بیت المال در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

# دقت در حفظ بیت‌المال و نظارت دقیق بر عملکرد مسئولین بیت‌المال<ref>نامه‌های ۲۰ و ۵۳.</ref>؛ برخورد [[قاطع]] با سوءاستفاده‌کنندگان از بیت‌المال<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۰.</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۱۸۰- ۱۸۱.</ref>

تعبیر به «مال» مسلمانان درباره اموال گرد آمده از [[زکات]] نیز در [[کلام]] حضرت وجود دارد؛ زیرا زکات به مصرف بخشی از افراد [[جامعه]] که [[فقرا]] و [[مساکین]] است می‌رسد؛ از این رو به [[کارگزار]] خود درباره [[حفظ]] این اموال این گونه سفارش می‌نماید: «و بر [[زکات]] مگمار جز کسی را که به [[دین‌داری]] او [[اطمینان]] داری، در حالی که نسبت به [[دارایی]] [[مسلمانان]] [[دل]] بسوزاند تا آن را به دست ولی مسلمانان برساند و او میان آنان پخش نماید»<ref>{{متن حدیث|وَ لَا تَأْمَنَنَّ عَلَيْهَا إِلَّا مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ رَافِقاً بِمَالِ الْمُسْلِمِينَ حَتَّى يُوَصِّلَهُ إِلَى وَلِيِّهِمْ فَيَقْسِمَهُ بَيْنَهُمْ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۵، ص۳۸۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳]]، ص ۴۸۱ - ۴۸۳.</ref>

در سخنان گوناگونی حضرت از [[بیت المال]] به «مال الله» تعبیر نموده‌اند. در [[خطبه شقشقیه]] در [[سرزنش]] [[عثمان]] می‌فرماید: [[مال]] [[خداوند]] را بمانند علف بهاری میخورد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref>. و آن گاه که از وی خواسته می‌شود در [[تقسیم بیت المال]]، اشراف را مقدم بدارد؟ می‌فرماید: اگر مال شخصی من بود در تقسیم آن [[مساوات]] را در نظر می‌گرفتم، در حالی که این مال خداست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۲۶، ص۱۸۳.</ref>. در [[نامه]] به [[اشعت بن قیس]] حاکم آذربایجان می‌گوید: در دست تو مال خداست و تو [[خازن]] آن هستی تا آن را به من [[تسلیم]] نمایی<ref>نهج البلاغه، نامه ۵، ص۳۶۶.</ref>؛ و در نامه به [[قثم بن عباس]] می‌نوسید: آنچه از مال [[خدا]] نزد تو جمع شده در میان [[حاجت]] مندان و [[فقرا]] [[مصرف]] کن و اضافی آن را نزد ما بفرست<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۷، ص۴۵۷.</ref> و آن گاه که غلامی از بیت المال[[سرقت]] کرد فرمود: او از مال خدا دزدی کرده و حدی بر او نیست<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۷۱.</ref>. تعبیر «مال الله» را شاید بتوان درباره همه منابع بیت المال به کار برد<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳]]، ص ۴۸۳.</ref>.

از آنجا که [[مصرف بیت المال]] در [[اختیار]] حاکم و [[کارگزاران]] مسلمانان است، حضرت در نامه خود به [[مالک اشتر]]، دستور می‌دهد که بخشی از بیت المال خود را برای [[مردم]] [[بی‌بضاعت]] قرار دهد. «بخشی از [[بیت]] المالت را برای آنان ([[مستمندان]]) قرار ده»<ref>{{متن حدیث|وَ اجْعَلْ لَهُمْ قِسْماً مِنْ بَيْتِ مَالِكِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> بدیهی است که حاکم باید برابر مصالح اجتماعی مسلمانان در بیت المال تصرف نماید<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳]]، ص ۴۸۳ - ۴۸۴.</ref>.

ابوعبید، اموال عمومی پس از [[پیامبر]] و در دوران خلفا را همین سه قسم دانسته است: فیء، خمس و زکات<ref>ابو عبید، الأموال، ص۲۴.</ref>. جرجی زیدان به جای خمس، [[غنیمت]] را آورده است که هر یک از آنها تقسیمات خاصی دارد<ref>تاریخ و تمدن اسلامی، ص۱۶۶.</ref>. در خطبه ۱۳۱ [[نهج البلاغه]] از بیت المال به «مغانم» تعبیر شده است<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳]]، ص ۴۸۴ - ۴۸۵.</ref>.