|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{سیره معصوم}}
| | بنی‌ربیعه ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد: |
| {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = قبایل | عنوان مدخل= | مداخل مرتبط = [[بنی‌ربیعه در تاریخ اسلامی]] | پرسش مرتبط = }}
| |
|
| |
|
| '''بنی‌ربیعه''' از [[قبایل]] بزرگ عدنانی است که در جزیره العرب ساکن بودند. آنان مانند دیگر قبایل عرب در [[عصر جاهلیت]]، [[بت]] پرست بودند و برخی نیز [[دین یهودیت]] یا [[مسیحیت]] را برگزیده بودند. با ظهور [[اسلام]] گروهی از آنان [[مسلمان]] شدند. این [[قبیله]] در دوره فتوحات اسلامی نقش پررنگی داشتند. در زمان [[حضرت علی]]{{ع}} در [[جنگ جمل]] و [[صفین]] نقش آفرینی کردند. در [[حادثه عاشورا]] نیز نقش موثری داشتند و شماری از آنان در شمار [[شهدای کربلا]] قرار دارند. از میان آنها [[شاعران]]، [[رجال]] و دانشمندانی بزرگ برخاسته‌اند.
| | * [[بنی ربیعه بن عدنان]]. |
| | | * [[بنی ربیعه بن مالک]]. |
| == نسب [[ربیعه]] ==
| | {{ابهام‌زدایی}} |
| ربیعه از [[قبایل]] بزرگ [[عدنانی]] و از [[نسل]] [[نزار بن مَعَدِّ بن عدنان]] است و چون به [[وصیت]] پدر، [[وارث]] اسبان او شد، «ربیعة الفرس» خطابش کردند<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۹</ref>. معانی متعددی برای ربیعه برشمرده‌اند که متداول‌ترین آنها سنگ یا صخره سترگ و کلاه خود است<ref>ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۶۷ و ج۲، ص۳۱۲.</ref>. [[منسوبان]] به [[قبیله ربیعه]] را رَبَعی می‌‌گویند<ref>سمعانی، الانساب، ج۳، ص۴۳.</ref>. این [[قبیله]]، همراه با قبایل [[مضر]] و [[قضاعه]] و یمنی‌ها چهار رکن اصلی عرب‌های [[جزیرة العرب]] را تشکیل می‌‌دادند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۱، ص۷۹؛ سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۳؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]].</ref>. در حال حاضر، [[قبایل]] بسیاری در [[عراق]] و [[اهواز]] خود را منتسب به این [[قبیله]] می‌‌دانند<ref>عشایر قبیله ربیعه، جعفر البغلانی.</ref>. از خاندان‌های سلطنتی‌ای که [[نسب]] از [[ربیعه]] می‌‌برند، می توان به آل‌سعود در [[عربستان]]، آل‌صباح در [[کویت]] و [[حکام]] آل‌خلیفه در [[بحرین]] اشاره کرد<ref>زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۳، ج۳، ص۹۱، ۱۹۹؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |
| | |
| == خاستگاه و مواطن [[بنی ربیعه]] ==
| |
| بر اساس [[نقلی]] از متون [[تاریخی]]، [[ربیعة بن نزار]] پس از [[مرگ]] پدر، از [[برادران]] جدا شد و نزدیک بطن عراق در وادی [[فرات]] فرود آمد و در یمن ساکن شدند<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۶-۱۷؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۲۴؛ البکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۹۳، ۲۷۳، ج۲، ص۴۷۳، ۵۶۸.</ref>. دیگر [[روایات]] تاریخی هم، [[سرزمین]] اصلی [[ربیعه]] را [[منطقه نجد]] و تهامه<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ترجمه، ج۱، ص۳۴۷.</ref> در [[غرب]] [[عربستان]] معرفی کرده، منازلشان را قرن، حضن، [[عکاظ]]، رکبه، [[حنین]]، غمزة أوطاس، ذات العرق و عقیق و نیز نجد دانسته‌اند<ref>کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۴۲۴</ref>. تا اینکه افزایش [[جمعیت]] ربیعه و سایر قبیله‌ها در تهامه، به همراه کمبود چراگاه و زمین‌های حاصل‌خیز و نیز [[خشکسالی]] به وجود آمده در [[مکه]]، [[قبایل]] [[همسایه]] را رو در روی هم قرار داد<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۶؛ البکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۷۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ترجمه، ج۲، ص۵۲۸-۵۲۹.</ref>. سپس گروه‌هایی از [[بنی ربیعه]] با سوق داده شدن به سوی سواحل جنوبی خلیج فارس<ref>البکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۷۳؛ دینوری، اخبار الطوال، ترجمه، ص۴۱.</ref>، در [[بحرین]]<ref>حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۰۶-۵۰۷؛ فراهیدی، کتاب العین، ج ۳، ص۲۲۰</ref> و هجر و عمان رحل اقامت افکندند<ref>البکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۷۴.</ref>.
| |
| | |
| پس از ظهور [[اسلام]]، گسترش [[فتوحات]] در نواحی و شهرهای گوناگون سبب شد تا تیره‌های ربیعه بیش از پیش در نواحی مختلف پراکنده و با اجرای [[سیاست]] اسکان [[قبایل عرب]] در شهرهای مفتوحه، شهرهای توج و [[موصل]] سکونت‌گاه تیره‌های مختلف [[عبدالقیس]] به‌ویژه اللبُوه گشت<ref>ابن درید، الاشتقاق، ج۲، ص۳۲۴، ابن قتیبه، المعارف، ص۹۳</ref>. علاوه بر آن با تأسیس [[کوفه]] و سپس [[بصره]]، [[اعراب]] از سرتاسر [[شبه جزیره عربستان]]، به این دو [[شهر]] [[هجرت]] کردند<ref>ثقفی کوفی، الغارات، مقدمه، ج۱، ص۵۱.</ref>. علاوه بر [[عراق]]، [[خراسان]] نیز از دیگر مناطق محل [[اجتماع]] و [[مهاجرت]] مردمانی از [[قبیله ربیعه]] و [[خاندان]] [[بنو عبدالقیس]] به شمار رفته است<ref>[[عمر رضا کحاله]]، معجم قبائل العرب،ج۲، ص۷۲۷؛ دائرة المعارف تشیع، مقاله بنی عبدالقیس، عبدالحسین شهیدی، ج۳، ص۴۷۹</ref>. همچنین برخی دیگر از گزارشات از اسکان گروهی دیگر از ربیعه در شهرهای مختلف [[مصر]] و نیز شهرهای شمال افریقا حکایت دارند. اعیان [[اندلس]] را هم در شمار [[بنی ربیعه]] ذکر کرده‌اند<ref>مقری، نفح الطیب، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۳؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۹۳، ۳۰۲؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]].</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[ادیان]] و اعتقادات جاهلی [[ربیعه]] ==
| |
| [[مردم]] [[ربیعه]] هم بسان بسیاری از [[اعراب جاهلی]] دیگر، [[بت]] می‌‌پرستیدند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۸۸؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۵۵. نیز ر.ک. ابن کلبی، الاصنام، ص۷۱.</ref>. تمامی قبایل ربیعه بر [[کیش]] حِله بوده اند. بر این اساس، آنان در موسم [[حج]]، شکار، استعمال روغن و [[عطر]] و خوردن گوشت و غذاهای روغنی را [[حرام]] نمیدانستند و برای [[احرام]] اگر جامۀ حمس نمی‌یافتند، برهنه [[طواف]] میکردند. لبیک‌گویی آنان در [[مناسک حج]] هم با دیگران اندکی تفاوت داشت<ref> ازرقی، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹-۱۸۲؛ ابن هشام، التیجان فی ملوک حمیر، ص۲۲۹؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷.</ref>. آنان [[دختران]] خود را در [[جاهلیت]] زنده به گور میکردند. [[ربیعه]] و دیگر [[فرزندان]] معد به بقایای [[دین]] اسماعیل [[ایمان]] داشتند<ref>ابن کلبی، الاصنام، ص۱۳.</ref>. [[مسیحیت]] در میان [[عبدالقیس]]، تا پیش از ظهور [[دین مبین اسلام]]، کم و بیش برای خود پیروانی داشت<ref> بهادر قیم، مسعود و لی زاده، نقش و عملکرد قبیله عبدالقیس در روند تحولات سیاسی جهان اسلام، ص۱۳۳.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[تاریخ]] [[جاهلی]] [[ربیعه]] ==
| |
| بنابر مشهور، [[ربیعه]] مانند [[مضر]]، در تهامه و نجد تحت [[سلطه]] تبابعه به سر می‌‌بردند<ref>نهایة الإرب فی فنون الادب، ج۱۵، ص۲۹۷.</ref> و آنان افرادی را برای [[اداره امور]] [[قبایل]] مختلف مضر و ربیعه می‌‌فرستادند<ref>ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۲۸۷ و ۴۰۵</ref>. [[حجر بن عمرو]] معروف به [[آکل المرار کندی]] ـ بزرگ [[قبیله]] [[حمیری]] کنده ـ یکی از این افراد بود<ref>ابن حبیب، کتاب المحبّر، ص۳۶۸-۳۶۹؛ حمزه اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاة و السلام، ص۱۱۱.</ref>. حجر در ایام حکومت خود، میان کنده و ربیعه اتحادی را بر پا کرد<ref> یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۱۶.</ref>، از این رو، آنان همراه با کندی‌ها، حجر بن عمرو را در [[لشکرکشی]] به [[بحرین]] و [[شام]] [[همراهی]] کردند<ref>مفضل ضبی، امثال العرب، ص۸۱؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۶، ص۳۵۴-۳۵۷</ref>. برخی این [[جنگ]] را از کهن‌ترین جنگ‌های معدیان با یمنی‌ها و به روایتی، قبایل [[حمیر]] با کلب دانسته‌اند <ref>ابن حبیب، کتاب المحبّر، ص۲۴۶؛ میدانی، مجمع الامثال، ج۴، ص۱۹.</ref>. ربعی‌ها دست کم در دو [[نبرد]] بزرگ با مضری‌ها علیه یمنی‌ها با یکدیگر [[متحد]] شدند که "[[یوم]] السُلان" یکی از آن [[جنگ‌ها]] بود. در این [[جنگ]]، آنان صهبان ـ پادشاه یمن ـ را [[شکست]] دادند<ref>ابن حبیب، کتاب المحبّر، ص۲۴۹؛ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۶، ص۶۹-۷۰.</ref>.
| |
| | |
| در دیگر جنگ، موسوم به "یوم خزّاز" نیز در کنار [[کوه]] خزاز در گرفت، [[عدنانیان]] به [[پیروزی]] دست یافتند<ref>قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب،، ص۲۵۰-۲۵۱؛ ابوعبیده، دیوان النقائص: نقائص جریر و الفرزدق، ج۲، ص۲۶۱.</ref>، این [[نبرد]] مهمترین جنگ [[دوره جاهلی]] محسوب می‌‌شد؛ چرا که پس از آن [[ربیعه]] و [[مضر]] از زیر [[سلطه]] [[حکام]] [[یمن]] خارج شدند و تا [[ظهور اسلام]]، با [[اقتدار]] بر یمن چیره بودند<ref>[[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]].</ref>.
| |
| | |
| [[مردم]] این قبیله پیش از [[اسلام]] در شمار [[قبایل]] بیابان‌گرد و [[صحرانشین]] قرار داشتند که به [[برکت]] اسلام به [[شهرنشینی]] روی آوردند و برخی از آنان در سرزمین‌های دوردست [[ممالک اسلامی]] جای گرفتند و از مدافعان [[ثغور]] [[اسلامی]] شدند<ref> ابن خلدون، تاریخ، ج۶، ص۳.</ref>. قبایل ربیعه همواره با قبایل [[مضر]] و قبایل [[یمن]] مفاخره میکردند<ref> مبرد، الکامل، ج۲، ص۲۰۵؛ این عبد ربه، العقد الفرید، ج۳، ص۲۸۴ و ۲۸۶؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۱۴؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]]؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>. از [[امام رضا]]{{ع}} هم به نقل از اجداد طاهرینش نقل شده که [[رسول خدا]]{{صل}} چهار قبیله: [[انصار]]، عبدالقیس، أسلم و [[بنی تمیم]] را [[دوست]] داشت<ref>شیخ صدوق، الخصال، ص۲۸۸؛ علی کورانی عاملی، سلسلة القبائل العربیة فی العراق، ج۳، ص۲۲-۲۶.</ref>. برخی منابع هم برای ایشان خصائص و ویژگی‌هایی برشمردند که دیگر [[قبایل عرب]] فاقد آن بودند و آن اینکه: مهمان نوازترین، شجاع‌ترین، [[عابدترین]]، بخشنده‌ترین، خطیب‌ترین و بهترین راهنمای [[عرب]] از این [[قوم]] بودند<ref> ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۵۶-۵۷.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == بنی‌ربیعه و ظهور [[اسلام]] ==
| |
| [[عمرو بن قیس عبدی]] نخستین [[ربعی]] بود که [[اسلام]] آورد و به دنبال او، اشج و [[مردم]] هجر و [[بحرین]] [[مسلمان]] شدند<ref>ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، ج۳، ص۷۶۰.</ref>، بدین ترتیب، گروهی از جانب آنان نزد [[پیامبر]]{{صل}} آمدند و با آن حضرت [[دیدار]] کردند<ref>صالحی شامی، سبل الهدی والرشاد، ج۶، ص۳۷۲؛ العینی، عمدة القاری، ج۱، ص۳۰۸.</ref> و اسلام آوردند و به تبع ایشان، بسیاری از اعراب و [[ایرانیان]] بحرین نیز [[مسلمان]] شدند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه، ص۱۱۴؛ ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۶، ص۱۷۰.</ref>، اما هنوز [[جمعیت]] چشمگیری [[دل]] در گرو [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و زرتشتی گری داشتند<ref>ر.ک. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۰۲؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۲، ص۳۳۴.</ref>. بزرگان و اهالی بحرین، هیئت [[نمایندگی]] خود را [[خدمت]] [[نبی مکرم اسلام]]{{صل}} فرستادند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه، ج۵، ص۵۵۷.</ref>. این گروه، سرانجام، همراه با بدرقه و هدایای [[پیامبر]]{{صل}} به سوی [[قوم]] بازگشتند<ref>بهادر قیم، مسعود و لی زاده، نقش و عملکرد قبیله عبدالقیس در روند تحولات سیاسی جهان اسلام، ص۱۳۵.</ref>. علاوه بر عبدالقیسی‌ها دیگر [[طوایف]] و [[قبایل]] [[ربیعه]] نیز [[نمایندگان]] خود را عازم مدینه کردند و با حضور در این [[شهر]]، [[رسول خدا]]{{صل}} را از [[سرسپردگی]] خود به اسلام با خبر ساختند<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۳.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[ربیعه]] و دوران [[خلافت]] [[خلفای راشدین]] ==
| |
| === واقعه ارتداد قبایل ===
| |
| پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} [[قبایل]] [[بکر بن وائل]] و بسیاری از قبایل دیگر، در جریان [[ارتداد]] وارد شدند و با افراشتن [[علم]] [[طغیان]] بر [[ضد]] [[حکومت مدینه]] صف آرایی کردند. از جمله قبایل [[ربیعه]] که به ارتداد گرایید، قبیلۀ [[حنیفة بن لُجَیم]] به [[رهبری]] یکی از متنبئین به نام [[مسیلمه کذاب]] بود. [[خالد بن ولید]] به امر [[ابوبکر]] به یمامه [[لشکر]] کشید و با او مصاف داد و او را به [[قتل]] رساند<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۴۷- ۲۴۸.</ref>. اما [[قبیله]] دیگر [[بنی ربیعه]] یعنی [[بنی عبدالقیس]] با [[ارشاد]] و [[راهنمایی]] بزرگ خود [[جارود بن معلی]]، در [[اسلام]] [[ثابت قدم]] ماندند<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه، ج۲، ص۷۷.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| === فتوحات اسلامی ===
| |
| با برقراری [[آرامش]] در سرزمین‌های کرانه جنوبی خلیج فارس، علاء حضرمی در [[رقابت]] با [[سعد بن ابی وقاص]] به سوی سواحل شمالی خلیج فارس، به‌ویژه ایالت فارس [[لشکر]] کشید<ref>مقدسی، آفرینش و تاریخ، ج۲، ص۸۵۸.</ref>. این لشکرکشی تلفات زیادی برای [[مسلمانان]] داشت<ref>ابن بلخی، فارسنامه، ص۱۱۳.</ref>. شواهدی در دست است که [[عبدالقیس]] در فتح [[اهواز]] و [[نبرد]] با هرمزان حضوری فعال داشت<ref>حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۵۸۳.</ref>. همچنین، در [[فتوحات]] منطقه سیستان، در دوران [[خلیفه سوم]]، نیز خوش درخشیدند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه، ص۶۰۳-۶۰۴. نیز ر.ک. حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۷۹.</ref>. [[عبدالقیسی‌ها]] جدا از شرکت در نبردهای فاتحانه ایالت‌های جنوبی شاهنشاهی ساسانی، با حضور فعال در نبردهای [[جبهه]] [[غربی]] قلمرو ساسانی، نظیر: مهران و [[قادسیه]] نیز نقش عمده‌ای در فرو ریختن دیوارهای تدافعی ایرانیان بر عهده داشتند<ref>بهادر قیم، مسعود و لی زاده، نقش و عملکرد قبیله عبدالقیس در روند تحولات سیاسی جهان اسلام، ص۱۳۸-۱۳۹.</ref>. آنان در جنگ‌های بُوَیب (سال ۱۳ هجری) و [[قادسیه]] (سال ۱۴ یا ۱۶ هجری) حضوری چشمگیر از خود به نمایش گذاشتند<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۴۴-۱۴۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۳، ص۳۴۷،۴۷۶، ۴۷۸، ۵۴۲، ۵۴۳؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| === بنی‌ربیعه و [[خلافت عثمان]] ===
| |
| [[بنی ربیعه]] و نام آوران [[عبدالقیس]] تا [[زمان]] [[خلافت]] [[عثمان بن عفان]] بیشتر سرگرم کشورگشائی و [[تسخیر]] شهرهای گوناگون بودند و چندان توجه جدی به امور داخلی [[خلافت اسلامی]] [[مدینه]] نداشتند. وقوع تحولات [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] نظیر فسادهای گسترده سیاسی و [[مالی]]، ایجاد شکاف‌های [[عظیم]] طبقاتی و [[تسلط]] [[روز]] افزون [[بنی امیه]] بر ارکان اجرائی و [[تصمیم‌گیری]] خلافت مدینه، توجه این [[قبیله]] را به سوی این دگرگونی‌ها جلب کرد. مردان عبدالقیس همزمان با [[اعتراض]] عناصر هم قبیله [[کوفی]] خود، تلاش زیادی برای دفع [[مفاسد]] و برگرداندن اوضاع [[جامعه]] به [[عصر نبوی]]{{صل}} از خود نشان داده و [[تبلیغات]] زیادی به راه انداختند و به همراه مشاهیر و سرداران به سوی مدینه رهسپار شدند<ref>بلعمی، ترجمه تاریخ طبری، ص۱۲۶.</ref>. [[خلیفه سوم]]، به جای رسیدگی به شکایت‌ها، دستور داد تا [[رهبران]] معترض عبدالقیس را به [[شام]] نزد [[معاویه]] [[تبعید]] کنند<ref>بلعمی، ترجمه تاریخ طبری، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref>. این سرشناسان دنیای [[اسلام]]، [[شجاعانه]]، بر [[سیاست‌ها]] و عملکردهای [[عثمان]] و [[کارگزاران]] او زبان به اعتراض گشودند<ref>ابن اعثم، الفتوح، ترجمه، ص۳۳۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| === [[بنی ربیعه]] و [[حکومت علی]] {{ع}} ===
| |
| پس از [[قتل]] [[خلیفه سوم]]، برخی از بزرگان قبیله در [[مدینه]] با [[امام علی]]{{ع}} [[بیعت]] کردند<ref>شیخ مفید، نبرد جمل، ترجمه، ص۵۷-۵۹.</ref>. دیری نگذشت که [[طلحه]] و [[زبیر]] همراه با [[عایشه]] و جمعی دیگر [[بیعت]] شکستند و رو سوی [[بصره]] آوردند. و در یک غافل‌گیری، به سوی بیت المال [[یورش]] بردند و با [[غارت]] آن، چهل نفر از سبابجه [[محافظ]] بیت المال را از دم تیغ گذراندند<ref>شیخ مفید، نبرد جمل، ترجمه، ص۱۷۱؛ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ترجمه، ج۱، ص۵۹۸؛ ۳۲</ref>. [[امام علی]]{{ع}} با شنیدن خبر، [[مردم]] را از [[عمل]] [[طلحه]] و [[زبیر]] [[آگاه]] کردند. امام برای دفع [[فتنه]] آنان، [[سپاهیان]] خود را به سوی بصره به حرکت درآورد<ref> شیخ مفید، نبرد جمل، ترجمه، ص۱۷۸.</ref>. [[امام]]{{ع}} به سوی جملیان حرکت کردند. واقعه [[عظیم]] [[جنگ جمل]] را در [[سال ۳۶ هجری]] به وقوع پیوست<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۱۶۷.</ref>. پیش از شروع جنگ، [[امام علی]]{{ع}} برای [[اتمام حجت]]؛ داوطلبی از میان [[ارتش]] خود خواست تا [[قرآن]] را بر گیرد و [[بیعت]] شکنان را به اجرای [[فرامین]] آن فرا بخواند. [[جوانی]] از عبدالقیس به نام مسلم، ندای [[امام]]{{ع}} را پاسخ گفت. اما [[جوان]] عبدالقیسی به امر سران [[جمل]]، به ضرب نیزه به [[شهادت]] رسید<ref>شیخ مفید، نبرد جمل، ترجمه، ص۱۹۳-۱۹۴.</ref> و بدین ترتیب، [[جنگ]] آغاز شد. در [[جنگ جمل]]، ربعی‌ها بیشترین [[شهدا]] را در [[قیاس]] با [[قبایل]] دیگر به خود اختصاص دادند<ref>منتظر قائم، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت{{ع}}، ص۲۵۵.</ref>.
| |
| | |
| در [[صفین]] در سال ۳۷ هجری نیز مردان قبایل ربیعه حضوری پُررنگ و فعال داشتند<ref> یوسفی غروی، موسوعة الیوسفی، ج۵، ص۱۲۸.</ref>. [[مردم]] [[قبیله ربیعه]] ـ علی رغم برخی خیانت‌های صورت گرفته از سوی برخی از رؤسایشان، ـ در مجموع، در صفین، بسیار پُر فروغ و تأثیرگذار ظاهر شدند و نقش آفرین بسیاری از حوادث و وقایع این جنگ شدند<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۴۰۲.</ref>.
| |
| | |
| بنی‌ربیعه در ایام [[حکومت امیرالمؤمنین]]{{ع}} همواره نسبت به ایشان [[وفادار]] بودند و در نظر و مرآی حضرت نیز، هیچ قبیله‌ای بسان و همتای ربیعه شمرده نمی‌شد<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۵۲، ۱۷۸.</ref>. پس از [[شهادت امام علی]]{{ع}} و در ایام [[خلافت امام حسن]]{{ع}} نیز، ربعی‌ها به همراه قبیله «همدان» یارانی ویژه و پیروانی وفادار برای [[امام]]{{ع}} بودند. پس از شکل‌گیری خلافت امام حسن{{ع}}، آنان به حضرت اظهار [[وفاداری]] نمودند و جهت [[جنگ]] با معاویه، [[سپاه]] ایشان را تا [[ساباط]] [[همراهی]] کردند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۵؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۷۲.</ref>. [[وفاداری]] ربعی‌ها به امام{{ع}} موجب شد تا پس از [[صلح امام حسن]]{{ع}}، [[معاویه]] [[والی]] خود در [[بصره]] را از [[ربیعه]] برحذر بدارد<ref> ثقفی کوفی، الغارات، ج۲، ص۳۷۷-۳۷۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[بنی ربیعه]] و قیام‌های ضد [[اموی]] ==
| |
| === [[قیام]] [[حجر بن عدی]] ===
| |
| قیام حجر بن عدی در سال ۵۱ هجری در [[کوفه]] رخ داد اما مورد استقبال و [[حمایت]] [[قبایل]] و [[طوایف]] بنام کوفه از جمله بنی ربیعه و طوایف آن قرار نگرفت. از این رو قیام به سرعت به [[شکست]] انجامید<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۳۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۸۳؛ تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۷۱.</ref>. در این میان، افرادی از [[قبیله ربیعه]] و طوایف زیر مجموعه آن پای شهادتنامه حجر را امضا کردند<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۵، ص۲۵۶.</ref>. گفته شده که [[مردم]] [[ربیعه]] بر کسانی از این [[قبیله]] که علیه [[حجر]] [[شهادت]] دادند، [[غضب]] کردند و آنان را بواسطه شهادت دادن علیه [[دوستان]] و هم پیمانان خود [[سرزنش]] کردند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| === [[قیام امام حسین]]{{ع}} ===
| |
| در جریان واقعه [[قیام]] [[ابا عبدالله الحسین]]{{ع}} نیز مردم ربیعه حضور در خور توجهی در هر دو [[جبهه]] [[حق و باطل]] داشتند. زمانی هم که [[مسلم بن عقیل]] به عنوان [[سفیر]] امام حسین{{ع}} وارد [[کوفه]] شد، بسیاری از مردم این [[شهر]] که تعداد آنان را تا هجده هزار تن هم بر شمرده‌اند از جمله [[بنی ربیعه]] با ایشان [[بیعت]] کردند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج ۵، ص۲۵۳- ۲۵۴.</ref>. پس از [[شهادت مسلم]] و برپایی [[قیام عاشورا]]، مردان این [[قوم]] بیشترین حضور را در [[قیاس]] با دیگر [[قبایل]] در جمع [[یاران]] [[سید]] و [[سالار شهیدان]]{{ع}} به ثبت رساندند<ref>دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقر العلوم{{ع}}، دانشنامه امام حسین{{ع}}، مدخل یاران امام حسین{{ع}}.</ref>. در برابر [[سپاه]] [[اباعبدالله الحسین]]{{ع}} هم، جمعی از [[بنی ربیعه]] حضور داشتند که [[فرماندهی]] آنان از سوی [[عمر بن سعد]] به [[قیس بن اشعث کندی]] سپرده شده بود<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۶۰.</ref>. اسامی برخی از مردان [[قوم]] [[ربیعه]] در شمار قتله [[کربلا]] در منابع به ثبت رسیده است<ref>ر. ک. دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقر العلوم{{ع}}، دانشنامه امام حسین{{ع}}، مدخل قاتلان امام حسین{{ع}}.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| === [[قیام توابین]] و [[قیام مختار]] ===
| |
| ربعی‌ها در قیام توابین نیز مشارکت کردند به طوری که از چهره‌های ممتاز و شناخته شده آنان در این [[قیام]] میتوان از [[أبو جویریه عبدی]]<ref> امین، أعیان الشیعه، ج۲، ص۳۱۸.</ref> و [[مثنی بن مخرمه عبدی]] یاد کرد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ترجمه، ج۶، ص۶۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه، ج۴، ص۲۴۴.</ref>. [[اعتراض]] گسترده [[زنان]] و مردان این [[قبیله]] به [[انتخاب]] عمر بن سعد به سمت [[امارت کوفه]] پس از [[مرگ یزید]] از دیگر وقایع مهمی است که نام [[مردم]] ربیعه در آن به ثبت رسیده است<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج۲، ص۸۹.</ref>. آنان بر این امر پای فشردند تا اینکه [[مردم کوفه]] از این امر منصرف شده، امارت را به [[عامر بن مسعود]] سپردند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۵۲۴.</ref>.
| |
| | |
| [[مردم]] ربیعه در [[قیام مختار]] نیز حضوری گسترده داشتند<ref>بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج۶، ص۶۲۴-۶۲۶ و ج۷، ص۷۰؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۹۸.</ref>، اما در [[تقابل]] با این گروه از [[عبقسی‌ها]]، جماعتی دیگر از ایشان نیز به هنگام [[شورش]] [[اشراف کوفه]] در ذی الحجه سال ۶۶ هجری در [[جبانة السبیع]] و [[نبرد]] [[کناسه]] [[کوفه]] علیه مختار شوریدند اما در نبرد شکست خوردند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، صص۳۹۸-۴۰۰؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶،صص۴۵-۵۶؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]]؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>. ربعی‌های [[بصره]] نیز به [[حمایت]] از زبیریان برخاستند و [[مصعب بن زبیر]] به پشتوانه آنان سپاهی متشکل از [[قبایل]] از جمله [[تمیم]]، علیه مختار فراهم آورد و سوی کوفه حرکت کرد<ref>ابن اعثم، الفتوح، ج۳، ص۳۱۸.</ref>. آنان همچنین در جنبش‌های [[سیاسی]] ـ نظامی(اعم از [[شیعی]] و غیر شیعی) حضوری چشمگیر و نمایان داشتند<ref>بهادر قیم، مسعود و لی زاده، نقش و عملکرد قبیله عبدالقیس در روند تحولات سیاسی جهان اسلام، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[ربیعه]] و [[خوارج]] ==
| |
| با شکل‌گیری خوارج، مردان [[ربیعه]] از جمله یارانی بودند که جهت [[جنگ]] با آنان در [[جنگ نهروان]] نیز در کنار [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} قرار گرفتند<ref> شیخ مفید، الإختصاص، ص۱۲۱.</ref>. ربعی‌ها و به طور مشخص، [[عبدالقیسی‌ها]]، بعدها نیز جنگ‌های خونینی با خوارج داشتند<ref> دائرة المعارف تشیع، مقاله بنی عبدالقیس، عبدالحسین شهیدی، ج۳، ص۴۷۹</ref>. در آن سو نیز، بسیاری از سران خوارج از ربیعه بودند<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۷۲؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۶۱۴؛ سمعانی، الانساب، ج۸، ص۲۰۴؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۲؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == [[بنی ربیعه]] و تعامل با [[حکومت امویان]] ==
| |
| در [[منازعات]] و رویدادهای دوره [[امویان]] همواره از [[قبایل]] [[ربیعه]] نام برده شده است<ref>ابو عبیده، دیوان النقائص: نقائص جریر و الفرزدق، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۷، ج۲، ص۱۳۹-۱۴۰؛ بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج۶، ص۱۷.</ref>. در [[نبرد]] راهط در سال ۶۵ هجری، قبایل ربیعه در کنار [[مروان بن حکم]] قرار گرفتند و با [[ضحاک بن قیس فهری]] به مقابله برخاستند و آنها را مغلوب خود ساختند<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۳۰۸-۳۰۹؛ حمیری، الروض المطار فی خبر الاقطار، ص۵۳۷.</ref>. ربعی‌ها در دوره [[حاکمیت]] [[عبدالله بن زبیر]] و برادرش [[مصعب]] بر [[بصره]]، با آنان همپیمان شدند اما اندکی بعد برخی از قبایل آن، [[بیعت]] خود با عبدالله بن زبیر را نقض کردند و با زبیریان وارد [[جنگ]] شدند<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۳۰۶.</ref>. در حوادث مهم سال‌های ۱۲۷ و ۱۲۸ [[هجری]] در [[عراق]] و [[خراسان]] نیز، [[قبیله ربیعه]] سهمی عمده داشتند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۷، ص۳۰۶-۳۰۷ و ۳۳۷-۳۳۹؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]]؛ [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|بنی‌ربیعه]].</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
| |
| | |
| == اعلام و [[رجال]] [[ربیعه]] ==
| |
| از رجال و مشاهیر بسیار بنو ربیعه در [[جاهلیت]] و [[اسلام]]، علاوه بر چهره‌های ممتاز و بزرگی همچون [[زید بن صوحان]]<ref>خلیفة بن خیاط، طبقات، ص۲۴۳؛ رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۵۶۵.</ref> و برادرانش [[سیحان بن صوحان]]<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۶۶؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۴، ص۳۸۳.</ref> و [[صعصعه بن صوحان]]<ref>ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۱۷؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۷۸.</ref> و ... که همگی در زمره [[اصحاب پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} قرار داشتند، میتوان به نام شعرای بنامی چون [[مُرَقَش الاکبر]]، [[مرقش الاصغر]]، [[طَرَفَة بن العبد]]<ref>قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن‌حبیب، اسماء المغتالین من الاشراف، ص۱۷۹-۱۸۰، ۱۸۵؛ نیز نک: شنتمری، اشعار الشعراء الستة الجاهلیین، ج۲، ص۳-۱۵.</ref> و ... که همگی از مشاهیر ربیعه در دوره جاهلیت بودند اشاره کرد. ضمن اینکه [[مثنی بن حارثه شیبانی]]، [[معن بن زائده شیبانی]] ـ از [[بخشندگان]] معروف ـ، [[صهیب بن سنان]] ـ از [[سابقین در اسلام]] و از امرای [[مدینه]] ـ، [[احمد بن حنبل]] ـ از [[ائمه]] [[اهل سنت]] ـ<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰، ۳۹، ۹۶-۹۷، ۱۰۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵، ص۲۵۴-۲۵۵؛ [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|ربیعه و مضر]].</ref> و [[طریف بن ابان]] ـ از [[شهدای کربلا]] ـ<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۹۳.</ref> ... هم از چهره‌های سرشناس [[ربیعه]] در دوره اسلامی‌اند<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:13681302.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]
| |
| # [[پرونده:1100778.jpg|22px]] [[ستار عودی|عودی، ستار]]، [[ربیعه و مضر (مقاله)|'''ربیعه و مضر''']]، [[دانشنامه جهان اسلام ج۱۹ (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام ج۱۹]]
| |
| # [[پرونده:IM010395.jpg|22px]] [[لیلا خسروی|خسروی، لیلا]]، [[بنی‌ربیعه (مقاله)|'''بنی‌ربیعه''']]، [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| {{قبایل عرب}}
| |
| | |
| [[رده:قبیله‌های عرب]]
| |
