حجیت الهام: تفاوت میان نسخه‌ها

حجیت الهام (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۹ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۹

۲۹۰ بایت اضافه‌شده ، ‏۹ نوامبر ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۳٬۰۷۵

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = الهام | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  = }}
-'''الهام''' در لغت به معنای در دل افتادن، در دل افکندن، در دل افکندن نیکی، در دل افکندن چیزی، در دل افکندن چیزی است در اصطلاح علوم اسلامی به معنای القای معنا و معرفتی از سوی عالم بالا بر [[قلب]] آدمی به طریق [[فیض]]، و بدون طلب و اکتساب و استفاضه است.
+'''[[الهام]]''' در لغت به معنای در [[دل]] افتادن، در دل افکندن، در دل افکندن [[نیکی]]، در دل افکندن چیزی، در دل افکندن چیزی است در اصطلاح [[علوم اسلامی]] به معنای القای معنا و [[معرفتی]] از سوی عالم بالا بر [[قلب]] [[آدمی]] به طریق [[فیض]]، و بدون [[طلب]] و اکتساب و [[استفاضه]] است.
 == کلیاتی از بحث ==
-* از ظاهر برخی عبارات برمی‌آید که الهام به هیچ وجه حجّت نیست. هُجویری می‌گوید: معرفت، شرعی و نبوی و هدایتی بود نه الهامی، و حکم الهام‌اندر معرفت به همه وجوه، باطل است <ref>کشف المحجوب، ص ۳۹۷.</ref>، برخی دیگر الهام را فقط نزد صوفیه معتبر می‌دانند <ref>التعریفات، ص ۱۵؛ النبراس، ص ۱۰۵.</ref>، عده ای نیز حجّیت آن برای دیگران را منکر شده‌اند <ref>شرح عقاید نسفیه، ص ۴۵ـ ۴۶؛ النبراس، ص ۱۰۶.</ref> و سرخسی از عدم پذیرش شهادت کسی سخن می‌گوید که قائل به حجیت الهام و علم آور بودن آن باشد<ref>المبسوط، ص ۱۳۳.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>.
+* از ظاهر برخی عبارات برمی‌آید که الهام به هیچ وجه [[حجّت]] نیست. هُجویری می‌گوید: [[معرفت]]، [[شرعی]] و [[نبوی]] و [[هدایتی]] بود نه الهامی، و [[حکم]] الهام‌اندر معرفت به همه وجوه، [[باطل]] است <ref>کشف المحجوب، ص۳۹۷.</ref>، برخی دیگر الهام را فقط نزد [[صوفیه]] معتبر می‌دانند <ref>التعریفات، ص۱۵؛ النبراس، ص۱۰۵.</ref>، عده ای نیز حجّیت آن برای دیگران را منکر شده‌اند <ref>شرح عقاید نسفیه، ص۴۵ـ ۴۶؛ النبراس، ص۱۰۶.</ref> و سرخسی از عدم پذیرش [[شهادت]] کسی سخن می‌گوید که قائل به [[حجیت الهام]] و [[علم]] آور بودن آن باشد<ref>المبسوط، ص۱۳۳.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص۶۸.]</ref>.
-* در مقابل این دیدگاه، متصوّفه کسب معرفت از طریق الهام را ارجح می‌دانند و به آن توجه بیشتری دارند <ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص ۲۵ـ ۲۶.</ref> و بعضی از آنها که به الهامیه معروفند طریق معرفت را منحصر در الهام دانسته‌اند <ref>شرح الاصول الخمسه، ص ۳۶.</ref>. اما صرف نظر از این دو دیدگاه افراطی و تفریطی، از کلام غالب عارفان و عالمانی که درباره الهام سخن گفته‌اند و همچنین احادیثی که در این موضوع وارد شده است، می‌توان دلایل و قرائنی بر حجیت و اعتبار الهام اصطیاد کرد. برخی از این دلایل و قرائن عبارتند از: شمرده شدن الهام در زمره اقسام وحی به انبیاء <ref>فتح الباری، ج۱، ص ۹ و ۱۹؛ ج۱۲، ص ۳۸۸؛ ارشاد الساری، ج۱، ص ۴۸ و ۵۹؛ حاشیه کستلی بر شرح عقاید نسفیه، ص ۳۶؛ مرتع الصالحین و زاد السالکین، ص ۲۶۹.</ref>؛ انتساب الهام به خدا <ref>مرتع الصالحین و زاد السالکین، ص ۲۷۱؛ مقاصد السالکین، ص ۳۶۸؛ شرح مقدمه قیصری، ص ۵۸۶؛ فتح الباری، ج۱۲، ص ۳۸۸؛ بحارالانوار، ج۱۳، ص ۵۲؛ ج۵۱، ص ۳۱۵.</ref> و فرشتگان و عالم مفارقات <ref>الرسالة القشیریة، ص ۱۴۹و تفسیر قرآن کریم، سوره یس:۲۲۹.</ref>؛ قرار داشتن در زمره اسباب و جهات علوم امامان معصوم <ref>بحارالانوار، ج۸، ص ۲۸؛ ج۲۶، ص ۱۸ و ۱۹ و ۶۰ و ۵۸.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>.
+* در مقابل این دیدگاه، [[متصوّفه]] [[کسب معرفت]] از طریق الهام را ارجح می‌دانند و به آن توجه بیشتری دارند <ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص۲۵ـ ۲۶.</ref> و بعضی از آنها که به الهامیه معروفند طریق معرفت را منحصر در الهام دانسته‌اند <ref>شرح الاصول الخمسه، ص۳۶.</ref>. اما صرف نظر از این دو دیدگاه [[افراطی]] و [[تفریطی]]، از [[کلام]] غالب [[عارفان]] و عالمانی که درباره الهام[[سخن]] گفته‌اند و همچنین احادیثی که در این موضوع وارد شده است، می‌توان [[دلایل]] و قرائنی بر [[حجیت]] و اعتبار الهام [[اصطیاد]] کرد. برخی از این دلایل و قرائن عبارتند از: شمرده شدن الهام در زمره [[اقسام وحی]] به [[انبیاء]] <ref>فتح الباری، ج۱، ص۹ و ۱۹؛ ج۱۲، ص۳۸۸؛ ارشاد الساری، ج۱، ص۴۸ و ۵۹؛ حاشیه کستلی بر شرح عقاید نسفیه، ص۳۶؛ مرتع الصالحین و زاد السالکین، ص۲۶۹.</ref>؛ انتساب الهام به [[خدا]] <ref>مرتع الصالحین و زاد السالکین، ص۲۷۱؛ مقاصد السالکین، ص۳۶۸؛ شرح مقدمه قیصری، ص۵۸۶؛ فتح الباری، ج۱۲، ص۳۸۸؛ بحارالانوار، ج۱۳، ص۵۲؛ ج۵۱، ص۳۱۵.</ref> و [[فرشتگان]] و عالم مفارقات <ref>الرسالة القشیریة، ص۱۴۹و تفسیر قرآن کریم، سوره یس:۲۲۹.</ref>؛ قرار داشتن در زمره اسباب و جهات [[علوم]] [[امامان معصوم]] <ref>بحارالانوار، ج۸، ص۲۸؛ ج۲۶، ص۱۸ و ۱۹ و ۶۰ و ۵۸.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص۶۸.]</ref>.
-* تفکیک مقام ثبوت از مقام اثبات، می‌تواند روزنه ای باشد برای جمع میان مثبتین و منکرین حجّیت الهام، و فرو کاستن این اختلاف تا حدّ یک نزاع لفظی؛ آنان که در حجّیت الهام تشکیک و تردید کرده و یا منکر آن شده‌اند نظر به مقام اثبات دارند که الهام را چگونه می‌توان از وسوسه شیطانی باز شناساند، اما اگر در موردی یقین حاصل شود که الهام خالص و غیر مشوب به تخیلات و وسوسه‌های شیطانی است، در حجیت آن نزاعی نیست. توضیح این که: قلب و روح از پلیدی‌های بدنی و از تاریکی‌های جسمانی، پاک و منزه است، و آنچه بر آنها وارد می‌شود از کشف و شهودات همه با واقع و حقیقت مطابق است. بنابراین همه ربانی است. از این رو گفته شده است که خاطره‌های نخستین، همه در حقیقت، ربانی است، جز این که دست بافت‌های نفسانی و تصرفات آن، به حریم خاطره‌های بی شائبه نخستین راه می‌یابد و آنها را از راه صحیح منحرف می‌کند و به دروغ و دغل، دست بافته‌های احادیث نفسانی و وسوسه‌های شیطانی را جای گزین آنها می‌کند <ref>شرح فصوص الحکم، فصّ نوحی، ص ۵۳۷.</ref>. بنابراین هر چند مدرکات سالک و عارف در مقام عقل و قلب، همه ربانی است و لهو و لغو و باطل و تدلیس در آن راه ندارد، اما وقتی این خواطر به مراتب پایین تر و قوای زیرین راه می‌یابد همچون رسیدن به قوّه متخیّله، مورد دستبرد واقع می‌شود، زیرا در مرحله‌های متخیّله و خیال و توهم، راه برای شیطان باز است <ref>وحی و نبوّت در قرآن، ص ۹۸ـ ۹۹.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>.
+* تفکیک [[مقام ثبوت]] از [[مقام اثبات]]، می‌تواند روزنه ای باشد برای جمع میان مثبتین و منکرین حجّیت [[الهام]]، و فرو کاستن این [[اختلاف]] تا حدّ یک [[نزاع]] لفظی؛ آنان که در حجّیت الهام تشکیک و تردید کرده و یا منکر آن شده‌اند نظر به مقام اثبات دارند که الهام را چگونه می‌توان از [[وسوسه شیطانی]] باز شناساند، اما اگر در موردی [[یقین]] حاصل شود که الهام [[خالص]] و غیر مشوب به تخیلات و [[وسوسه‌های شیطانی]] است، در [[حجیت]] آن نزاعی نیست. توضیح این که: [[قلب]] و [[روح]] از پلیدی‌های بدنی و از تاریکی‌های [[جسمانی]]، [[پاک]] و [[منزه]] است، و آنچه بر آنها وارد می‌شود از [[کشف]] و [[شهودات]] همه با واقع و [[حقیقت]] مطابق است. بنابراین همه ربانی است. از این رو گفته شده است که خاطره‌های نخستین، همه در حقیقت، ربانی است، جز این که دست بافت‌های [[نفسانی]] و تصرفات آن، به [[حریم]] خاطره‌های بی‌شائبه نخستین راه می‌یابد و آنها را از راه صحیح [[منحرف]] می‌کند و به [[دروغ]] و دغل، [[دست]] بافته‌های [[احادیث]] نفسانی و وسوسه‌های شیطانی را جای گزین آنها می‌کند <ref>شرح فصوص الحکم، فصّ نوحی، ص۵۳۷.</ref>. بنابراین هر چند مدرکات سالک و [[عارف]] در [[مقام]] [[عقل]] و قلب، همه ربانی است و [[لهو]] و [[لغو]] و [[باطل]] و [[تدلیس]] در آن راه ندارد، اما وقتی این خواطر به مراتب [[پایین‌تر]] و قوای زیرین راه می‌یابد همچون رسیدن به قوّه متخیّله، مورد دستبرد واقع می‌شود؛ زیرا در مرحله‌های متخیّله و [[خیال]] و توهم، راه برای [[شیطان]] باز است <ref>وحی و نبوّت در قرآن، ص۹۸ـ ۹۹.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص۶۸.]</ref>.
-* از این رو برای تشخیص الهام و تفکیک آن از هواجس نفسانی و وسوسه‌های شیطانی، نشانه‌ها و معیارهایی ارائه کرده‌اند: نشانه الهام آن است که همراه با آرامش خاطر و هماهنگ با آموزه‌های الهی است و آدمی‌را به سوی خیر و نیکی فرا می‌خواند <ref>مجمع البیان، ج۴، ص ۵۰۲؛ المیزان، ج۳، ص ۲۲۱؛ اصطلاحات الصوفیه، ص ۱۵۸؛ الرسالة القشیریه، ص ۴۳؛ الحدود والحقائق، ص ۱۸۰؛ مرتع الصالحین وزاد السالکین، ص ۲۷۱؛ جامع الأسرار، ص ۴۵۶ـ ۴۵۷.</ref>. و معیار برای تفکیک الهام از وسوسه شیطانی، مطابقت با نبی مرسل و امام معصوم و دستورهای شرع است <ref>جامع الاسرار، ص ۴۵۵؛ اصطلاحات الصوفیه، ص ۱۵۸؛ الرسالة القشیریة، ص ۴۳؛ شرح منازل السائرین، ص ۱۲۴؛ فتح الباری، ج۱۲، ص ۳۸۹؛ احیاء علوم الدین، ج۳، ص۳۳ و تلبیس ابلیس، ج۱، ص ۳۱۱.</ref> <ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>.
+* از این رو برای تشخیص [[الهام]] و تفکیک آن از [[هواجس]] [[نفسانی]] و [[وسوسه‌های شیطانی]]، [[نشانه‌ها]] و معیارهایی ارائه کرده‌اند: نشانه الهام آن است که همراه با [[آرامش]] خاطر و هماهنگ با [[آموزه‌های الهی]] است و آدمی‌را به سوی خیر و [[نیکی]] فرا می‌خواند <ref>مجمع البیان، ج۴، ص۵۰۲؛ المیزان، ج۳، ص۲۲۱؛ اصطلاحات الصوفیه، ص۱۵۸؛ الرسالة القشیریه، ص۴۳؛ الحدود والحقائق، ص۱۸۰؛ مرتع الصالحین وزاد السالکین، ص۲۷۱؛ جامع الأسرار، ص۴۵۶ـ ۴۵۷.</ref>. و معیار برای تفکیک الهام از [[وسوسه شیطانی]]، مطابقت با [[نبی]] مرسل و [[امام]] [[معصوم]] و دستورهای [[شرع]] است <ref>جامع الاسرار، ص۴۵۵؛ اصطلاحات الصوفیه، ص۱۵۸؛ الرسالة القشیریة، ص۴۳؛ شرح منازل السائرین، ص۱۲۴؛ فتح الباری، ج۱۲، ص۳۸۹؛ احیاء علوم الدین، ج۳، ص۳۳ و تلبیس ابلیس، ج۱، ص۳۱۱.</ref> <ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص۶۸.]</ref>.
 == منابع ==
-* [http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]
+# [http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]
 == پانویس ==