آیا رابطه‌ای میان علم امام و عصمت او وجود دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

=== علم و آگاهی امام، منشأ عصمت ===

بسیاری از [[اندیشوران اسلامی]]، به ویژه در [[عصر]] کنونی علت و [[منشأ عصمت]] را نوعی خاصّ از [[علم]] و [[آگاهی]] می‌‏دانند<ref>طباطبائی، همان، ۲: ۱۳۹؛ همان، ۱۱: ۱۶۳؛ مطهری، همان، ۲: ۱۶۰؛ سبحانی، ۱۴۱۲، ۳: ۱۵۹.</ref> به این بیان که وجود علم [[قطعی]] و تام نسبت به [[خدای متعال]] و [[صفات جمال و جلال]] او و یا علم تامّ نسبت به [[حقیقت]] [[معاصی]] و [[طاعات]] در [[نفس]] [[معصومان]]، موجب پیدایش صفت [[عصمت]] در ایشان می‌گردد<ref>جرجانی، همان، ۸: ۲۸۱؛ سیوری، همان: ۲۴۴.</ref>.<ref>[[ابراهیم صفرزاده|صفرزاده، ابراهیم]]، [[عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی (کتاب)|عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی]]، ص۱۱۴-۱۱۹.</ref>

=== ویژگی‌های علم موثر در عصمت ===

#بر اساس [[سنت]] و [[نظام]] سبب و مسببی، در نفس [[نبیّ]] یا [[ولیّ]] نسبت به [[رفتار]] [[معصومانه]]، سبب قریبی وجود دارد که موجب تحقق صفت «عصمت» می‌شود و چنین نیست که همه چیز بدون دخالت [[معصوم]]، مستقیما توسط [[خداوند]] انجام گیرد<ref>طباطبائی، همان، ۲: ۱۳۹.</ref>.  

#این موهبت الهی که ما آن را به نام نیروى عصمت مى‏‌نامیم، نوعى از علم و شعور است که با سایر انواع [[علوم]] از این جهت مغایرت دارد که مغلوب سایر قواى شعورى نمی‌گردد، بلکه همیشه بر سایر قوا غالب و قاهر است و همه را به خدمت خود در مى‏‌آورد. و به همین جهت است که صاحبش را از کل ضلالت‏ها و خطاها [[حفظ]] مى‌‏کند<ref>طباطبائی، همان، ۵: ۸۰.</ref>.

#علم و بینشی که نبیّ یا ولیّ بدان مجهز است، هبه‏‌ای است و نه اکتسابی<ref>ربانی گلپایگانی، ۱۳۸۲: ۳۷۰.</ref> به عبارتی، عصمت، نتیجه [[علمی]] است که خداوند به ایشان افاضه نموده است. البته هبه این [[فضل]] عظیم، براساس [[علم]]، [[حکمت]] و [[عدالت]] است؛ همان‏گونه که می‌‏فرماید: {{متن قرآن|اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ}}<ref>«خداوند آگاه‌تر است که رسالت خویش را کجا قرار دهد». سوره انعام، آیه ۱۲۴.</ref>.

#علم ویژه‌‏ای که [[منشأ عصمت]] است، طبیعت [[انسانی]] شخص [[معصوم]] و فاعلیت اختیاری وی را از بین نمی‌برد؛ چراکه علم و [[آگاهی]] از مبادی «فعل اختیاری» است و نه منافی با آن<ref>همان: ۱۱: ۱۶۳-۱۶۴.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی]]؛ [[سید کریم واعظ حسینی|واعظ حسینی]]، [[منشأ عصمت (مقاله)| مقاله «منشأ عصمت»]]، فصلنامه [[کلام اسلامی]]، ش ۹۰، ص۵۰ ـ ۸۷.</ref>

=== مراد از علم ===

عده‌ای از اندیشمندان، علت و منشأ عصمت را [[بینش]] و [[شناخت]] خاص [[معصومین]] شمرده‌اند. به این بیان که در نگاه معصومین [[مفسده]] [[گناهان]] چنان آشکار است که گویا آن را می‌بینند<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]] ص۴۹-۶۰.</ref>. به دیگر بیان، منشأ عصمت، علم معصومین از نتایج و عواقب [[افعال]] [[زیبا]] و [[زشت]] است، [[علم]] به اینکه ارتکاب عمل زیبا و [[نیکو]] نتیجه [[قطعی]] خوبی برای [[انسان]] و [[ارتکاب گناه]] و [[معصیت]] نتیجه دردناک و سوئی را به همراه خواهد داشت، این علم [[داعی]] و موجب حصول [[مصونیت]] و [[عصمت]] می‌شود<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی| قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[کاوشی در ماهیت و قلمرو عصمت (مقاله)| کاوشی در ماهیت و قلمرو عصمت]]، ص۲۳ ـ ۲۶؛ [[فاطمه محقق|محقق، فاطمه]]، [[عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن (کتاب)|عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن]]، ص۸۴ ال ۱۰۷.</ref>.

==== علم و اراده ====

برخی از اندیشوران معاصر اما، عصمت را معلولِ «علم و [[اراده]]» [[معصومان]] دانسته‏‌اند.<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید: ۲۰۵</ref> بیان ایشان چنین است: هر [[قدر]] [[انسان]]، [[حقایق]] را بهتر بشناسد و نسبت به آنها آگاهی و توجه بیشتر و زنده‌تر و پایدارتری داشته باشد و نیز اراده نیرومندی بر مهار کردن [[تمایلات]] و هیجانات درونیش داشته باشد، حسن انتخاب بیشتری خواهد داشت و از [[لغزش]]‌ها و [[کجروی]]‌ها، بیشتر در [[امان]] خواهد بود <ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی]]؛ [[سید کریم واعظ حسینی|واعظ حسینی]]، [[منشأ عصمت (مقاله)| مقاله «منشأ عصمت»]]، فصلنامه [[کلام اسلامی]]، ش ۹۰، ص۵۰ ـ ۸۷.</ref>.

موضوع [[علم]] خاصّ [[امام]] که در [[روایات]] بیان گردیده را می‌توان به صورت قیاسی اقترانی و از ترکیب [[آیه تطهیر]]<ref>سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> به عنوان (صغرای قیاس) و [[آیات]] [[سوره واقعه]]<ref>سوره واقعه، آیات ۷۷-۸۰.</ref> به عنوان (کبرای قیاس) [[استنتاج]] کرد؛ به این بیان:

# [[خداوند]] در یک قاعده کلی در فهم حقیقت قرآن و کتاب مکنون می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ}}<ref>«که این قرآنی ارجمند است * در نوشته‌ای فرو پوشیده * که جز پاکان را به آن دسترس نیست * فرو فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیان است» سوره واقعه، آیه ۷۷-۸۰.</ref>.

نتیجه قیاس آنکه: تنها مطهرین ([[خمسه طیبه]]) [[آگاه]] به ظاهر و باطن قرآن و کتاب مکنون الهی هستند<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)| ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص۹۹-۱۰۵.</ref>.