بحث:ولایت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

بحث:ولایت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۰۸

۱۴٬۹۸۰ بایت حذف‌شده ، ‏۶ نوامبر ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۰۷٬۱۹۴

ویرایش

@@ خط ۵۷: / خط ۵۷: @@
 واژه ولایت با اینکه در [[روایات]] نیز متعدد و به صورت معانی و کاربردهای مختلف به کار رفته، اما در همه آن موارد معنای قرب و رابطه خاص به عنوان محور مشترک و اصلی معنای واژه، قابل [[استنباط]] است<ref>اسعدی، ولایت و امامت، ص۳۷.</ref>. آنچه مهم است این است که کاربردهای متفاوت در روایات و غیر آن معمولاً با قراین همراه است. ازاین‌رو می‌توان محور معنایی مشترک میان وجوه و کاربردهای متعدد این واژه را همان رابطه و قرب خاص تلقی کرد و خصوصیات و تفاصیل معنا را به مدد قراین دریافت<ref>اسعدی، ولایت و امامت، ص۳۸.</ref>.<ref>[[رضا باذلی|باذلی، رضا]]، [[ولایت تکوینی ائمه (مقاله)|مقاله «ولایت تکوینی ائمه»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۶ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۶]]، ص ۱۴۷.</ref>
-==جلوه [[ولایت در قرآن]]==
-{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>.
-از جمله عناوین شکوهمندی که در [[قرآن]] و [[روایات تفسیری]] درباره [[امام علی]]{{ع}} آمده است، عنوان ولی است. استعمال ماده «و ل ی» به معنای اولی بالامر، [[سرپرست]]، [[زعیم]] و [[پیشوا]]، در [[ادب عربی]] شایع است؛ به ویژه اگر استعمال آن در کنار [[ولایت خدا]] و [[رسول]] باشد. در متون [[روایی]] و [[تفسیری]] آمده است: سائلی به [[مسجدالنبی]] درآمد و از [[مسلمانان]] خواست که [[حاجت]] او را برآورند؛ ولی کسی به درخواست او توجه نکرد. در این حال، امام علی{{ع}} که مشغول [[خواندن نماز]] و در حال [[رکوع]] بود، به وی اشاره کرد و انگشتری خود را بدو داد. پس از این واقعه، [[آیه]] یاد شده در [[شأن امام علی]]{{ع}} نازل شد.
-این جریان در مصادر متعدد و از افراد مختلف نقل شده است.
-امام علی{{ع}}، [[امام باقر]]{{ع}} [[ابوذر غفاری]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن سلام]]، [[سلمة بن کهیل]]، [[ابو رافع]] و [[اصبغ]] این حادثه را نقل کرده‌اند.
-[[مصادر اهل سنت]] که این واقعه را گزارش کرده‌اند، از این قرارند: [[محمد بن جریر]] الطبری، [[تفسیر طبری]]، ج۴، جزء ۶، ص۲۸۹ - ۲۸۸؛ [[ابن کثیر]]، [[تفسیر ابن کثیر]]، ج۳، ص۱۳۰ - ۱۲۹؛ [[سیوطی]]، [[الدر المنثور]]، ج۳، ص۱۰۶ و ۱۰۵؛ [[فخر رازی]]، [[تفسیر فخر رازی]]، ج۱۲، ص۲۸؛ [[زمخشری]]، [[تفسیر کشاف]]، ج۱، ص۳۴۷؛ [[بلاذری]]، [[انساب الاشراف]]، ج۲، ص۳۸۱؛ [[ابن عساکر]]، [[تاریخ]] [[دمشق]]، ج۴۲، ص۳۵۷ و...؛ ابن کثیر، [[البدایة و النهایه]]، ج۷، ص۳۵۸؛ [[حاکم نیشابوری]]، معرفة [[علوم الحدیث]]، ص۱۰۲؛ [[ابونعیم اصفهانی]]، [[النور]] المشتعل، ص۷۷ -۶۳؛ [[حاکم حسکانی]]، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۳۴ - ۲۲۹ و...<ref>ر.ک: موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۲، ص۲۰۴ - ۱۹۷.</ref>.<ref>[[سید محمد کاظم طباطبایی|طباطبایی، سید محمد کاظم]]، [[ادله و نصوص امامت علی (مقاله)| مقاله «ادله و نصوص امامت علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۲۰۱.</ref>
-==چند اشکال و پاسخ آنها==
-۱. واژه {{متن قرآن|الَّذِينَ}} جمع است؛ پس چگونه بر [[امام علی]]{{ع}} که یک نفر است، تطبیق می‌شود؟ آیا استعمال لفظ جمع و [[اراده]] مفرد، صحیح است؟
-پاسخ: در [[ادب عربی]] این‌گونه استعمال شایع است. گاه برای [[تکریم]] و یا انگیزه‌های دیگر، واژه جمع را به جای مفرد می‌آورند و یا به عنوانی کلی اشاره می‌کنند که فقط یک مصداق دارد. همان‌گونه که پس از [[خیانت]] [[حاطب بن ابی بلتعه]] - که قصد داشت [[آمادگی]] [[پیامبر]] را برای [[فتح مکه]] به [[مشرکان]] خبر دهد - این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ...}}<ref>«ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و به دست آوردن خرسندی من (از شهر خود) بیرون می‌آیید، دشمن من و دشمن خود را دوست مگیرید که به آنان مهربانی ورزید.».. سوره ممتحنه، آیه ۱.</ref><ref>تفسیر آن را بنگرید، در: تفسیر الطبری، ج۱۴، جزء ۲۸، ص۵۸.</ref>. همچنین آیه ۵۲ [[سوره مائده]] که قول [[عبدالله بن أبی]] را با لفظ {{متن قرآن|يَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِيبَنَا دَائِرَةٌ}}<ref>«می‌گویند بیم داریم که بلایی به ما رسد» سوره مائده، آیه ۵۲.</ref> بیان کرده است. از همین دست است آیه ۷ و ۸ [[سوره منافقون]]: {{متن قرآن|هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ * يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«آنان همان کسانند که می‌گویند: به آنان که نزد پیامبر خدایند چیزی ندهید تا (از کنار او) پراکنده شوند با آنکه گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است امّا منافقان درنمی‌یابند * می‌گویند: چون به مدینه باز گردیم، فراپایه‌تر، فرومایه‌تر را از آنجا بیرون خواهد راند؛ با آنکه فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است امّا منافقان نمی‌دانند» سوره منافقون، آیه ۷-۸.</ref>. در این آیه، [[خداوند]] به نقل [[کلام]] [[عبدالله بن ابی]] پرداخته، ولی آن را با لفظ جمع بیان کرده است.
-ناگفته نماند که استعمال لفظ جمع و [[اراده]] واحد، غیر از آن است که [[قانون]] عمومی و کلی وضع کنند و از آن خبر دهند، در حالی که مشمول آن قانون فقط یک نفر است.
-۲. قبل و بعد از این [[آیه]]، آیاتی درباره [[نهی]] از [[ولایت]] و [[نصرت]] [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] آمده است و قاعده [[سیاق]]، اقتضا می‌کند که مقصود از ولایت در این آیه، همانند ولایت در [[آیات]] پیشین و پسین به معنای نصرت باشد.
-پاسخ: اولاً [[ترتیب نزول آیات]]، غیر از ترتیب فعلی [[قرآن]] است. بنابراین همراه بودن دو آیه از قرآن بر سیاق واحد، دلالت بر چیزی ندارد. توجه به [[شأن نزول]] این آیات نیز نشان دهنده تفاوت [[زمان]] [[نزول]] آنها است<ref>ر.ک: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج۳، ص۱۰۶ – ۱۰۱.</ref>. ثانیاً «ولی» به معنای [[دوست]] و [[ناصر]]، صفت تمامی [[مسلمانان]] است و معنا ندارد که منحصر به کسانی باشد که در وقت [[رکوع]] [[نماز]]، [[صدقه]] می‌دهند. قید {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} مصداق و یا مصادیق بسیار محدودی دارد که آن را از [[حکم کلی]] [[دوستی]] و نصرت [[مؤمنان]] جدا می‌کند. اساساً با توجه به عدم [[استحباب]] خاص [[صدقه دادن]] در حالت رکوع، می‌توان مطمئن بود که آیه فوق، ناظر به یک قضیه خارجیه است، نه این که اشاره به قضیه حقیقیه‌ای داشته باشد و آن [[حکم]] را بر هر موضوع آن مترتب کند.
-ثالثاً، اگر ولایت را به معنای نصرت بدانیم، جمله «[[پیامبر]]، نصرت دهنده مؤمنان است» بی‌معنا و ناصحیح خواهد بود. چون [[مؤمنین]] را محور قرار داده و پیامبر را ناصر آنان دانسته است. در حالی که اگر ولی به معنای ناصر بود، یا باید مؤمنان را نصرت دهنده پیامبر می‌گفت و یا پیامبر و مؤمنان را نصرت دهنده [[اسلام]] می‌خواند؛ نه آن‌که مؤمنان را اصل بداند و پیامبر را نصرت دهنده آنها بخواند؛ زیرا او در همه کرامت‌های [[دینی]]، [[برتر]] و بالاتر از تمامی [[مسلمانان]] است.
-رابعاً، لفظ ولی، اگرچه معانی متعددی دارد، در اینجا به معنای مالک امر است. [[همراهی]] «[[الله]]» و «[[رسول]]» نیز بر این معنا دلالت دارد. در [[حقیقت]] معنای [[آیه]] مشابه النبی {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref> است. آمدن کلمه [[حصر]] {{متن قرآن|إِنَّمَا}} هم تأکید بر این معنای خاص است و اگر معانی دیگری در نظر بود، آمدن لفظ {{متن قرآن|إِنَّمَا}} خلاف مقصود بود<ref>ر.ک: فیروزآبادی، فضائل الخمسه، ج۲، ص۱۹ - ۱۸.</ref>.
-۳. لازمه معنای بالا آن است که مقصود از [[زکات]] - که در آیه بدان اشاره شده است- [[صدقه]] باشد؛ در حالی که استعمال لفظ زکات در معنای صدقه، بی‌سابقه است.
-پاسخ: در [[صدر اسلام]]، زکات به همان معنای لغوی خود و به معنای صدقه و [[انفاق مال]] در [[راه خدا]] به کار می‌رفته است؛ همان‌گونه که در احوال [[انبیای پیشین]] آمده<ref>ر.ک: انبیاء، آیه ۷۳ و مریم، آیه ۳۱ و ۵۵.</ref>. بنابراین به [[یقین]] زکات مصطلح نزد مسلمانان مقصود نبوده است. همچنین آیاتی که در ابتدای [[بعثت]] نازل شده و بلکه - بهتر است بگوییم - تمامی آیاتی که در [[مکه]] نازل شده و در آنها امر به دادن زکات شده است و حتی آیاتی که در ابتدای [[هجرت به مدینه]] و قبل از دستور زکات مصطلح نازل شده است به معنای کلی انفاق مال در راه خدا است. حتی آیه [[وجوب]] زکات {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> دلالت بر این دارد که زکات مصطلح نیز نوعی صدقه است.
-در پایان این نکته را نیز بیفزاییم که کسانی که آیه را درباره [[امام علی]]{{ع}} نمی‌دانند و آن را [[حکم کلی]] برای تمامی مسلمانان می‌شمارند، در [[تفسیر]] قید {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} دچار مشکل شده‌اند؛ زیرا {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} وصف حالت [[زکات]] دهنده است و انحصار [[نصرت]] و [[دوستی]]، به زکات دهندگان در حال [[رکوع]]، [[شایسته]] نیست. آنان در توجیه این اشکال گفته‌اند: در اینجا مراد معنای [[حقیقی]] رکوع نیست؛ بلکه معنای مجازی آن، یعنی [[خضوع]] در برابر [[عظمت خداوند]]، قصد شده است. در نتیجه معنای [[آیه]] این‌گونه خواهد شد: «[[یاری]] دهنده و نصرت کننده شما، تنها [[خدا]] و [[رسول]] او است و مؤمنینی که [[نماز]] را برپا می‌دارند و زکات را همراه با خضوع می‌دهند». این [[رأی]] چندان [[استوار]] نیست؛ زیرا انتقال از معنای حقیقی به معنای مجازی، بدون هیچ قرینه متصل یا منفصل، امری غیرمعهود و مخالف [[قوانین]] [[ادب]] است. به علاوه، قرین بودن [[صلات]] و رکوع در آیه خود قرینه است که مراد، رکوع در نماز است<ref>ر.ک: علامه طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۵ - ۵؛ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران تفسیر نمونه، ج۴، ص۴۳۱ - ۴۲۱.</ref>.<ref>[[سید محمد کاظم طباطبایی|طباطبایی، سید محمد کاظم]]، [[ادله و نصوص امامت علی (مقاله)| مقاله «ادله و نصوص امامت علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۲۰۱.</ref>
-== منابع ==
-{{منابع}}
-# [[پرونده:1368101.jpg|22px]] [[سید محمد کاظم طباطبایی|طباطبایی، سید محمد کاظم]]، [[ادله و نصوص امامت علی (مقاله)| مقاله «ادله و نصوص امامت علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۳''']]
-{{پایان منابع}}
 == پانویس ==
 {{پانویس}}