نظارت: تفاوت میان نسخه‌ها

«[[نظارت]]» به معنای نگاه، معاینه کردن و [[تأمل]] و دقت در امری، اعم از مادی و [[معنوی]]<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۲/۱۸۴.</ref> و [[مراقبت]] در اجرای امری<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۳/۱۹۹۴۶.</ref> است. ناظر به کسی گفته می‌شود که برای نظارت و رسیدگی به کاری تعیین شده‌ است<ref>عمید، فرهنگ فارسی، ۱۱۴۹–۱۱۵۰.</ref>. نظارت به دو قسم کلی درونی و بیرونی تقسیم شده‌ است. نظارت بیرونی با زندگی اجتماعی و [[سیاسی]] [[انسان‌ها]] ارتباط دارد و برای سالم‌سازی و [[رشد]] و بالندگی [[جامعه]] و تحقق آرمان‌ها و مهار [[صاحبان قدرت]]، اهمیت ویژه‌ای دارد<ref>جوان آراسته، گزینش رهبر و نظارت بر او، ۱۸۱.</ref>. نظارت بیرونی را به نظارت مردمی و [[حکومتی]] و نظارت حکومتی را نیز به درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تقسیم کرده‌اند<ref>[[محمد هادی احمدی|احمدی، محمد هادی]]، [[نظارت (مقاله)|مقاله «نظارت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۳۰–۳۷.</ref>.

«[[نظارت]]» به معنای عام، عبارت از قراردادن یک جریان و عمل ممتد و یا تدریجی الحصول در چشم‌انداز و معرض [[شهود]] است، اما در مفهوم خاص آنکه در [[سازمان]] [[اداری]] کشوری و به ویژه در حقوق اداری به‌کار رفته، عبارت از [[مراقبت]] انجام یک عمل در راستای ضوابط، اهداف و خط‌مشی‌های از پیش تعیین شده آن است، تا ضمن رعایت همه مقررات به نتیجه یا نتایج مطلوب خود برسد. استفاده از واژه خارجی کنترل که بیشتر کاربرد در [[علوم]] مکانیک دارد، با معنای دوم سازگار است. «کنترل [[سیستم]] عبارت از تلاش منظمی است که در جهت رسیدن به اهداف استاندارد از طریق مقایسه اجزای [[واقعی]] با استانداردهای از پیش تعیین شده و سرانجام تعیین [[میزان]] [[انحرافات]] احتمالی و سنجش [[ارزش]] آنها به روند اجرایی که دربرگیرنده حداکثر کارآیی است»<ref>دکتر رضائیان، اصول مدیریت، ص۲۳۸.</ref>.<ref>فقه سیاسی، ج۷، ص۵۴۰ – ۵۳۹.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۲]]، ص ۶۸۳.</ref>

[[نظارت و کنترل]] در میان سومریان، [[مصریان]]، چینی‌ها و [[ایرانیان]] باستان رایج بوده است و آثار کتاب‌های باقی‌مانده از آن دوران، پر از مفاهیمی چون [[برنامه‌ریزی]]، تقسیم کار، کنترل و [[نظارت]] و [[رهبری]] است<ref>محسن شیخی، نظارت و بازرسی، ۲۶–۲۷.</ref>. در غرب، در قرون وسطا، [[حکومت‌های استبدادی]] زیر [[پرچم]] حمایت کلیسا، به عنوان [[جانشین خدا]] [[حکومت]] می‌کردند و در مقابل [[مردم]] پاسخگو نبودند؛ از این‌رو در [[فلسفه سیاسی]] معاصر تلاش شد با [[نظریه تفکیک قوا]] و تمرکز زدایی از [[قدرت سیاسی]]، [[قدرت]] میان قوای سه‌گانه پخش شود<ref>ایزدهی، مبانی فقهی نظارت بر قدرت، ه ـ ح.</ref> تا زمینه‌های [[فساد]] و [[سوء]] استفاده از قدرت از میان برود<ref>ایزدهی، مبانی فقهی نظارت بر قدرت، ج.</ref>.

در [[دین مبین اسلام]]، [[نظارت]]، جایگاه ارزشمندی دارد؛ ریشه [[اعتقاد]] به نظارت در انجام [[مسئولیت‌ها]] و [[ضرورت]] آن در [[اندیشه]] [[اسلامی]] از اصل [[اعتقادی]] نظارت [[خدا]] بر [[اعمال انسان]] ناشی می‌شود؛ گونه نظارت خدا بر [[اعمال انسان‌ها]] را به این صورت می‌توان برشمرد:

از آنجاکه [[قدرت]]، بدون نظارت، باعث [[فساد]] [[حاکم]] و [[جامعه]] می‌شود، باید علاوه بر نظارت بیرونی، نظارت درونی نیز وجود داشته باشد. نظارت درونی که به معنای مراقبت شخص از کارهای خود برای دوری از فساد و [[گناه]] است، با صفات و ملکاتی حاصل می‌شود که [[انسان‌ها]] برای رسیدن به کمال و [[سعادت]] در درون خود ایجاد می‌کنند.<ref>ایزدهی، مبانی فقهی نظارت بر قدرت، ۱۴۶.</ref> تأکید فراوان بر نظارت درونی و کسب شرایط لازم برای به دست‌گرفتن مسئولیت در [[نظام اسلامی]]، نشان از اهمیت این موضوع در [[اسلام]] دارد<ref>ورعی، نظارت بر قدرت سیاسی، ۶/۲۷۳.</ref>. این [[نظارت]] گرچه به همه [[مردم]] توصیه شده است، به دلیل [[اهمیت حکومت]] و تأثیر بسیار آن بر [[جامعه]]، برای [[حاکمان]] لازم شمرده شده است<ref>ایزدهی، مبانی فقهی نظارت بر قدرت، ۱۴۷.</ref>.