نظارت در حقوق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = نظارت

| عنوان مدخل  = نظارت

| پرسش مرتبط  =  

}}

== رابطه حق نظارت با مقوله آزادی ==

{{همچنین|آزادی}}

در [[آیات قرآن کریم]]، [[نظارت]] آزادانه بر قدرت [[حاکمان]]، آن هم از مسیر یک گروه همراه و هم [[فکر]] و همبسته که [[قرآن کریم]] از آن تعبیر به «امت» می‌کند، تأکید بسیار شده است که باید گروهی از مردم باشند که [[امربه معروف و نهی از منکر]] کنند: {{متن قرآن|وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«و باید از میان شما گروهی باشند که (مردم را) به نیکی فرا می‌خوانند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناشایست باز می‌دارند و اینانند که رستگارند» سوره آل عمران، آیه ۱۰۴.</ref>.

و در آیه‌ای دیگر، همه [[امت اسلامی]] به این [[فریضه]] [[تحریض]] می‌شوند: {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref>.

[[رشید رضا]] در [[تفسیر المنار]] به نقل از استادش [[محمد عبده]] ذیل آیه ۱۰۴ [[سوره آل عمران]]، نقل می‌کند که معنی [[آیه]] چنین است که باید [[طایفه]] و گروهی مشخص از [[مؤمنان]] وجود داشته باشند که [[امر به معروف و نهی از منکر]] را برپا دارند، و مخاطب آیه، همه [[جماعت]] [[مؤمنین]] است، پس آنان [[مکلف]] هستند تا گروهی را از میان خود برگزینند تا این [[فریضه]] را اقامه کنند، پس، در اینجا، دو امر [[واجب]]، وجود دارد، یکی بر عهده همه [[مسلمانان]] است و دومی بر گردن گروهی که [[انتخاب]] می‌شوند، و معنای دقیق این امر با دقت در لفظ «امت» فهمیده می‌شود، «امت» به معنای «جماعت» نیست، درست آن است که [[امت]] اخص از جماعت است، گروهی متشکل و منسجم از افرادی که دارای پیوندی [[استوار]] و [[یگانگی]] هستند، و منظور از اینکه همه مؤمنین مخاطب آیه هستند تا این امت را تشکیل دهند، آن است که هر فردی دارای [[اراده]] و عمل است برای ایجاد و سعادت‌آوری آن و [[نظارت]] بر حرکات و [[رفتار]] آنان به مقدار توان تا اگر [[خطا]] یا [[انحرافی]] در آن امت دیدند، آنها را به [[راه راست]] برگردانند، آن گونه که مسلمانان در [[صدر اسلام]] چنین می‌کردند<ref>سید محمد رشیدرضا، تفسیر المنار، ج۴، ص۳۰.</ref>. وی سپس در ادامه بیان می‌کند که در معنی امت، نوعی [[ارتباط]] و [[وحدت وجود]] دارد که با وجود [[اختلاف]] [[وظایف]] و رفتارهای افراد، گویی شخصی واحد است، این امت در [[امور اجتماعی]] ورود پیدا می‌کند که از مسائل مرتبط با [[حاکمان]] است، آن گونه که در امور دانشی، راه‌های نشر و تثبیت [[احکام]] نیز ورود پیدا می‌کند، برای همین است که در این [[وظیفه]]، «امت» مطرح شده است که در معنای آن [[قدرت]] و [[اتحاد]] وجود دارد؛ زیرا که این گونه امور بدون آن دو ویژگی به انجام نمی‌رسد، پس امت و گروه یگانه، از سوی افراد، [[مقهور]] و مغلوب نمی‌شود و نمی‌تواند [[ضعف]] و [[ناتوانی]] را حتی یک [[روز]] بهانه کند که از [[وظایف]] خویش سر باز زند که اگر چنین شود، [[فساد]] به همه [[جامعه مسلمین]]، سرایت می‌کند<ref>سید محمد رشیدرضا، تفسیر المنار، ج۴، ص۳۷.</ref>. وی سپس به نکته‌ای ظریف اشاره می‌کند که یکی از وظایف این است و [[جماعت]] [[رویارویی]] با [[ستمگران]] است؛ زیراکه [[ظلم]]، زشت‌ترین منکر است و [[ستمکار]] همیشه [[قوی]] است، برای همین است که در [[نهی]] کنندگان از منکر شرط شده است که [[امت]] باشند؛ زیرا که غالباً [[مخالفت]] با امت راحت نیست و به [[سادگی]] مغلوب نمی‌گردد؛ پس این امت و [[رفتار]] اوست که انحراف‌های [[حکومت]] را [[اصلاح]] می‌کند<ref>سید محمد رشیدرضا، تفسیر المنار، ج۴، ص۳۷.</ref>.

== منابع ==