فساد سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = فساد | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  =}}

 

 

 

 

 

 

به نظر می‌رسد، این اظهار نظر دور از [[واقعیت]] نیست که «[[فساد سیاسی]] نزد ما سرطانی است که [[تمدن]] و [[آرمان]] ما را در طی قرن‌‎های گذشته به نابودی کشانده است... [[حاکمان]] ما از زمان‌های دور در موجودیت ما، گروهی [[فاسد]] بوده‌اند<ref>غزالی، ابوحامد، الفساد السیاسی فی المجتمعات العربیه و الاسلامیه، ص۲۱.</ref>. هر چند ممکن است [[سوءاستفاده از قدرت]]، برای اهدافی غیر از رسیدن به [[ثروت]] به وقوع پیوسته باشد، ولی [[هدف]] نهایی سوءاستفاده از قدرت، در اکثر موارد به چنگ آوردن ثروت و بهره‌مندی‌های مادی است که سایر اهداف آن را تحت شعاع خود قرار می‌دهد، به گونه‌ای که بی‌تردید ثروت، برجسته‌ترین، مهمترین و فراگیرترین هدف سوءاستفاده از قدرت است. در بیشتر موارد، فساد سیاسی و سوءاستفاده از قدرت در جهت دستیابی به ثروت رخ داده است. علاوه بر این، اهداف دیگر سوءاستفاده از قدرت، در نهایت به ثروت و انباشت آن منتهی می‌شود. چنان که به‌کارگیری [[قدرت]] برای دستیابی به [[مدرک]]، [[مقام]]، عنوان [[اجتماعی]] یا [[سیاسی]] و هرگونه [[ستم]] و [[استبدادی]]، سرانجام به ثروت و بهره‌مندی مادی منجر می‌شود. این امر، به آسانی در [[جامعه]] قابل [[مشاهده]] و [[شناسایی]] است و موارد بسیاری از آن در هر جایی رخ داده است. به طور قطع، «بیشترین انگیزه سوءاستفاده از قدرت مقاصد مادی و [[اقتصادی]] است»<ref>عمید زنجانی، عباسعلی، کلیات حقوق اساسی جمهوری اسلامی، ص۹۸.</ref>. علاوه بر این، [[گرایش]] به ثروت و مال‎اندوزی، به ویژه در حاکمان از عوامل اصلی ویرانی جامعه به حساب می‌آید. چنان که «در مدت نیم [[قرن]] عامل‎‌های چندی در [[سقوط]] [[جامعه اسلامی]] مؤثر بود، اما هیچ یک از آنها در شدت اثر به پایه این عامل ([[رغبت]] به مال‎اندوزی) نمی‎رسد»<ref>شهیدی، سید جعفر، قیام امام حسین{{ع}}، ص۶۱.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

==ثروت [[صاحبان قدرت]] شاخص [[فساد سیاسی]]==

وقتی که مبنای تعاریف رایج از فساد، [[نقض قوانین]] است و فساد به طور کلی و فساد سیاسی به طور خاص، آنگاه رخ می‌دهد که قانونی زیر پا نهاده شود، در این شرایط این امکان وجود دارد که بی‌آنکه با قانون برخورد شود، قدرت سیاسی مورد سوءاستفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه [[هدف]] [[حاکمیت]] در [[اسلام]]، [[اداره جامعه]] و [[راهنمایی]] [[مردم]] به سوی [[رستگاری]] و تأمین [[منافع عمومی]] و [[خدمت]] به آنهاست، جایی برای [[فزون‌خواهی]] و [[جمع‌آوری ثروت]] برای [[اصحاب]] قدرت باقی نمی‌‎ماند. از این رو، در اینجا به ترتیب هدف قدرت سیاسی در اسلام و این [[واقعیت]] که [[ثروتمندان]] و [[مرفهان]] بعید است که در پی رستگاری[[انسان]] باشند، مورد بررسی قرار می‎‌گیرد و سرانجام، به این موضوع می‌پردازیم که ثروت انبوه صاحبان قدرت، نماد عینی فساد سیاسی است. بنابراین، باید قوانین تنظیم کننده روابط و [[اعمال]] [[کارگزاران]] [[سیاست]]، به گونه‌ای باشد که کسانی از قدرت سیاسی برخوردار باشند که اولاً، به صراحت و در عمل، در پی ثروت و [[منافع]] فردی نباشند. ثانیاً، به طور روشن نه تنها هنگامی که در [[قدرت]] هستند، ثروتشان افزوده نشود، بلکه پس از خروج از قدرت هم در موقعیتی قرار نداشته باشند که با افزایش ثروتشان در مظان [[سوءاستفاده از قدرت]] قرار گیرند در غیر این صورت، باید آماده باشند تا اگر [[مشروعیت]] اموالشان روشن نگردد، [[مصادره]] شود.

 

===[[هدف]] [[قدرت سیاسی]] [[رستگاری]] [[انسان]]===

هدف قدرت سیاسی، به طور عام و قدرت سیاسی در [[اسلام]] به طور خاص، رستگاری انسان است. به قول [[سعدی]] «[[ملوک]] از بهر [[پاس]] رعیت‎‌اند، نه [[رعیت]] از بهر [[طاعت]] ملوک»<ref>گلستان سعدی، ص۵۲.</ref>. امروز در [[حقوق عمومی]]، این [[اصل مسلم]] و غیرقابل تردید است که هدف از قدرت سیاسی و [[حاکمیت]]، [[خدمت]] است و علت وجود قدرت سیاسی و نهادهای وابسته به آن، فراهم آوردن زمینه‎‌های [[خوشبختی]] [[مردم]] و از بین بردن موانع [[آسایش]] آنهاست. «[[پیامبران]] برای [[رهایی]] جامعه‌های [[انسانی]] و برای [[آموزش]] آنها و اینکه آنها را در عمل و گرایش‌‎ها به [[دادگری]] وادارند، برانگیخته شده‌اند. این هدف گسترده و بزرگ بدون قدرت و [[حکومت]] [[دست]] نایافتنی است»<ref>حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، ج۲، ص۴۱۳.</ref>. به همین دلیل، در دیدگاه [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} «[[خلافت]] در نظر او، وسیله‌ای بود برای رسیدن به هدف‌‎های بسیار بزرگ‎تر از حکومت و [[حکومت مردم]] چیزی جز تقویت و [[بزرگداشت]] [[دین]] و بالا بردن [[معنویات]] مردم نیست»<ref>عبدالمقصود، عبدالفتاح، الامام علی، ترجمه سید محمد مهدی جعفری، ج۲، ص۳۳۷.</ref>؛ زیرا «موجودیت [[سیاسی]] در نظر علی{{ع}} دنباله موجودیت انسانی و نتیجه‌ای بود که بر آن مترتب است»<ref>عبدالمقصود، عبدالفتاح، الامام علی، ترجمه سیدمحمدمهدی جعفری، ج۲، ص۳۷۸.</ref>. آن حضرت، علت [[پذیرش خلافت]] را به صراحت برای [[احقاق حقوق]] مردم و فراهم آوردن شرایط [[رشد]] و تعالی [[انسان‌ها]] اعلام کرده است. در این باره می‌فرماید:

 

 

 

بنا بر آنچه از [[امام]]{{ع}} درباره علت پذیرش خلافت نقل شد، [[هدف]] از [[قدرت سیاسی]] در [[اسلام]]، [[دفاع]] از ستمدیدگان، گرسنگان و [[محرومان]] و مقابله با ستمگران، [[متجاوزان]] به [[حقوق مردم]] و فزونخواهان [[شکمباره]] و برپایی نشان‎ه‌ای [[دین]] و [[اجرای احکام الهی]] و در نهایت، [[قرب]] به [[الله]] و [[رستگاری]] [[انسانی]] است؛ زیرا «هدف عالیای که اسلام برای [[مسلمانان]] تعیین کرده «[[فلاح]]» است»<ref>فارسی، جلال الدین، انقلاب تکاملی اسلام، ص۳۰۴.</ref>. همچنان که [[اطاعت از خداوند]] و پیامبرش، تضمین کننده رستگاری[[انسان]] می‌باشد {{متن قرآن|وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا}}<ref>«تا کردارهایتان را شایسته گرداند و گناهانتان را بیامرزد و هر که از خداوند و فرستاده او فرمان برد بی‌گمان به رستگاری سترگی رسیده است» سوره احزاب، آیه ۷۱.</ref>. بر این اساس، بی‌تردید هدف اصلی و بنیادی حاکمیتی که به نام اسلام برپا می‌شود، باید رستگاری همه [[انسان‌ها]] باشد، نه [[سود]] شخصی [[حاکمان]] و [[خویشان]] و وابستگان آنها. در غیر این صورت، در [[فساد]] چنین [[حکومتی]] جای [[شک]] و شبهه‌ای نخواهد بود.<ref>[[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|'''پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت''']]</ref>

[[تاریخ]] نشان داده که صاحبان ثروت‎‌های هنگفت و کسانی که [[غرق]] در [[رفاه]] هستند، معمولاً در جهت مخالف [[آسایش]] و رستگاری انسان حرکت می‌کنند و [[شیوه زندگی]] و [[کسب و کار]] آنها به گونه‌ای است که با [[رستگاری]] [[مردم]] قابل جمع نیست و با آن تضادی [[آشتی]] ناپذیر دارد؛ زیرا [[ثروت]] انبوه آن‎ها، تنها در برابر [[فقر]] و [[محرومیت]] و [[گرسنگی]] سایر [[انسان‌ها]] پیوسته در حال متراکم شدن و افزایش است و بدون [[غارت]] [[نهان]] و آشکار منابع و [[امکانات جامعه]]، امکان ندارد هر لحظه بر دارایی‌‎های آنها افزوده شود. چنان که [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}، درباره این ثروت‌‎های انبوه می‌فرماید: {{عربی|ما رأيت نعمة موفورة إلا وبجانبها حق مضيع}}<ref>شمس الدین، محمدمهدی، دراسات فی نهج البلاغه، ص۱۱۱.</ref>؛ هیچ ثروت انبوهی ندیدم، مگر آنکه در کنار آن حقی پایمال شده باشد. از این رو، ممکن نیست کسانی که موجودیت و ثروت انبوهشان، حاصل فقر و محرومیت [[اکثریت]] [[جامعه]] است، در پی رستگاری مردم باشند. همسو با این خط [[سیر]] [[تاریخ]]، [[قرآن]] و [[سنت]] بر این امر تأکید کرده‌اند که قارون‌ها و رفاهزدگان، در نقطه مقابل رستگاری[[انسان]] قرار دارند و بعید است آنها در پی [[خوشبختی]] انسان‌ها باشند. برای تبیین دیدگاه قرآن و سنت به ترتیب، شواهدی در این باره آورده می‌شود.

#دیدگاه قرآن به رفاهزدگان، [[مترفین]]: قرآن گروهی را که [[غرق]] در [[رفاه]] و نعمتند <ref>مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۳۶۵.</ref> و [[دشمن]] [[پیامبران]] و از [[اصحاب شمال]] و [[اهل جهنم]] می‌باشند، «مترفین» خوانده است. از جمله در [[سوره سبأ]] آیه‌های ۳۴ و ۳۵ آمده است: {{متن قرآن|مَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ * وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ}}<ref>«و ما در هیچ شهری، بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامرانان آن (شهر) گفتند: ما منکر پیام رسالت شماییم * و گفتند: که ما دارایی و فرزند بیشتری داریم و ما را عذاب نخواهند کرد» سوره سبأ، آیه ۳۴-۳۵.</ref>. همچنین در [[سوره زخرف]] آیه‌‎های ۲۳ و ۲۴، مترفین این‎گونه توصیف شده‎اند: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ * قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آبَاءَكُمْ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ}}<ref>«و بدین‌گونه ما پیش از تو در هیچ شهری بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامروایان آن (شهر) گفتند: ما پدران خویش را بر آیینی یافته‌ایم و آثار آنان را پی می‌گیریم * گفت: حتّی اگر برای شما از آنچه پدران خود را بر آن یافته‌اید چیزی رهنمون‌تر بیاورم؟ گفتند: ما آنچه را بدان فرستاده شده‌اید انکار می‌کنیم» سوره زخرف، آیه ۲۳-۲۴.</ref>. به خاطر [[دشمنی]] همیشگی رفاه‎‌زدگان یا به قول [[قرآن]]، همان [[مترفین]] با [[پیامبران]]، آنها از اهالی ویژه [[جهنم]] هستند. در این باره در [[سوره واقعه]] آیه‎‌های ۴۱-۴۵ آمده است: {{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ * فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ * وَظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ * لَا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ * إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ}}<ref>«و چپیان، کیانند چپیان؟ * در تفبادی و آبی داغند * و سایه‌ای از دود بسیار سیاه * که نه سرد است و نه خوش *؛ چراکه اینان پیش از آن، نازپرورد بودند» سوره واقعه، آیه ۴۱-۴۵.</ref>. بنابراین [[آیه‌ها]]، مترفین، [[ثروتمندان]] [[غرق]] در [[رفاه]] ساکنین جهنم‌اند؛ چون در [[اندیشه]] و عمل در جهت مقابل [[راه خدا]] و [[رسالت]] پیامبران و [[خوشبختی]] مرده‌اند.

#توصیف [[سنت]] از ثروتمندان، رفاه‎‌زدگان یا همان مترفین: [[پیامبر]]{{صل}} در [[کردار]] و گفتار، در نقطه مقابل ثروتمندان و مترفین قرار داشت. علاوه بر اینکه [[زندگی]] عملی آن حضرت، با اشراف و ثروتمندان هیچ‎گونه سنخیتی نداشت؛ در موارد بسیاری دیدگاه خود را که هم جهت با قرآن است، درباره [[اغنیا]] که مترادف با مترفین و ثروتمندان غرق در [[لذت]] و رفاه هستند، بیان کرده است. از جمله فرمود: {{عربی|شرّ أمّتي الأغنياء}}<ref>حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، ج۳، ص۲۹۴.</ref>؛ بدترین [[امت]] من ثروتمندانند. در این باره، از پیامبر{{صل}} نقل شده که فرمود: {{متن حدیث|إِيَّاكُمْ وَ مُجَالَسَةَ الْمَوْتَى قِيلَ مَنْ هُمْ قَالَ{{صل}}: الْأَغْنِيَاءُ}}<ref>محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۳۳۹.</ref>؛ از [[همنشینی]] با [[مردگان]] دوری کنید، گفته شد: آنها چه کسانی هستند؟ گفت: [[ثروتمندان]]. همسو با این [[گفتار نبوی]] آمده است: {{متن حدیث|عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} فِي حَدِيثِ الْمِعْرَاجِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} قَالَ:... يَا أَحْمَدُ بَعِّدِ الْأَغْنِيَاءَ وَ بَعِّدْ مَجْلِسَهُمْ مِنْكَ}}<ref>محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۳۷.</ref>؛ [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در [[حدیث معراج]]، از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: ای احمد از ثروتمندان و همنشینی با آنها دوری کن. [[احمد بن فهد حلی]]، در توصیف ثروتمندان آورده است: «آیا نمی‎شنوی آنچه را [[خداوند سبحان]] در کتاب بزرگ خویش به زبان پیامبرش به تو گفته است؟ برای تو روشن کرده است، آنها که [[شریعت]] را [[انکار]] کرده‌اند و جلودار تکذیب‌کنندگان [[آفریدگار]] بوده‌اند، ثروتمندان [[غرق]] در [[رفاه]] و اشراف [[متکبر]] بوده‎اند»<ref>ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص۱۱۱.</ref>. همچنین، او نقل کرده است: «از [[حضرت عیسی]]{{ع}} به [[حق]] به شما می‎گویم که کرانه‌های [[آسمان]] خالی از ثروتمندان است. داخل شدن شتر در سوراخ سوزن، آسان‌تر است از داخل شدن [[ثروتمندی]] به [[بهشت]]»<ref>ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص۱۱۳؛ انجیل متی، باب ۱۹، آیات ۲۴ و ۲۵؛ انجیل مرقس، باب ۱۰، آیه ۲۵ و انجیل لوقا، باب ۱۸، آیات ۲۵ و ۲۶.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} درباره نقش ثروتمندان در [[فقر]] و [[گرسنگی]] [[مردم]] این‎گونه اظهارنظر کرده است: {{متن حدیث|إِنَّ النَّاسَ مَا افْتَقَرُوا وَ لَا احْتَاجُوا وَ لَا جَاعُوا وَ لَا عَرُوا إِلَّا بِذُنُوبِ الْأَغْنِيَاءِ}}<ref>ابن ابی جمهور احسائی، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، ج۱، ص۳۷۰.</ref>؛ «مردم [[فقیر]] و نیازمند و گرسنه و برهنه نشدند، مگر به خاطر [[گناهان]] ثروتمندان».

 

بنا بر آنچه در [[قرآن]] آمده است، ثروتمندان، رفاه‎زدگان، نازپروردگان یا همان مترقین، [[دشمنان]] همیشه [[پیامبران]] و از [[اصحاب شمال]] و از اهالی [[جهنم]] هستند و بنا بر [[سنت]]، گناهان آنها، موجب فقر و [[تنگدستی]] و گرسنگی مردم است. از این رو، از [[اهل]] [[ایمان]] خواسته شده است که از آنها دوری کنند. آیا ممکن است این گروه، که خود از عوامل [[بدبختی]] و [[رنج]] و [[درد]] [[مردم]] هستند، در پی [[رستگاری]] آنها باشند؟ به تعبیر مذکور از [[حضرت عیسی]]{{ع}} اگر شتری بتواند از سوراخ سوزنی بگذرد، [[ثروتمندان]] هم که از عوامل [[فقر]] و بدبختی مردم هستند، ممکن است در پی رستگاری[[انسان]] باشند. بر این اساس، همچون هر قاعده [[انسانی]]، این گزاره، که ثروتمندان ممکن نیست در پی رستگاری مردم باشند، اصل است و وجود عده‌ای معدود از آنها، که در پی رستگاری مردم باشند، استثناء و [[عقل]]، نقل و [[تجربه]] [[تاریخی]] درباره این گروه [[حکم]] می‌کند که درباره آنها، باید قاعده چراغ راه باشد، نه استثناء، از این رو، نمی‌توان در رستگاری مردم به ثروتمندان [[اعتماد]] کرد و در [[انتظار]] نقش مثبت آنها، در راه [[آسایش]] و [[خوشبختی]] مردم بود.<ref>[[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|'''پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت''']]</ref>

با توجه به آنچه درباره قارون‎ها، ثروتمندان و [[مترفین]] آمد، وقتی [[قدرت سیاسی]] در دست قارون‌ها باشد، نه تنها ممکن نیست این قدرت در سمت ‎وسوی رستگاری مردم به کار گرفته شود، بلکه درست در جهت مخالف آن مورد استفاده قرار خواهد گرفت. دلیل بارز این مدعی، فقر و بدبختی و [[گرسنگی]] [[اکثریت]] مردم و افزایش ثروت قارون‌های صاحب قدرت سیاسی و وابستگان آنهاست. به همین علت، «طبیعی است که در زیر [[سلطه]] [[حکومت فاسد]]، [[جامعه]] دچار فقر و [[محرومیت]] شود. [[ثروت]] گروهی خاص متراکم گردد و اکثریت مردم از آن [[محروم]] باشند»<ref>شریف القرشی، باقر، النظام السیاسی فی الاسلام، ص۸۲.</ref>. در این وضعیت که اکثریت [[صاحبان قدرت]] [[سیاسی]] و بستگان آن‎ها، [[غرق]] در ثروت و [[رفاه]] هستند و عموم مردم از فقر و [[تنگدستی]] در رنج می‌باشند، حتی اگر به ظاهر، افزایش ثروت آنها در چارچوب [[قانون]] باشد و همراه با تراکم ثروت روزافزون این گروه قانونی نقض نشده باشد؛ به طور قطع، این تراکم [[ثروت]] ناشی از [[فساد]] و نشانگر [[فساد سیاسی]] و [[سوءاستفاده از قدرت]] است؛ زیرا [[فلسفه]] [[قدرت سیاسی]] [[رستگاری]] [[مردم]] و فراهم آوردن شرایط مناسب برای [[زندگی]]، همراه با [[سعادت]] برای عموم می‌باشد، نه انباشت ثروت [[صاحبان قدرت]] و وابستگان آنها. [[سخن]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در [[نامه]] خود به [[مالک اشتر]]، بی‌تردید عین [[واقعیت]] و [[فصل الخطاب]] این مدعی است که [[فقر]] و [[تنگدستی]] مردم، ناشی از [[فزون‌خواهی]] [[حاکمان]] است: {{متن حدیث|إِنَّمَا يُؤْتَى خَرَابُ الْأَرْضِ مِنْ إِعْوَازِ أَهْلِهَا وَ إِنَّمَا يُعْوِزُ أَهْلُهَا لِإِشْرَافِ أَنْفُسِ الْوُلَاةِ عَلَى الْجَمْعِ...}}<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۴۳۶.</ref>؛ «[[زمین]] به خاطر فقر و تنگدستی مردم ویران می‌گردد و مردم آنگاه [[فقیر]] و [[تنگدست]] می‎شوند که حاکمان در پی ثروت‎اندوزی باشند».

 

 

==[[سیره نبوی]] و [[علوی]] راهکار [[مقابله با فساد سیاسی]]==

برای مقابله با حاکمیتی که این‎گونه دچار [[فساد سیاسی]] فراگیر شده بود، یکی از شعارهای در آستانه [[پیروزی انقلاب]] این بود: «تا [[شاه]] [[کفن]] نشود، این [[وطن]]، وطن نشود». این [[شعار]] اگر با اندکی [[تغییر]]، این‎گونه [[اصلاح]] می‌‌شد «تا [[زندگی]] شاهانه کفن نشود، این وطن، وطن نشود» و در عمل، به وقوع می‌پیوست و تحقق عینی می‌یافت، این اظهار نظر که «مملکت به خاطر این ریخت و پاش‌‎ها و اختلاس‌‎ها محتاج شده است، و گرنه نفت ما کم است؟ یا ذخایر [[معادن]] نداریم؟ همه چیز داریم، اما این مفت‎خوری‌‎ها و اختلاس‌‎ها و گشادبازی‎‌هایی که به حساب [[مردم]] و از [[خزانه عمومی]] می‌شود، مملکت را بیچاره کرده است»<ref>موسوی خمینی، روح الله، ولایت فقیه، ص۵۷.</ref>.

 

با توجه به اینکه، قارون‎ها و [[ثروتمندان]] غرق در [[رفاه]]، نه می‌خواهند و نه می‌‌توانند در پی [[رستگاری]] [[انسان]] باشند، تا هنگامی که این گروه، برخوردار از قدرت سیاسی باشد، ممکن نیست [[جامعه]]، عاری از فساد سیاسی و [[سوءاستفاده از قدرت]] باشد. به ویژه اینکه «در [[منطق]] ربانی جایی برای [[توانگران]] استثمارگر در [[خلافت]] عمومی [[جامعه انسانی]] وجود ندارد. برای آنکه این خلافت، [[امانت]] است و کسی که به این [[امانت]] [[خیانت]] کرده است، [[امین]] نیست»<ref>صدر، سید محمد باقر، الاسلام یقود الحیاة ۴، خلافة الاسلام و شهاده الانبیاء، ص۳۵.</ref>. و نمی‎‍‌تواند عهده‎دار قدرت سیاسی باشد. کسانی که با دست یافتن به قدرت سیاسی، خود، [[خانواده]] و وابستگانشان به ثروت‎‌های قارونی می‌‎رسند، یا ثروتشان به شکلی روزافزون، افزایش می‌یابد، خیانتکارند و صلاحیت [[امانتداری]] و ورود به جرگه [[کارگزاران]] [[سیاسی]] جامعه را ندارند. چنان که [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} می‌فرمود: ای [[اهل کوفه]] اگر من از نزد شما بیرون رفتم در حالی که چیزی غیر از وسایل سفرم و شترم و خدمتکارم به همراه من بود من خائنم. {{متن حدیث|كَانَ عَلِيٌّ{{ع}} يَقُولُ: «يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ إِذَا أَنَا خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِكُمْ بِغَيْرِ رَحْلِي وَ رَاحِلَتِي وَ غُلَامِي فَأَنَا خَائِنٌ»}}<ref>ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۱، ص۶٨.</ref>.

همچنان که بیان شد، [[هدف]] [[قدرت سیاسی]]، [[رستگاری]] [[مردم]] است. این هدف، آنگاه قابل دسترسی است که کسانی از قدرت سیاسی برخوردار شوند که خودشان [[رستگار]] باشند؛ زیرا ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش. آنها که خود از [[رستگاری]] برخوردار نیستند، اشراف، [[ثروتمندان]] [[غرق]] در [[رفاه]]، [[مترفین]] [[دشمن]] [[کینه‌توز]] همیشگی [[پیامبران]]، نمی‌‎توانند موجب رستگاری دیگران شوند. بنا بر [[آیه]] ۹ [[سوره حشر]] و آیه ۱۶ [[سوره تغابن]] {{متن قرآن|وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند» سوره حشر، آیه ۹ و سوره تغابن، آیه ۱۶.</ref> و {{متن قرآن|شُحَّ}}؛ یعنی «[[بخل]] و [[آز]] شدیدی که در [[دل]] جا گرفته باشد»<ref>مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۲۰.</ref>. از [[امام حسن]]{{ع}} درباره {{متن قرآن|شُحَّ}} [[پرسش]] شد. آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|أَنْ تَرَى مَا فِي يَدِكَ شَرَفاً وَ مَا أَنْفَقْتَ تَلَفاً}}<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۰، ص۳۰۵.</ref>؛ [[شح]] آن است که آنچه در دست داری را [[شرف]] بدانی و آنچه را بخشیده‌ای، تلف‎ شده انگاری. در [[تفسیر]] این آیه آمده است: [[آزمندی]] نفس از هر کار خیری باز میدارد؛ زیرا خیر گونه‌ای از گونه‌های [[بخشش]] است، [[بخشش مال]]، بخشش [[عاطفه]] و بخشش کار و [[کوشش]] و بخشش [[زندگی]] در وقت نیاز و ممکن نیست [[آزمند]] کار خیری انجام دهد. آنچه برای او مهم است، آن است که بگیرد در حالی که یکبار هم بخشش از او سر نمی‌زند و کسی که از آزمندی خویش [[حفظ]] شود. به واقع از این عامل بازدارنده از خیر حفظ شده است. در این حال، به سوی [[دهش]] و بخشش کریمانه پیش می‌رود و این است [[رستگاری]] به معنای حقیقیش<ref>سید قطب، فی ظلال القرآن، ج۶، ص۳۵۲۷.</ref>.

بنابراین، کسانی می‌‌توانند موجب رستگاری [[مردم]] شوند که خود [[رستگار]] باشند و کسانی رستگارند که از [[بخل]] و [[آز]] در امانند. در نتیجه، به طور قطع، قارون‎‌ها و [[ثروتمندان]] [[حریص]] و آنها که در پی [[فزون‌خواهی]] هستند و به تعبیر [[قرآن]]، آنها که از جرگه {{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت،» سوره تکاثر، آیه ۱.</ref> هستند، نه می‌‌توانند و نه می‌خواهند از جمله [[رستگاران]] باشند. از این رو، چنین افرادی، اگر از [[قدرت سیاسی]] برخوردار باشند، ممکن نیست در پی رستگاری مردم باشند و از [[قدرت]] [[سوءاستفاده]] نکنند. به همین علت، «[[اسلام]]» با تمام توان، ثروتمندان را از قدرت سیاسی دور می‌سازد و در پی برپایی [[نظام اقتصادی]] و [[اجتماعی]] [[استواری]] است که ثروتمندان در آن، به مرکز قدرت [[کشور]] نفوذی نداشته باشند»<ref>مدرسی، محمدتقی، المجتمع الاسلامی، منطلقاته و اهدافه، ص۲۰۱.</ref>.

راه چاره [[مقابله با فساد سیاسی]] و جلوگیری [[واقعی]] از [[سوءاستفاده از قدرت]]، [[پیروی]] همه دست‎اندرکاران [[سیاست]] و [[صاحبان قدرت]]، نه در حرف، بلکه در عمل از [[سنت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و دست‎پرورده او، [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} آنگاه که [[حاکم]] [[جامعه]] بودند، می‌باشد. پیش از اشاره به سنت و [[راه و رسم پیامبر]]{{صل}}، لازم به یادآوری است که شیوه [[زندگی پیامبران]] از جمله [[حضرت محمد]]{{صل}}، برای همه [[انسان‌ها]] قابل [[پیروی]] است. اساساً [[خداوند]] [[پیامبران]] را از نوع خود انسان‌ها برگزیده است، تا قابل پیروی و الگویی عملی برای همه انسان‌ها باشند. چنان که «[[حضرت رسول اکرم]]{{صل}} [[امت]] خود را [[دعوت]] فرموده‌اند که به آنجایی که پای خود را گذارده‌اند، پا گذارند. این امر مستلزم امکان [[سیر]] به آن مقصد است و گرنه لازم می‌آید، دعوت [[لغو]] باشد»<ref>حسینی طهرانی، سید محمد حسین، رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب، ص۳۸.</ref>. به ویژه آنکه طبق [[آیه]] ۲۱ [[سوره احزاب]]، {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> [[راه و رسم]] و [[شیوه زندگی]] آن حضرت برای هر [[مسلمانی]] [[برترین]] الگوست: {{متن حدیث|وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْمُتَأَسِّي بِنَبِيِّهِ وَ الْمُقْتَصُّ لِأَثَرِهِ}}<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۲۲۷.</ref>؛ «و محبوب‎ترین [[بندگان]] در پیشگاه [[خداوند]]، کسی است که از پیامبرش [[پیروی]] و پا بر جای پای او بگذارد. به همین دلیل و به [[قیاس]] [[اولویت]]، این راه و رسم باید بیشتر به وسیله [[حاکمان]] و [[صاحبان قدرت]]، که مدعی پیروی او هستند، مورد توجه قرار گیرد و در عمل، آن را رعایت کنند. اگر به واقع شیوه زندگی آن حضرت، از جانب [[اصحاب]] [[قدرت]] رعایت شود، به طور قطع [[جامعه اسلامی]] [[شاهد]] [[سوءاستفاده از قدرت]] نخواهد بود.

با توجه به روایت‎‌هایی از [[زندگی پیامبر]]{{صل}} «مسلم است که [[خاندان محمد]]{{صل}} از آن هنگام که به [[مدینه]] وارد شدند، سه شب [[سیر]] غذا نخوردند تا آن [[زمان]] که او از این [[جهان]] رخت بربست»<ref>غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۳۶.</ref>.

آن حضرت در دورانی که در [[مسند]] قدرت بود، «جز یک پیراهن نداشت؛ به گونه‌ای که وقتی لباسش را برای شست‎وشو بیرون می‌آورد و [[بلال]] می‎آمد تا برای [[نماز]] [[اذان]] بگوید، لباسی نبود تا با آن به نماز رود تا اینکه لباسش خشک می‎شد. سپس، با آن [[لباس]] برای نماز بیرون می‎‌رفت» <ref>غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۳۶.</ref>. به طرق مختلف و به تعابیر گوناگون و با مضمونی واحد، [[ابن منذر]] از [[عکرمه]] چنین نقل کرده است: [[عمر بن خطاب]] بر [[پیامبر]]{{صل}} وارد شد. در حالی که آن حضرت بر حصیری خوابیده بود، به گونه‌ای که آثار [[حصیر]] بر پهلوی او نقش بسته بود...<ref>بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۶، ص۷۰؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۰۲.</ref>.

درباره وضع [[زندگی]] و برخورداری [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}، آنگاه که در رأس [[حکومت]] قرار داشت، این‎گونه اظهارنظر شده است:

علی آمد که نظریه [[اسلام]] را درباره [[حکومت]] از نو در دل‎‌های [[حاکمان]] و [[مردم]] وارد کند. او آمد تا نان جوینی را بخورد که آرد آن را همسرش با دست خود تهیه می‎‌کرد... گاهی می‌‌شد که او شمشیرش را برای تهیه [[لباس]] و غذا می‎‌فروخت. او حاضر نشد که در کاخ سفید [[کوفه]] سکونت کند. او آمد تا آن طور [[زندگی]] کند که [[نضر بن منصور]] از [[عقبة بن علقمه]] نقل کرده است: روزی نزد علی رفتم. در جلوی او شیر ترشیده‌ای بود و نان خشکی که من را ناراحت ساخت. گفتم یا [[امیرالمؤمنین]] این غذا را می‎‌خوری؟ به من گفت: ای [[ابوالجنوب]]، [[پیامبر خدا]] نان خشک‌تر از این می‎‌خورد و لباس خشن‌تر از لباس من می‎‌پوشید. من اگر راه او را نروم می‌‎ترسم که به او ملحق نشوم<ref>سید قطب، العدالة الاجتماعیة فی الاسلام، ص١۶٢.</ref>.

بهره‌مندی [[امام]]{{ع}} در اوج [[قدرت]]، از نعمت‌های [[دنیوی]] از پایین‎‌ترین مردم کمتر بود: «آن حضرت با اینکه بر [[کشور]] پهناوری حکومت می‌کرد که [[ایران]] و [[مصر]] و [[حجاز]] و [[یمن]] از استان‎‌های آن بود طوری زندگی می‌کرد که یک [[طلبه]] [[فقیر]] هم نمی‌تواند زندگی کند»<ref>موسوی خمینی، روح الله، ولایت فقیه، ص۵۶.</ref>. به همین دلیل، «به همان اندازه که [[عامه]] با خوشامدگویی و تبریک گفتن به استقبال [[دولت]] امام می‌روند، طبقه اشراف از آن رویگردان می‌‎شوند»<ref>عبدالمقصود، عبدالفتاح، الامام علی، ترجمه سیدمحمدمهدی جعفری، ج۲، ص۳۷۸.</ref>. امام{{ع}}درباره [[شیوه زندگی]] خود در نامه‌ای به یکی از [[کارگزاران]] خویش چنین می‌گوید:

... بدان که پیشوای شما از نوشیدنی و خوردنی این [[جهان]] به دو [[جامه]] مندرس و دو گرده نان بسنده کرده است. اگر می‌‎خواستم به عسل [[پاکیزه]] و [[مغز]] گندم و بافته‎‌های ابریشمی دست می‌یافتم، چه مطلوب‌ترین چیزهای این جهان در دسترس من است، اما دور باد که [[هوس]] بر من [[پیروز]] شود و [[آزمندی]] من را به نشخواری کشاند، در حالی که در حجاز و یمامه کسانی باشند که به گرده‌ای نان [[امید]] نداشته باشند و طعم سیری را نچشیده باشند. چگونه شب را با شکم [[سیر]] بخوابم در حالی که در اطراف من شکم‌های گرسنه و جگرهای [[تشنه]] باشند یا چنان باشم که [[شاعر]] گفته است:

{{شعر}}

{{ب|''وَ حَسْبُكَ دَاءً أَنْ تَبِيتَ بِبِطْنَةٍ''|2=''وَ حَوْلَكَ أَكْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى الْقِدِّ''}}

{{پایان شعر}}

:«این [[درد]] تو را بس است که با شکم پر بخوابی، در حالی که پیرامون تو جگرسوختگانی از [[تنگدستی]] در آرزوی پوست بزغاله‌ای باشند»<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۴١٧ و۴١٨.</ref>.

[[کارگزاران حکومتی]]، که مدعی [[دوستی علی]] و [[پیروی]] از او هستند، باید در عمل پیرو او باشند و [[شیوه زندگی]] آنها، نشان‌گر [[راه و رسم]] [[حضرت محمد]]{{صل}}، و [[خاندان]] او باشد که نه تنها [[سیره]] آنها به دور از [[رفاه‌طلبی]]، مال‎ اندوزی و فزون ‎خواهی بوده است، بلکه به صراحت [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَلْيَسْتَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَابًا}}<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۴۸۸.</ref>؛ «کسی که ما [[اهل بیت]]{{عم}} را [[دوست]] دارد، باید لباسی برای [[فقر]] و تنگدستی آماده کند»؛

به ویژه آنکه، [[دوستدار]] و پیرو محمد{{صل}} کسی است که به واقع پای در جای پای او بگذارد و در [[اندیشه]] و عمل در پی راه و روش او باشد: {{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي}}<ref>«پروردگارا! به راستی آنان بسیاری از مردم را گمراه کرده‌اند پس هر که از من پیروی کند از من است و هر که با من سرکشی ورزد بی‌گمان تو آمرزنده‌ای بخشاینده‌ای» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.</ref> هر کس از من پیروی کند، او از من است. همچنان که نزدیک‌ترین و سزاوارترین افراد به [[حضرت ابراهیم]]، کسانی بوده‌اند که از او پیروی کرده‌اند: {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref>. این پیروی و [[سرسپردگی]] به [[سیره عملی پیامبر]]، به [[قیاس]] [[اولویت]] برای کارگزارانی که به نام او [[فرمانروایی]] می‌کنند و در چارچوب آئین او، از [[قدرت سیاسی]] برخوردارند، واجب‌تر و لازم‌تر است. چنان که [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در پایان‌نامه‌اش به [[مالک اشتر]] فرموده است: «بر تو لازم است تا [[کارگزاران]] حکومت‎‌های [[دادگر]] پیش از خود با روش‌‎های [[نیک]] آنها یا رهنمودی از [[پیامبر]]{{صل}} یا واجبی را که در کتاب است، را در یاد داشته باشی و از آنچه ما به آن عمل کردیم و تو [[شاهد]] آن بودی [[پیروی]] کنی»<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۴۴۵.</ref>.  

بنابراین، [[کارگزاران حکومت]] و [[صاحبان قدرت]]، علاوه بر شایستگی‎‌های لازم برای اداره [[کشور]]، باید سطح برخورداری آنها حداکثر در اندازه عموم [[مردم]] باشد و در عمل، [[زندگی]] آنها نشانگر این باشد که در پی [[رفاه‌طلبی]] و فزون‌‎خواهی و برتری‎‌جویی نیستند. در غیر این صورت، از [[فساد]] و [[سوءاستفاده از قدرت]] در [[امان]] نخواهند بود؛ زیرا به فرموده [[خداوند]] [[خانه]] [[آخرت]] ([[بهشت]]) را برای کسانی قرار می‎‌دهیم که در [[زمین]] خواستار برتری‎‌جویی و فساد نیستند... {{متن قرآن|تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا}}<ref>«آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.</ref>.

همان‌طور که آمد، [[هدف]] قدرت سیاسی، فراهم آوردن شرایط لازم برای [[رفاه]] و [[آسایش]] و [[رستگاری]] مردم است. حوزه قدرت سیاسی و [[حاکمیت]]، جایی برای ثروت‎ اندوزی و فزون ‎خواهی نیست. کسانی که در پی ثروت‎ اندوزی و فزون‎ خواهی هستند، باید آن را در جای دیگری جست‎وجو کنند. در غیر این صورت، ورود آنها به حوزه قدرت سیاسی، برابر است با سوءاستفاده از قدرت، اگر [[اراده]] جدی برای جلوگیری از سوءاستفاده از قدرت به شکلی بنیادی وجود داشته باشد، باید همه کارگزاران حوزه [[سیاست]] از [[سیره نبوی]] و [[علوی]]، آن‎چنان که ذکر شد، [[پیروی]] کنند. چنان که طبق [[آیه]] ۲۸ [[سوره]] «[[توبه]]» {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ...}}<ref>«ای مؤمنان! مشرکان پلیدند بنابراین پس از امسال نباید به مسجد الحرام نزدیک شوند.».. سوره توبه، آیه ۲۸.</ref> [[مترفین]]، [[ثروتمندان]] [[غرق]] در [[رفاه]] و قارون‎‌ها، نباید به [[قدرت سیاسی]] نزدیک شوند و تنها کسانی از [[قدرت]] برخوردار گردند که به واقع و در عمل، خواهان [[سعادت]] [[مردم]] باشد، نه در پی ثروت‎اندوزی.<ref>[[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|'''پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت''']]</ref>

# [[پرونده:IM010642.jpg|22px]] [[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|'''پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت''']]، [[اندیشه‌های حقوق عمومی (نشریه)|فصلنامه اندیشه‌های حقوق عمومی]]