پرش به محتوا

اقتصاد در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


== مقدمه ==  
== مقدمه ==  
اقتصاد" از ماده "قصد" که اصل ماده آن به معنی [[استقامت]] [[راه]] است، گرفته شده و واژه “اقتصاد” به معنای [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] است<ref>مفردات الفاظ القرآن.</ref>. این ماده در [[قرآن کریم]] و [[روایات]] بارها به کار رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ}}<ref>«و در راه رفتنت میانه‌رو باش» سوره لقمان، آیه ۱۹.</ref>. در سخنی [[حضرت علی]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|لَنْ‏ يَهْلِكَ‏ مَنِ‏ اقْتَصَدَ}}<ref>تحف العقول، ص۸۵.</ref> هرکس میانه‌روی کند هرگز هلاک نمی‌شود.
اقتصاد" از ماده "قصد" که اصل ماده آن به معنی [[استقامت]] راه است، گرفته شده و واژه "اقتصاد" به معنای [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] است<ref>مفردات الفاظ القرآن.</ref>. این ماده در [[قرآن کریم]] و [[روایات]] بارها به کار رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ}}<ref>«و در راه رفتنت میانه‌رو باش» سوره لقمان، آیه ۱۹.</ref>. در سخنی [[حضرت علی]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|لَنْ‏ يَهْلِكَ‏ مَنِ‏ اقْتَصَدَ}}<ref>تحف العقول، ص۸۵.</ref> هرکس میانه‌روی کند هرگز هلاک نمی‌شود.


یکی از مواردی که واژه [[اقتصاد]] در [[صحیفه]] به کار رفته [[نیایش سی‌ام]] است؛ آنجا که [[امام سجاد]] {{ع}} از [[خداوند]] درخواست می‌کند راه [[بذل و بخشش]] به [[مستمندان]] و میانه‌روی و اعتدال در [[مصرف]] را به او نشان دهد: {{متن حدیث|وَ قَوِّمْنِي‏ بِالْبَذْلِ‏ وَ الِاقْتِصَادِ}}<ref>دعای ۳۰.</ref>. همچنین از خداوند می‌خواهد که وی را از میانه‌روی بهره‌مند سازد<ref>نیایش بیستم.</ref>. از نحوه کاربرد این کلمه روشن می‌شود که مهم‌ترین شاخصه ماهیتیِ مطرح در اقتصاد اعتدال و میانه‌روی است.
یکی از مواردی که واژه [[اقتصاد]] در [[صحیفه]] به کار رفته [[نیایش سی‌ام]] است؛ آنجا که [[امام سجاد]] {{ع}} از [[خداوند]] درخواست می‌کند راه [[بذل و بخشش]] به [[مستمندان]] و میانه‌روی و اعتدال در [[مصرف]] را به او نشان دهد: {{متن حدیث|وَ قَوِّمْنِي‏ بِالْبَذْلِ‏ وَ الِاقْتِصَادِ}}<ref>دعای ۳۰.</ref>. همچنین از خداوند می‌خواهد که وی را از میانه‌روی بهره‌مند سازد<ref>نیایش بیستم.</ref>. از نحوه کاربرد این کلمه روشن می‌شود که مهم‌ترین شاخصه ماهیتیِ مطرح در اقتصاد اعتدال و میانه‌روی است.


گرچه واژه اقتصاد در صحیفه دو بار بیشتر به کار نرفته است؛ اما مفاهیم [[معرفتی]] مرتبط با این موضوع به‌ویژه مباحث معیشتی مربوط به [[رزق و روزی]] و نگرش [[توحیدی]] نسبت به آن، به روشنی و فراوانی در این [[کتاب]] [[مشاهده]] می‌شود.
گرچه واژه اقتصاد در صحیفه دو بار بیشتر به کار نرفته است؛ اما مفاهیم [[معرفتی]] مرتبط با این موضوع به‌ویژه مباحث معیشتی مربوط به [[رزق و روزی]] و نگرش [[توحیدی]] نسبت به آن، به روشنی و فراوانی در این [[کتاب]] مشاهده می‌شود.


از نگاه [[صحیفه سجادیه]]، [[نظام اقتصادی]] مناسب نظامی نیست که تنها درصدد رفع نیازهای [[بشر]] باشد، بلکه رفع نیازها و برقراری [[عدالت اجتماعی]] در جهت [[بندگی]] و [[عبادت خدا]] و توحیدی کردن [[جامعه]] مدنظر یک نظام اقتصادی مناسب است.
از نگاه [[صحیفه سجادیه]]، [[نظام اقتصادی]] مناسب نظامی نیست که تنها درصدد رفع نیازهای [[بشر]] باشد، بلکه رفع نیازها و برقراری [[عدالت اجتماعی]] در جهت [[بندگی]] و [[عبادت خدا]] و توحیدی کردن [[جامعه]] مدنظر یک نظام اقتصادی مناسب است.
خط ۲۶: خط ۲۶:
# اعتقاد به این که کسب روزی یکی از زمینه‌های مهم [[ابتلاء]] است<ref>نیایش‌های بیستم، سی‌ودوم و بیست‌ونهم.</ref>؛
# اعتقاد به این که کسب روزی یکی از زمینه‌های مهم [[ابتلاء]] است<ref>نیایش‌های بیستم، سی‌ودوم و بیست‌ونهم.</ref>؛
# [[مال]] و [[ثروت]] نباید موجب [[کبر]] و [[خودبینی]] شده و انسان را از [[عبودیت]] [[الهی]] دور کند<ref>نیایش سی‌ام.</ref>؛
# [[مال]] و [[ثروت]] نباید موجب [[کبر]] و [[خودبینی]] شده و انسان را از [[عبودیت]] [[الهی]] دور کند<ref>نیایش سی‌ام.</ref>؛
# [[شکرگزاری]] در برابر رزق الهی<ref>نیایش‌های یکم و سی‌و‌دوم.</ref>. بر اساس [[روایات]]، [[شکر]] باید در حالت [[فقر]] و [[غنا]] هر دو باشد<ref>مصباح الشریعة، ص۲۴.</ref>؛
# [[شکرگزاری]] در برابر رزق الهی<ref>نیایش‌های یکم و سی‌و‌دوم.</ref>. بر اساس [[روایات]]، [[شکر]] باید در حالت [[فقر]] و غنا هر دو باشد<ref>مصباح الشریعة، ص۲۴.</ref>؛
# در پی [[روزی حلال]] رفتن<ref>نیایش‌های سی‌ام و هشتم.</ref>؛
# در پی روزی حلال رفتن<ref>نیایش‌های سی‌ام و هشتم.</ref>؛
# روی آوردن به [[قرآن]] به عنوان راهی برای افزایش [[رزق و روزی]] و [[زندگی]] آسان<ref>نیایش چهل ودوم.</ref>؛
# روی آوردن به [[قرآن]] به عنوان راهی برای افزایش [[رزق و روزی]] و [[زندگی]] آسان<ref>نیایش چهل ودوم.</ref>؛
# [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] و دوری از [[اسراف]] و [[تبذیر]]<ref>نیایش سی‌ام.</ref>؛
# [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] و دوری از [[اسراف]] و [[تبذیر]]<ref>نیایش سی‌ام.</ref>؛
خط ۳۳: خط ۳۳:
# [[انفاق]] و [[بخشش]] به دیگران و [[هدیه دادن]] به [[دوستان]] و [[همسایگان]] و [[مواسات]] با آنها و دوری از [[منت]] گذاشتن<ref>نیایش‌های سی‌و‌هشتم، بیست‌وششم، بیستم و بیست‌ودوم.</ref>؛
# [[انفاق]] و [[بخشش]] به دیگران و [[هدیه دادن]] به [[دوستان]] و [[همسایگان]] و [[مواسات]] با آنها و دوری از [[منت]] گذاشتن<ref>نیایش‌های سی‌و‌هشتم، بیست‌وششم، بیستم و بیست‌ودوم.</ref>؛
# کمک به [[خانواده]] [[مجاهدان]] به صورت خاص<ref>نیایش بیست‌وهفتم.</ref>؛
# کمک به [[خانواده]] [[مجاهدان]] به صورت خاص<ref>نیایش بیست‌وهفتم.</ref>؛
# [[تواضع]] [[ثروتمندان]] و [[دستگیری از فقرا]] و اجتناب از [[تکبر]] و [[ظلم]] و [[سرکشی]] در صورت ثروتمند شدن<ref>نیایش‌های سی‌ام، بیستم و هشتم.</ref>؛
# [[تواضع]] [[ثروتمندان]] و دستگیری از فقرا و اجتناب از [[تکبر]] و [[ظلم]] و [[سرکشی]] در صورت ثروتمند شدن<ref>نیایش‌های سی‌ام، بیستم و هشتم.</ref>؛
# ایجاد [[امنیت]] [[مالی]] برای سالمندان<ref>نیایش بیستم.</ref><ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «اقتصاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۶۴.</ref>
# ایجاد [[امنیت]] [[مالی]] برای سالمندان<ref>نیایش بیستم.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «اقتصاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۶۴.</ref>


== برخی اصول [[اقتصادی]] [[اسلام]] در [[صحیفه سجادیه]] ==
== برخی اصول [[اقتصادی]] [[اسلام]] در [[صحیفه سجادیه]] ==
=== [[حفظ عزت]] و [[حفظ آبرو|آبرو]] ===
=== حفظ عزت و [[حفظ آبرو|آبرو]] ===
[[حفظ آبرو]] و [[شخصیت]] و [[عزت نفس]]، یکی از مهم‌ترین مبانی [[اسلامی]] برای یک [[مسلمان]] است که در قرآن و روایات بدان توجه شده است.
[[حفظ آبرو]] و [[شخصیت]] و [[عزت نفس]]، یکی از مهم‌ترین مبانی [[اسلامی]] برای یک [[مسلمان]] است که در قرآن و روایات بدان توجه شده است.


[[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای خویش، عزت را فقط از جانب [[خداوند متعال]] دانسته و از او [[طلب]] عزت و توانگری می‌نماید و خواستن عزت از دیگران را جایز نمی‌داند؛ زیرا اصل عزت از جانب [[خداوند]] است چنان که [[قرآن کریم]] نیز می‌فرماید:{{متن قرآن|إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا}}<ref>«بی‌گمان عزّت همه از آن خداوند است» سوره نساء، آیه ۱۳۹.</ref>
[[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای خویش، عزت را فقط از جانب [[خداوند متعال]] دانسته و از او طلب عزت و توانگری می‌نماید و خواستن عزت از دیگران را جایز نمی‌داند؛ زیرا اصل عزت از جانب [[خداوند]] است چنان که [[قرآن کریم]] نیز می‌فرماید:{{متن قرآن|إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا}}<ref>«بی‌گمان عزّت همه از آن خداوند است» سوره نساء، آیه ۱۳۹.</ref>


در [[صحیفه]] می‌خوانیم: «خدایا بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و [[عزت]] و آبرویم را با [[توانگری]] [[حفظ]] فرما و منزلتم را با [[تنگ‌دستی]] به [[خواری]] میفکن تا از روزی‌خواهانت روزی بخواهم و دست نیاز به سوی [[مردمان]] [[فرومایه]] پیش آورم»<ref>نیایش بیستم.</ref>.
در [[صحیفه]] می‌خوانیم: «خدایا بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و [[عزت]] و آبرویم را با [[توانگری]] [[حفظ]] فرما و منزلتم را با [[تنگ‌دستی]] به [[خواری]] میفکن تا از روزی‌خواهانت روزی بخواهم و دست نیاز به سوی [[مردمان]] [[فرومایه]] پیش آورم»<ref>نیایش بیستم.</ref>.


از این گونه [[دعاها]] به دست می‌آید که یکی از اصول [[اقتصادی]] [[اسلام]]، در درخواست [[رزق]] و در پی روزی رفتن، جهت [[بی‌نیاز]] شدن از دیگران است.
از این گونه [[دعاها]] به دست می‌آید که یکی از اصول [[اقتصادی]] [[اسلام]]، در درخواست [[رزق]] و در پی روزی رفتن، جهت بی‌نیاز شدن از دیگران است.


در آموزه‌های [[صحیفه سجادیه]]، [[دین]] و بدهکاری علاوه بر ایجاد دغدغه [[فکری]] در شخص بدهکار موجب نوعی [[ضعف]] در [[انسان]] می‌گردد و لذا [[امام سجاد]] {{ع}} از بدهی و مدیون شدن نسبت به دیگران به [[خداوند]] [[پناه]] می‌برد و در [[نیایش]] خویش می‌گوید: «پروردگارا از غصه وام و بدهی و [[اندیشه]] در آن از [[دل]] شغولی به [[قرض]] و بی‌خوابی آن، به تو پناه می‌برم. پس بر [[محمد و آل او]] درود فرست و مرا از زحمت و مشقتِ بدهی و قرض، پناه ده.»..<ref>نیایش سی‌ام.</ref>.
در آموزه‌های [[صحیفه سجادیه]]، [[دین]] و بدهکاری علاوه بر ایجاد دغدغه [[فکری]] در شخص بدهکار موجب نوعی [[ضعف]] در [[انسان]] می‌گردد و لذا [[امام سجاد]] {{ع}} از بدهی و مدیون شدن نسبت به دیگران به [[خداوند]] پناه می‌برد و در [[نیایش]] خویش می‌گوید: «پروردگارا از غصه وام و بدهی و [[اندیشه]] در آن از [[دل]] شغولی به [[قرض]] و بی‌خوابی آن، به تو پناه می‌برم. پس بر محمد و آل او درود فرست و مرا از زحمت و مشقتِ بدهی و قرض، پناه ده...»<ref>نیایش سی‌ام.</ref>.


=== اهمیت [[کار و تلاش]] ===
=== اهمیت کار و تلاش ===
در [[تعالیم اسلامی]] بر [[ضرورت]] تأمین معاش و امور [[زندگی]] تأکید می‌شود و مقوله “کار” به عنوان ابزاری برای رسانیدن انسان به [[هدف]] عالی وجود [[ارزش]] پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، در این [[مکتب]] کار یک امر [[مقدس]] به شمار می‌رود که تنها از روی ناچاری [[اجتماعی]] نیست؛ بلکه حتی اگر این مسئله یعنی [[وظیفه]] اجتماعی نیز نباشد، باز هم کار از نظر [[سازندگی]] فرد، [[امر]] لازمی است که برای [[رشد عقل]] و [[فکر]] و [[جسم]] و [[قلب]] و به عبارتی همه ابعاد وجود انسان ضروری است<ref>تربیت و رشد اسلامی، ص۸۷-۸۹.</ref>. ضمناً کار منحصر به کار جسمانی نمی‌شود.
در [[تعالیم اسلامی]] بر [[ضرورت]] تأمین معاش و امور [[زندگی]] تأکید می‌شود و مقوله “کار” به عنوان ابزاری برای رسانیدن انسان به [[هدف]] عالی وجود [[ارزش]] پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، در این [[مکتب]] کار یک امر [[مقدس]] به شمار می‌رود که تنها از روی ناچاری [[اجتماعی]] نیست؛ بلکه حتی اگر این مسئله یعنی [[وظیفه]] اجتماعی نیز نباشد، باز هم کار از نظر سازندگی فرد، [[امر]] لازمی است که برای رشد عقل و [[فکر]] و جسم و [[قلب]] و به عبارتی همه ابعاد وجود انسان ضروری است<ref>تربیت و رشد اسلامی، ص۸۷-۸۹.</ref>. ضمناً کار منحصر به کار جسمانی نمی‌شود.


امام سجاد {{ع}} در یکی از نیایش‌های خود می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ خَلَقَ لَهُمُ‏ النَّهارَ مُبْصِراً لِيَبْتَغُوا فِيهِ‏ مِنْ‏ فَضْلِهِ‏، وَ لِيَتَسَبَّبُوا إِلَى رِزْقِهِ، وَ يَسْرَحُوا فِي أَرْضِهِ، طَلَباً لِمَا فِيهِ نَيْلُ الْعَاجِلِ مِنْ دُنْيَاهُمْ، وَ دَرَكُ الْآجِلِ فِي أُخْرَاهُمْ}}<ref>دعای ۶.</ref>: «و خداوند، [[روز]] را بینایی‌بخش قرار داد تا در آن به جست‌وجوی [[فضل]] [[حق]] خیزند و به اسباب [[رزق و روزی]] او دست یابند، و در [[زمین]] او در پی سود ناپایدار [[دنیا]] و [[ادراک]] نفع همیشگی آن [[جهان]] به [[راه]] افتند، و [[خداوند]] بر اثر همه این امور ([[کار و تلاش]] و رفتن به دنبال رزق و روزی) کار ایشان را به سامان می‌آورد».
امام سجاد {{ع}} در یکی از نیایش‌های خود می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ خَلَقَ لَهُمُ‏ النَّهارَ مُبْصِراً لِيَبْتَغُوا فِيهِ‏ مِنْ‏ فَضْلِهِ‏، وَ لِيَتَسَبَّبُوا إِلَى رِزْقِهِ، وَ يَسْرَحُوا فِي أَرْضِهِ، طَلَباً لِمَا فِيهِ نَيْلُ الْعَاجِلِ مِنْ دُنْيَاهُمْ، وَ دَرَكُ الْآجِلِ فِي أُخْرَاهُمْ}}<ref>دعای ۶.</ref>: «و خداوند، [[روز]] را بینایی‌بخش قرار داد تا در آن به جست‌وجوی [[فضل]] [[حق]] خیزند و به اسباب [[رزق و روزی]] او دست یابند، و در [[زمین]] او در پی سود ناپایدار [[دنیا]] و [[ادراک]] نفع همیشگی آن [[جهان]] به راه افتند، و [[خداوند]] بر اثر همه این امور (کار و تلاش و رفتن به دنبال رزق و روزی) کار ایشان را به سامان می‌آورد».


[[امام سجاد]] {{ع}} در این سخنان، با عبارت {{متن حدیث|لِيَبْتَغُوا فِيهِ‏ مِنْ‏ فَضْلِهِ‏}} در واقع به برخی [[آیات شریفه قرآن]] اشاره می‌کند.
[[امام سجاد]] {{ع}} در این سخنان، با عبارت {{متن حدیث|لِيَبْتَغُوا فِيهِ‏ مِنْ‏ فَضْلِهِ‏}} در واقع به برخی [[آیات شریفه قرآن]] اشاره می‌کند.


عبارت {{متن قرآن|لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید» سوره نحل، آیه ۱۴.</ref> که در آیاتی از [[قرآن]] آمده است از جمله: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«خداوند، همان است که دریا را برای شما رام کرد تا کشتی‌ها در آن به فرمان وی روان گردند و تا شما از بخشش وی (روزی) به دست آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره جاثیه، آیه ۱۲.</ref> و {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و دو دریا برابر نیستند، این نوشین گواراست که نوشیدنش خوشگوار است و آن شور تلخ؛ از هر یک گوشت‌تر و تازه می‌خورید و زیوری بیرون می‌کشید که آن را می‌پوشید و کشتی‌ها را در آن می‌نگری که آب شکافند تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره فاطر، آیه ۱۲.</ref> بر اساس دیدگاه برخی [[مفسرین]] معنی وسیعی دارد که از جمله [[فعالیت‌های اقتصادی]] را شامل می‌شود<ref>تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۰۷.</ref>.
عبارت {{متن قرآن|لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید» سوره نحل، آیه ۱۴.</ref> که در آیاتی از [[قرآن]] آمده است از جمله: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«خداوند، همان است که دریا را برای شما رام کرد تا کشتی‌ها در آن به فرمان وی روان گردند و تا شما از بخشش وی (روزی) به دست آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره جاثیه، آیه ۱۲.</ref> و {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و دو دریا برابر نیستند، این نوشین گواراست که نوشیدنش خوشگوار است و آن شور تلخ؛ از هر یک گوشت‌تر و تازه می‌خورید و زیوری بیرون می‌کشید که آن را می‌پوشید و کشتی‌ها را در آن می‌نگری که آب شکافند تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره فاطر، آیه ۱۲.</ref> بر اساس دیدگاه برخی [[مفسرین]] معنی وسیعی دارد که از جمله فعالیت‌های اقتصادی را شامل می‌شود<ref>تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۰۷.</ref>.


یکی از [[اهداف تربیتی]] [[اسلام]] برای توصیه به کار، [[رفع فقر]] و [[تنگدستی]] و [[عدم احتیاج]] به دیگران در مسائل معیشتی [[زندگی]] است. بر این اساس نگاه داشتن خود در [[فقر]] و تنگدستی از این جهت که [[انسان]] را از [[رشد]] باز می‌دارد و در موارد زیادی موجب [[تنبلی]] و بی‌کاری می‌شود، مذموم است.
یکی از [[اهداف تربیتی]] [[اسلام]] برای توصیه به کار، رفع فقر و [[تنگدستی]] و عدم احتیاج به دیگران در مسائل معیشتی [[زندگی]] است. بر این اساس نگاه داشتن خود در [[فقر]] و تنگدستی از این جهت که [[انسان]] را از [[رشد]] باز می‌دارد و در موارد زیادی موجب [[تنبلی]] و بی‌کاری می‌شود، مذموم است.


یکی از خطوط [[تربیتی]] [[دعاهای امام سجاد]] {{ع}} نیز [[دعا]] برای رفع احتیاج در مسائل معیشتی و [[اقتصادی]] [[زندگی]] و رفع [[سختی]] و [[تنگدستی]] در زندگی است؛ از جمله:"به تو [[پناه]] می‌برم از احتیاج به هم‌نوعان و از زندگی در سختی و تنگدستی"<ref>نیایش هشتم.</ref> و "خدایا نسبت به [[فقر]] و [[ناداری]]، ناتوانم، پس روزی‌ام را از من دریغ مدار و مرا به [[خلقت]] وامگذار بلکه حاجتم را خودت برآور و تو خود [[کفاف]] من را بر عهده‌دار"<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>.
یکی از خطوط [[تربیتی]] دعاهای امام سجاد {{ع}} نیز [[دعا]] برای رفع احتیاج در مسائل معیشتی و [[اقتصادی]] [[زندگی]] و رفع [[سختی]] و [[تنگدستی]] در زندگی است؛ از جمله:"به تو پناه می‌برم از احتیاج به هم‌نوعان و از زندگی در سختی و تنگدستی"<ref>نیایش هشتم.</ref> و "خدایا نسبت به [[فقر]] و [[ناداری]]، ناتوانم، پس روزی‌ام را از من دریغ مدار و مرا به [[خلقت]] وامگذار بلکه حاجتم را خودت برآور و تو خود کفاف من را بر عهده‌دار"<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>.


=== [[مصرف صحیح]] ===
=== مصرف صحیح ===
توصیه [[روایات]] به مصرف حداقلی و بازدهی و تولید حداکثری، شاخصه‌ای مهم در رشد فرد و [[جامعه]] است.
توصیه [[روایات]] به مصرف حداقلی و بازدهی و تولید حداکثری، شاخصه ای مهم در رشد فرد و [[جامعه]] است. در روایتی، [[رسول خدا]] {{صل}} یکصد و سه خصلت در عمل و [[نیت]]، برای [[مؤمن]] ذکر می‌فرماید؛ از جمله آنکه مؤمن، هزینه‌هایش کم و کمک و بازدهی‌اش زیاد است: {{متن حدیث|قَلِيلَ الْمَئُونَةِ كَثِيرَ الْمَعُونَةِ}}<ref>التمحیص، ص۷۴.</ref>.
در روایتی، [[رسول خدا]] {{صل}} یکصد و سه [[خصلت]] در عمل و [[نیت]]، برای [[مؤمن]] ذکر می‌فرماید؛ از جمله آنکه مؤمن، هزینه‌هایش کم و کمک و بازدهی‌اش زیاد است: {{متن حدیث|قَلِيلَ الْمَئُونَةِ كَثِيرَ الْمَعُونَةِ}}<ref>التمحیص، ص۷۴.</ref>.


یکی از راه‌های حصول به این ویژگی، توصیه به [[برنامه‌ریزی]] درست در زندگی است که در [[نیایش سی‌ام]] [[صحیفه]] آمده است: «خداوندا بر [[محمد و آلش]] [[درود]] فرست و مرا از اسرافکاری و ولخرجی‌ها بر کنار بدار و [[راه]] [[بذل و بخشش]] به [[مستمندان]] با [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] در مصرف را به من نشان بده، و خوب اداره کردن زندگی را به من بیاموز، و به [[لطف]] و کرمت از [[تجمل]] و اسرافم بازدار، و وسایل روزی مرا از راه [[حلال]] فراهم کن و مرا به [[انفاق]] در راه خیر موفق بدار و مرا از جمع‌آوری [[مال]] و ثروتی که باعث [[غرور]] و گردن‌فرازی‌ام گردد، و یا موجب [[طغیان]] و سرکشی‌ام شود، دور ساز.»...
یکی از راه‌های حصول به این ویژگی، توصیه به [[برنامه‌ریزی]] درست در زندگی است که در [[نیایش سی‌ام]] [[صحیفه]] آمده است: «خداوندا بر محمد و آلش [[درود]] فرست و مرا از اسرافکاری و ولخرجی‌ها بر کنار بدار و [[راه]] [[بذل و بخشش]] به [[مستمندان]] با [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] در مصرف را به من نشان بده، و خوب اداره کردن زندگی را به من بیاموز، و به [[لطف]] و کرمت از [[تجمل]] و اسرافم بازدار، و وسایل روزی مرا از راه [[حلال]] فراهم کن و مرا به [[انفاق]] در راه خیر موفق بدار و مرا از جمع‌آوری [[مال]] و ثروتی که باعث [[غرور]] و گردن‌فرازی‌ام گردد، و یا موجب [[طغیان]] و سرکشی‌ام شود، دور ساز...».


موضوع برنامه‌ریزی صحیح در زندگی که با تعبیر {{متن حدیث|حُسْنَ‏ التَّقْدِيرِ}} در این دعا بیان شده در برخی دیگر از روایات نیز آمده است. از جمله در سخنی از [[حضرت علی]] {{ع}}: {{متن حدیث|قِوَامُ‏ الْعَيْشِ‏ حُسْنُ‏ التَّقْدِيرِ وَ مِلَاكُهُ حُسْنُ التَّدْبِيرِ}}<ref>غررالحکم و دررالکلم، ص۵۰۳.</ref>: [[پایداری]] زندگی به [[برنامه‌ریزی]] درست و ملاک آن [[مدیریت]] صحیح است.
موضوع برنامه‌ریزی صحیح در زندگی که با تعبیر {{متن حدیث|حُسْنَ‏ التَّقْدِيرِ}} در این دعا بیان شده در برخی دیگر از روایات نیز آمده است. از جمله در سخنی از [[حضرت علی]] {{ع}}: {{متن حدیث|قِوَامُ‏ الْعَيْشِ‏ حُسْنُ‏ التَّقْدِيرِ وَ مِلَاكُهُ حُسْنُ التَّدْبِيرِ}}<ref>غررالحکم و دررالکلم، ص۵۰۳.</ref>: [[پایداری]] زندگی به [[برنامه‌ریزی]] درست و ملاک آن [[مدیریت]] صحیح است.


باید دانست که موضوع اندازه نگاه داشتن در [[زندگی]]، به معنای در تنگنا نگاه داشتن خود و استفاده نکردن از وسایل و معاش در زندگی نیست؛ بلکه همان‌گونه که بیان گردید به معنی استفاده صحیح و بجا و [[قناعت]] داشتن است که دعاهای زیادی را در [[صحیفه]] به خود اختصاص داده است و به برخی موارد آن اشاره شد<ref>تحف‌العقول، حسن بن علی ابن‌شعبة حرّانی، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ ق؛ تربیت و رشد اسلامی، مرتضی مطهری، تهران: دبیرخانه طرح مطالعاتی بینش مطهر، ۱۳۹۱ ش؛ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، درالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش؛ التمحیص، ابن همام اسکافی، قم: مدرسة الامام المهدی {{ع}}، ۱۴۰۴ق، الصحیفة السجادیة، علی بن الحسین {{ع}}، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۶ ش؛ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصحیح و تحقیق سیدمهدی رجائی، قم: دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۱۰ ق؛ قرآن کریم؛ مصباح الشریعة، جعفر بن محمد صادق {{ع}}، ترجمه حسن مصطفوی، تهران، نشر انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۰ ش؛ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق.</ref><ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «اقتصاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۶۷.</ref>
باید دانست که موضوع اندازه نگاه داشتن در [[زندگی]]، به معنای در تنگنا نگاه داشتن خود و استفاده نکردن از وسایل و معاش در زندگی نیست؛ بلکه همان‌گونه که بیان گردید به معنی استفاده صحیح و بجا و [[قناعت]] داشتن است که دعاهای زیادی را در [[صحیفه]] به خود اختصاص داده است و به برخی موارد آن اشاره شد<ref>تحف‌العقول، حسن بن علی ابن‌شعبة حرّانی، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ ق؛ تربیت و رشد اسلامی، مرتضی مطهری، تهران: دبیرخانه طرح مطالعاتی بینش مطهر، ۱۳۹۱ ش؛ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، درالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش؛ التمحیص، ابن همام اسکافی، قم: مدرسة الامام المهدی {{ع}}، ۱۴۰۴ق، الصحیفة السجادیة، علی بن الحسین {{ع}}، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۶ ش؛ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصحیح و تحقیق سیدمهدی رجائی، قم: دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۱۰ ق؛ قرآن کریم؛ مصباح الشریعة، جعفر بن محمد صادق {{ع}}، ترجمه حسن مصطفوی، تهران، نشر انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۰ ش؛ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «اقتصاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۶۷.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۱۱۴٬۴۳۳

ویرایش