آزادی استیضاح حاکم: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حق]] استیضاح و عزل مسؤولان [[حکومتی]] و شخص اول [[کشور]] از [[حقوق]] و [[آزادی‌های سیاسی]] بارز [[جامعه مدنی]] است. در [[فقه سیاسی اسلام]] اصل فوق به رسمیت شناخته شده است. عزل مسؤول مملکتی به دوگونه متصور است: ۱. [[شهروندان]] به هر دلیلی، به استمرار [[حکومت]] یا [[رهبری]] خاص [[رضایت]] نمی‌دهند و خواهان برکناری وی هستند. مبانی پیشین در مشروعیت سیاسی این دیدگاه را [[اثبات]] می‌کند. [[امام خمینی]] نیز به این دیدگاه تصریحاتی داشته‌اند که به بعضی از آنها اشاره خواهد شد؛ ۲. عزل مسؤولان حکومتی و [[رهبر]] به دلیل [[ارتکاب جرم]] یا فقدان شرایط و صفات آن است. اصطلاح دقیق این نوع عزل در [[فقه]]، “انعزال” است نه “عزل”؛ تفاوت این دو واژه چنین است که مسؤول یا رهبر با [[تخلف]] و ارتکاب جرم، فاقد شرط رهبری شده و خود به خود از مقامش عزل و برکنار می‌شود و از جهت [[شرعی]] و قانونی حق [[تصدی]] [[منصب]] خود را ندارد و ادامه تصدی او، غاصبانه خواهد بود؛ اما “عزل” مسؤول متخلف بعد از ثبوت و اثبات [[جرم]] توسط مسؤول مافوق صورت می‌گیرد. [[امام علی]] {{ع}} در ضمن [[نصب]] [[عبدالله بن عباس]] به [[فرمانداری بصره]]، این حق را به [[مردم]] می‌دهد که با [[نظارت]] بر عملکرد او، در صورت تخلف، به [[حضرت]] گزارش دهند تا [[فرماندار]] متخلف از [[مقام]] خویش عزل گردد: {{متن حدیث|فَإِنْ أَحْدَثَ فِيكُمْ أَوْ زَاغَ عَنِ‏ الْحَقِّ فَأَعْلِمُونِي‏ أَعْزِلْهُ عَنْكُمْ}}<ref>شیخ مفید، مجموعه مصنفات، ج۱، ص۴۲۰.</ref>.

ایشان یکی از آفات و مضرات رژیم سلطنتی را عدم امکان عزل شاه بر می‌شمارد که چنین آفتی در [[نظام سیاسی اسلام]] نیست<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۴۹۴ و ۴۹۵.</ref>. در [[فقه سیاسی]] حضرت امام، [[حاکم]] باید در برابر [[رأی]] منفی مردم و عزل آنان [[مطیع]] باشد و در صورت [[ایستادگی]] در برابر آنان، “یاغی” تلقی می‌شود. ایشان درباره اطلاق واژه “یاغی” با توجه به معنا و [[حکم فقهی]] آن می‌فرماید: خوب سلطنت یک چیزی بوده که مردم باید بدهند به یک کسی، حالا ما فرض می‌کنیم که مردم دادند به شما، حالا می‌گویند نمی‌خواهیم، حالا دیگر ایشان چه می‌گوید؟ پس ایشان [[باغی]] است الآن! اینکه من گاهی می‌نویسم [[یاغی]]، نه این است که مبالغه‌ای است، ایشان الآن یاغی است<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۵۱۸.</ref>.