اثبات عصمت حضرت فاطمه: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[اثبات عصمت حضرت فاطمه در قرآن]] - [[اثبات عصمت حضرت فاطمه در حدیث]]

عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده {{عربی|«عَصِمَ يَعْصِمُ»}} است که در لغت سه معنا برای آن ذکر شده؛ یکی: {{عربی|«مَسَکَ»}} به معنای حفظ و نگهداری<ref>راغب اصفهانی این معنا را برای واژه «عَصَمَ» آورده و می‌گوید: {{عربی|العصم: الإمساک و الاعتصام الاستمساک... (وقوله: «وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ» والعصام ما یعصم به‌ ای یشد و عصمة الأنبیاء حفظه إیاهم}}؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۶۹ ـ ۵۷۰ و {{عربی|عصم الله فلاناً من المکروه: ای حفظه و وقاه}}؛ یعنی [[خداوند]] فلانی را از [[مکروه]] حفظ کرده ({{عربی|عصمه}}) بعنی او را حفظ کرد و نگهداشت. المنجد، ص۱۵۰.</ref>، دوم: {{عربی|«مَنَعَ»}} به معنای مانع شدن<ref>ر.ک: فراهیدی،خلیل بن احمد، العین ج ۱ ص۳۱۴؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس محیط، ج۴، ص۱۵۱؛ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، ج۵، ص۱۹۸۶، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۳.</ref> و سوم به معنای وسیله بازداشتن<ref>ابن‌منظور، از زجاج نقل می‌کند: {{عربی|أَصْلُ العِصْمَةِ الحبْلُ. و كلُّ ما أَمْسَكَ شَيئاً فقد عَصَمَهُ}}لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵. یعنی، لغت عصمت در اصل به معنای طناب و ریسمان وضع شده است، ولی سپس از این معنا توسعه یافته و برای هر چیزی که موجب امساک و [[حفظ]] چیز دیگری شود، به کار می‌رود.</ref>. با این وجود واژه «[[عصمت]]»، به معنای «گرفتن» و «نگهداری» مناسب‌تر از معنای «مانع شدن» است و شاید به همین جهت است که برخی لغویون نیز «اعصم» را به معنای «مَسْک» و «اعتصام» را به «استمساک» معنا کرده‌اند<ref>ر.ک: المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۶ ـ ۳۳۷..</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص۱۴.</ref>

#'''عصمت به معنای [[لطف]]''': مرحوم [[شیخ مفید]] نخستین متکلم [[امامیه]] است که به تعریف عصمت پرداخته است. از نظر او عصمت از ناحیه [[خداوند متعال]]، همان [[توفیق]] و لطف او برای حجت‌های اوست و اعتصام به این عصمت به وسیله [[حجج الهی]] برای [[حفظ دین]] خداوند از ورود [[گناهان]] و خطاها در آن است<ref>محمد بن محمد بن نعمان، شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات الامامیة، ص۱۲۸.</ref>. متکلمان امامیه به تبع مرحوم مفید قرن‌ها عصمت را به لطف تعریف کرده‌اند و بزرگانی همچون [[سیدمرتضی]]، [[شیخ طوسی]]، [[نوبختی]]، نباطی<ref>علی بن یونس نباطی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۵۰.</ref> و مانند آنها در آثار خود آن را به کار برده‌اند.

از آنجا که در [[روایات]] [[اهل بیت]]{{ع}} عنوان {{متن حدیث|حجة الله علی الحجج}} یعنی [[حجت خدا]] بر سایر [[حجت‌ها]] که مراد همان [[امامان معصوم]]{{ع}} است، بر [[حضرت زهرا]]{{س}} اطلاق شده<ref>در روایتی از امام عسكرى {{ع}} نقل شده كه آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|نَحْنُ حُجَجُ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ فاطمةُ حُجةٌ عَليَنا}}، «ما حجّت‏‌ها و برگزيدگان خدا بر آفريدگانش هستیم و فاطمه، حجّت راستين و پُرشكوه خدا بر ما است»، طیب، تفسير أطيب البيان، ج ۱۳، ص ۲۳۶.</ref>، می‌توان در اثبات عقلی [[عصمت]] آن حضرت به برخی ادله عقلی [[لزوم عصمت]] [[حجج الهی]] اعم از پیامبران و امامان، استناد کرد.

علاوه بر آن می‌توان از این [[روایت]] نیز استفاده کرد که می‌فرماید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي‏}}<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۲، ص۵۱۲.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص۲۲۱-۲۲۳؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۲۶۸.</ref>؛ با این دو مقدمه که به تصریح برخی [[روایات]]، حضرت [[فاطمه]]{{س}}، یکی از [[حجج الهی]] است، از طرفی در این روایت تصریح شده که عدم [[شناخت]] [[حجت الهی]] مساوی با [[گمراهی]] و [[ضلالت]] در [[دین]] است، نتیجه اینکه خود حجت الهی قطعا [[معصوم]] از هر [[گناه]]، [[خطا]] و لغزشی خواهد بود؛ چراکه در غیر این صورت گمراهی دیگران از دین در صورت عدم شناخت و [[تبعیت]] از او، معنا نخواهد داشت.

{{همچنین|اثبات عصمت حضرت فاطمه در قرآن}}

[[خداوند متعال]] در [[قرآن مجید]] می‌فرمایند: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref>. این [[آیه]] از [[اراده خداوند]] به از بین بردن [[رجس]] از [[اهل بیت]]{{ع}} خبر داده است. بر اساس روایات معتبر، مراد از اهل بیت{{ع}} در [[آیه تطهیر]]، [[پنج تن آل عبا]] هستند که [[خداوند متعال]] افزون بر [[اراده]] از بین بردن رجس، تحقق این فعل را نیز در مورد آنها در نظر داشته است؛ زیرا آیه در مقام [[مدح]] و منقبت اهل بیت{{ع}} است. (یعنی [[اراده خدا]] در آیه اراده تکوینی است) و از بین بردن رجس و [[پلیدی]] از اهل بیت{{ع}}، به معنای [[عصمت]] آنهاست<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۳۵ و ۳۳۶.</ref>.

با این حال اطلاق آیه مورد بحث دربارۀ فضیلت حضرت مریم با [[روایات]] وارده در [[افضلیت]] [[حضرت فاطمه]]{{س}} مقید می‌‌شود<ref>جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ص۲۴۷.</ref>. وقتی ثابت شود که [[حضرت زهرا]]{{س}} افضل از تمام زنان عالم هستند، پس بر حضرت مریم{{س}} نیز [[برتری]] خواهد داشت. در این صورت اگر ویژگی [[عصمت]] برای حضرت مریم [[ثابت]] گردد، این ویژگی به طریق اولی برای حضرت زهرا{{س}} به [[اثبات]] خواهد رسید. چنانچه در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز چنین نقل شده است که [[فرشتگان الهی]] نزد [[فاطمه زهرا]]{{س}} می‌‌آمدند با او حرف می‌‌زدند و [[آیات الهی]] را بر او می‌‌خواندند و همان تعبیراتی که نسبت به مریم{{س}} در [[قرآن]] آمده را به فاطمه زهرا{{س}} خطاب کرده و می‌‌گفتند: {{متن حدیث|یا فاطمه إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاک وَ طَهَّرَک وَ اصْطَفاک عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ}}<ref>حسینی، سید محمد باقر، قطره از دریا نشانی می‌‌دهد، ص۴۰.</ref>.<ref>[[ریحانه لطیفی]]، [[محمد مهدی کریمی‌نیا]]، [[مجتبی انصاری مقدم]]، [[عصمت حضرت فاطمه زهرا از دیدگاه آیات و روایات (مقاله)|عصمت حضرت فاطمه زهرا{{س}} از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>

=== روایات دال بر عصمت حضرت فاطمه ===

{{همچنین|اثبات عصمت حضرت فاطمه در حدیث}}

احادیثی که [[عصمت اهل بیت]]{{ع}} را [[اثبات]] می‌کنند مانند [[حدیث ثقلین]] و [[حدیث سفینه]] از جمله دلایل عصمت فاطمه {{س}} شمرده شده‌اند<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پژوهشی در شناخت و عصمت امام (کتاب)|پژوهشی در شناخت و عصمت امام]]، ص۲۷؛ [[فاطمه محقق|محقق، فاطمه]]، [[عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن (کتاب)|عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن]]، ص۲۵۶.</ref>. این [[احادیث]] که بر عصمت اهل بیت{{ع}} دلالت دارند، به طریق اولی [[عصمت حضرت زهرا]] {{س}} را اثبات می‌کنند؛ زیرا فاطمه{{س}} به طور مسلم از [[اهل بیت]]{{ع}} است<ref>[[فاطمه محقق|محقق، فاطمه]]، [[عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن (کتاب)|عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن]]، ص۲۵۶.</ref>. به گفته [[علامه مجلسی]]، احادیثی که بر وجوب [[تمسک به اهل بیت]] {{ع}} دلالت دارند مانند حدیث ثقلین و حدیث سفینه، بر [[عصمت حضرت فاطمه]] {{س}} نیز دلالت دارند؛ زیرا وجوب تمسک فقط برای [[معصومان]]  [[ثابت]] است. شخصی که [[مرتکب گناه]] می‌شود، نه تنها تمسک و [[پیروی]] از او [[واجب]] نیست، بلکه از باب [[نهی از منکر]]، منع و [[انکار]] او واجب است<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۴۰.</ref>.

[[پیامبراکرم]]{{صل}} در [[حدیثی]] در مقام بیان مصادیق [[معصومان]] به معصوم بودن حضرت فاطمه{{س}} تصریح کرده‌اند آنجا که فرمودند: «پنج نفر از میان ما [[اهل بیت]]، [[معصوم]] هستند، به آن حضرت عرض شد، آنها چه کسانی هستند؟ [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: آنها من، علی، [[فاطمه]]، حسن و حسین هستیم<ref>{{متن حدیث|منّا خمسة معصومون، قيل: يا رسول الله! من هم؟ قال: أنا و علي و فاطمة و الحسن و الحسين{{ع}}}}. ر.ک: العوالم، ج۱۱، ص۸۶، ح۱ و ۲.مشابه این حدیث از امام باقر {{ع}} نیز نقل شده است.</ref>.

از روایاتی که بر وجوب اطاعت از حضرت{{س}} دلالت دارند<ref>طبری امامی، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۱۰۶.</ref>، نیز عصمت آن حضرت برداشت شده است. در روایتی به نقل از [[محمد بن سنان]]، از [[امام محمد تقی]] {{ع}} درباره [[اختلاف]] [[شیعه]] سؤال شده و آن حضرت، پس از اشاره به [[خلقت]] [[پیامبر]]{{صل}}، علی{{ع}}، فاطمه{{س}} و خلقت دیگر موجودات پس از آنان، فرموده است که [[خداوند]] [[اطاعت]] از ایشان را برای [[مخلوقات]] [[واجب]] کرد و کارهای مخلوقات را به ایشان واگذاشت<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، ج۱، ص۴۴۱؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۵، ص۱۹.</ref>. بنابراین [[روایت]]، همه [[بندگان]] ملزم شدند که از فاطمه{{س}} نیز اطاعت کنند و این الزام اطاعت، به صورت مطلق و در هر شرایطی مساوی با عصمت آن شخصی است که به اطاعت مطلق از او امر شده‌ایم و الا تناقض لازم می‌آید<ref>ر.ک: [[عبدالحسین کافی|کافی]] و [[جواد شفیعیان حیدری|شفیعیان حیدری]]، [[عصمت فاطمه (مقاله)|مقاله «عصمت فاطمه»]]، [[دانشنامه فاطمی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فاطمی ج۲]]، ص۸۰.</ref>.

حدیث نبوی {{متن حدیث|فاطمه بضعة منی}} یکی از روایات دال بر [[عصمت حضرت زهرا]]{{س}} است<ref>برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ج۴، ص۹۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۳۳۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref>. بر اساس این حدیث که در جوامع روایی [[فریقین]] به اتفاق نقل شده، [[پیغمبر اکرم]]{{صل}} در [[شأن]] دختر گرامی خویش فرموده است: {{متن حدیث|فاطمة بضعة منی فمن ءاذاها فقد ءاذانی و من ءاذانی فقد ءاذی الله}}؛ «فاطمه پارۀ تن من است؛ هر کس او را بیازارد مرا آزرده و هر کس مرا بیازارد [[خدا]] را آزرده است». صدر و ذیل این [[روایت]] به نقل‌های مختلفی در منابع آمده، اما مفهوم همه آنها یکی است<ref>جهت مشاهده تمامی نقل‌ها ر.ک: امینی، نظرة فی کتاب البدایة و النهایة، بی‌تا، ص١٠۶؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۸۳؛ جلالی، محمدرضا، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید البروجردی، ص٢٧۶؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۱۱.</ref>.

در این روایت، [[خشنودی]] و ناخشنودی [[حضرت زهرا]]{{س}} محور و ملاک خشنودی و ناخشنودی خدا و رسولش شمرده شده و از آنجا که [[خداوند]] جز به [[اعمال صالح]] خشنود نمی‌شود و به [[گناه]] و [[نافرمانی]] از دستوراتش [[رضایت]] نمی‌دهد، اگر حضرت زهرا{{س}} گناهی مرتکب می‌شد یا حتی [[فکر]] انجام آن را در سر می‌پروراند، در این صورت به چیزی خشنود شده بود که خدا از آن ناخشنود است؛ در حالی که "حدیث بضعة"، [[رضایت الهی]] را با خشنودی حضرت فاطمه{{س}} پیوند داده است. بنابراین این روایت به [[عصمت]] هم جانبه آن حضرت دلالت دارد<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پژوهشی در شناخت و عصمت امام (کتاب)|پژوهشی در شناخت و عصمت امام]]، ص۲۷.</ref>.

در [[روایات]] صادره از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و اهل بیت{{ع}} از [[حضرت زهرا]]{{س}} با عنوان سیده و سرور زنان هر دو [[جهان]] و نیز سیدۀ زنان اهل بهشت نام برده شده است<ref>علل الشرائع، ص۱۸۲، باب ۱۴۶، ح۱؛ إحقاق الحقّ، ج۵، ص۴۱، ح۶۵</ref>. آنچه از این روایات برداشت می‌شود برتری حضرت زهرا{{س}} بر تمامی زنان حتی [[حضرت مریم]]{{س}} است و از آنجا که [[قرآن کریم]] صراحتا مقام اصطفا و [[طهارت]] را که مساوی با [[عصمت]] است برای حضرت مریم{{س}} [[ثابت]] نموده، به طریق اولی این مقام برای کسی که [[برتر]] از اوست نیز به [[اثبات]] خواهد رسید؛ چراکه شخص غیر [[معصوم]] نمی‌تواند [[افضل]] از معصوم باشد<ref>[[علی شاه علیزاده]]، [[علی گرامی]]، [[اسماء و اوصاف فاطمه (مقاله)|اسماء و اوصاف فاطمه]]، [[دانشنامه فاطمی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فاطمی ج۲]]، ص۲۱.</ref>. روشن است کسی که سیده و سرور زنان [[اهل بهشت]] حتی مریم{{س}} است، هرگز در [[زندگی]] خویش دچار [[لغزش]] و [[انحراف]] نشده و این همان [[مقام عصمت]] است.

==== ششم: [[روایت]] [[اسوه]] بودن حضرت [[فاطمه]]{{س}} برای [[امام زمان]]{{ع}} ====

==== هفتم: [[حدیث کساء]] ====

یکی از جریاناتی که در زمان [[پیامبر]] خاتم{{صل}} اتفاق افتاد، ماجرای جمع شدن پنج [[نور]] [[مقدس]]؛ [[پیامبر خاتم]]، [[امیرالمؤمنین]]، [[حضرت زهرا]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} در زیر عبا یا کسای [[رسول خدا]]{{صل}} در [[خانه حضرت فاطمه]]{{س}} است. در [[حدیثی]] با همین نام نقل شده، هنگامی که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و چهار نفر از [[اهل بیت]] آن حضرت زیر عبا جمع شدند، [[پیامبر]]{{صل}} [[دست]] به سوی [[آسمان]] بلند کرد و چنین [[دعا]] کرد «پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند، آنها را از هر [[رجس]] و [[پلیدی]] [[پاک]] گردان» سپس [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«[[خداوند]] فقط مى‏ خواهد پليدى و [[گناه]] را از شما [[اهل]] بيت دور كند و كاملًا شما را پاک سازد» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> نازل گشت و این چنین [[خدا]] دعای پیامبرش را [[مستجاب]] کرد.

# دوم اینکه خداوند [[اراده]] کرده است هر گونه پلیدی را از اهل بیت{{ع}} دور کند. از این روی اهل بیت{{ع}} در دو مقام [[اعتقاد]] و عمل، به [[عصمت]] رسیده‌اند<ref>مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج۲۵، ص۱۶۸.</ref>.<ref>المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۹، ص۳۰۹.</ref>

در برخی [[روایات]] القابی برای [[حضرت فاطمه]]{{س}} نقل شده که یا به صراحت بر [[عصمت]] آن حضرت دلالت می‌کنند و یا به صورت غیر مستقیم این معنا را می‌رسانند. برخی از آن القاب عبارت‌اند از: [[فاطمه]]؛ صدیقه؛ طاهره و مطهره؛ بتول؛ [[معصومه]]؛ حوراء انسیه؛ زکیه؛ [[طیبه]]؛ [[تقیه]] و نقیه؛ [[صفیه]]؛ راضیه، رضیه و مرضیه<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[درسنامه زندگانی و سیره حضرت زهرا (کتاب)|درسنامه زندگانی و سیره حضرت زهرا]]، ص۵۰؛ [[علی شاه علیزاده]]، [[علی گرامی]]، [[اسماء و اوصاف فاطمه (مقاله)|اسماء و اوصاف فاطمه]]، [[دانشنامه فاطمی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فاطمی ج۲]]، ص۱۹ ـ ۳۰.</ref>.