سبیل الله در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[سبیل الله]]

| مداخل مرتبط = [[سبیل الله در قرآن]] - [[سبیل الله در حدیث]] - [[سبیل الله در کلام اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = سبیل الله (پرسش)

== واژه‌شناسی لغوی ==

* [[سبیل]] از ریشه "س - ب - ل" به معنای راه است<ref>الصحاح، ج۵، ص۱۷۲۴؛ جمهرة اللغه، ج۲، ص۱۶۶؛ المصباح، ص۲۶۵، «سبل».</ref>. به گفته برخی، معنای اصلی این ماده، رها شدن چیزی در امتداد طولی است و اطلاق [[سبیل]] بر راه نیز به جهت امتداد آن است. به طور کلی [[سبیل]]، راهی است آسان و هموار که [[انسان]] را به مقصد می‌رساند؛ مقصد مادی باشد یا [[معنوی]]؛ [[خیر]] باشد یا [[شر]]<ref>مفردات، ص۳۹۵؛ التحقیق، ج۵، ص۴۴، «سبل».</ref>، طریق<ref> لسان العرب، ج۱۰، ص۲۲۰؛ مجمع البحرین، ج۵، ص۲۰۵، «طرق».</ref> و [[صراط]] <ref>الصحاح، ج۳، ص۱۱۳۹؛ لسان العرب، ج۷، ص۳۴۰، «صرط».</ref> با [[سبیل]] در معنای راه اشتراک دارند و تفاوت آنها در این است که [[سبیل]] به معنای راه روشن<ref>القاموس المحیط، ج۲، ص۱۳۳۸؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۳۱۹، «سبل»؛ لغت نامه، ج۹، ص۱۳۴۲۴، «سبیل».</ref> و آسان<ref>مفردات، ص۳۹۵، «سبل».</ref> و [[صراط]] به معنای [[راه مستقیم]]<ref> مفردات، ص۴۸۳، «صرط».</ref> و روشن و وسیع<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۱۰۳.</ref> و طریق به معنای راهی است که رهگذران آن را کوبیده باشند <ref>مفردات، ص۵۱۸؛ التحقیق، ج۵، ص۴۴، «طرق».</ref>. به [[باور]] برخی، کاربرد طریق، [[سبیل]]<ref>تلخیص البیان، ص۱۴۶؛ التحریر والتنویر، ج۸، ص۲۸۸.</ref> و [[صراط]] <ref> التحریر والتنویر، ج۱، ص۱۸۸؛ ج۷، ص۴۷، ۱۴۷.</ref> در معنایی غیر از راه مانند [[دین]]، به گونه استعاره است.

* مقصود از [[سبیل الله]] راه [[حق]] و [[فطرت سالم]] در برابر راه‌های خلاف و [[گمراهی]] و [[کفر]] است که مسیری است [[حقیقی]] و [[بندگان]] برای [[رسیدن به کمال]] و آخرین [[درجه]] انسانیت یعنی لقاءالله باید آن را بپیمایند<ref> التحقیق، ج۵، ص۴۴-۴۵.</ref><ref>[[علی‌جان کریمی]]، [[سبیل الله (مقاله)|سبیل الله]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵]]، ج۱۵.</ref>.

#{{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>

#{{متن قرآن|قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ}}<ref>«بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک او نگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم؛ و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید و آن کس را که خداوند (کشت» سوره انعام، آیه ۱۵۱.</ref>، {{متن قرآن|وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و (دیگر) این که این راه راست من است از آن پیروی کنید و از راه‌ها (ی دیگر) پیروی نکنید که شما را از راه او پراکنده گرداند، این است آنچه شما را بدان سفارش کرده است باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره انعام، آیه ۱۵۳.</ref>

#{{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ * اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند * سوگندهاشان را سپر کردند و (مردم را) از راه خداوند باز داشتند؛ به راستی آنان بدکرداری انجام می‌دادند» سوره منافقون، آیه ۱-۲.</ref>

#{{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَهَا عِوَجًا وَأَنْتُمْ شُهَدَاءُ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! چرا مؤمنان را از راه خداوند باز می‌دارید و آن را با آنکه خود (به درستی آن) گواهید کژ می‌خواهید و خداوند از آنچه می‌کنید غافل نیست» سوره آل عمران، آیه ۹۹.</ref>

#{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ يَضِلُّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار تو خود داناتر است که چه کس راه او را گم می‌کند و اوست که به رهیافتگان داناتر است» سوره انعام، آیه ۱۱۷.</ref>

#{{متن قرآن|قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا}}<ref>«بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.</ref>

#{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِيدًا}}<ref>«به راستی کسانی که کفر ورزیدند و (مردم را) از راه خداوند باز داشتند، به گمراهی ژرفی در افتاده‌اند» سوره نساء، آیه ۱۶۷.</ref>

#{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>

* '''نکات:'''

* در [[آیات]] فوق این موضوعات در باره [[پیامبر]] و [[سبیل الله]] مطرح گردیده است:

# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[تبلیغ دین]] و [[دعوت]] دیگران به راه [[خدا]] [[سبیل الله]] - {{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>

# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[دعوت]] و نشان دادن [[صراط مستقیم]] -[[سبیل الله]] - به [[مردم]] و [[نهی]] آنان از رفتن به راههای متفرق: {{متن قرآن|قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ}}<ref>«بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک او نگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم؛ و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید و آن کس را که خداوند (کشت» سوره انعام، آیه ۱۵۱.</ref>، {{متن قرآن|وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ}}<ref>«و (دیگر) این که این راه راست من است از آن پیروی کنید و از راه‌ها (ی دیگر) پیروی نکنید که شما را از راه او پراکنده گرداند، این است آنچه شما را بدان سفارش کرده است باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره انعام، آیه ۱۵۳.</ref>

# [[خداوند]] [[منافقان]] حاضر در [[عصر پیامبر]] را سر زنش می‌کند که با [[سوگند]] ابزاری و دروغگوئی [[مانع]] [[راه خدا]] می‌شوند: {{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ}}<ref>«سوگندهای خود را سپر کرده‌اند، آنگاه (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند پس، عذابی خوارساز (در پیش) دارند» سوره مجادله، آیه ۱۶.</ref>

# راهیابی [[مردم]] به [[راه خدا]]، تنها [[اجر]] و مزد [[پیامبر]] برای اجرای [[رسالت]] خویش: {{متن قرآن|قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا}}<ref>«بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.</ref>

# [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌گوید که به [[گمراهان]] از راه خودش [[آگاه]] است: {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۶۸۲.</ref>.

* این اصطلاح [[قرآنی]]، در [[کلام]] و [[فقه]] نیز کاربرد دارد<ref>فرهنگ معارف اسلامی، ص۹۸۵.</ref>. گاهی نیز مقصود از سبیل‌الله، طریقی [[تکوینی]] است که [[خدا]] پیمودن آن را به موجودی [[الهام]] می‌کند، چنان‌که [[زنبور عسل]] پس از خوردن از میوه‌های گوناگون، با [[الهام الهی]] عسل تولید کرده، آن را در کندو [[ذخیره]] می‌کند. {{متن قرآن|ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«سپس از (گل) همه میوه‌ها بخور و راه‌های هموار پروردگارت را بپوی! (آنگاه) از شکمش شهدی با رنگ‌های گوناگون برمی‌آید که در آن برای مردم درمانی است، بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره نحل، آیه ۶۹.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۲۳۷-۲۳۸؛ المیزان، ج۱۲، ص۲۹۳.</ref>.

* واژه [[شریعت]] نیز که در لغت به معنای راه روشن و واضح دانسته شده<ref>مفردات، ص۴۵۰، «شرع».</ref>، مقصود از آن در [[قرآن]] راهی است که [[خداوند]] برای هر یک از [[امت‌ها]] یا [[پیامبران]] برای [[سلوک]] به سوی خود قرار داده است<ref>المیزان، ج۵، ص۳۵۰.</ref>، بنابراین معنای آن پیوند نزدیکی با معنای [[سبیل الله]] دارد ([[شریعت]])؛ همچنین "[[صراط]] مستقیم" معنایی نزدیک به [[سبیل الله]] دارد، گرچه میان آنها تفاوت‌هایی نیز هست.

* ترکیب [[سبیل الله]]، ۶۹ بار در ۶۵ [[آیه]] و ۲۲ [[سوره]] به کار رفته و در آیاتی دیگر با تعابیری مانند {{متن قرآن|سَبِيلِ رَبِّكَ }}<ref>«پروردگارت» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>، {{متن قرآن|سَبِيلَكَ }}<ref> سوره غافر، آیه ۷.</ref>، {{متن قرآن|سَبِيلِي}}<ref> سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.</ref>، {{متن قرآن|سَبِيلِهِ}}<ref> سوره مائده، آیه ۳۵.</ref> و {{متن قرآن|إِلَّا اللَّهَ}}<ref> سوره بقره، آیه ۸۳.</ref> به [[سبیل الله]] تصریح یا اشاره شده است. در آیاتی نیز واژه {{متن قرآن|السَّبِيلِ}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۰۸.</ref> بدون اضافه به کار رفته که مقصود از آنها [[سبیل الله]] است.

* در برابر [[سبیل الله]]، [[سبیل]] [[طاغوت]] {{متن قرآن|سَبِيلِ الطَّاغُوتِ}}<ref> سوره نساء، آیه ۷۶.</ref> و [[سبیل]] غی و [[گمراهی]] است {{متن قرآن|سَبِيلَ الْغَيِّ}}<ref> سوره اعراف، آیه ۱۴۶.</ref>. در [[آیات]] یاد شده، ضمن [[ستایش]] فراوان از پیمودن [[سبیل الله]] به مباحث دیگری مانند [[تبیین]] ماهیت و ذکر برخی از مصادیق آن، آثار پیمودن [[راه خدا]] و [[نکوهش]] و بیان پیامدهای رویگردانی، بازداشتن و [[انحراف]] از آن پرداخته شده است.

* موضوع [[سبیل الله]] با موضوعات [[قرآنی]] گوناگونی پیوند دارد؛ مانند [[دین]]، [[شریعت]]، [[صراط مستقیم]]، [[هدایت]] و [[ضلالت]]<ref>[[علی‌جان کریمی]]، [[سبیل الله (مقاله)|سبیل الله]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵]]، ج۱۵.</ref>.

* [[سبیل الله]] به معنای راهی است که پیمودن آن [[انسان]] را به [[خدا]]<ref>تفسیر بیضاوی، ج۲، ص۱۷۹.</ref> و [[رضوان]]، [[آمرزش]]<ref> ارشاد الاذهان، ص۶۷.</ref>، [[ثواب]] [[الهی]]<ref> تفسیر قرطبی، ج۷، ص۷۱؛ التحریر و التنویر، ج۲، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> و [[بهشت]]<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۷۴.</ref> می‌رساند. البته روشن است که این راه، جسمانی و مادی نیست، بلکه مقصود راه درست [[زندگی]] یعنی راه [[حقّ]] و [[هدایت]] است<ref>التبیان، ج۹، ص۵۵۴؛ المنیر، ج۲۶، ص۱۳۰.</ref> که [[خداوند]] آن را براساس [[فطرت انسان]] برای وی [[تشریع]] و به نام [[دین]] به او معرفی کرده است<ref>جامع البیان، ج۲، ص۱۱۹؛ التبیان، ج۲، ص۱۴۳؛ المیزان، ج۱۲، ص۱۴.</ref> و هر عمل خالصی، اعم از ادای [[فرایض]] و [[نوافل]] و انواع [[طاعات]] که با آنها [[تقرب به خدا]] حاصل می‌شود<ref> النهایه، ج۲، ص۳۳۸-۳۳۹، «سبل».</ref> و هر چیزی را که به [[خشنودی خدا]] منتهی شود<ref>التحریر والتنویر، ج۸، ص۱۰۷؛ المیزان، ج۲، ص۳۸۵.</ref> در بر می‌گیرد که مهم‌ترین آنها [[التزام]] به [[توحید]] است، چنان‌که [[عیسی]] {{ع}} زمانی که از [[قوم]] خویش [[کفر]] را [[حس]] کرد، به آنان گفت: چه کسانی [[یاوران]] من در پیمودن راه خدایند: {{متن قرآن|فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ}}<ref>«و چون عیسی در آنان (آثار) کفر را دریافت گفت: یاران من به سوی خداوند کیانند؟ «حواریان» گفتند: ما یاوران خداوندیم، به خداوند ایمان داریم و گواه باش که ما گردن نهاده‌ایم.» سوره آل عمران، آیه ۵۲.</ref>؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! یاوران (دین) خدا باشید چنان که عیسی پسر مریم به حواریان گفت: چه کسانی در راه خداوند یاوران من خواهند بود؟ حواریان گفتند: ما یاوران (دین) خداوندیم و دسته‌ای از بنی اسرائیل ایمان آوردند و دسته‌ای کافر شدند و ما مؤمنان را در برابر دشمنانشان نیرومند کردیم و پیروز شدند» سوره صف، آیه ۱۴.</ref>. تعبیر {{متن قرآن|إِلَى اللَّهِ}} به معنای پیمودن [[سبیل الله]] دانسته شده است <ref> التبیان، ج۲، ص۴۷۳؛ مجمع البیان، ج۲، ص۷۵۶؛ لباب التأویل، ج۱، ص۲۴۹.</ref>. از آنجا که [[معارف]] والای [[قرآن کریم]] بیانگر راه رسیدن به [[خدا]] هستند، در آیه‌ای برای اشاره به [[کتاب خدا]] تعبیر [[سبیل الله]] به کار رفته است: {{متن قرآن|لَكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلَائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّواْ ضَلالاً بَعِيدًا }}<ref>«(کافران به درستی کتاب تو گواهی نمی‌دهند) لکن، خداوند به (درستی) آنچه بر تو فرو فرستاده است، گواهی می‌دهد؛ با دانش خود فرو فرستاده است؛ و فرشتگان گواهی می‌دهند و خداوند، گواه، بس به راستی کسانی که کفر ورزیدند و (مردم را) از راه خداوند باز داشتند، به گمراهی ژرفی در افتاده‌اند» سوره نساء، آیه ۱۶۶-۱۶۷.</ref><ref> المیزان، ج۵، ص۱۴۲.</ref>؛ همچنین از آن رو که تنها با [[ایمان]] می‌توان در [[راه خدا]] گام نهاد، [[سبیل الله]] همان راه [[مؤمنان]] خواهد بود {{متن قرآن|وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا}}<ref>«و هر کس پس از آنکه به روشنی رهنمود یافت با پیامبر مخالفت ورزد و از راهی جز راه مؤمنان پیروی کند وی را با آنچه بدان روی آورده است وامی‌نهیم و وی را به دوزخ می‌افکنیم و این بد پایانه‌ای است!» سوره نساء، آیه ۱۱۵.</ref><ref> الفرقان، ج۷، ص۳۳۹.</ref> و چون [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] {{ع}} مصداق کامل [[مؤمنان]] و [[اسوه]] و راهنمای دیگران برای رسیدن به [[خدا]] هستند، راه [[پیامبر]] {{صل}} همان راه [[دعوت به خدا]]<ref> المیزان، ج۱۱، ص۲۷۷.</ref> و [[دعوت به دین]] [[خدا]]<ref> الکشاف، ج۲، ص۵۰۹؛ تفسیر جلالین، ج۱، ص۲۵۱.</ref> و [[توحید]] و [[ایمان]]<ref>لباب التأویل، ج۲، ص۵۵۹.</ref> معرفی شده است: {{متن قرآن|قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«بگو: این راه من است که با بینش به سوی خداوند فرا می‌خوانم، من و (نیز) هر کس که پیرو من است؛ و پاکاکه خداوند است و من از مشرکان نیستم» سوره یوسف، آیه ۱۰۸.</ref> و [[اجر]] [[رسالت پیامبر]] اکرم {{صل}} که آن را به پویندگان راه پروردگارشان توصیه کرده است: {{متن قرآن|قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا}}<ref>«بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.</ref><ref> نمونه، ج۱۵، ص۱۳۷-۱۳۸.</ref> [[دوستی]] [[اهل‌بیت]] {{ع}} معرفی شده است: {{متن قرآن|ِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref><ref> البرهان، ج۴، ص۸۱۵.</ref>.

* در [[روایات]] نیز [[سبیل الله]] بر [[امیرمؤمنان]] [[امام علی]] و [[فرزندان]] معصومش {{عم}}<ref> نورالثقلین، ج۵، ص۳۱۱؛ بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۲، ۱۴، ۳۹۶.</ref> و بر [[امامت]] ایشان<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۳۲۵؛ نور الثقلین، ج۲، ص۳۴۷.</ref> و در روایتی بر [[شیعیان]] آنان<ref> الکافی، ج۷، ص۱۶.</ref> [[تطبیق]] شده و بر پایه روایتی، هرکس با [[ولایت]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} بمیرد یا کشته شود، در [[راه خدا]] مرده یا کشته شده است<ref> معانی الاخبار، ص۱۶۷.</ref>.

* در [[قرآن کریم]] به جلوه‌ها و مصادیق گوناگونی از [[سبیل الله]] اشاره شده است؛ برای نمونه در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref> یکی از مصارف ۸ گانه [[زکات]] را {{متن قرآن|فِي سَبِيلِ اللَّهِ}} معرفی کرده است. که غالباً آن را عام دانسته‌اند؛ به گونه‌ای که [[انفاق]] در راه کارهای خیر و [[مصالح مسلمانان]]<ref> المبسوط، ج۱، ص۲۵۲؛ ج۴، ص۳۶؛ المهذب، ج۱، ص۱۶۹؛ المنیر، ج۱۰، ص۲۷۳.</ref> و هر چیزی را که سبب [[تقرب به خدا]] و راه رسیدن به [[پاداش]] باشد<ref> الانتصار، ص۲۲۴؛ تفسیر مراغی، ج۱۰، ص۱۴۵.</ref> در بر می‌گیرد؛ ولی برخی مقصود از آن را [[انفاق]] در راه [[جهاد]]<ref>النهایه، طوسی، ص۱۸۴؛ المقنعه، ص۲۴۱؛ التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۸۷.</ref> و شماری [[انفاق]] برای [[حج]]<ref> احکام القرآن، جصاص، ج۴، ص۳۲۹؛ کشف الاسرار، ج۴، ص۱۵۹-۱۶۰؛ احکام القرآن، ابن عربی، ج۲، ص۹۶۹.</ref> دانسته‌اند. همین [[اختلاف]] نظر در جایی هست که [[مالی]] [[وقف]]<ref>الخلاف، ج۳، ص۵۴۵؛ شرائع الاسلام، ج۲، ص۴۵۱.</ref> یا [[وصیت]]<ref> السرائر، ج۳، ص۲۰۸.</ref> شود که فی [[سبیل الله]] صرف گردد.

* از دیگر مصادیق [[سبیل الله]] عبارت‌اند از

* '''[[اطاعت خدا]]:''' {{متن قرآن|لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ}}<ref>«(این بخشش‌ها) برای نیازمندانی است که در راه خداوند به تنگنا در افتاده‌اند (و برای کسب و کار) سفر نمی‌توانند کرد، نادان آنان را- از بس که خویشتندارند- توانگر می‌پندارد، ایشان را به چهره باز می‌شناسی، آنها از مردم با پافشاری چیزی نمی‌خواهند؛ و آنچه از دارایی (خود) ببخشید بی‌گمان خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۷۳.</ref><ref> مجمع‌البیان، ج۲، ص۶۶.</ref>،

* '''[[جهاد]]:''' {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref><ref>جامع‌البیان، ج۱۰، ص۲۳؛ التبیان، ج۵، ص۱۴۹.</ref>،

* '''[[مناسک]] [[عبادی]] به ویژه [[حج]]:''' {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است و (گناه) باز داشتن (مردم) از راه خداوند و ناسپاسی به او و (باز داشتن مردم از) مسجد الحرام و بیرون راندن اهل آن از آن، در نظر خداوند بزرگ‌تر است و آشوب (شرک) از کشتار (هم) بزرگ‌تر است؛ و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند، و کردار کسانی از شما که از دین خود بازگردند و در کفر بمیرند، در این جهان و جهان واپسین، تباه است و آنان دمساز آتش و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.</ref><ref> المیزان، ج۲، ص۱۶۷.</ref> نیز {{متن قرآن|الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ زِدْنَاهُمْ عَذَابًا فَوْقَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُوا يُفْسِدُونَ}}<ref>«بر عذاب کسانی که کافر شدند و (مردم را) از راه خداوند باز داشتند برای تبهکاری که می‌کردند عذابی می‌افزاییم» سوره نحل، آیه ۸۸.</ref><ref>مجمع البیان، ج۶، ص۵۸۶.</ref>،

* '''[[قرائت قرآن]] و [[یاد خدا]]:''' {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«و از مردم کسی است که خریدار گفتار بیهوده است تا بی (پشتوانه) دانشی، (مردم را) از راه خداوند، بیراه کند و آن را به ریشخند گیرد؛ آنان را عذابی خوارساز خواهد بود» سوره لقمان، آیه ۶.</ref><ref>مجمع البیان، ج۸، ص۴۹۱.</ref>

* '''و [[مهاجرت]]:''' {{متن قرآن|وَمَنْ يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُرَاغَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً وَمَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«و هر کس در راه خداوند هجرت گزیند، در زمین سرپناه‌های فراوان و گستردگی (در روزی) خواهد یافت و هر که از خانه خویش برای هجرت به سوی خداوند و پیامبرش برون آید سپس مرگ او را دریابد؛ بی‌گمان پاداش او بر عهده خداوند است و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۱۰۰.</ref> که به [[مهاجرت]] از [[سرزمین]] [[شرک]] اختصاص ندارد و هرگونه سفری در راه [[خشنودی خدا]] مانند [[سفر]] برای [[زیارت]] [[امامان معصوم]] {{ع}} و [[سفر]] برای [[صله رحم]] و [[زیارت]] [[برادران دینی]] را نیز در برمی‌گیرد<ref>زبدة البیان، ص۴۰۶.</ref>.

* در [[تبیین]] رابطه [[سبیل الله]] با [[صراط مستقیم]] و تفاوت آنها گفته شده: [[خداوند]] در [[قرآن]] یک [[صراط]] بیشتر به خود نسبت نداده، در حالی که سبیل‌های متعددی را به خود منسوب کرده است؛ مانند {{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.</ref>، بنابراین [[سبیل الله]] با [[اختلاف]] سالکان آن مختلف و متعدد می‌شود؛ اما [[صراط مستقیم]] یکی بیش نیست: {{متن قرآن|يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«خداوند با آن (روشنایی) هر کسی را که پی خشنودی وی باشد به راه‌های بی‌گزند، راهنمایی می‌کند و آنان را به اراده خویش از تیرگی ها به سوی روشنایی بیرون می‌آورد و آنها را به راهی راست رهنمون می‌گردد» سوره مائده، آیه ۱۶.</ref>. از سویی هریک از مصادیق [[سبیل الله]]ه ممکن است دچار آسیب و آفتی از برون یا درون شود و با [[شرک]] و [[گمراهی]] قابل جمع است؛ ولی [[صراط مستقیم]] با هیچ [[گمراهی]] و شرکی جمع نمی‌شود. با وجود این، [[صراط مستقیم]] با هریک از سبل الی‌اللّه [[متحد]] است و مَثَل [[صراط مستقیم]] با سبل الی‌اللّه مانند [[روح]] با [[بدن]] است و همان گونه که [[بدن]] اطوار گوناگونی مانند خردسالی، [[کودکی]] و [[نوجوانی]] دارد و [[روح]] با [[وحدت]] خود با [[بدن]] در حالات گوناگون آن [[متحد]] است، [[صراط مستقیم]] نیز با سبیل‌های گوناگون [[متحد]] است و در عین حال از آسیب‌ها و آفاتی که در آنها وجود دارد مبراست و هریک از مصادیق سبیل‌اللّه، به مقداری که متضمن [[صراط مستقیم]] است [[هدایتگر]] و رساننده به خداست؛ ولی [[صراط مستقیم]] به گونه مطلق و بی‌هیچ قید و شرطی [[هادی]] و رساننده به خداست<ref>المیزان، ج۱، ص۳۱-۳۳.</ref><ref>[[علی‌جان کریمی]]، [[سبیل الله (مقاله)|سبیل الله]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵]]، ج۱۵.</ref>.

* در [[آیات]] فراوانی، به [[جایگاه]] مهم [[سبیل الله]] در میان [[معارف قرآنی]] اشاره شده و [[انسان‌ها]] به پیمودن این راه [[تشویق]] شده‌اند و از [[مؤمنان]] به جهت بودن در آن [[ستایش]] شده است. [[خداوند]] به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[فرمان]] داده تا [[انسان‌ها]] را از راه‌های گوناگونِ [[حکمت]]، [[موعظه]] [[نیکو]] و [[جدال]] نیکوتر، به راه [[پروردگار]] فراخواند: {{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>. [[حکمت]]، حجتی است که به صورت قطعی [[انسان]] را به [[حقّ]] می‌رساند و [[موعظه]] بیانی است که با آن [[نَفْس]] مخاطب نرم و قلبش رقیق می‌شود و [[جدال]] به حجتی گفته می‌شود که مقصود از آن کوتاه آمدن [[خصم]] از مواضعی است که بر آن [[اصرار]] دارد؛ نه آشکار شدن [[حقّ]] و در آن از مطالبی که مورد قبول وی است استفاده می‌شود. در این [[آیه]]، [[موعظه]] به [[نیکو]] بودن و [[جدال]] به «احسن» (بهتر بودن) [[مقید]] شده است، زیرا تنها با رعایت این قید می‌توان دیگران را به [[سبیل الله]] [[هدایت]] کرد <ref>المیزان، ج۱۲، ص۳۷۱-۳۷۲.</ref>.

* [[قرآن]] به [[مؤمنان]] هشدار داده که از راه‌های [[شیطان]] و [[اهل]] [[بدعت]] [[پیروی]] نکنند، زیرا این امر موجب می‌شود تا از [[راه خدا]] باز مانند: {{متن قرآن|وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و (دیگر) این که این راه راست من است از آن پیروی کنید و از راه‌ها (ی دیگر) پیروی نکنید که شما را از راه او پراکنده گرداند، این است آنچه شما را بدان سفارش کرده است باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره انعام، آیه ۱۵۳.</ref><ref>التبیان، ج۴، ص۳۲۰.</ref> و به کسانی که برای [[خدا]] و از روی [[اخلاص]] تلاش و [[مجاهده]] می‌کنند<ref> الکشاف، ج۳، ص۴۶۵.</ref> مژده داده که [[خدا]] آنان را به راه‌های خود [[هدایت]] می‌کند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.</ref> و برای [[تشویق]] [[مؤمنان]] به [[جهاد]]<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۱۱۷.</ref>، این نکته را یادآور شده که [[اهل]] [[ایمان]] در [[راه خدا]] می‌جنگند: {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ }}<ref>«مؤمنان در راه خداوند جنگ می‌کنند» سوره نساء، آیه ۷۶.</ref> و [[پیروزی]] مسلمانانی که در [[راه خدا]] می‌جنگیدند بر [[کافران]] در [[جنگ بدر]] را با وجود آنکه شمار و امکانات آنان بسیار کمتر از [[کافران]] بود، از نشانه‌های [[الهی]] به شمار آورده است: {{متن قرآن|قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ}}<ref>«به راستی شما را در کار دو گروهی که (در «بدر») با هم رو به رو شدند، نشانه‌ای (برای پند گیری) بود: گروهی برای خداوند جنگ می‌کردند و (گروه) دیگری کافر بودند که آنها را دو چندان خود به چشم می‌دیدند (و می‌هراسیدند) و خداوند هر کسی را بخواهد با یاوری خویش پشتیبانی می‌کند؛ بی‌گمان در این امر پندی برای اهل بینش است» سوره آل عمران، آیه ۱۳.</ref><ref>فتح القدیر، ج۱، ص۳۶۹-۳۷۰.</ref>؛ همچنین [[فرشتگان]] مقرّبی که حامل [[عرش الهی]] یا اطراف آن هستند، برای کسانی که [[توبه]] و از [[سبیل الله]] [[پیروی]] کنند [[دعا]] می‌کنند و از [[خدا]] می‌خواهند که آنان را بیامرزد و از [[عذاب]] [[دوزخ]] نگه دارد: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}}<ref>«کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.</ref>.

* [[سبیل الله]] معیار [[ارزشمندی]] [[اعمال]]، مانند [[جنگ]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان کسانی که ایمان آوردند و در راه خداوند هجرت و جهاد کردند، به بخشایش خداوند امید دارند و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۲۱۸.</ref>، [[هجرت]] {{متن قرآن|وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِيَاءَ حَتَّى يُهَاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا}}<ref>«آنها دوست می‌دارند چنان که خود کافر شدند شما (نیز) کافر می‌شدید تا با ایشان یگانه می‌بودید پس هیچ‌یک از آنان را دوست مگیرید تا در راه خداوند هجرت کنند و اگر رویگردان شدند هر کجا آنان را یافتید بگیرید و بکشید و از ایشان یار و یاوری مگیرید» سوره نساء، آیه ۸۹.</ref> و [[انفاق]] {{متن قرآن|مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاء وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لاَ يُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواُ مَنًّا وَلاَ أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ }}<ref>«داستان (بخشش) آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند چون دانه‌ای است که هفت خوشه بر آورده باشد، در هر خوشه صد دانه و خداوند برای هر که بخواهد (آن را) چند برابر می‌گرداند و خداوند نعمت‌گستری داناست آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند و از پی آنچه بخشیده‌اند منّتی نمی‌نهند و آزاری نمی‌دهند، پاداش آنها نزد پروردگار آنان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۶۱-۲۶۲.</ref> است. [[پاداش]] مضاعف برای [[انفاق]] در صورتی است که در [[راه خدا]] باشد. در این صورت همانند دانه‌ای است که ۷ خوشه از آن برآید که در هر خوشه‌ای ۱۰۰ دانه باشد و [[خداوند]] برای هرکس بخواهد بر این [[پاداش]] نیز می‌افزاید: {{متن قرآن|مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«داستان (بخشش) آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند چون دانه‌ای است که هفت خوشه بر آورده باشد، در هر خوشه صد دانه و خداوند برای هر که بخواهد (آن را) چند برابر می‌گرداند و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۱.</ref> برای [[جهاد]] تنها در صورتی‌که فی [[سبیل الله]] باشد، [[پاداش]] بزرگ {{متن قرآن|فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ وَمَنْ يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا}}<ref>«آری، کسانی باید در راه خدا نبرد کنند که زندگی این جهان را به جهان واپسین می‌فروشند و هر که در راه خداوند نبرد کند چه کشته شود و چه پیروز گردد زودا که به او پاداشی سترگ ارزانی داریم» سوره نساء، آیه ۷۴.</ref>، [[رستگاری]] [[عظیم]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند بنا به وعده‌ای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کرده‌اید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۱۱۱.</ref> و [[نجات]] از [[عذاب]] دردناک {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ (۱۰) تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! آیا (می‌خواهید) شما را به داد و ستدی رهنمون شوم که از عذابی دردناک رهاییتان می‌بخشد؟ به خدا و پیامبرش ایمان آورید و در راه خداوند با مال و جان خویش جهاد کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید» سوره صف، آیه ۱۰-۱۱.</ref> قرار داده شده و تنها با این شرط است که همه رنج‌های [[مجاهد]]، اعم از [[گرسنگی]]، [[تشنگی]] و حتی هر گامی که به سوی [[دشمن]] بر می‌دارد، به عنوان [[عمل صالح]] در کارنامه او نوشته شده و به آنها [[پاداش]] تعلق می‌گیرد {{متن قرآن|مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«مردم مدینه و تازیان بیابان‌نشین پیرامون آنان حق ندارند از (همراهی) پیامبر بازمانند و نه جان‌های خودشان را از جان او دوست‌تر بدارند؛ از این رو که هیچ تشنگی و سختی و گرسنگی در راه خداوند به آنان نمی‌رسد و بر هیچ جایگاهی که کافران را به خشم آورد گام نمی‌نهند و هیچ زیانی به دشمنی نمی‌زنند مگر که در برابر آن، کاری شایسته برای آنان نوشته می‌شود؛ بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره توبه، آیه ۱۲۰.</ref> و چنین جهادی [[برتر]] از آب‌دهی به [[حاجیان]] و تعمیر [[مسجدالحرام]] به شمار آمده است {{متن قرآن|أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لاَ يَسْتَوُونَ عِندَ اللَّهِ وَاللَّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ}}<ref>«آیا آب دادن به حاجیان و آبادسازی مسجد الحرام را همگون کار آن کس قرار داده‌اید که به خداوند و روز واپسین ایمان آورده و در راه خداوند جهاد کرده است؟ (هرگز این دو) نزد خداوند برابر نیستند و خداوند گروه ستمگران را رهنمایی نمی‌کند آنان که ایمان آورده‌اند و هجرت کرده‌اند و در راه خداوند با مال و جان خود، جهاد ورزیده‌اند، نزد خداوند بلند پایگاه‌ترند و آنانند که رستگارند» سوره توبه، آیه ۱۹-۲۰.</ref>؛ اما پیکاری که از روی سرمستی و [[غرور]] و برای [[خودنمایی]] باشد ارزشی ندارد {{متن قرآن|وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ}}<ref>«و چون کسانی نباشید که از دیار خویش با سرمستی و برای نمایش به مردم بیرون می‌آیند و (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند و خداوند به آنچه انجام می‌دهند نیک داناست» سوره انفال، آیه ۴۷.</ref><ref>[[علی‌جان کریمی|کریمی، علی‌جان]]، [[سبیل الله (مقاله)|سبیل الله]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵]]، ج۱۵.</ref>.