امیرالمؤمنین: تفاوت میان نسخه‌ها

[[روایات]] بسیاری در توضیح این لقب وارد شده که در اوایل قرون [[اسلامی]] مورد استشهاد و [[منازعه]] [[شیعه]] و [[سنی]] قرار گرفته است. [[ابن خلدون]]، هنگامی که از انتساب [[عمر]] به این لقب از طرف [[عمرو عاص]] سخن می‌گوید، می‌نویسد: [[امیرالمؤمنین]]، در میان [[مردم]] به منزله لقبی برای علی{{ع}} تلقی گردید و آن‌گاه خلفای پس از وی این لقب را به [[وراثت]] از وی گرفتند. آن‌گاه [[شیعیان]]، لقب امام را به علی{{ع}} اختصاص دادند تا [[مقام امامت]] که اخت و مرادف [[خلافت]] است، صفت خاص او گردد. در [[مذهب]] ایشان نیز کنایه از این بود که علی برای امامت نماز، از [[ابوبکر]] شایسته‌تر است. پس کلمه [[امام]] را به علی{{ع}} و کسانی که پس از وی در مذهب آنان نامزد خلافت بوده‌اند، اختصاص دادند و همه ایشان را «امام» می‌گفتند<ref>ابن خلدون، مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، ج۱، ص۳۴۳.</ref>.

در [[روایت]] دیگری از [[پیامبر]] آمده است: {{متن حدیث|لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَتَى سُمِّيَ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لَمْ يُنْكِرُوا حَقَّهُ...}}<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۲۳۵ و ۳۸۲؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۸۵، ح۴۴ و ج۳۷، ص۳۰۶، ح۳۵.</ref>؛ «اگر [[مردم]] می‌دانستند از چه زمانی علی، [[امیرالمؤمنین]] نامیده شده است، حقش را [[انکار]] نمی‎کردند.»...

۷. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} دستور می‌داد که به علی، با عنوان «یا [[امیرالمؤمنین]]» [[سلام]] کنید<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۱۳۲.</ref>. [[اسامه]]، با [[اعتراض]] به [[غصب]] امارت از سوی [[ابوبکر]] به او گفت: آیا این داستان را از یاد برده‌ای: هنگامی که [[پیامبر]] به ما [[فرمان]] داد بر علی{{ع}} با عنوان امیرالمؤمنین سلام کنیم، تو پرسیدی: آیا این فرمانی از جانب [[خدا]] و [[رسول]] او است؟ حضرت فرمود. آری. [[عمر]] برخاست و گفت: آیا این دستوری از طرف خدا و رسول او است؟ پیامبر فرمود: آری. سپس همگی برخاستند و بر او سلام کردند؛ و من که از همه شما کم‌سن و سال‌تر بودم، ایستادم و با تعبیر امیرالمؤمنین سلام کردم. ابوبکر گفت: خدا هیچ‌گاه [[پیامبری]] و [[خلافت]] را در یک [[خاندان]] جمع نمی‌کند<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۳۱۰ - ۳۱۱؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۳۰۷؛ تستری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۴، ص۲۷۷؛ ج۱۵، ص۱۹۷؛ ج۳۱، ص۱۹.</ref>.

۸. حارث بن [[خزرج]] [[انصاری]]، [[صاحب پرچم]] [[انصار]]، می‌گوید: از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدم که به علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|يَا عَلِيُّ لَا يَتَقَدَّمُكَ بَعْدِي إِلَّا كَافِرٌ وَ إِنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ لَيُسَمُّونَكَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۲۷۸؛ ابن شهر آشوب، المناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۵۴۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۰۷ و ۳۱۰؛ مصحح کتاب الیقین می‌گوید: در مصدر [مأة حدیث ابن شاذان (ش (۲۶)] چنین است: {{متن حدیث|فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ أَمِيرُ مَنْ فِي السَّمَاءِ وَ أَمِيرُ مَنْ فِي الْأَرْضِ وَ أَمِيرُ مَنْ مَضَى وَ أَمِيرُ مَنْ بَقِيَ فَلَا أَمِيرَ قَبْلَكَ وَ لَا أَمِيرَ بَعْدَكَ لِأَنَّهُ لَا يَجُوزُ أَنْ يُسَمَّى بِهَذَا الِاسْمِ مَنْ لَمْ يُسَمِّهِ اللَّهُ تَعَالَى بِهِ‌}}.</ref>؛ «ای علی، پس از من، بر تو مقدم نمی‌شود جز کسی که [[تسلیم]] [[امر خدا]] نیست. [[اهل]] [[آسمان‌ها]] و [[عالم غیب]]، به [[حقیقت]] تو را [[امیرالمؤمنین]] می‌نامند».

۱۰. مطابق روایاتی چند، نام [[امیرالمؤمنین]] روشنی‌بخش چهره [[برزخ]] و [[قیامت]] است. [[ابوسعید خدری]]، از [[حضرت رسول]]{{صل}} چنین [[روایت]] می‌کند: وقتی [[روز قیامت]] فرا رسد، [[خداوند]] به دو [[فرشته]] دستور می‌دهد که بر [[صراط]] بنشینند و هیچ‌کس از صراط نمی‌گذرد جز با جواز و برات [[امیر مؤمنان]]{{ع}} و هر کس برات آن حضرت را نداشته باشد، [[خدا]] او را به رو در [[آتش]] می‌افکند و منظور از [[آیه]] {{متن قرآن|وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ}}<ref>«و آنان را باز دارید، که آنان بازخواست خواهند شد» سوره صافات، آیه ۲۴.</ref>، همین است. جابر می‌گوید: پدر و مادرم فدایت، ای [[رسول خدا]]، منظور از برات امیرالمؤمنین چیست؟ حضرت می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَصِيِّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‌}}<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۱۵۷، ۱۵۸، ۱۸۲، ۲۱۸، ۲۷۹، ۴۰۸، ۴۱۰، ۴۴۳، ۵۵۸؛ ابن شاذان، مأة منقبه، ص۶۲؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۳۹، ص۲۰۱، ح۲۲.</ref>.

۱۲. [[پیامبر]] و [[امامان]] بر اختصاص [[لقب]] «[[امیرالمؤمنین]]» به شخص علی{{ع}} تأکید کرده‌اند. از [[پیامبراکرم]]{{صل}} [[روایت]] است که فرمود: هنگامی که مرا به [[آسمان]] و از آنجا به [[سدرة المنتهی]] بردند، وقتی در پیشگاه [[پروردگار]] بلندمرتبه قرار گرفتم، به من فرمود: ای محمد، آیا آفریدگانم را آزمودی تا آشکار شود کدام یک در برابر تو مطیع‌تر است؟ گفتم: پروردگارا، علی است. فرمود: درست گفتی؛ آیا خلیفه‌ای برگزیده‌ای که از کتابم آن‌چه را نمی‌دانند به بندگانم بیاموزد؟ گفتم تو برگزین که [[گزینش]] تو برایم بهتر است. [[خداوند]] فرمود: من علی را برای تو برگزیدم؛ پس او را [[خلیفه]] و [[وصی]] خود قرار ده... و به [[حق]]، فقط او [[امیر مؤمنان]] است. هیچ‌کس پیش از ایشان به این مقام نرسیده و برای هیچ‌کس پس از او نیز نخواهد بود...<ref>سید ابن طاووس، التحصین، ص۵۴۴؛ همو، الیقین، ص۱۶۰.</ref>. [[حضرت رسول]]{{صل}} در [[خطبه غدیر]] فرمود: ای [[مردم]]! واقعاً علی و [[فرزندان]] پاکم از نسل او، ثقل اصغرند، و [[قرآن]]، [[ثقل اکبر]] است، و هر یک از این دو بر دیگری [[استوار]]، و هر دو، تار و پود یکدیگرند. از هم جدا نمی‌شوند تا در [[حوض کوثر]] بر من وارد گردند. این امری از [[خدا]] در میان [[آفریدگان]] و [[حکم]] او در [[زمین]] است. هان! ادا کردم. [[آگاه]] باشید واقعاً وظیفه‌ام را در [[ابلاغ]] [[امامت]] ادا کردم. باخبر باشید که به شما رساندم. آگاه باشید که به واقع [[خیرخواهی]] کردم. {{متن حدیث|أَلَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ وَ أَنَا قُلْتُ عَنِ اللَّهِ أَلَا وَ إِنَّهُ لَا أَمِيرَ لِلْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أَخِي هَذَا أَلَا وَ لَا يَحِلُّ إِمْرَةُ الْمُؤْمِنِينَ بَعْدِي لِأَحَدٍ غَيْرِهِ}}<ref>سید ابن طاووس، التحصین، ص۵۸۳.</ref>؛ «بدانید که در [[حقیقت]]، [[نصب امامت]] را خدا فرمود و من از طرف خدا گفتم و به [[راستی]] که جز این برادرم، امیرالمؤمنین نیست. بدانید که امارت [[مؤمنان]] پس از من، برای هیچ‌کس جز او روا نیست».

[[حارث بن خزرج]] می‌گوید: از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدم که به علی{{ع}} فرمود: ای علی، پس از من، جز [[کافر]]، بر تو مقدم نمی‌شود، و به [[راستی]] که [[اهل]] [[آسمان‌ها]] تو را «[[امیرالمؤمنین]]» می‌نامند<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۱۰، ح۴۰؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۵۴۸.</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} نیز می‌فرماید: {{متن حدیث|... وَ لَقَدْ سَمَّاهُ اللَّهُ بِاسْمٍ مَا سَمَّى بِهِ أَحَداً قَبْلَهُ}}<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۲۸۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۰۳، ۳۰۶، ۳۱۸.</ref>.

نشانه‌هایی در [[تاریخ]]، بر جای مانده که نشان می‌دهد [[اصحاب پیامبر]] گاهی به [[غصب]] عنوان [[امیرالمؤمنین]] و [[خلافت]] [[اعتراض]] می‌کرده‌اند؛ [[سلمان]]، فرماندار [[مداین]]، در نامه‌ای به [[خلیفه دوم]] می‌نویسد: {{عربی|لَوْ كَانَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ مِنَ اللَّهِ خَائِفِينَ وَ لِقَوْلِ نَبِيِّ اللَّهِ مُتَّبِعِينَ وَ بِالْحَقِّ عَامِلِينَ مَا سَمَّوْكَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَاقْضِ ما أَنْتَ قاضٍ}}<ref>طبرسی، فضل بن حسن، الاحتجاج، ص۷۱؛ سید ابن طاووس، الیقین، ص۳۳۵، ۳۸۴، ۳۹۳، ۴۴۸ - ۴۵۳، ۵۲۴، ۵۳۸.</ref>؛ «اگر این [[امت]]، [[خداترس]] و پیرو پیامبرش و [[آگاه]] به [[حق]] بود، تو را امیرالمؤمنین نمی‌نامید. حال هر حکمی می‌توانی بکن».

[[عمرو عاص]] با هیئتی از [[مصریان]]، راهی دربار [[معاویه]] شد و پیش‌تر به آنان سفارش کرد: هنگامی که پسر هند را دیدید، با عنوان «[[خلیفه]]» به او [[سلام]] نکنید؛ زیرا تحقیر او باعث می‌شود که به شما به دیده عظمت بنگرد. از این رو، هر چه می‌توانید از تعارفات و تشریفات بکاهید. هنگامی که به سوی دربار می‌آمدند، معاویه به دربانان و اطرافیان خویش گفت: من پسر نابغه (عمرو عاص) را می‌شناسم. گویا امارت مرا نزد مصریان، کوچک و [[پست]] جلوه داده است. هنگامی که هیئت آمد، به بدترین شیوه آنان را بیازارید تا وقتی هر کدام از آنان پیش من می‌آید، یگانه [[آرزو]] و [[غم]] او، [[نجات]] جانش باشد. پس از این برنامه، نخستین کسی که نزد معاویه آمد، مردی از [[مصر]] به نام ابن خیاط بود که به [[سختی]] آزرده شده بود. با دیدن [[معاویه]]، خطاب کرد: السلام علیک یا [[رسول الله]]! دیگر افراد هیئت نیز به دنبال او چنین گفتند. هنوز از دربار بیرون نشده بودند که عمرو به آنان گفت: [[خدا]] شما را [[لعنت]] کناد! گفتم به او [[امیرالمؤمنین]] نگویید، اما شما او را رسول الله خطاب کردید؟<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الرسل و الملوک، ج۳، ص۲۶۵.</ref>