ابوقبیس: تفاوت میان نسخه‌ها

کوهی در [[مکه مکرمه]] و مذکور در [[روایات امام رضا]] {{ع}}. چنان که منابع گزارش کرده‌اند در میان مکان‌ها دو نام به ابوقبیس [[شهرت]] دارد که یکی کوهی در [[مکه]] است و دیگری قلعه‌ای در حوالی [[حلب]]<ref>قلائد الأجیاد، ص۴۶-۴۷.</ref>. [[کوه]] ابوقبیس، چه در دوره [[اسلام]] و چه پیش از آن، اهمیت بسیاری داشته و حوادث مهمی در آن واقع شده است و بدین [[جهت]] آن را شیخ جبال گفته‌اند<ref>کتاب الحیوان، ج۲، ص۳۸۴.</ref>. درباره وجه تمسیه این مکان اقوال مختلفی وجود دارد. برخی منابع بر آن‌اند که شخصی به نام قبیس یا [[ابوقبیس بن شامخ]] از [[قبیله مذحج]] یا [[ایاد]]، اولین بنا را بر این کوه ساخت و نام این کوه از اسم آن مرد گرفته شد<ref>کتاب المسالک و الممالک، بکری، ج۱، ص۴۰۱؛ معجم البلدان، ج۱، ص۸۱؛ محاسن الوسائل، ص۶۹.</ref>. قول دیگر این است که چون [[حجرالاسود]] از این کوه برگرفته شده است، بدین نام شهرت یافته است<ref>أخبار مکة، ازرقی، ج۲، ص۲۶۷؛ بهجة النفوس و الأسرار، ج۱، ص۳۳۱؛ العقد الثمین، ج۱، ص۴۰.</ref>. ازرقی [[معتقد]] است که قول نخست نزد [[اهل مکه]] شهرت بیشتری دارد<ref>أخبار مکة، ازرقی، ج۲، ص۲۶۷.</ref>. همچنین گفته‌اند که این کوه را از آن جهت بدین نام نامیده‌اند که [[حضرت آدم]] از آن آتشی را برگرفت<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۸۰.</ref>. برخی نیز ارتباطی میان این نام و [[نعمان بن منذر]]، مکنی به ابوقابوس، [[پادشاه]] [[حیره]]، قائل شده‌اند و آن را اسم تصغیر وی دانسته‌اند<ref>کتاب الحیوان، ج۱، ص۲۲۳؛ معجم ما استعجم، ج۳، ص۱۰۴۰؛ محاسن الوسائل، ص۵۲؛ خزانة الأدب و لب لباب لسان العرب، ج۷، ص۱۸۰.</ref>. کوه ابوقبیس در [[شرق]] [[کعبه]] و مشرف بر آن است. [[عرب‌ها]] آن را به همراه کوه قعیقعان “اخشبان” می‌نامیده‌اند<ref>سوائر الأمثال، ص۴۵۲؛ الأرج المسکی، ص۵۹.</ref>.  

“اخشب”، چنان که ابن‌منظور بیان کرده، به کوه [[خشن]] و [[استواری]] گفته می‌شود که بالا رفتن از آن دشوار باشد<ref>لسان العرب، ج۱، ص۳۵۴.</ref>. مشهور است که هر کس از بالای این کوه نظر کند، [[طائف]] را خواهد دید، اما چنان که برخی منابع گفته‌اند مراد از این سخن آن است که [[طواف]] کنندگان [[کعبه]] را می‌بیند و نه [[شهر]] طائف را<ref>المعالم الأثیرة، ص۱۷، ۲۲۲.</ref>. ارتفاع این [[کوه]] را ۴۲۰ متر گفته‌اند<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۷.</ref>. کوه ابو قبیس را نخستین کوه مخلوق در [[دنیا]] دانسته‌اند<ref>أخبار مکة، ازرقی، ج۲، ص۲۶۷؛ أخبار مکة، فاکهی، ج۳، ص۲۱۸.</ref>. از [[ابن‌عباس]] منقول است که چون [[خداوند]] خواست نیز [[زمین]] را [[استوار]] گرداند، کوه‌ها را آفرید و نخستین کوهی که آفرید، ابوقبیس بود<ref>أخبار مکة، ازرقی، ج۱، ص۳۲؛ نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج۱، ص۲۹۸.</ref>. در جریان [[هبوط]] [[حضرت آدم]] نیز این کوه نقش مهمی داشته است. از [[امام رضا]] {{ع}} منقول است که این کوه محل هبوط حضرت آدم {{ع}} بوده است و او در ابتدا در این مکان [[احساس]] [[وحشت]] و [[غربت]] می‌کند. خداوند نیز یاقوتی برای او می‌فرستد و [[آدم]] آن را در محل کعبه قرار می‌دهد و گرد آن طواف می‌کند و بدین وسیله [[تسلی]] می‌یابد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۸۴- ۲۸۵.</ref>. [[طبری]] نیز به نقل از [[عبیدالله بن محمد]] به هبوط حضرت آدم {{ع}} به [[امر خداوند]] در این مکان و نمایاندن گستره زمین به وی از این موضع اشاره می‌کند<ref>تاریخ الطبری، ج۷، ص۵۳۴.</ref>. در روایتی نقل شده که چون آدم و [[حوا]] به زمین هبوط کردند، [[جبرئیل]] برای رفع غربت و وحشت ایشان به همراه جماعتی از [[فرشتگان]] [[مأمور]] به [[نزول]] به زمین شد و در آنجا به ساختن کعبه [[دستور]] یافت و خداوند فرمود که برای تمام کردن کار خود از سنگ‌های کوه ابوقبیس استفاده کند<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۴۲۲.</ref>.چنان که طبری می‌گوید، حضرت آدم پس از اینکه از دنیا می‌رود، در یکی از غارهای این کوه به نام [[غار]] الکنز به [[خاک]] سپرده می‌شود<ref>تاریخ الطبری، ج۱، ص۱۶۱.</ref>. البته چنان که [[مسعودی]] و دیگر [[مورخان]] گزارش می‌دهند، حضرت آدم {{ع}} ابتدا در این کوه به خاک سپرده می‌شود و پس از [[طوفان نوح]]، استخوان‌های ایشان توسط [[حضرت نوح]] به محلی دیگر منتقل می‌گردد<ref>إثبات الوصیة، ص۲۳؛ الأنساب، صحاری، ج۱، ص۴۱؛ تاریخ گزیده، ص۲۲.</ref>. گزارش‌ها حاکی از آن است که [[حوا]] و [[شیث بن آدم]] نیز در این [[کوه]] به [[خاک]] سپرده می‌شوند<ref>الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۴؛ تاریخ حبیب السیر، ج۱، ص۲۳.</ref>. در [[زمان]] طوفان نوح یکی از مکان‌های [[امن]] کوه ابوقبیس بود و از این‌رو [[حجرالاسود]] در آن قرار داده شد<ref>تاریخ الطبری، ج۱، ص۱۸۵.</ref>. این سنگ تا زمان [[بنای کعبه]] توسط [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} در آن کوه بود و از این‌رو به آن “جبل امین” می‌گفتند<ref>أخبار مکة، فاکهی، ج۴، ص۴۷؛ معجم البلدان، ج۱، ص۸۰-۸۱؛ نزهة المجالس، ج۲، ص۲۲۶.</ref>. برخی منابع “امین” خواندن این کوه را با “البلد الامین” خوانده شدن [[کعبه]] در [[قرآن]]<ref>{{متن قرآن|وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ}} «و به این شهر امن و آرام (مکّه)» سوره تین، آیه ۳.</ref> مرتبط دانسته‌اند<ref>سفرنامه‌های خطی فارسی، ج۲، ص۱۴۱.</ref>. گفته‌اند که هنگام بنای کعبه توسط حضرت ابراهیم {{ع}}، کوه ابوقبیس ندا کرد: نزد من امانتی داری! آن‌گاه حجرالاسود را بر دامنه خود غلتانید و [[ابراهیم]] آن را برداشت و در ساختن کعبه به کار برد<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۱۰۶؛ حیاة الحیوان الکبری، ج۲، ص۸۶.</ref>. [[ارتباط]] خاصی میان این کوه و حجرالاسود وجود دارد. [[امام رضا]] {{ع}} به نقل از [[سلمان فارسی]] می‌فرماید: در [[روز قیامت]]، حجرالاسود مانند کوه ابوقبیس می‌آید، در حالی که زبان دارد و برای هر که به او [[وفا]] کرده، [[شهادت]] می‌دهد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹۱.</ref>. بر اساس برخی گزارش‌ها، در زمان [[حضرت اسماعیل]] گنجینه‌ای از [[دانش]] لغت که یادگار [[حضرت آدم]] بود در این کوه [[کشف]] شد<ref>نفائس الفنون، ج۱، ص۲۳.</ref>. همچنین منقول است که چون [[ابرهه]] به [[مکه]] [[حمله]] کرد و قصد ویران کردن کعبه را نمود، [[عبدالمطلب]] و عده‌ای از [[اهل مکه]] به بالای این کوه رفتند و از [[خداوند]] [[حفظ]] کعبه را درخواست نمودند<ref>الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۱۱۴.</ref>. گزارش‌ها حاکی از آن است که در [[زمان]] [[تولد پیامبر]] اکرم {{صل}} کوه‌های [[جهان]] به مبارکی این مجاورت به [[کوه]] ابو قبیس اظهار [[فروتنی]] و [[احترام]] کرده‌اند<ref>روضة الواعظین، ج۱، ص۶۸.</ref>. در سال هفتم تولد پیامبر اکرم {{صل}}، قحطی‌ای [[شهر مکه]] را فرا گرفت که برای برطرف شدن آن [[عبدالمطلب]] و برخی از بزرگان به بالای کوه ابو قبیس رفتند و برای [[نزول]] [[باران]] [[دعا]] کردند و [[خداوند]] دعای ایشان را [[مستجاب]] کرد<ref>تاریخ حبیب السیر، ج۱، ص۳۰۲.</ref>. در [[معجزه]] [[شق‌القمر]] [[پیامبر]] {{صل}} نیمی از ماه در پشت [[کعبه]] و نیمی دیگر در بالای کوه ابو قبیس قرار گرفت<ref>الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۱۴۲.</ref>. در عصر [[امویان]] دو بار از فراز این کوه به داخل مکه سنگ پرتاب شد که یک بار در زمان [[خلافت]] [[یزید بن معاویه]] و دیگر بار در زمان [[عبدالملک بن مروان]] بود. در بار نخست [[حصین بن نمیر]] و در بار دوم [[حجاج بن یوسف]] [[فرمانده لشکر]] بودند و [[هدف]] هر دو [[شکست]] دادن [[عبدالله بن زبیر]] بود. حجاج از طریق پرتاب سنگ به داخل شهر و شکستن [[مقاومت]] [[لشکریان]] [[ابن زبیر]] موفق به انجام این کار شد<ref>الأخبار الطوال، ص۲۶۸، ۳۱۴؛ تاریخ ألفی، ج۲، ص۸۹۰، ۹۹۳.</ref>. در طول [[تاریخ]] بناهای متعددی بر این کوه ساخته شده که [[مسجد]] [[انشقاق قمر]] و مسجد [[ابراهیم]] از مهم‌ترین و مشهورترین آنها است. در باب مسجد ابراهیم گفته‌اند که [[حضرت ابراهیم]] پس از ساختن کعبه، در این محل از ابوقبیس ایستاد و جهانیان را به [[حج]] [[دعوت]] نمود<ref>أخبار مکة، فاکهی، ج۴، ص۱۶.</ref>. برخی دیگر انتساب این مسجد را به حضرت ابراهیم {{ع}} نپذیرفته‌اند و آن را به شخصی دیگر به نام ابراهیم القبیسی منسوب داشته‌اند<ref>أخبار مکة، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲؛ أخبار مکة، فاکهی، ج۴، ص۱۶.</ref>. به هر حال، این کوه در تاریخ از [[قداست]] بسیاری برخوردار بوده است و چنان که منقول است برخی از [[امامان معصوم]] {{عم}} نیز برای ذکر و [[عبادت]] به آنجا می‌رفته‌اند<ref>تاریخ حبیب السیر، ج۲، ص۷۲- ۷۳.</ref>. [[مسعودی]] [[روایت]] [[شگفتی]] را از [[ابن عباس]] در [[ارتباط]] یکی از [[امامان معصوم]] {{عم}} با این [[کوه]] بیان می‌کند. ابن عباس می‌گوید: در آن شبی که صبح آن [[علی]] {{ع}} به [[شهادت]] رسید، در [[خواب]] دیدم که کوه ابوقبیس شکسته و تکه تکه شده و پیرامون [[کعبه]] فرو ریخته و [[خانه کعبه]] و [[شهر مکه]] و اطراف آن به گونه‌ای از گرد و غبار کوه ابوقبیس تاریک شده که [[مردم]] یکدیگر را نمی‌بینند<ref>إثبات الوصیة، ص۱۵۶- ۱۵۷.</ref>.