [[خلافت اسلامی]] را در فضایی آکنده از [[خشونت]] قرار داد؛ در فضایی که گفت و گوها درشت و برخوردها خشک و سخت بود.
حضرت خطاب به «[[عبدالله بن عباس]]» - [[نماینده]] حضرت در [[بصره]] - فرمود:
{{متن حدیث|سَعِ النَّاسَ بِوَجْهِكَ وَ مَجْلِسِكَ وَ حُكْمِكَ وَ إِيَّاكَ وَ الْغَضَبَ فَإِنَّهُ طَيْرَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۷۶.</ref>؛
در برخوردهای روزمره و در مجالس رسمی و نیز در [[مقام]] [[داوری]]، با مردم [[گشاده‌رو]] باش و از [[خشم]] بپرهیز که نوعی سبک مغزی [[شیطانی]] است.
[[امام]]{{ع}} در [[نصایح]] متعددی با اشاره به زیان‌های بد خلقی و [[تندخویی]]، کوشیده‌اند [[جامعه]] را از اثرهای [[ناشایست]] این [[خصلت]] [[آگاه]] کنند؛ آنجا که فرمودند:
{{متن حدیث|إِيَّاكَ وَ الْخُرْقَ فَإِنَّهُ شَيْنُ الْأَخْلَاقِ‌}}<ref>عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۲، ص۲۹۳.</ref>؛
از بدخویی دوری کن که آن، مایه [[زشتی]] [[اخلاق]] است.
{{متن حدیث|كَمْ مِنْ رَفِيعٍ وَضَعَهُ قُبْحُ خُرْقِهِ}}<ref>عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۴، ص۵۵۸.</ref>؛
بسا بلند مرتبه‌ای که زشتی [[تندخویی]]، او را [[پست]] گرداند.
{{متن حدیث|السَّيِ‌ءُ الْخُلُقِ كَثِيرُ الطَّيْشِ مُنَغَّصُ الْعَيْشِ}}<ref>عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۲، ص۱۱.</ref>؛
بد [[خوی]]، بسیار سبک مغزی کند و [[زندگی]] برای او بسیار تیره و تار باشد.
این کلمات نشان‌دهنده اهمیت [[سیره]] نیک‌خویی و [[پرهیز]] از هر نوع پرخاش و [[بدخلقی]] در [[اخلاق فردی]] [[حاکمان]] در [[حاکمیت]] [[علوی]] است؛ امری که موجب ایجاد [[محبت]] و جلب [[عواطف]] و انس و [[الفت]] [[آحاد جامعه]] با [[رهبران]] خود خواهد شد.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۴۸.</ref>
===برخورداری از [[شرح صدر]]===
[[حاکم]] باید در برابر حوادث و [[مشکلات]] [[حکومتی]] [[سعه صدر]] داشته باشد که [[موفقیت]] در برابر [[ناملایمات]] و [[ناگواری‌ها]]، در گرو [[استقامت]] و داشتن سینه‌ای فراخ حاصل خواهد شد. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید:
{{متن حدیث|آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۷۶.</ref>؛
[[بردباری]] و [[تحمل سختی‌ها]]، ابزار [[ریاست]] است.
آن [[امام همام]] در نامه‌ای به [[حارث همدانی]]، درباره تحمل سختی‌ها و بهره‌گیری از سعة صدر چنین سفارش می‌کند: [[غیظ]] خویش فروخور، به هنگام [[خشم]] [[شکیبا]] باش و در عین [[اقتدار]] [[چشم‌پوشی]] کن، تا [[عاقبت]] از آن تو باشد.<ref>{{متن حدیث|وَ اكْظِمِ الْغَيْظَ وَ تَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدِرَةِ وَ احْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ اصْفَحْ مَعَ الدَّوْلَةِ تَكُنْ لَكَ الْعَاقِبَةُ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۶۹.</ref>؛<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۰.</ref>
===[[تواضع]] و [[فروتنی]]===
از ویژگی‌های [[مؤمنان]]، تواضع در برابر [[بندگان]] خداست که باعث می‌شود [[خداوند]]، [[شأن]] و [[مقام]] آنان را [[رفعت]] بخشد و محبت آنان را در قلب‌های بندگانش جای دهد. این امر از فردی که در رأس [[قدرت]] جای دارد و بر [[بندگان خدا]] [[حکومت]] می‌کند، شایسته‌تر و بیشتر مورد [[انتظار]] است؛ چراکه باعث ایجاد محبت و [[عشق]] ورزیدن [[مردم]] به او شده و [[اتحاد]] و [[یگانگی]] میان مردم و حکومت را در پی خواهد داشت. [[مولا علی]]{{ع}} می‌فرماید:
{{متن حدیث|ثَمَرَةُ التَّوَاضُعِ الْمَحَبَّةُ}}<ref>محمدی ری‌شهری، موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۱۰، ص۲۱۹.</ref>؛
بهره تواضع و فروتنی در برابر دیگران، محبت و [[دوستی]] آنان می‌باشد.
از این رو حضرت{{ع}}، [[کارگزاران]] خود را بیشتر به این امر توصیه کرده و آنها را به [[نرمش]] در پیشگاه [[ملت]] فرا می‌خواند. علی{{ع}}، هنگام واگذاری [[امارت مصر]] به «[[محمد بن ابی‌بکر]]» فرمود:
{{متن حدیث|فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَكَ وَ لَيِّنَ لَهُمْ جَانِبَكَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۷.</ref>؛
در برابر [[مردم]] [[فروتن]] باش و با آنان [[نرم‌خویی]] و [[انعطاف‌پذیری]] پیشه کن و در برخورد با آنان [[گشاده‌رو]] باش.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۰.</ref>
===[[پرهیز]] از [[دیکتاتوری]] و [[خودرأیی]]===
[[خصلت]] [[مذموم]] [[استکبار]] و دیکتاتوری - که از [[خودخواهی]] و خویشتن‌گرایی، تشخص‌طلبی و [[تفاخر]] نشئت می‌گیرد -[[انسان]] را به [[خودکامگی]] و [[استبداد]] در [[رأی]] و [[تحمیل عقیده]] می‌رساند. حاکمی که با این [[روحیه]] زمام [[حکومت]] [[مسلمانان]] را در دست دارد، نه تنها در نهایت به زورمداری، [[دروغ]] و [[حق‌کشی]] [[متوسل]] می‌شود، بلکه باعث ویرانی [[دین]] و بازگشت [[عزت]] مسلمانان به [[ذلت]] و [[سعادت]] آنان به [[بدبختی]] خواهد شد؛ از این رو [[حضرت علی]]{{ع}} مالک را از این جهت هشدار می‌دهد: هرگز مگو من مأمورم [و بر اوضاع مسلط هستم]امر می‌کنم و باید [[اطاعت]] شود که این، موجب سیاهی [[دل]] و خرابی دین و نزدیک شدن [[تغییر]] و [[تحول]] در [[قدرت]] است. آن‌گاه که در اثر موقعیت و قدرتی که در [[اختیار]] داری، [[کبر]] و [[عجب]] و [[خودپسندی]] در تو پدید آید، در بزرگی [[ملک]] [[خدا]] و نیرویش ژرف بنگر که چگونه بر تو [[سلطه]] دارد و بند بند وجودت در اختیار اوست، که این تو را از آن [[سرکشی]] پایین می‌آورد و آن شدت و تندی را از تو باز می‌دارد و آن چه از [[عقل]] و اندیشه‌ات در تأثیر این خودپسندی از دست رفته است به تو باز می‌گرداند.<ref>{{متن حدیث|وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّي مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ فَإِنَّ ذَلِكَ إِدْغَالٌ فِي الْقَلْبِ وَ مَنْهَكَةٌ لِلدِّينِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِيَرِ وَ إِذَا أَحْدَثَ لَكَ مَا أَنْتَ فِيهِ مِنْ سُلْطَانِكَ أُبَّهَةً أَوْ مَخِيلَةً فَانْظُرْ إِلَى عِظَمِ مُلْكِ اللَّهِ فَوْقَكَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْكَ عَلَى مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ يُطَامِنُ إِلَيْكَ مِنْ طِمَاحِكَ وَ يَكُفُّ عَنْكَ مِنْ غَرْبِكَ وَ يَفِي‌ءُ إِلَيْكَ بِمَا عَزَبَ عَنْكَ مِنْ عَقْلِكَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛
حضرت در بیان [[ارزشمند]] دیگر، در مورد [[خودرأیی]] می‌فرماید:
{{متن حدیث|مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱.</ref>؛
کسی که [[استبداد رأی]] داشته باشد هلاک می‌شود و هرکس که با مردان بزرگ [[مشورت]] کند، در [[عقل]] آنها شرکت می‌جوید.
هم‌چنین فرمود:
{{متن حدیث|مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَاءِ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۷۳.</ref>؛
کسی که از [[افکار]] دیگران استقبال کند، موارد [[خطا]] را خوب می‌شناسد [و با [[مشورت]] به [[اشتباه]] نمی‌افتد].
بنابراین [[حاکم]] موظف است از خودسری و [[استبداد]] بپرهیزد. نظر و [[عقیده]] خود را اولین و آخرین [[رأی]] و [[اندیشه]] تلقی نکند و [[منش]] خود را بر اساس کتاب، [[سنت]] و [[مشاوره]] با کارشناسان و متفکران قرار دهد که در غیر این صورت به [[خودخواهی]] و [[استکبار]] دچار شده و موجبات [[خشم خداوند]] و [[بندگان خدا]] را فراهم خواهد آورد؛ از این رو [[امیرمؤمنان]]{{ع}} به مالک در [[نصایح]] خود می‌فرماید: بپرهیز که در بزرگی خود را همانند [[خداوند]] پنداری و در شکوهِ خداوندی، خود را همانند او دانی؛ زیرا خداوند هر [[سرکشی]] را [[خوار]] می‌سازد و هر [[خودپسندی]] را بی‌ارزش می‌کند.<ref>{{متن حدیث|إِيَّاكَ وَ مُسَامَاةَ اللَّهِ فِي عَظَمَتِهِ وَ التَّشَبُّهَ بِهِ فِي جَبَرُوتِهِ فَإِنَّ اللَّهَ يُذِلُّ كُلَّ جَبَّارٍ وَ يُهِينُ كُلَّ مُخْتَالٍ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛
حضرت، در بیان جریان [[قتل]] [[خلیفه سوم]] به مسئله [[خودکامگی]] او اشاره کرده و فرمود: من جریان [[عثمان]] را برایتان خلاصه می‌کنم: عثمان، استبداد و خودکامگی پیشه کرد و شما با [[بی‌تابی]] واکنش نشان دادید که [[نیکو]] نبود و [[خدا]]، خودکامگی و بی‌تابی را حکمی رقم زده است که تحقق می‌یابد.<ref>{{متن حدیث|وَ أَنَا جَامِعٌ لَكُمْ أَمْرَهُ اسْتَأْثَرَ فَأَسَاءَ الْأَثَرَةَ وَ جَزِعْتُمْ فَأَسَأْتُمُ الْجَزَعَ وَ لِلَّهِ حُكْمٌ وَاقِعٌ فِي الْمُسْتَأْثِرِ وَ الْجَازِعِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۳۰.</ref>؛<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۱.</ref>
==[[وظایف رفتاری]] [[حاکم اسلامی]] در منش فردی برای جلب [[رضایت]] عموم==
===[[فداکاری]]===
یکی از الگوهای [[رفتاری]] که در [[زندگی]] و [[سیره]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} مشهود است، فداکاری او برای [[بقای اسلام]] و [[مصالح مسلمانان]] می‌باشد. هرچند لحظات زندگی آن [[امام همام]]، مملو از جلوه‌های [[ایثار]] و فداکاری است که این مختصر گنجایش بیان آنها نیست؛ اما از جمله نمودهای فداکاری آن حضرت در دوران بعد از [[رحلت پیامبر اکرم]]{{صل}} است؛ دورانی که اوضاع و شرایط خاصی بر [[جامعه]] [[مسلمانان]] [[حکم]] فرما شد که می‌توانست [[اساس اسلام]] را با خطر جدّی مواجه سازد. در این شرایط پرتلاطم و ناآرام، [[امام]]{{ع}} برای [[حفظ]] [[مصلحت]] اهم و برای [[رهایی]] جامعه مسلمانان از بحران‌های پدید آمده، تنها راه چاره را در عدم [[مخالفت]] علنی دانستند. امام{{ع}} در نامه‌ای به [[اهل مصر]] علت [[تحمل]] [[غصب خلافت]] و [[صبر]] بر [[اعمال]] بسیار ناروای [[ظالمان]] و عدم [[قیام]] برای بازگرداندن [[حاکمیت]] به جایگاه اصلی خود فرمودند: من دست نگه داشتم، تا آنجا که [[مرتجعان]] را دیدم که از [[اسلام]] بازگشته، می‌خواهند [[دین]] محمد{{صل}} را نابود سازند. پس بیمناک شدم که اگر اسلام و مسلمانان را [[یاری]] نکنم، شکاف یا ویرانی‌اش را [[شاهد]] باشم، که [[مصیبت]] آن بر من سخت‌تر از رها کردن [[حکومت]] بر شماست که کالای چند [[روزه]] [[دنیا]] می‌باشد.<ref>{{متن حدیث|فَأَمْسَكْتُ يَدِي‌، حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاس قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الإِسْلامِ، يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دَيْنِ محمَّد صلى الله عليه و آله، فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ الإِسْلامَ وأَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِيهِ ثَلْماً أو هَدْماً، تَكُونُ الْمُصِيبَةُ بِهِ عَلَيَّ أَعْظَمَ مِن فَوْتِ وِلايَتِكُمُ الَّتي إِنَّمَا هِيَ مَتَاعُ أَيَّامٍ قَلائِلَ}}</ref>؛
عامل دیگری که امام{{ع}} از آن در تحمل غصب خلافت سخن گفته‌اند، «[[بیزاری]] از [[کشتار]] و به راه افتادن [[خونریزی]] در میان مسلمانان» است؛ چنان که امام{{ع}} در خطبه‌ای در مسیر حرکت به سوی [[بصره]] به این نکته تصریح کرده است: چون [[خداوند]] پیامبرش را نزد خویش برد، [[قریش]] با [[خودکامگی]] بر ضدّ ما به پاخاست و ما را از حقّی که بدان از همگان سزاوار‌تر بودیم، باز داشت. پس چنان دیدم که [[شکیبایی]] و [[بردباری]] بر آن، بهتر از پراکنده ساختن [[مسلمانان]] و ریختن [[خون]] ایشان است؛ زیرا [[مردم]]، [[تازه مسلمان]] بودند و [[دین]] هم‌چون مَشک آکنده از شیر بود که کمترین غفلتی، آن را تباه می‌کرد و کوچک‌ترین تخلّفی، آن را واژگون می‌ساخت.<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ لَمَّا قَبَضَ نَبِيَّهُ‌{{صل}} اسْتَأْثَرَتْ عَلَيْنَا قُرَيْشٌ بِالْأَمْرِ، وَ دَفَعَتْنَا عَنْ حَقٍّ نَحْنُ أَحَقُّ بِهِ مِنَ النَّاسِ كَافَّةً، فَرَأَيْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى ذَلِكَ أَفْضَلُ مِنْ تَفْرِيقِ كَلِمَةِ الْمُسْلِمِينَ، وَ سَفْكِ دِمَائِهِمْ، وَ النَّاسُ حَدِيثُو عَهْدٍ بِالْإِسْلَامِ، وَ الدِّينُ يَمْخَضُ مَخْضَ الْوَطْبِ يُفْسِدُهُ أَدْنَى وَهْنٍ، وَ يَعْتِكُهُ أَقَلُّ خُلْفٍ}}؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۰۸.</ref>؛
همان‌گونه که [[امام]]{{ع}} [[حفظ]] [[مصلحت]] مسلمانان را در [[بیعت مردم]] با [[عثمان]]، انگیزه [[سکوت]] و [[تحمل]] [[غصب]] جایگاه «[[ولایت]] و [[خلافت]]» دانسته و فرمودند: همانا می‌دانید که سزاوارتر از دیگران به خلافت هستم. [[سوگند]] به [[خدا]]! به آن چه انجام داده‌اید گردن می‌نهم، تا هنگامی که اوضاع [[مسلمین]] رو به راه باشد و از هم نپاشد و جز من، به دیگری [[ستم]] نشود و [[پاداش]] این گذشت و سکوت و [[فضیلت]] را از خدا [[انتظار]] دارم و از آن همه زر و زیوری که به دنبال آن حرکت می‌کنید، [[پرهیز]] می‌کنم.<ref>{{متن حدیث|لَقَدْ عَلِمْتُمْ أَنِّي أَحَقُ بِهَا مِنْ غَيْرِي وَ وَ اللَّهِ لَأُسْلِمَنَّ مَا سَلِمَتْ أُمُورُ الْمُسْلِمِينَ وَ لَمْ يَكُنْ فِيهَا جَوْرٌ إِلَّا عَلَيَّ خَاصَّةً الْتِمَاساً لِأَجْرِ ذَلِكَ وَ فَضْلِهِ وَ زُهْداً فِيمَا تَنَافَسْتُمُوهُ مِنْ زُخْرُفِهِ وَ زِبْرِجِهِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۷۴.</ref>؛
بدین لحاظ باید [[اذعان]] کرد که اصل [[حاکم]] بر تلاش‌های امام{{ع}} صرفاً در برپایی و قوام «[[حق]]» [[استوار]] بود؛ هر چند این گونه فداکاری‌ها موجب از دست دادن برخی ثمرات زودگذر [[دنیوی]] نیز بوده باشد. همان‌گونه که امام{{ع}} می‌فرماید:
{{متن حدیث|إِنَّ أَفْضَلَ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ مَنْ كَانَ الْعَمَلُ بِالْحَقِّ أَحَبَّ إِلَيْهِ وَ إِنْ نَقَصَهُ وَ كَرَثَهُ مِنَ الْبَاطِلِ وَ إِنْ جَرَّ إِلَيْهِ فَائِدَةً وَ زَادَهُ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۲۵.</ref>؛
بی‌گمان، در پیش‌گاه [[خداوند]] [[برترین]] [[مردم]] کسی است که [[اجرای حق]] را بیشتر از [[باطل]] [[دل]] سپارد؛ هرچند که اجرای حق او را [[کاستی]] آورد و باطل برای او فزاینده و سودآور باشد.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۳.</ref>
===تطابق گفتار و [[کردار]]===
هم‌آهنگی و یک رنگی حرف و عمل، عامل مؤثر در دل‌گرمی و [[پشتیبانی]] مردم است؛ و در [[حاکمیت]] [[علوی]] [[حاکم اسلامی]] موظف است این [[سیره]] را در [[رفتار]] خود مراعات کند. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} که خود الگوی این مهم است، می‌فرماید:
{{متن حدیث|وَ فَرَشْتُكُمُ الْمَعْرُوفَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي وَ أَرَيْتُكُمْ كَرَائِمَ الْأَخْلَاقِ مِنْ نَفْسِي؟}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۸۷.</ref>؛
مگر من با گفتار و کردارم، بستری از ارزش‌های شناخته شده ارزانی‌تان نداشتم؟ و [[ملکات اخلاقی]] را برای شما به نمایش نگذاشتم؟
حضرت در جای دیگر [[التزام]] خود را به این [[وظیفه]]، چنین بیان می‌دارد: ای مردم، به [[خدا]] [[سوگند]]! که من هرگز شما را به طاعتی [[تشویق]] نکردم، مگر آنکه خود پیش تاز آن بودم و از هیچ گناهی نهی‌تان نکردم، مگر آن‌که پیش از شما خود را از آن باز داشتم.<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّكُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُكُمْ إِلَيْهَا وَ لَا أَنْهَاكُمْ عَنْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَكُمْ عَنْهَا}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵.</ref>؛
[[امام]]، [[کارگزاران]] خود را نیز به این امر سفارش می‌فرماید: او را فرمانش می‌دهم که مبادا در ظاهر، خدا را [[اطاعت]] کند و در [[خلوت]]، به کار دیگر بپردازد! که هر آنکه پیدا و پنهان و گفتار و کردارش دوگانه نباشد، از عهده [[ادای امانت]] برآمده و [[عبادت]] را خالصانه انجام داده است.<ref>{{متن حدیث|وَ أَمَرَهُ أَلَّا يَعْمَلَ بِشَيْ‌ءٍ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ فِيمَا ظَهَرَ فَيُخَالِفَ إِلَى غَيْرِهِ فِيمَا أَسَرَّ وَ مَنْ لَمْ يَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلَانِيَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقَالَتُهُ فَقَدْ أَدَّى الْأَمَانَةَ وَ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۶.</ref>؛<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۵.</ref>
===رعایت [[تساوی]] و [[عدالت]] [[رفتاری]]===
[[حاکم]] موظف است همه مردم را یکسان بنگرد و درباره قشرهای [[جامعه]]، از طبقات و فرهنگ‌های مختلف، عدالت را در [[رفتار فردی]] خود مراعات کرده و از منش‌های [[تبعیض‌آمیز]] بپرهیزد.
[[امام علی]]{{ع}} به «[[محمد بن ابی‌بکر]]» هنگام واگذاری امور [[مصر]] چنین توصیه می‌فرماید:
{{متن حدیث|وَ آسِ بَيْنَهُمْ فِي اللَّحْظَةِ وَ النَّظْرَةِ حَتَّى لَا يَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِي حَيْفِكَ لَهُمْ وَ لَا يَيْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِكَ عَلَيْهِمْ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۷.</ref>؛
[[برابری]] را هر چند در نگاه و اشاره‌های تعارف‌آمیز [[پاس]] دار، تا [[زورمندان]] در [[ظلم]] تو [[طمع]] نبندند و [[ناتوانان]] از [[عدالت]] تو [[نومید]] نشوند.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۶.</ref>
===[[سخت‌گیری]] بر خود و [[نزدیکان]] در استفاده از امکانات [[حکومتی]]===
[[حضرت علی]]{{ع}} آن مقدار [[اجازه]] بهره‌مندی از امکانات و مزایای حکومتی برای خود و [[خویشان]] می‌دادند که افراد عادی به همان [[میزان]] یا حتی بیشتر از آن بهره می‌بردند. [[زندگی زاهدانه]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، به ویژه در دوران [[خلافت]]، از حیث [[پوشاک]]، غذا و [[مسکن]] نشان از این [[سیره]] مولاست. [[لباس]] بسیار ساده‌اش و کفش‌هایی که از لیف بر پای داشت، پایین‌ترین قیمت را در قلمرو آن فرمانروای [[الهی]] داشت.
[[امام]]{{ع}} در مورد اطرافیان خود در بهره‌مندی از هرگونه امتیاز، بسیار مراقب بود.
«[[ابن ابی‌الحدید]]» نقل می‌کند که روزی فرزند امام{{ع}} برای مهمان خود نانی خرید و به عنوان [[قرض]] مقداری عسل از هدایایی که از [[یمن]] برای امام{{ع}} آورده بودند، استفاده نمود. امیرمؤمنان{{ع}} چون [[اموال]] را وارسی کرد، متوجه این امر شد، به فرزندش فرمود: چه چیز تو را واداشت که پیش از تقسیم این [[مال]]، از آن برداری؟ او پاسخ داد: ما نیز در این مال حقی داریم، هنگامی که [[حق]] ما داده شد باز می‌گردانیم. امام فرمود: هر چند تو را در آن حقی است؛ اما نباید پیش از آنکه [[مسلمانان]] از [[حقوق]] خود استفاده کنند، تو از حق خود استفاده کنی. سپس درهمی به قنبر داد و گفت: از بهترین عسل بخر و مقدار آن را کامل کن، تا در میان [[مردم]] تقسیم شود<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۲۵۳.</ref>.
امام{{ع}} مالک را در خصوص ترجیح و مقدم نمودن خود در بهره‌مندی از [[اموال عمومی]] چنین هشدار داده است:
{{متن حدیث|إِيَّاكَ وَ الِاسْتِئْثَارَ بِمَا النَّاسُ فِيهِ أُسْوَةٌ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛
بپرهیز از آن‌که چیزی را به خود اختصاص دهی که [بهرۀ] همه در آن یکسان است.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۷.</ref>
==[[زندگی]] خصوصی [[حاکم]] و نقش آن در تأمین [[رضایت]] عموم==
حاکم موظف است [[زندگی شخصی]] خود را به گونه‌ای شکل دهد که:
اولاً، او را به [[دنیا]] زدگی و اشراف‌گرایی نکشاند. ثانیاً، بتواند [[سطح زندگی]] طبقات [[مستضعف]] و [[فقیر]] [[جامعه]] را [[درک]] کند. ثالثاً، با بهره‌گیری از امکانات شخصی و [[مصرف]] [[متعادل]] و معقول از این جهت الگوی [[جامعه اسلامی]] باشد، تا به تدریج همه افراد به زندگی خود قانع و [[راضی]] بوده و از تمکنی مناسب برخوردار شوند و زمینه [[رشد]] و [[خودکفایی]] جامعه نیز فراهم گردد. رابعاً، [[دشمنان]] و طمع‌ورزان نتوانند در [[تبلیغات]] مغرضانه خود به اهداف‌شان دست یابند.
زندگی [[معصومان]]{{عم}} الگویی معقول و منطبق با معیارهای [[الهی]] است و [[شایسته]] است که [[مسلمانان]]، به خصوص [[حاکمان]] [[اسلامی]]، از شیوه بهره‌مندی از امکانات و [[سیره اقتصادی]] آنان برای سامان دادن به زندگی شخصی و استفاده از نعمت‌های [[خدادادی]] [[پیروی]] کنند.
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} [[سیره پیامبر اکرم]]{{صل}} را در زندگی شخصی، چنین توصیف می‌کند: این [[سیره]] مسلم [[رسول خدا]]{{صل}} است که بر روی [[زمین]] می‌نشست و غذا می‌خورد و عبیدگونه نشست و برخاست داشت. با دست خود [[کفش]] خود را وصله می‌زد و [[جامه]] خود را با دست خود می‌دوخت... به یکی از همسرانش که پرده‌ای بر در [[خانه]] او آویخته بود و نقش و تصویر‌ها در آن بود فرمود: این پرده را از برابر چشمان من دور کن که هرگاه نگاهم به آن می‌افتد به یاد دنیا و زینت‌های آن می‌افتم. بدین‌سان [[پیامبر]]{{صل}} با [[دل]] از دنیا روی گرداند و یادش را از صفحه جانش زدود و همیشه [[دوست]] داشت تا جاذبه‌های دنیا از دیدگانش پنهان ماند؛ مبادا که از آن پیرایه‌ای برگیرد یا جاودانه‌اش انگارد و به جایگاه و [[مقام]] خاصی از آن [[دل]] ببندد.<ref>{{متن حدیث|وَ لَقَدْ كَانَ{{صل}} يَأْكُلُ عَلَى الْأَرْضِ وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ يَخْصِفُ بِيَدِهِ نَعْلَهُ وَ يَرْقَعُ بِيَدِهِ ثَوْبَهُ... وَ يَكُونُ السِّتْرُ عَلَى بَابِ بَيْتِهِ فَتَكُونُ فِيهِ التَّصَاوِيرُ فَيَقُولُ يَا فُلَانَةُ لِإِحْدَى أَزْوَاجِهِ غَيِّبِيهِ عَنِّي فَإِنِّي إِذَا نَظَرْتُ إِلَيْهِ ذَكَرْتُ الدُّنْيَا وَ زَخَارِفَهَا فَأَعْرَضَ عَنِ الدُّنْيَا بِقَلْبِهِ وَ أَمَاتَ ذِكْرَهَا مِنْ نَفْسِهِ وَ أَحَبَّ أَنْ تَغِيبَ زِينَتُهَا عَنْ عَيْنِهِ لِكَيْلَا يَتَّخِذَ مِنْهَا رِيَاشاً وَ لَا يَعْتَقِدَهَا قَرَاراً وَ لَا يَرْجُوَ فِيهَا مُقَاماً}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.</ref>؛
[[شیوه زندگی]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نیز در استمرار همان [[سیره رسول اکرم]]{{صل}} بود. وی [[زندگی]] خود را بر اساس معیارهای [[الهی]] سامان داده بود و [[مسلمانان]] را به [[تأسی]] از خود [[تشویق]] می‌کرد.
[[حضرت علی]]{{ع}} به «[[عثمان بن حنیف]]»، [[کارگزار]] خود در [[بصره]] می‌فرماید: [[آگاه]] باش! هر مأمومی [[پیشوایی]] دارد که باید به او [[اقتدا]] کند و از [[نور]] دانش‌اش بهره گیرد. بدان [[امام]] شما از دنیایش به همین دو [[جامه]] کهنه و از غذاها به دو قرص نان اکتفا کرده است. البته شما [[توانایی]] آن را ندارید که چنین باشید؛ اما حداقل با [[پارسایی]]، تلاش، [[عفت]]، [[پاکی]] و پیمودن راه صحیح، مرا [[یاری]] دهید.<ref>{{متن حدیث|أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ مأْمُومٍ إِمَاماً يَقْتَدِي بِهِ، وَ يَسْتَضِيءُ بِنُورِ علْمِهِ. أَلَا وَ إنَّ إِمَامَكُم قَدْ اكْتَفَى مِن دُنْياهُ بِطِمْرَيْهِ، و مِن طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ. ألا و إنَّكُم لا تَقْدِرُونَ على ذلِكَ، و لكِنْ أعِينُوني بوَرَعٍ و اجْتِهادٍ، و عِفَّةٍ وسَدادٍ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۴۵.</ref>؛
شخصی امیرمؤمنان{{ع}} را با جامه‌ای کهنه و پینه‌دار دید، از علت آن پرسید، حضرت فرمود:
{{متن حدیث|يَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ يَقْتَدِي بِهِ الْمُؤْمِنُونَ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۰۳.</ref>؛
با چنین پوشاکی، [[قلب]] [[خاشع]] می‌شود و نفس رام و [[مؤمنان]] آن را الگوی خود می‌گیرند.
یعنی مؤمنان توان آن را ندارند که همانند امام{{ع}} [[رفتار]] کنند بلکه [[شایسته]] است که آنان چنین منشی را برای خود [[الگو]] قرار داده، رفتار خود را به آن نزدیک سازند. امام{{ع}} در خطاب به فردی که خواسته بود همانند ایشان [[رفتار]] کند، فرمودند: وای بر تو! من مثل تو نیستم [و [[وظیفه]] من غیر از شماست] [[خداوند]] بر [[پیشوایان حق]] [[واجب]] شمرده که بر خود سخت گیرند و هم چون طبقه [[ضعیف]] [[مردم]] باشند، تا ناداریِ [[فقیر]] او را به [[هیجان]] نیاورد و به [[طغیان]] نکشاند.<ref>{{متن حدیث|وَيْحَكَ إِنِّي لَسْتُ كَأَنْتَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ الْحَقِّ الْعَدْلِ أَنْ يُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَيْلَا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹.</ref>؛
حضرت در بیانی دیگر می‌فرماید: اگر می‌خواستم، می‌توانستم از عسل [[پاک]] و از [[مغز]] گندم و بافته‌های [[ابریشم]]، برای خود غذا و [[لباس]] فراهم آورم؛ اما هیهات که [[هوای نفس]] بر من چیره گردد و [[حرص]] و [[طمع]] مرا وادارد که طعام‌های لذیذ برگزینم! در حالی که در [[حجاز]] یا یمامه کسی باشد که حتی [[امید]] به دست آوردن یک قرص نان را نداشته باشد و یا هرگز شکمی [[سیر]] خورده باشد، آیا من سیر بخوابم در حالی که پیرامونم شکم‌هایی که از [[گرسنگی]] به پشت چسبیده و جگرهای سوخته وجود داشته باشد.<ref>{{متن حدیث|وَ لَوْ شِئْتُ لَاهْتَدَيْتُ الطَّرِيقَ إِلَى مُصَفَّى هَذَا الْعَسَلِ وَ لُبَابِ هَذَا الْقَمْحِ وَ نَسَائِجِ هَذَا الْقَزِّ وَ لَكِنْ هَيْهَاتَ أَنْ يَغْلِبَنِي هَوَايَ وَ يَقُودَنِي جَشَعِي إِلَى تَخَيُّرِ الْأَطْعِمَةِ وَ لَعَلَّ بِالْحِجَازِ أَوْ الْيَمَامَةِ مَنْ لَا طَمَعَ لَهُ فِي الْقُرْصِ وَ لَا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ أَوْ أَبِيتَ مِبْطَاناً وَ حَوْلِي بُطُونٌ غَرْثَى وَ أَكْبَادٌ حَرَّى‌}}؛ نهج البلاغه، نامه ۴۵.</ref>؛
آن چه در تحلیل [[سیره]] مولا می‌توان بیان کرد، این است که اگر [[حاکم اسلامی]] به چنین شیوه‌ای [[تأسی]] کند، به اهدافی - که در طلیعه بحث بدان‌ها اشاره رفت - می‌تواند دست یابد و با تحقق آنها، زمینه [[عدالت اجتماعی]] و [[رفاه]] و [[آسایش همگانی]] تأمین خواهد شد.
البته مصادیق عدالت اجتماعی و رفاه همگانی در هر عصری، مصداق خاص خود را دارد. اقتضای [[شرایط حاکم]] در [[زمان]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} همان سیره‌ای بود که حضرت [[اختیار]] کرده بودند. [[جامعه اسلامی]] آن [[زمان]] گرچه بر اثر [[فتوحات]] [[مسلمانان]] از جهت درآمد و [[ثروت]] ظاهراً کمبودی نداشت؛ اما [[فقر]] [[اجتماعی]] به دلیل [[سودجویی]] برخی [[خواص]]، به نحوی [[حاکم]] بود که بیشتر افراد [[جامعه]] در فقر شدید به سر می‌بردند. بنابراین اگر در عصر و دوره‌ای دیگر، فقر و [[ناداری]] اقشار جامعه در جلوه‌ای دیگر ظهور یابد، [[حاکم اسلامی]] موظف است در [[زندگی شخصی]] خود سیره‌ای پیش گیرد که زمینه‌ساز [[عدالت اجتماعی]] و [[رفاه]] همگانی به معنای منطبق با همان عصر باشد.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۵۸.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۷۳٬۳۶۲

ویرایش