نجف در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نجف در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۹

۱۷٬۷۶۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۴ دسامبر ۲۰۲۳

←‏نجف پس از استقلال عراق

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۲۶۲

ویرایش

@@ خط ۹۱: / خط ۹۱: @@
 ===نجف پس از [[استقلال]] عراق===
 با استقلال عراق و روی کار آمدن دولت [[پادشاهی]] در این [[کشور]]، و در فاصله سال‌های ۱۳۵۰ - ۱۳۷۸ قمری/ ۱۹۳۱ - ۱۹۵۸ میلادی به شهر نجف اندکی توجه و [[عنایت]] شد؛ ولی [[رشد]] و گسترش آن کند بود؛ تا اینکه [[رژیم جمهوری]] در این کشور برقرار گردید و از سال ۱۳۷۸ قمری/ ۱۹۵۸ میلادی حرکت عمرانی سریع و بزرگی در نجف پدید آمد و این شهر چنان رو به گسترش نهاد که در طول تاریخ بی‌سابقه بود. در فاصله این سال تا روی کار آمدن [[حزب]] [[بعث]]، به دلیل ازدیاد و کثرت [[مهاجران]] به این شهر و ایجاد راه‌های مواصلاتی و فراوانی وسایط نقلیه، شهر نجف به شرق و جنوب گسترش یافت و محله‌های مسکونی جدیدی به وجود آمد و این شهر بار دیگر به صورت مرکز [[تجاری]] مهمی در این منطقه در آمد<ref>عبد الصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۷۵.</ref>. اما پس از روی کار آمدن [[حزب]] [[بعث]] در [[عراق]]، این [[شهر]] باز دچار رکود گردید و از گسترش آن کاسته شد؛ هر چند اهمیت و جایگاه خویش را همچنان [[حفظ]] کرد<ref>حسنی، عبدالرزاق، ثورة النجف، ص۹۲.</ref>.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[نجف (مقاله)| مقاله «نجف»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]] ص ۴۶۲.</ref>
+==مراحل گسترش [[نجف]]==
+[[رشد]] و گسترش [[شهر]] نجف را از نظر [[تاریخی]] می‌توان به پنج مرحله اصلی تقسیم کرد<ref>عبدالصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۶۲ - ۶۹.</ref>:
+۱. نخستین مرحله رشد و گسترش شهر نجف را می‌توان از آغاز پیدایی آن تا سال ۱۱۷۹ [[قمری]]/ ۱۷۶۵ میلادی دانست. نخستین خانه‌هایی که در سال ۱۷۱ قمری/ ۷۸۷ میلادی در اطراف [[مرقد مطهر]] ساخته شد، در قسمت شمال [[قبر]] [[مولا علی]]{{ع}} بوده است. این ناحیه اکنون به محله مشراق [[شهرت]] دارد. این بخش تا غرب [[مرقد]] امتداد یافته و به سوی جنوب مرقد پیش رفته است و محلات مسکونی «رباط» و «جیه» را به وجود آورده است که نزدیک جامعِ هندیِ فعلی قرار دارد. محله زنجبیل نیز که امروز «عقدالحمیر» خوانده می‌شود، در آن واقع شده است؛ اما [[تاریخ]] معین و دقیقی را نمی‌توان برای ایجاد این محله‌ها یافت<ref>آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۳ – ۲۶.</ref>. از آن تاریخ تا آمدن [[شیخ طوسی]] در سال ۴۴۸ قمری/ ۱۰۵۷ میلادی به این شهر، چهار بارو (سور) یا حصار و [[دیوار]]، به دور مرقد مطهر و شهر نجف کشیده شد. تاریخ ایجاد این دیوارها و حصارها بیش از هزار سال است که از سده سوم آغاز و در سده چهاردهم قمری، پایان یافته است.
+این سورها و دیوارها، نخستین بار در اطراف [[مشهد]] [[شریف]] و مرقد مطهر [[علوی]] کشیده شده است؛ پیش از آن‌که کسی در نجف سکونت داشته باشد<ref>آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۰۸ - ۲۰۹؛ حکیم، حسن عیسی علی، «اسوار مدینة النجف الاشرف»، مجله سومر، ج۳۸، شماره ۱ و ۲، ص۲۱۱.</ref>. این حصارها به قرار زیرند:
+#نخستین سوری که در گرداگرد مرقد مطهر علوی کشیده شده و تاریخ از آن یاد کرده، حصاری است که به دست [[محمد بن زید داعی]] (متوفای ۲۸۷ ق / ۹۰۰ م) یا برادرش [[حسن بن زید]]، ساخته شده است. این سور هفتاد طاق داشته است و مانند زاویه‌ها و غرفه‌هایی بوده که در [[زمان]] [[آل بویه]] ساخته می‌شد، تا [[اهل علم]] و طلاب در آن سکونت کنند<ref>ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۹۵؛ آملی، محمد بن حسن، تاریخ رویان، ص۷۳؛ شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۳۷۱؛ بحر العلوم، سید جعفر، تحفة العالم، ج۱، ص۲۷۲.</ref>.
+#سور و حصار دوم را چنان‌که [[ابن حوقل]] اشاره کرده، [[ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان]]، [[حاکم موصل]]، در ۲۹۲ [[قمری]]/ ۹۰۵ میلادی یا پس از آن، در اطراف [[مرقد مطهر]] [[علوی]] ساخت. گرچه [[تاریخ]] دقیق بنای آن معلوم نیست، به نظر می‌رسد که در ربع اول [[قرن چهارم]] قمری ساخته شده است. این سور، گویا در پشت سور [[محمد بن زید داعی]] بنا شده و این نخستین گام، در [[توسعه]] [[مرقد]] [[شریف]] به شمار می‌رود؛ زیرا [[زائران]] و [[مهاجران]] این [[شهر]] زیاد شده بودند و در سور اول نمی‌گنجیده‌اند<ref>ابن حوقل، صورة الارض، ص۲۱۵؛ حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام السیاسی، ج۳، ص۱۱۵.</ref>.
+#حصار و سوری است که عضدالدوله [[بویهی]] (۳۲۴ - ۳۷۲ ق/ ۹۳۶ - ۹۸۲ م) به دور مرقد مطهر یا [[نجف]] کشیده و محیط آن ۲۵۰۰ قدم بوده است<ref>مستوفی، حمد الله، نزهة القلوب، ص۱۳۴؛ کوفی، محمد عبود، نزهة الغری، ص۳۰؛ شیروانی، زین العابدین، بستان السیاحه، ص۵۷۴.</ref>. در برخی منابع هم آمده است که [[مسعود]] بن [[بویه]] بویهی، دستور داد سوری در اطراف [[نجف اشرف]] بکشند<ref>حکیم، حسن عیسی علی، «اسوار مدینة النجف الاشرف» مجله سومر، ج۳۸، شماره ۱ و ۲، ص۲۱۱.</ref>. گرچه به تاریخ احداث این سور اشاره‌ای نشده و همچنین تاریخ ورود مسعود بن بویه بویهی، به نجف ذکر نگردیده است، گویا در اواخر سده چهارم قمری باشد. اینکه شخصی به نام مسعود بن بویه داشته باشیم، محل [[تأمل]] است و در اینکه برخی نوشته‌اند، منظور همان عضدالدوله بویهی است، نیز تردید وجود دارد؛ زیرا نام عضدالدوله، فناخسرو بوده است و به این ترتیب می‌توان گفت که به احتمال زیاد، این [[روایت]] از ساخته‌های عصر سلجوقی است؛ چه اجزای این [[روایت]] و مطالب نقل شده، هیچ یک با هم سازگاری ندارد<ref>خوانساری، محمدباقر، روضات الجنان، ج۳، ص۱۶۱؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۴، ص۸۹، ۹۷؛ النجف الاشرف اسهامات، ج۱، ص۲۲۲.</ref>.
+#بنا بر [[روایات]] و نوشته‌های [[ابن کثیر]]، [[ابن وردی]] و ابوالفداء، ابومحمد حسین بن فضل بن سهلان در سال ۴۰۰ [[قمری]] / ۱۰۰۹ یا ۱۰۱۰ میلادی حصار و دیواری در اطراف [[نجف اشرف]] ساخت و متولی ساخت. این حصار، [[ابو اسحاق]] ارجانی بوده است. گویا این حصار، نخستین دیواره‌ای بود که در اطراف [[شهر]] [[نجف]] کشیده شد؛ زیرا سه حصار دیگر را در اطراف [[مرقد مطهر]] ساخته بودند. البته برخی حصار عضدالدوله را نخستین دیواره نجف دانسته‌اند. حصار ابومحمد حسین بن فضل بن سهلان، دارای درهای محکم و آهنین بوده است و این سور گویا تا اواخر سده ششم قمری وجود داشته است. برخی نوشته‌اند که در سال ۵۷۵ قمری / ۱۱۷۹ میلادی این سور دارای دو در به نام‌های باب [[اسلام]] [[الکبیر]] و باب عبدالحمید النقیب بن [[اسامه]] بوده است<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۳۴۲؛ ابن الوردی، تاریخ ابن الوردی (تتمة المختصر)، ج۱، ص۴۴۶؛ ابو الفداء، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۱۳۹؛ ر.ک: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۲۱۹؛ کوفی، محمد عبود، نزهة الغری، ص۶۸؛ سید ابن طاووس، فرحة الغری، ص۱۳۱؛ مستوفی، حمد الله، نزهة القلوب، ص۱۳۴، ابن جوزی از این سور نام برده و ذکر کرده است که در سال ۴۰۰ قمری ساخته شده است؛ اما به جای نجف، آن را درباره کربلا ذکر کرده است.</ref>. با احداث این حصار، نجف اشرف به شکل دایره‌ای در آمد که طول محیط آن ۱۲۵۰ متر بود و بیشتر جهات آن ۱۹۹۰ متر بوده است و موقعیت آن از اول سوق صفارین فعلی به بعد، بوده است<ref>عبدالصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۵۸؛ آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۰.</ref>.
+#در نیمه دوم سده هشتم قمری، [[سلطان]] [[اویس]] جلایری (متوفای ۷۷۶ ق/ ۱۳۷۴ م) که بر [[عراق]] [[فرمان]] می‌راند، دستور داد که سور جدید [[نجف]] را بسازند. محیط این حصار ۱۷۲۱ متر بود. این سور دری بزرگ به نام باب البلده داشت و این خود حکایت از آن دارد که در سده هشتم [[قمری]]، [[شهر]] نجف به صورت نسبی گسترش یافته بود و از این‌رو در توصیف آن، این شهر را شهری کوچک نوشته‌اند<ref>عبد الصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۵۸ - ۵۹.</ref>. در داخل این سور و در گرداگرد [[مرقد مطهر]]، محله‌های مسکونی ساخته شده بود؛ مانند محله [[آل]] جلال که [[بازار]] طلافروشان فعلی است و محله البرکه که [[مسجد]] آل طریحی فعلی در سمت محله [[براق]] است و محلة العماره نیز، [[توسعه]] یافت چنان‌که در اطراف [[مرقد]] [[صاحب جواهر]]، امتداد پیدا کرد؛ ولی در سمت شرق [[مرقد مطهر امام علی]]{{ع}} محله‌های مسکونی دیگری غیر از محله [[العلا]]، ساخته شد و گویا این همان سوری است که برخی در سفرنامه‌های خود به آن اشاره کرده‌اند<ref>عبد الصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۵۹؛ «المشهدان فی رحلة نیبور»، مجله الایمان، شماره ۱ و ۲؛ آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۱؛ سرکیس، یعقوب، مباحث عراقیه، ج۲، ص۳۳۴ – ۳۳۵.</ref>. برخی نوشته‌اند این سور در سال ۱۰۳۹ قمری / ۱۶۲۹ میلادی تعمیر شده است<ref>آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۴۰۸.</ref>.
+#آخرین سوری که در اطراف نجف کشیده شد، سوری است که در سال ۱۲۰۳ قمری / ۱۷۸۸ میلادی به دستور سلیمان [[پادشاه]]، [[وزیر]] [[دولت عثمانی]] کشیده شده است و تا دهه ششم سده چهاردهم قمری/ بیستم میلادی باقی ماند<ref>آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۱.</ref> و این سور همان است که به گفته [[کوفی]] تا امروز باقی مانده است<ref>کوفی، محمد عبود، نزهة الغری، ص۷۰ – ۷۱؛ عزاوی، عباس، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۶، ص۱۰۶؛ فرهاد میرزا، جام جم، ص۴۲۸.</ref>. این سور در سال ۱۲۱۷ [[قمری]]/ ۱۸۰۲ میلادی به وسیله [[نظام]] الدوله محمد حسین علاف، [[وزیر]] فتح‌علی [[شاه]] قاجار، تجدید بنا و تعمیر شد و در پشت آن [[خندق]] بزرگی کنده شد تا از [[هجوم]] [[وهابیان]] به این [[شهر]] جلوگیری شود. نظام الدوله برای این سور، برج‌های دیده‌بانی ساخت که دارای کنگره‌ها و شبکه‌ها و سوراخ‌هایی بود که در هنگام هجوم [[دشمن]]، از آنها استفاده می‌شد<ref>کوفی، محمد عبود، نزهة الغری، ص۵۱ - ۵۲؛ آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. برخی هم نوشته‌اند که این تعمیرات و تجهیزات به خواست [[علما]] و اشراف [[نجف]] از نظام الدوله، در سال ۱۲۳۳ قمری/ ۱۸۱۸ میلادی ساخته شده است<ref>کوفی، محمد عبود، نزهة الغری، ص۵۴.</ref>. این سور در آغاز دارای دو در، به نام‌های باب [[الکبیر]] که به سمت [[کوفه]] باز می‌شد، و باب ثلمه که در سمت غرب نجف و در نزدیکی [[مقام امام]] [[زین العابدین]]{{ع}} قرار داشت<ref>عبدالصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۶۲؛ آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۲.</ref>.
+در سال ۱۲۸۸ قمری/ ۱۸۷۱ میلادی در سمت [[قبله]]، در دیگری به نام باب السقائین یا «باش تابیه» ساختند. باش تابیه اصطلاحی [[ترکی]] و به معنای [[برج]] است که امروزه به آن باب اشتابیه گویند. این در را حاج عبدالسمیع اصفهانیِ تاجر، در [[عهد]] [[سلطان]] [[عبدالعزیز]] [[عثمانی]] باز کرد<ref>آل محبوبه،جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۳.</ref>. برخی نیز گفته‌اند این در را به دستور [[علامه]] [[سید]] [[محمدتقی]] [[آل]] بحرالعلوم (متوفای ۱۲۸۹ق) باز کرده‌اند<ref>وائلی، ابراهیم، الشعر السیاسی العراقی، ص۱۷۴.</ref>.
+۲. مرحله دوم گسترش شهر نجف از سال ۱۱۷۹ قمری/ ۱۷۶۵ میلادی آغاز می‌شود و تا سال ۱۳۴۴ قمری/ ۱۹۲۵ میلادی ادامه می‌یابد. در فاصله این سال‌ها، شهر نجف به دلیل ازدحام بیش از حد [[جمعیت]] و [[مهاجرت]] بسیار وسعت زیادی می‌یابد؛ از این‌رو چنان‌که اشاره شد نظام الدوله محمدحسین علاف - وزیر فتح‌علی شاه قاجار- در اطراف شهر سوری با چهار دروازه احداث کرد که با سور سابق بیش از ۸۵ متر فاصله داشت.
+در سال‌های بعد به دلیل ازدیاد [[جمعیت]] و عدم امکان [[خانه‌سازی]] در داخل این سور جدید، مقداری از سور را تخریب کردند و در بیرون آن اقدام به ساخت منازل مسکونی نمودند و در پی آن مؤسسات و [[مدارس]] جدید و مرکز [[شهربانی]] [[نجف]] و دیگر دوایر دولتی در بیرون سور ساخته شدند<ref>عبد الصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۶۲ – ۶۹.</ref>.
+۳. مرحله سوم گسترش این [[شهر]]، در فاصله سال‌های ۱۳۴۴ - ۱۳۷۸ [[قمری]] / ۱۹۲۵ - ۱۹۵۸ میلادی بوده است که به تدریج در اثر نیاز به گسترش شهر، در قسمت‌های دیگر سور ششم نیز، رخنه‌هایی ایجاد شد و [[مردم]] در خارج سور ساخت‌وساز منازل مسکونی را شروع کردند و محله‌های جدیدی مانند محله [[غازیه]] (یا محله جدیده) و [[صالحیه]] به وجود آمدند<ref>عبد الصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۷۱؛ آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۲۱۳ – ۲۱۴.</ref>. در واقع آغاز تخریب سور را برخی سال ۱۳۵۰ قمری/ ۱۹۳۱ میلادی نوشته‌اند<ref>حسنی، عبدالرزاق، ثورة النجف، ص۶۴.</ref>.
+د. مرحله چهارم از سال ۱۳۷۸ قمری/ ۱۹۵۸ میلادی آغاز شده و تا سال ۱۳۹۳ قمری/ ۱۹۷۳ میلادی ادامه یافته است. این مرحله در واقع دوره‌ای است که شهر نجف از نظر [[عمران]] و [[آبادانی]] و [[فرهنگی]] و حتی [[سیاسی]]، گسترش و [[رشد]] فوق‌العاده‌ای یافته و در مسیر [[ترقی]] و [[پیشرفت]] و تجدید [[حیات]] گام برداشته است<ref>عبدالصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۵۷.</ref>. شهر در تمام ابعاد، گسترش یافته و تغییرات اساسی در خیابان‌ها به وجود آمده است؛ چنان‌که همه مراکز و منازل مسکونی میان [[شارع]] [[الصادق]]{{ع}} و شارع [[زین العابدین]]{{ع}} ویران شد تا به جای آنها بزرگراهی ایجاد شود که [[مرقد]] [[امام علی]]{{ع}} را به [[مرقد امام حسین]]{{ع}} در [[کربلا]] مرتبط سازد و برنامه‌هایی برای گسترش اطراف [[صحن]] حیدری و [[توسعه]] شارع زین العابدین{{ع}} از سال ۱۴۰۲قمری/ ۱۹۸۱ میلادی آغاز شده است<ref>عبدالصاحب المظفر، محسن، مدینة النجف الکبری، ص۷۵ - ۷۶.</ref>.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[نجف (مقاله)| مقاله «نجف»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]] ص ۴۶۳.</ref>
 == منابع ==