سوره بقره در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
معروف‌ترین نام این [[سوره]]، «بقره» است که معنای گاو ماده دارد <ref>مفردات، ص۵۴، «بقر».</ref> و بر گرفته از [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَةً قَالُواْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِكْرٌ عَوَانٌ بَيْنَ ذَلِكَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرُونَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاء فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا وَإِنَّا إِن شَاء اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ ذَلُولٌ تُثِيرُ الأَرْضَ وَلاَ تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لاَّ شِيَةَ فِيهَا قَالُواْ الآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُواْ يَفْعَلُونَ وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ }}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: خداوند به شما فرمان می‌دهد که گاوی بکشید؛ گفتند: آیا ما را به ریشخند گرفته‌ای؟ گفت: به خداوند پناه می‌جویم که از نادانان باشم. گفتند: از پروردگارت به خاطر ما بخواه تا چگونگی آن را برای ما روشن کند. گفت:خداوند می‌فرماید که آن گاوی است نه پیر و نه جوان، میانسالی میان آن (دو)؛ آنچه فرمان یافته‌اید بجای آورید. گفتند به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن کند چه رنگ است؟ گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است زرد، رنگ آن روشن است، بینندگان را شادی می‌بخشد. گفتند: به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما چگونگی آن را روشن گرداند، که این گاو بر ما بازشناخته نیست و ما اگر خداوند بخواهد رهیاب خواهیم بود. گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است نه رام، که زمین را شیار می‌زند و نه به کشت آب می‌دهد، تندرست است بی‌هیچ خالی در آن، گفتند: اکنون حقّ (جستار) را (بجای) آوردی و آن را سر بریدند و نزدیک بود که این کار را انجام ندهند. و (یاد کنید) آنگاه را که انسانی را کشتید و در آن (با هم) به ستیزه برخاستید و خداوند چیزی را که پنهان می‌کردید آشکار کرد. باری، گفتیم با پاره‌ای از آن (گاو) بر این (کشته) بزنید، این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید» سوره بقره، آیه ۶۷-۷۳.</ref> است که داستان گاو [[بنی‌اسرائیل]] را بیان می‌کند. | معروف‌ترین نام این [[سوره]]، «بقره» است که معنای گاو ماده دارد <ref>مفردات، ص۵۴، «بقر».</ref> و بر گرفته از [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَةً قَالُواْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِكْرٌ عَوَانٌ بَيْنَ ذَلِكَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرُونَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاء فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا وَإِنَّا إِن شَاء اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ ذَلُولٌ تُثِيرُ الأَرْضَ وَلاَ تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لاَّ شِيَةَ فِيهَا قَالُواْ الآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُواْ يَفْعَلُونَ وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ }}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: خداوند به شما فرمان می‌دهد که گاوی بکشید؛ گفتند: آیا ما را به ریشخند گرفته‌ای؟ گفت: به خداوند پناه می‌جویم که از نادانان باشم. گفتند: از پروردگارت به خاطر ما بخواه تا چگونگی آن را برای ما روشن کند. گفت:خداوند می‌فرماید که آن گاوی است نه پیر و نه جوان، میانسالی میان آن (دو)؛ آنچه فرمان یافته‌اید بجای آورید. گفتند به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن کند چه رنگ است؟ گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است زرد، رنگ آن روشن است، بینندگان را شادی می‌بخشد. گفتند: به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما چگونگی آن را روشن گرداند، که این گاو بر ما بازشناخته نیست و ما اگر خداوند بخواهد رهیاب خواهیم بود. گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است نه رام، که زمین را شیار می‌زند و نه به کشت آب می‌دهد، تندرست است بی‌هیچ خالی در آن، گفتند: اکنون حقّ (جستار) را (بجای) آوردی و آن را سر بریدند و نزدیک بود که این کار را انجام ندهند. و (یاد کنید) آنگاه را که انسانی را کشتید و در آن (با هم) به ستیزه برخاستید و خداوند چیزی را که پنهان می‌کردید آشکار کرد. باری، گفتیم با پاره‌ای از آن (گاو) بر این (کشته) بزنید، این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید» سوره بقره، آیه ۶۷-۷۳.</ref> است که داستان گاو [[بنی‌اسرائیل]] را بیان می‌کند. | ||
از [[احادیث]] چنین برمی‌آید که در [[زمان]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نیز این سوره بدین نام خوانده می‌شده است. <ref>معانی الاخبار، ص۵۱. </ref> نام‌های دیگر این سوره ذُروة القرآن و [[سنام]] القرآن و به معنای بلندترین و برجسته‌ترین بخش [[قرآن]] است. <ref> لسان العرب، ج ۶، ص۳۹۴، «سنم».</ref> این نام به استناد [[حدیثی]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} که فرموده: {{متن حدیث|أَنَّ لِكُلِّ شَيْءٍ سَنَاماً وَ سَنَامُ اَلْقُرْآنِ سُورَةُ اَلْبَقَرَةِ }}<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۱۱۱؛ روض الجنان، ج ۱، ص۹۱. </ref> و همچنین [[حدیث]] {{متن قرآن| اَلْبَقَرَةُ سِنَامُ اَلْقُرْآنِ وَ ذِرْوَتُهُ}}<ref>الدر المنثور، ج ۱، ص۵۰. </ref> بر [[سوره بقره]] نهاده شده است. نام دیگری که پشتوانه [[روایی]] دارد «[[فسطاط]] القرآن» است. <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۱۰۷؛ روض‌الجنان، ج ۱، ص۹۲. </ref> فسطاط به معنای «[[خیمه]]» و «سراپرده» است <ref> لغت‌نامه، ج ۱۰، ص۱۵۱۳۱. </ref> و به سبب اشتمال سوره بر [[احکام]] و امثال فراوان بر آن نهاده شده است. <ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۳۹؛ التحریر و التنویر، ج ۱، ص۲۰۱. </ref> برای این سوره اسامی دیگری همچون [[سید القرآن]]، <ref>الکشاف، ج ۱، ص۳۰۳؛ روض الجنان، ج ۱، ص۹۳. </ref> الکرسی، بر اثر در برداشتن [[آیة الکرسی]] <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۱۳۴. </ref> و الزهراء، به دلیل [[روایت]] [[رسول خدا]] {{صل}}: {{متن حدیث|اقْرَءُوا الزَّهْرَاوَيْنِ: الْبَقَرَةَ وَسُورَةَ آلِ عِمْرَانَ}}<ref>جوامع الجامع، ج ۱، ص۱۶۹؛ تسنیم، ج ۲، ص۲۹. </ref> یا به سبب آنکه [[راه هدایت]] را روشن می‌کند <ref>تفسیر بقاعی، ج ۱، ص۲۴. </ref> برشمرده‌اند.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | از [[احادیث]] چنین برمی‌آید که در [[زمان]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نیز این سوره بدین نام خوانده می‌شده است. <ref>معانی الاخبار، ص۵۱. </ref> نام‌های دیگر این سوره ذُروة القرآن و [[سنام]] القرآن و به معنای بلندترین و برجسته‌ترین بخش [[قرآن]] است. <ref> لسان العرب، ج ۶، ص۳۹۴، «سنم».</ref> این نام به استناد [[حدیثی]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} که فرموده: {{متن حدیث|أَنَّ لِكُلِّ شَيْءٍ سَنَاماً وَ سَنَامُ اَلْقُرْآنِ سُورَةُ اَلْبَقَرَةِ }}<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۱۱۱؛ روض الجنان، ج ۱، ص۹۱. </ref> و همچنین [[حدیث]] {{متن قرآن| اَلْبَقَرَةُ سِنَامُ اَلْقُرْآنِ وَ ذِرْوَتُهُ}}<ref>الدر المنثور، ج ۱، ص۵۰. </ref> بر [[سوره بقره]] نهاده شده است. نام دیگری که پشتوانه [[روایی]] دارد «[[فسطاط]] القرآن» است. <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۱۰۷؛ روض‌الجنان، ج ۱، ص۹۲. </ref> فسطاط به معنای «[[خیمه]]» و «سراپرده» است <ref> لغت‌نامه، ج ۱۰، ص۱۵۱۳۱. </ref> و به سبب اشتمال سوره بر [[احکام]] و امثال فراوان بر آن نهاده شده است. <ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۳۹؛ التحریر و التنویر، ج ۱، ص۲۰۱. </ref> برای این سوره اسامی دیگری همچون [[سید القرآن]]، <ref>الکشاف، ج ۱، ص۳۰۳؛ روض الجنان، ج ۱، ص۹۳. </ref> الکرسی، بر اثر در برداشتن [[آیة الکرسی]] <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۱۳۴. </ref> و الزهراء، به دلیل [[روایت]] [[رسول خدا]] {{صل}}: {{متن حدیث|اقْرَءُوا الزَّهْرَاوَيْنِ: الْبَقَرَةَ وَسُورَةَ آلِ عِمْرَانَ}}<ref>جوامع الجامع، ج ۱، ص۱۶۹؛ تسنیم، ج ۲، ص۲۹. </ref> یا به سبب آنکه [[راه هدایت]] را روشن می‌کند <ref>تفسیر بقاعی، ج ۱، ص۲۴. </ref> برشمرده‌اند.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== آیات [[ناسخ و منسوخ]] در سوره بقره == | == آیات [[ناسخ و منسوخ]] در سوره بقره == | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
گفته‌اند: این آیه به دلیل برخی [[روایات]]،<ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۲۹؛ جامع البیان، مج ۲، ج ۲، ص۷۸۵ ـ ۸۸۸. </ref> [[اجماع]] <ref>تفسیر شبر، ص۴۷؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۶۰۲. </ref> یا اتفاق اکثر [[مفسران]] <ref>التفسیر الکبیر، ج ۶، ص۱۶۹؛ التبیان، ج ۲، ص۲۷۸. </ref> با آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> که عده [[وفات]] را ۴ ماه و ۱۰ [[روز]] اعلام می‌کند و [[آیات]] [[ارث]] که برای [[همسر]] متوفا ۴۱ در صورت نداشتن فرزند ۸۱ یا در صورت داشتن فرزند از [[مال]] شوهر را مشخص کرده نسخ شده است. <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۶۰۲؛ المیزان، ج ۲، ص۲۴۷. </ref> | گفته‌اند: این آیه به دلیل برخی [[روایات]]،<ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۲۹؛ جامع البیان، مج ۲، ج ۲، ص۷۸۵ ـ ۸۸۸. </ref> [[اجماع]] <ref>تفسیر شبر، ص۴۷؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۶۰۲. </ref> یا اتفاق اکثر [[مفسران]] <ref>التفسیر الکبیر، ج ۶، ص۱۶۹؛ التبیان، ج ۲، ص۲۷۸. </ref> با آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> که عده [[وفات]] را ۴ ماه و ۱۰ [[روز]] اعلام می‌کند و [[آیات]] [[ارث]] که برای [[همسر]] متوفا ۴۱ در صورت نداشتن فرزند ۸۱ یا در صورت داشتن فرزند از [[مال]] شوهر را مشخص کرده نسخ شده است. <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۶۰۲؛ المیزان، ج ۲، ص۲۴۷. </ref> | ||
جمعی از مفسران مفاد [[آیه امتاع]] را حکمی استحبابی و پابرجا می‌دانند که هیچ‌گونه منافاتی با آیات ارث و عدّه ندارد. روایات مورد استناد مدعیانِ نسخ را نیز به دلیل [[ضعف سند]] و اجماع را بر اثر مدرکی بودن (بدین معنا که اجماع دلیل مستقل نیست، بلکه مستند به همان [[روایات ضعیف]] است) فاقد اعتبار دانسته و ازاین‌رو نسخ آیه را نپذیرفته‌اند <ref>علوم قرآنی، ص۱۹۳. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | جمعی از مفسران مفاد [[آیه امتاع]] را حکمی استحبابی و پابرجا می‌دانند که هیچ‌گونه منافاتی با آیات ارث و عدّه ندارد. روایات مورد استناد مدعیانِ نسخ را نیز به دلیل [[ضعف سند]] و اجماع را بر اثر مدرکی بودن (بدین معنا که اجماع دلیل مستقل نیست، بلکه مستند به همان [[روایات ضعیف]] است) فاقد اعتبار دانسته و ازاین‌رو نسخ آیه را نپذیرفته‌اند <ref>علوم قرآنی، ص۱۹۳. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== آیات مشهور سوره == | == آیات مشهور سوره == | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
# [[لیلة المبیت]] آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> | # [[لیلة المبیت]] آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> | ||
# [[نسخ]] آیه {{متن قرآن|مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«اگر آیه‌ای را نسخ کنیم یا (حکم) آن را واپس افکنیم به از آن یا همگون آن را می‌آوریم؛ آیا ندانسته‌ای که خداوند بر هر کاری تواناست؟» سوره بقره، آیه ۱۰۶.</ref> | # [[نسخ]] آیه {{متن قرآن|مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«اگر آیه‌ای را نسخ کنیم یا (حکم) آن را واپس افکنیم به از آن یا همگون آن را می‌آوریم؛ آیا ندانسته‌ای که خداوند بر هر کاری تواناست؟» سوره بقره، آیه ۱۰۶.</ref> | ||
مشهورترین و با فضیلت‌ترین آیه این [[سوره]] آیه {{متن قرآن|اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ}}<ref>«خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست که او را چرت و خواب فرا نمی‌گیرد، همه آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن اوست، کیست که جز به اذن وی نزد او شفاعت آورد؛ به آشکار و پنهان آنان داناست و آنان بر چیزی از دانش وی جز آنچه او بخواهد چیرگی ندارند؛ اریکه او گستره آسمان‌ها و زمین است و نگاهداشت آنها بر وی دشوار نیست و او فرازمند سترگ است» سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref> است که به «[[آیة الکرسی]]» [[شهرت]] یافته است. [[جامعیت]] آیة الکرسی در بیان [[صفات الهی]] و ترسیم رابطه [[خداوند]] با آفریدگانش به ویژه [[انسان]]، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده است. <ref>دائرة المعارف قرآن، ج ۱، ص۴۲۶. </ref> درباره [[فضیلت]] و [[منزلت]] این آیه از [[پیامبر]] {{صل}} نقل شده که آیة الکرسی [[برترین]] [[آیه قرآن]] <ref>نورالثقلین، ج ۱، ص۲۶. </ref> و در بر دارنده همه خیرهای [[دنیا]] و [[آخرت]] است،<ref>الدرالمنثور، ج ۲، ص۸. </ref> و از گنجینه [[رحمت]] در زیر [[عرش الهی]] نازل و به پیامبر اعطا شده است. <ref>البرهان، ج ۱، ص۵۲۷. </ref> از [[حضرت صادق]] {{ع}} نیز نقل شده که آیة الکرسی قله بلند [[قرآن]] است. <ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۳۶. </ref> از دیگر آیات برجسته و ممتاز [[سوره بقره]] آیات پایانی آن است که در [[روایات]] از آن به گنج عرشی تعبیر شده است<ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص۲۶۳. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | مشهورترین و با فضیلت‌ترین آیه این [[سوره]] آیه {{متن قرآن|اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ}}<ref>«خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست که او را چرت و خواب فرا نمی‌گیرد، همه آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن اوست، کیست که جز به اذن وی نزد او شفاعت آورد؛ به آشکار و پنهان آنان داناست و آنان بر چیزی از دانش وی جز آنچه او بخواهد چیرگی ندارند؛ اریکه او گستره آسمان‌ها و زمین است و نگاهداشت آنها بر وی دشوار نیست و او فرازمند سترگ است» سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref> است که به «[[آیة الکرسی]]» [[شهرت]] یافته است. [[جامعیت]] آیة الکرسی در بیان [[صفات الهی]] و ترسیم رابطه [[خداوند]] با آفریدگانش به ویژه [[انسان]]، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده است. <ref>دائرة المعارف قرآن، ج ۱، ص۴۲۶. </ref> درباره [[فضیلت]] و [[منزلت]] این آیه از [[پیامبر]] {{صل}} نقل شده که آیة الکرسی [[برترین]] [[آیه قرآن]] <ref>نورالثقلین، ج ۱، ص۲۶. </ref> و در بر دارنده همه خیرهای [[دنیا]] و [[آخرت]] است،<ref>الدرالمنثور، ج ۲، ص۸. </ref> و از گنجینه [[رحمت]] در زیر [[عرش الهی]] نازل و به پیامبر اعطا شده است. <ref>البرهان، ج ۱، ص۵۲۷. </ref> از [[حضرت صادق]] {{ع}} نیز نقل شده که آیة الکرسی قله بلند [[قرآن]] است. <ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۳۶. </ref> از دیگر آیات برجسته و ممتاز [[سوره بقره]] آیات پایانی آن است که در [[روایات]] از آن به گنج عرشی تعبیر شده است<ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص۲۶۳. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== فضای [[نزول]] == | == فضای [[نزول]] == | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
# [[منافقان]] که با اسلام [[عناد]] داشتند؛ ولی [[اقتدار]] مسلمانان در مدینه مانع از آن می‌شد که [[شرک]] خود را اظهار کنند و برای [[حفظ]] [[منافع]] خود به ظاهر [[ایمان]] آورده بودند. | # [[منافقان]] که با اسلام [[عناد]] داشتند؛ ولی [[اقتدار]] مسلمانان در مدینه مانع از آن می‌شد که [[شرک]] خود را اظهار کنند و برای [[حفظ]] [[منافع]] خود به ظاهر [[ایمان]] آورده بودند. | ||
هر یک از این گروه‌ها و فعالیت‌های آنها زمینه‌ساز [[نزول]] آیاتی از [[سوره بقره]] شد؛ برای مثال ترکیب خاص [[اجتماعی]] مدینه در مقطع نزول، زمینه‌ساز نزول آیاتی درباره گروه‌های مزبور و اوصاف آنها در [[آیات]] ۳ ـ ۲۰ شد که اوصاف [[پرهیزگاران]]، [[کافران]] و منافقان را بیان می‌کند؛<ref> تسنیم، ج ۲، ص۴۵ ـ ۶۲. </ref> اما چون [[نفاق]] هنوز چندان آشکار نشده بود تنها در چند [[آیه]]، آن هم با تعبیر {{متن قرآن|مِنَ النَّاسِ}} از منافقان یاد شده است. یهودیان نیز چون مهم‌ترین گروه مخالف اسلام و [[نظام اسلامی]] بودند بیش از ۳۱ آیات سوره بقره (آیات ۴۰ ـ ۱۵۲) <ref> تسنیم، ج ۲، ص۵۵. </ref> درباره آنان نازل شده است؛ همچنین فراهم شدن زمینه مناسب برای [[تشریع احکام]] [[فقهی]] بر اثر استقرار نظام اسلامی و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آیات فراوانی درباره [[احکام]] فرعی شد، ازاین‌رو مسائل [[عبادی]]، [[خانوادگی]]، [[اقتصادی]]، اجتماعی و [[کیفری]] فراوانی در این [[سوره]] آمده است. (آیات ۱۶۸ ـ ۲۸۴) در اثنای آیات سوره برخی موضوعات دیگر نیز مطرح شده است که به ظاهر پیوندی با فضای نزول آن ندارد؛ ولی به [[اعتقاد]] [[مفسران]] چنین نیست؛ مثلاً داستان [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} در [[آیات]] ۱۲۴ ـ ۱۴۱ به تعبیر [[علامه طباطبایی]] به منزله مقدمه و زمینه‌ساز آیات [[تغییر قبله]] و آیات [[احکام]] [[حج]] است<ref>المیزان، ج ۱، ص۱۵۱. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | هر یک از این گروه‌ها و فعالیت‌های آنها زمینه‌ساز [[نزول]] آیاتی از [[سوره بقره]] شد؛ برای مثال ترکیب خاص [[اجتماعی]] مدینه در مقطع نزول، زمینه‌ساز نزول آیاتی درباره گروه‌های مزبور و اوصاف آنها در [[آیات]] ۳ ـ ۲۰ شد که اوصاف [[پرهیزگاران]]، [[کافران]] و منافقان را بیان می‌کند؛<ref> تسنیم، ج ۲، ص۴۵ ـ ۶۲. </ref> اما چون [[نفاق]] هنوز چندان آشکار نشده بود تنها در چند [[آیه]]، آن هم با تعبیر {{متن قرآن|مِنَ النَّاسِ}} از منافقان یاد شده است. یهودیان نیز چون مهم‌ترین گروه مخالف اسلام و [[نظام اسلامی]] بودند بیش از ۳۱ آیات سوره بقره (آیات ۴۰ ـ ۱۵۲) <ref> تسنیم، ج ۲، ص۵۵. </ref> درباره آنان نازل شده است؛ همچنین فراهم شدن زمینه مناسب برای [[تشریع احکام]] [[فقهی]] بر اثر استقرار نظام اسلامی و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آیات فراوانی درباره [[احکام]] فرعی شد، ازاین‌رو مسائل [[عبادی]]، [[خانوادگی]]، [[اقتصادی]]، اجتماعی و [[کیفری]] فراوانی در این [[سوره]] آمده است. (آیات ۱۶۸ ـ ۲۸۴) در اثنای آیات سوره برخی موضوعات دیگر نیز مطرح شده است که به ظاهر پیوندی با فضای نزول آن ندارد؛ ولی به [[اعتقاد]] [[مفسران]] چنین نیست؛ مثلاً داستان [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} در [[آیات]] ۱۲۴ ـ ۱۴۱ به تعبیر [[علامه طباطبایی]] به منزله مقدمه و زمینه‌ساز آیات [[تغییر قبله]] و آیات [[احکام]] [[حج]] است<ref>المیزان، ج ۱، ص۱۵۱. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== [[هدف]] [[سوره]] == | == [[هدف]] [[سوره]] == | ||
از آنجا که [[سوره بقره]] به تدریج <ref>نمونه، ج ۱، ص۵۸ و... ؛ فی ظلال القرآن، ج ۱، ص۲۷. </ref> و هر بخش از آیات آن در باره موضوعی نازل شده است شاید به [[سادگی]] نتوان غرض واحدی برای این سوره بزرگ در نظر گرفت، ازاین‌رو درباره غرض سوره بقره دیدگاه‌های متفاوتی اظهار شده است؛ برخی [[مفسران]] آن را فاقد غرض واحد دانسته و برای سوره اغراض متعددی ذکر کرده‌اند. <ref>اهداف کل سوره، ج ۱، ص۲۰. </ref> برخی دیگر هدف سوره را بیان آثار [[ایمان به غیب]] دانسته و دلیل آن را نامگذاری سوره به بقره گفته‌اند؛ زیرا محور اصلی داستان گاو [[بنی اسرائیل]] نیز ایمان به غیب است. <ref>تفسیر بقاعی، ج ۱، ص۲۴. </ref> | از آنجا که [[سوره بقره]] به تدریج <ref>نمونه، ج ۱، ص۵۸ و... ؛ فی ظلال القرآن، ج ۱، ص۲۷. </ref> و هر بخش از آیات آن در باره موضوعی نازل شده است شاید به [[سادگی]] نتوان غرض واحدی برای این سوره بزرگ در نظر گرفت، ازاین‌رو درباره غرض سوره بقره دیدگاه‌های متفاوتی اظهار شده است؛ برخی [[مفسران]] آن را فاقد غرض واحد دانسته و برای سوره اغراض متعددی ذکر کرده‌اند. <ref>اهداف کل سوره، ج ۱، ص۲۰. </ref> برخی دیگر هدف سوره را بیان آثار [[ایمان به غیب]] دانسته و دلیل آن را نامگذاری سوره به بقره گفته‌اند؛ زیرا محور اصلی داستان گاو [[بنی اسرائیل]] نیز ایمان به غیب است. <ref>تفسیر بقاعی، ج ۱، ص۲۴. </ref> | ||
[[علامه طباطبایی]] [[معتقد]] است که این سوره غرض واحدی ندارد؛ اما بیشتر آیات آن درباره این موضوع سخن می‌گوید که لازمه [[بندگی]] [[خداوند]] این است که [[بندگان]] او به آنچه خداوند بر رسولانش نازل کرده است [[ایمان]] بیاورند و بین [[پیامبران الهی]] تفاوتی قائل نشوند، ازاین‌رو بخش عمده‌ای از این سوره درباره [[مذمت]] [[کافران]] و [[منافقان]] و گروهی از [[اهل کتاب]] است که در [[دین خدا]] [[بدعت]] آوردند و در [[ایمان به رسولان]] [[الهی]] تردید کرده، [[تعالیم]] آنها را نادیده گرفتند. پایان سوره نیز به بیان بخشی از [[احکام الهی]] اختصاص دارد. <ref>المیزان، ج ۱، ص۴۳. </ref> بنابر این نظر، محور اصلی سوره بقره [[لزوم]] ایمان به [[تعالیم پیامبران]] است.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | [[علامه طباطبایی]] [[معتقد]] است که این سوره غرض واحدی ندارد؛ اما بیشتر آیات آن درباره این موضوع سخن می‌گوید که لازمه [[بندگی]] [[خداوند]] این است که [[بندگان]] او به آنچه خداوند بر رسولانش نازل کرده است [[ایمان]] بیاورند و بین [[پیامبران الهی]] تفاوتی قائل نشوند، ازاین‌رو بخش عمده‌ای از این سوره درباره [[مذمت]] [[کافران]] و [[منافقان]] و گروهی از [[اهل کتاب]] است که در [[دین خدا]] [[بدعت]] آوردند و در [[ایمان به رسولان]] [[الهی]] تردید کرده، [[تعالیم]] آنها را نادیده گرفتند. پایان سوره نیز به بیان بخشی از [[احکام الهی]] اختصاص دارد. <ref>المیزان، ج ۱، ص۴۳. </ref> بنابر این نظر، محور اصلی سوره بقره [[لزوم]] ایمان به [[تعالیم پیامبران]] است.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== محتوای سوره == | == محتوای سوره == | ||
سوره بقره با تأکید بر اهمیت و نقش ایمان در [[سعادت]] فردی و [[اجتماعی]] [[انسان]]، اعلام می‌دارد که تنها راه سعادت، [[ایمان به خدا]] و [[پایبندی]] به تعالیم انبیاست. این سوره از سه بخش تشکیل شده است: در بخش نخست اهمیت و جایگاه ایمان و [[بندگی خدا]] در [[زندگی]] [[انسان]] بیان می‌گردد. بخش دوم به سرگذشت [[قوم بنی اسرائیل]] اختصاص دارد و در آن پیامدهای ذلت‌بار [[مخالفت]] این [[قوم]] با [[خدا]] و [[پیامبران]] بیان شده و تلاش‌های آنها در [[شکست]] دادن [[پیامبر اسلام]] خنثا می‌گردد. سومین بخش [[سوره]] نیز به معرفی [[دین توحیدی]] [[اسلام]] می‌پردازد و بسیاری از [[احکام]] و مقررات [[دینی]] را همراه با [[معارف اعتقادی]] و [[اخلاقی]] اسلام بیان می‌کند. تفصیل بخش‌های سه‌گانه بدین قرار است<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | سوره بقره با تأکید بر اهمیت و نقش ایمان در [[سعادت]] فردی و [[اجتماعی]] [[انسان]]، اعلام می‌دارد که تنها راه سعادت، [[ایمان به خدا]] و [[پایبندی]] به تعالیم انبیاست. این سوره از سه بخش تشکیل شده است: در بخش نخست اهمیت و جایگاه ایمان و [[بندگی خدا]] در [[زندگی]] [[انسان]] بیان می‌گردد. بخش دوم به سرگذشت [[قوم بنی اسرائیل]] اختصاص دارد و در آن پیامدهای ذلت‌بار [[مخالفت]] این [[قوم]] با [[خدا]] و [[پیامبران]] بیان شده و تلاش‌های آنها در [[شکست]] دادن [[پیامبر اسلام]] خنثا می‌گردد. سومین بخش [[سوره]] نیز به معرفی [[دین توحیدی]] [[اسلام]] می‌پردازد و بسیاری از [[احکام]] و مقررات [[دینی]] را همراه با [[معارف اعتقادی]] و [[اخلاقی]] اسلام بیان می‌کند. تفصیل بخش‌های سه‌گانه بدین قرار است<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>: | ||
=== اهمیت و جایگاه [[ایمان]] در زندگی انسان === | === اهمیت و جایگاه [[ایمان]] در زندگی انسان === | ||
۳۹ [[آیه]] نخست این سوره اهمیت و جایگاه [[ایمان به خدا]] وبندگی او را در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]] بیان می‌کند. در این بخش مباحث زیر مطرح می‌شود: | ۳۹ [[آیه]] نخست این سوره اهمیت و جایگاه [[ایمان به خدا]] وبندگی او را در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]] بیان می‌کند. در این بخش مباحث زیر مطرح می‌شود: | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
# [[اسمای حسنای الهی]] است.<ref>اطیب البیان، ج ۱، ص۵۰۵. </ref> | # [[اسمای حسنای الهی]] است.<ref>اطیب البیان، ج ۱، ص۵۰۵. </ref> | ||
# اسمای [[امامان معصوم]] است.<ref>آلاءالرحمن، ج ۱، ص۸۴. </ref> | # اسمای [[امامان معصوم]] است.<ref>آلاءالرحمن، ج ۱، ص۸۴. </ref> | ||
# اسمای [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] است<ref>الفرقان، ج۱، ص۲۸۹. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | # اسمای [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] است<ref>الفرقان، ج۱، ص۲۸۹. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
=== [[یهودیان]] [[مدینه]]، مهم‌ترین مانع [[ایمان]] === | === [[یهودیان]] [[مدینه]]، مهم‌ترین مانع [[ایمان]] === | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
در این آیات پس از طرح هرایراد با دقت ابعاد آن بررسی و پاسخ داده شده است. در آیات آغازین این قسمت به یهودیان [[مدینه]] یادآور می‌شود که شما همان کسانی هستید که بی‌صبرانه در [[انتظار]] [[بعثت پیامبر]] بودید تا با [[یاری]] او بر اعراب [[کافر]] [[پیروز]] شوید؛ اما اکنون که هنگام [[یاری رساندن]] و [[ایمان آوردن]] به اوست با اینکه کاملاً وی را می‌شناسید و همه ویژگی‌های او را با آنچه در [[تورات]] آمده بود هماهنگ می‌یابید، صرفاً به سبب آنکه وی از [[بنی‌اسرائیل]] نیست <ref>نمونه، ج ۱، ص۳۴۵. </ref> به [[مخالفت]] با او پرداخته، او را [[انکار]] می‌کنید {{متن قرآن|الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}}<ref>«کسانی که به آنان کتاب (آسمانی) داده‌ایم او را می‌شناسند همان‌گونه که فرزندانشان را می‌شناسند؛ و به راستی دسته‌ای از آنان حق را دانسته پنهان می‌دارند» سوره بقره، آیه ۱۴۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ}}<ref>«و چون کتابی از سوی خداوند نزدشان آمد که آنچه را با خود داشتند، راست می‌شمرد؛ با آنکه پیش‌تر، (به مژده آمدن آن) در برابر کافران یاری می‌خواستند؛ همین که آنچه می‌شناختند نزدشان رسید، بدان کفر ورزیدند پس لعنت خداوند بر کافران باد» سوره بقره، آیه ۸۹.</ref>، {{متن قرآن|بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«خود را به بد چیزی فروختند که به آنچه خداوند فرو فرستاده است، از سر افزونجویی کفر می‌ورزند (و می‌گویند:) چرا خداوند برای برخی از بندگانش که بخواهد، از بخشش خویش، فرو می‌فرستد! و سزاوار خشمی از پی خشمی گشتند و برای کافران، عذابی خواری آور، خواهد بود» سوره بقره، آیه ۹۰.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۱۰ ـ ۳۱۱. </ref>، بنابراین شما هیچ دلیل قانع کننده‌ای برای مخالفت با او ندارید، آنگاه سخنان [[کفرآمیز]] و بهانه‌های بی‌پایه آنان را یکایک بیان می‌کند؛ از جمله اینکه می‌گفتند: مافقط به آنچه بر بنی‌اسرائیل نازل شده است [[ایمان]] می‌آوریم {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و چون به آنان گفته شود به آنچه خداوند (بر پیامبر اسلام) فرو فرستاده است؛ ایمان آورید؛ می‌گویند: ما به آنچه بر (پیامبر) خودمان فرو فرستاده شده است ایمان می‌آوریم؛ و جز آن را انکار می‌کنند با آنکه آن (قرآن)، راستین است و کتابی را که آنان دارند، راست می‌شمارد؛ (نیز) بگو، اگر ایمان دارید، چرا از این پیش، پیامبران خداوند را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۹۱.</ref> یا می‌گفتند: ما با [[جبرئیل]] که آورنده [[وحی]] بر پیامبر اسلام است دشمنیم؛ زیرا او همواره [[دستورات]] دشوار همچون [[جنگ]] و [[جهاد]] را برای بنی‌اسرائیل می‌آورد {{متن قرآن|قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است» سوره بقره، آیه ۹۷.</ref>، {{متن قرآن|مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ}}<ref>«آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است» سوره بقره، آیه ۹۸.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶. </ref> یا [[نسخ]] شدن برخی [[احکام دین]] [[یهود]] توسط [[پیامبر]] را نشانه غیر خدایی بودن [[آیین اسلام]] می‌دانستند. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۴۷. </ref> برخی از آنها تقاضاهای نامعقولی همچون [[رؤیت خدا]] را از پیامبر داشتند و [[مسلمانان]] را نیز تحریک می‌کردند که این خواسته را تکرار کنند و در صورت اظهار عجزِ [[پیامبر]] از او روی برتابند. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۵۱ ـ ۳۵۲. </ref> | در این آیات پس از طرح هرایراد با دقت ابعاد آن بررسی و پاسخ داده شده است. در آیات آغازین این قسمت به یهودیان [[مدینه]] یادآور می‌شود که شما همان کسانی هستید که بی‌صبرانه در [[انتظار]] [[بعثت پیامبر]] بودید تا با [[یاری]] او بر اعراب [[کافر]] [[پیروز]] شوید؛ اما اکنون که هنگام [[یاری رساندن]] و [[ایمان آوردن]] به اوست با اینکه کاملاً وی را می‌شناسید و همه ویژگی‌های او را با آنچه در [[تورات]] آمده بود هماهنگ می‌یابید، صرفاً به سبب آنکه وی از [[بنی‌اسرائیل]] نیست <ref>نمونه، ج ۱، ص۳۴۵. </ref> به [[مخالفت]] با او پرداخته، او را [[انکار]] می‌کنید {{متن قرآن|الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}}<ref>«کسانی که به آنان کتاب (آسمانی) داده‌ایم او را می‌شناسند همان‌گونه که فرزندانشان را می‌شناسند؛ و به راستی دسته‌ای از آنان حق را دانسته پنهان می‌دارند» سوره بقره، آیه ۱۴۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ}}<ref>«و چون کتابی از سوی خداوند نزدشان آمد که آنچه را با خود داشتند، راست می‌شمرد؛ با آنکه پیش‌تر، (به مژده آمدن آن) در برابر کافران یاری می‌خواستند؛ همین که آنچه می‌شناختند نزدشان رسید، بدان کفر ورزیدند پس لعنت خداوند بر کافران باد» سوره بقره، آیه ۸۹.</ref>، {{متن قرآن|بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«خود را به بد چیزی فروختند که به آنچه خداوند فرو فرستاده است، از سر افزونجویی کفر می‌ورزند (و می‌گویند:) چرا خداوند برای برخی از بندگانش که بخواهد، از بخشش خویش، فرو می‌فرستد! و سزاوار خشمی از پی خشمی گشتند و برای کافران، عذابی خواری آور، خواهد بود» سوره بقره، آیه ۹۰.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۱۰ ـ ۳۱۱. </ref>، بنابراین شما هیچ دلیل قانع کننده‌ای برای مخالفت با او ندارید، آنگاه سخنان [[کفرآمیز]] و بهانه‌های بی‌پایه آنان را یکایک بیان می‌کند؛ از جمله اینکه می‌گفتند: مافقط به آنچه بر بنی‌اسرائیل نازل شده است [[ایمان]] می‌آوریم {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و چون به آنان گفته شود به آنچه خداوند (بر پیامبر اسلام) فرو فرستاده است؛ ایمان آورید؛ می‌گویند: ما به آنچه بر (پیامبر) خودمان فرو فرستاده شده است ایمان می‌آوریم؛ و جز آن را انکار می‌کنند با آنکه آن (قرآن)، راستین است و کتابی را که آنان دارند، راست می‌شمارد؛ (نیز) بگو، اگر ایمان دارید، چرا از این پیش، پیامبران خداوند را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۹۱.</ref> یا می‌گفتند: ما با [[جبرئیل]] که آورنده [[وحی]] بر پیامبر اسلام است دشمنیم؛ زیرا او همواره [[دستورات]] دشوار همچون [[جنگ]] و [[جهاد]] را برای بنی‌اسرائیل می‌آورد {{متن قرآن|قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است» سوره بقره، آیه ۹۷.</ref>، {{متن قرآن|مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ}}<ref>«آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است» سوره بقره، آیه ۹۸.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶. </ref> یا [[نسخ]] شدن برخی [[احکام دین]] [[یهود]] توسط [[پیامبر]] را نشانه غیر خدایی بودن [[آیین اسلام]] می‌دانستند. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۴۷. </ref> برخی از آنها تقاضاهای نامعقولی همچون [[رؤیت خدا]] را از پیامبر داشتند و [[مسلمانان]] را نیز تحریک می‌کردند که این خواسته را تکرار کنند و در صورت اظهار عجزِ [[پیامبر]] از او روی برتابند. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۵۱ ـ ۳۵۲. </ref> | ||
در ادامه از قول [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] نقل می‌کند که هر یک از آنان تنها خود را [[شایسته]] ورود به [[بهشت]] معرفی می‌کردند {{متن قرآن|وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«و گفتند هرگز کسی جز یهودی و مسیحی به بهشت در نمی‌آید، این آرزوی آنهاست، بگو: اگر راست می‌گویید هر برهانی دارید بیاورید» سوره بقره، آیه ۱۱۱.</ref> و {{متن قرآن|بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آری، آن کسان که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهند در حالی که نکوکار باشند، بی‌گمان پاداش آنان نزد پروردگارشان است. و بیمی نخواهند داشت و اندوهگین نمی‌شوند» سوره بقره، آیه ۱۱۲.</ref> و به این ادعای بی‌اساس نیز پاسخ می‌دهد. بهانه دیگر یهودیان این بود که به [[پیروی]] از [[مشرکان]] [[ناآگاه]] <ref>المیزان، ج۱، ص۲۶۳. </ref> می‌گفتند: چرا [[خدا]] به طور مستقیم با ما سخن نمی‌گوید یا [[آیه]] و معجزه‌ای بر خود ما نازل نمی‌شود؟ {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينَا آيَةٌ كَذَلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و نادانان گفتند: چرا خداوند با ما سخن نمی‌گوید یا برای ما نشانه ای نمی‌آید؟ کسانی که پیش از اینان بودند نیز همانند گفتار آنان را گفتند، دل‌هاشان همگون است؛ ما نشانه‌های (خود) را برای گروهی که یقین دارند روشن گردانده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۱۸.</ref> یا آنان و مسیحیان هر یک از مسلمانان را به [[دین]] خود [[دعوت]] می‌کردند {{متن قرآن|وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.</ref>، چنان که ابراهیم {{ع}} و پیامبرانی که از [[نسل]] او بودند همگی [[یهودی]] یا [[نصرانی]] بودند. {{متن قرآن|أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ كَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«یا می‌گویید که ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط، یهودی یا مسیحی بودند؛ بگو: شما داناترید یا خداوند؟ و کیست ستمکارتر از کسی که گواهی‌یی را که از خداوند نزد اوست پنهان می‌دارد؟ و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۰.</ref> [[خداوند]] به آنان پاسخ می‌دهد که [[هدایت]] [[واقعی]] در پیروی از [[آیین]] ابراهیم {{ع}} است؛ نه [[کیش]] [[یهود]] و [[نصارا]]. {{متن قرآن|وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.</ref> این پاسخ پس از آن است که در آیات {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ وَمَن يَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلاَّ مَن سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِي قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ }}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود:پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد. و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار، پاکیزه بدارید. و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! اینجا را شهری امن کن و از اهل آن هر کس را که به خداوند و روز واپسین ایمان دارد، از میوه‌ها روزی رسان؛ (خداوند) فرمود: آن را که کفر ورزد، اندکی برخورداری خواهم داد سپس او را به (چشیدن) عذاب دوزخ ناگزیر خواهم کرد و این پایانه، بد است. و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را فرا می‌بردند (گفتند):پروردگارا! از ما بپذیر، بی‌گمان تویی که شنوای دانایی. پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی. پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای. و چه کس جز آنکه سبک مغز است از آیین ابراهیم روی می‌گرداند؟ در حالی که ما او را در این جهان برگزیده‌ایم و بی‌گمان او در جهان واپسین از شایستگان است. آنگاه که پروردگارش بدو فرمود: فرمانبردار باش، او گفت: فرمانبردار پروردگار جهانیانم. و ابراهیم آن را به پسران خود سفارش کرد و یعقوب نیز: که ای فرزندان من! خداوند برای شما این دین را برگزیده است پس، جز در فرمانبرداری (از او) از این جهان نروید. مگر هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید گواه بودید، آنگاه که از پسران خود پرسید: پس از من چه می‌پرستید؟ گفتند: خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را می‌پرستیم که خدایی یگانه است و ما فرمانبردار اوییم. آن، امّتی بود که از میان برخاست؛ آنان راست آنچه کرده‌اند و شما راست آنچه کرده‌اید و بر آنچه آنان می‌کرده‌اند از شما پرسشی نخواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۲۴-۱۳۴.</ref> به تفصیل [[شخصیت]] [[حضرت ابراهیم]] و آیین او معرفی و اعلام شده است که جز [[سفیهان]] کسی از آیین و روش ابراهیم {{ع}} روی برنمی‌گرداند {{متن قرآن|وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و چه کس جز آنکه سبک مغز است از آیین ابراهیم روی می‌گرداند؟ در حالی که ما او را در این جهان برگزیده‌ایم و بی‌گمان او در جهان واپسین از شایستگان است» سوره بقره، آیه ۱۳۰.</ref> و این همان آیینی است که [[یعقوب]] {{ع}} ـ که [[بنی‌اسراییل]] همگی از نسل او هستند ـ به آن سفارش کرده بود. {{متن قرآن|وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ}}<ref>«و ابراهیم آن را به پسران خود سفارش کرد و یعقوب نیز: که ای فرزندان من! خداوند برای شما این دین را برگزیده است پس، جز در فرمانبرداری (از او) از این جهان نروید» سوره بقره، آیه ۱۳۲.</ref> بهانه و اشکال دیگری که یهودیان بر پیامبر و مسلمانان داشتند در باره [[تغییر قبله]] بود. یهودیان که بارها مسلمانان را به سبب نداشتن [[قبله]] مستقل مورد [[طعن]] و [[سرزنش]] قرار داده بودند <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۴۱۲. </ref> با تغییر قبله بهانه دیگری را مطرح کردند و گروهی از یهودیان سبک مغز می‌گفتند: چرا مسلمانان از [[بیت المقدس]] که مورد توجه همه [[انبیای گذشته]] و تاکنون نیز قبله آنها بوده، به سوی [[کعبه]] بازگشتند؟! {{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.</ref> پاسخ این سوال نیز در [[آیات]] {{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُواْ عَلَيْهَا قُل لِّلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَّا تَبِعُواْ قِبْلَتَكَ وَمَا أَنتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُم بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم مِّن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذَاً لَّمِنَ الظَّالِمِينَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِّنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلاَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنْهُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد. و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده. گرداندن رویت را به آسمان، می‌بینیم پس رویت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست. و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی. کسانی که به آنان کتاب (آسمانی) داده‌ایم او را می‌شناسند همان‌گونه که فرزندانشان را می‌شناسند؛ و به راستی دسته‌ای از آنان حق را دانسته پنهان می‌دارند. حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش! و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست. و از هرجا بیرون رفتی رویت را به سوی مسجد الحرام بگردان و بی‌گمان این (فرمان) از سوی پروردگارت، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست. و از هرجا بیرون رفتی رویت را به سوی مسجد الحرام بگردان و هرجا که باشید رویتان را به سوی آن بگردانید تا مردم را بر شما حجّتی نباشد مگر (از سوی) کسانی از ایشان که ستم می‌ورزند پس، از آنان مهراسید و از من بهراسید و (چنین فرمان دادم) تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید» سوره بقره، آیه ۱۴۲-۱۵۰.</ref> داده شده است و ضمن آن به [[حکمت]] [[تغییر قبله]] و [[وظایف مسلمانان]] پس از تغییر قبله همچون [[جهاد]] و [[صبر]] بر [[مصائب]] اشاره شده است. <ref>المیزان، ج ۱، ص۳۴۳. </ref> پس از پاسخ به همه [[شبهات]] و بهانه‌های [[یهود]] آیات پایانی این بخش آخرین [[هشدارها]] را به [[یهودیان]] و [[پیشوایان]] گمراهشان می‌دهد و از آنان می‌خواهد از [[کتمان]] [[حقایق]] بپرهیزند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ}}<ref>«خداوند و لعنت‌کنندگان، کسانی را لعنت می‌کنند که برهان‌ها و رهنمودی را که فرو فرستادیم، پس از آنکه در کتاب (تورات) برای مردم روشن کردیم، پنهان می‌دارند» سوره بقره، آیه ۱۵۹.</ref>؛ زیرا کسانی که آنچه را [[خدا]] نازل کرده است کتمان می‌کنند به [[عذاب]] دردناکی دچار خواهند شد. {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان آنان که از کتاب (آسمانی) آنچه را خداوند فرو فرستاده است پنهان می‌دارند و (آن را) به بهای اندک می‌فروشند جز آتش در اندرون خود نمی‌انبارند و روز رستخیز خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و آنها را پاکیزه نمی‌گرداند و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۷۴.</ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | در ادامه از قول [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] نقل می‌کند که هر یک از آنان تنها خود را [[شایسته]] ورود به [[بهشت]] معرفی می‌کردند {{متن قرآن|وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«و گفتند هرگز کسی جز یهودی و مسیحی به بهشت در نمی‌آید، این آرزوی آنهاست، بگو: اگر راست می‌گویید هر برهانی دارید بیاورید» سوره بقره، آیه ۱۱۱.</ref> و {{متن قرآن|بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آری، آن کسان که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهند در حالی که نکوکار باشند، بی‌گمان پاداش آنان نزد پروردگارشان است. و بیمی نخواهند داشت و اندوهگین نمی‌شوند» سوره بقره، آیه ۱۱۲.</ref> و به این ادعای بی‌اساس نیز پاسخ می‌دهد. بهانه دیگر یهودیان این بود که به [[پیروی]] از [[مشرکان]] [[ناآگاه]] <ref>المیزان، ج۱، ص۲۶۳. </ref> می‌گفتند: چرا [[خدا]] به طور مستقیم با ما سخن نمی‌گوید یا [[آیه]] و معجزه‌ای بر خود ما نازل نمی‌شود؟ {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينَا آيَةٌ كَذَلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و نادانان گفتند: چرا خداوند با ما سخن نمی‌گوید یا برای ما نشانه ای نمی‌آید؟ کسانی که پیش از اینان بودند نیز همانند گفتار آنان را گفتند، دل‌هاشان همگون است؛ ما نشانه‌های (خود) را برای گروهی که یقین دارند روشن گردانده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۱۸.</ref> یا آنان و مسیحیان هر یک از مسلمانان را به [[دین]] خود [[دعوت]] می‌کردند {{متن قرآن|وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.</ref>، چنان که ابراهیم {{ع}} و پیامبرانی که از [[نسل]] او بودند همگی [[یهودی]] یا [[نصرانی]] بودند. {{متن قرآن|أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ كَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«یا می‌گویید که ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط، یهودی یا مسیحی بودند؛ بگو: شما داناترید یا خداوند؟ و کیست ستمکارتر از کسی که گواهی‌یی را که از خداوند نزد اوست پنهان می‌دارد؟ و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۰.</ref> [[خداوند]] به آنان پاسخ می‌دهد که [[هدایت]] [[واقعی]] در پیروی از [[آیین]] ابراهیم {{ع}} است؛ نه [[کیش]] [[یهود]] و [[نصارا]]. {{متن قرآن|وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.</ref> این پاسخ پس از آن است که در آیات {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ وَمَن يَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلاَّ مَن سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِي قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ }}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود:پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد. و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار، پاکیزه بدارید. و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! اینجا را شهری امن کن و از اهل آن هر کس را که به خداوند و روز واپسین ایمان دارد، از میوه‌ها روزی رسان؛ (خداوند) فرمود: آن را که کفر ورزد، اندکی برخورداری خواهم داد سپس او را به (چشیدن) عذاب دوزخ ناگزیر خواهم کرد و این پایانه، بد است. و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را فرا می‌بردند (گفتند):پروردگارا! از ما بپذیر، بی‌گمان تویی که شنوای دانایی. پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی. پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای. و چه کس جز آنکه سبک مغز است از آیین ابراهیم روی می‌گرداند؟ در حالی که ما او را در این جهان برگزیده‌ایم و بی‌گمان او در جهان واپسین از شایستگان است. آنگاه که پروردگارش بدو فرمود: فرمانبردار باش، او گفت: فرمانبردار پروردگار جهانیانم. و ابراهیم آن را به پسران خود سفارش کرد و یعقوب نیز: که ای فرزندان من! خداوند برای شما این دین را برگزیده است پس، جز در فرمانبرداری (از او) از این جهان نروید. مگر هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید گواه بودید، آنگاه که از پسران خود پرسید: پس از من چه می‌پرستید؟ گفتند: خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را می‌پرستیم که خدایی یگانه است و ما فرمانبردار اوییم. آن، امّتی بود که از میان برخاست؛ آنان راست آنچه کرده‌اند و شما راست آنچه کرده‌اید و بر آنچه آنان می‌کرده‌اند از شما پرسشی نخواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۲۴-۱۳۴.</ref> به تفصیل [[شخصیت]] [[حضرت ابراهیم]] و آیین او معرفی و اعلام شده است که جز [[سفیهان]] کسی از آیین و روش ابراهیم {{ع}} روی برنمی‌گرداند {{متن قرآن|وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و چه کس جز آنکه سبک مغز است از آیین ابراهیم روی می‌گرداند؟ در حالی که ما او را در این جهان برگزیده‌ایم و بی‌گمان او در جهان واپسین از شایستگان است» سوره بقره، آیه ۱۳۰.</ref> و این همان آیینی است که [[یعقوب]] {{ع}} ـ که [[بنی‌اسراییل]] همگی از نسل او هستند ـ به آن سفارش کرده بود. {{متن قرآن|وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ}}<ref>«و ابراهیم آن را به پسران خود سفارش کرد و یعقوب نیز: که ای فرزندان من! خداوند برای شما این دین را برگزیده است پس، جز در فرمانبرداری (از او) از این جهان نروید» سوره بقره، آیه ۱۳۲.</ref> بهانه و اشکال دیگری که یهودیان بر پیامبر و مسلمانان داشتند در باره [[تغییر قبله]] بود. یهودیان که بارها مسلمانان را به سبب نداشتن [[قبله]] مستقل مورد [[طعن]] و [[سرزنش]] قرار داده بودند <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۴۱۲. </ref> با تغییر قبله بهانه دیگری را مطرح کردند و گروهی از یهودیان سبک مغز می‌گفتند: چرا مسلمانان از [[بیت المقدس]] که مورد توجه همه [[انبیای گذشته]] و تاکنون نیز قبله آنها بوده، به سوی [[کعبه]] بازگشتند؟! {{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.</ref> پاسخ این سوال نیز در [[آیات]] {{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُواْ عَلَيْهَا قُل لِّلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَّا تَبِعُواْ قِبْلَتَكَ وَمَا أَنتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُم بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم مِّن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذَاً لَّمِنَ الظَّالِمِينَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِّنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلاَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنْهُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد. و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده. گرداندن رویت را به آسمان، می‌بینیم پس رویت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست. و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی. کسانی که به آنان کتاب (آسمانی) داده‌ایم او را می‌شناسند همان‌گونه که فرزندانشان را می‌شناسند؛ و به راستی دسته‌ای از آنان حق را دانسته پنهان می‌دارند. حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش! و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست. و از هرجا بیرون رفتی رویت را به سوی مسجد الحرام بگردان و بی‌گمان این (فرمان) از سوی پروردگارت، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست. و از هرجا بیرون رفتی رویت را به سوی مسجد الحرام بگردان و هرجا که باشید رویتان را به سوی آن بگردانید تا مردم را بر شما حجّتی نباشد مگر (از سوی) کسانی از ایشان که ستم می‌ورزند پس، از آنان مهراسید و از من بهراسید و (چنین فرمان دادم) تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید» سوره بقره، آیه ۱۴۲-۱۵۰.</ref> داده شده است و ضمن آن به [[حکمت]] [[تغییر قبله]] و [[وظایف مسلمانان]] پس از تغییر قبله همچون [[جهاد]] و [[صبر]] بر [[مصائب]] اشاره شده است. <ref>المیزان، ج ۱، ص۳۴۳. </ref> پس از پاسخ به همه [[شبهات]] و بهانه‌های [[یهود]] آیات پایانی این بخش آخرین [[هشدارها]] را به [[یهودیان]] و [[پیشوایان]] گمراهشان می‌دهد و از آنان می‌خواهد از [[کتمان]] [[حقایق]] بپرهیزند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ}}<ref>«خداوند و لعنت‌کنندگان، کسانی را لعنت می‌کنند که برهان‌ها و رهنمودی را که فرو فرستادیم، پس از آنکه در کتاب (تورات) برای مردم روشن کردیم، پنهان می‌دارند» سوره بقره، آیه ۱۵۹.</ref>؛ زیرا کسانی که آنچه را [[خدا]] نازل کرده است کتمان می‌کنند به [[عذاب]] دردناکی دچار خواهند شد. {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان آنان که از کتاب (آسمانی) آنچه را خداوند فرو فرستاده است پنهان می‌دارند و (آن را) به بهای اندک می‌فروشند جز آتش در اندرون خود نمی‌انبارند و روز رستخیز خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و آنها را پاکیزه نمی‌گرداند و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۷۴.</ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
=== [[اصول عقاید]] و مقررات [[دین اسلام]] === | === [[اصول عقاید]] و مقررات [[دین اسلام]] === | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۲۹: | ||
در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۸۲.</ref> که طولانی‌ترین [[آیه قرآن]] است<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۶۸۱؛ الاتقان، ج ۱، ص۳۵۷. </ref> ۱۹ دستور مهم درباره [[داد و ستد]] مالی بیان شده است. <ref>نمونه، ج ۲، ص۳۸۲. </ref> | در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۸۲.</ref> که طولانی‌ترین [[آیه قرآن]] است<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۶۸۱؛ الاتقان، ج ۱، ص۳۵۷. </ref> ۱۹ دستور مهم درباره [[داد و ستد]] مالی بیان شده است. <ref>نمونه، ج ۲، ص۳۸۲. </ref> | ||
دو آیه پایانی [[سوره بقره]] با بیان ویژگی‌های [[مؤمنان]] [[واقعی]] به منزله جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مجموع [[تعالیم]] این [[سوره]] است. آنچه از ویژگی‌های [[مؤمنان]] در این [[آیات]] به میان آمده است با [[هدف]] و جهت‌گیری اصلی [[سوره بقره]] کاملاً هماهنگ است؛ زیرا در این [[سوره]] بارها از [[اقوام]] و افرادی یاد شده که تنها به بخشی از [[دستورات]] [[انبیا]] [[ایمان]] می‌آوردند و هر گاه در عمل به [[تکالیف دینی]] [[زحمت]] و مشقتی می‌دیدند آنها را [[تغییر]] داده، [[دین خدا]] را [[تحریف]] می‌کردند؛ اما مؤمنان [[واقعی]] بر خلاف آنها [[رفتار]] می‌کنند؛ آنان به همه آنچه که [[خداوند]] بر [[پیامبران]] نازل کرده است ایمان دارند و در این جهت تفاوتی بین پیامبران قائل نیستند. {{متن قرآن|آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ}}<ref>«این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست» سوره بقره، آیه ۲۸۵.</ref> آنان تلاش خود را برای انجام [[تکالیف الهی]] به کار می‌برند و در مواردی که بر اثر [[خطا]] و [[نسیان]] و [[ناتوانی]]، از انجام [[تکالیف]] باز می‌مانند از خداوند [[طلب]] [[عفو]] و [[بخشش]] می‌کنند {{متن قرآن|لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ}}<ref>«خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۶.</ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | دو آیه پایانی [[سوره بقره]] با بیان ویژگی‌های [[مؤمنان]] [[واقعی]] به منزله جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مجموع [[تعالیم]] این [[سوره]] است. آنچه از ویژگی‌های [[مؤمنان]] در این [[آیات]] به میان آمده است با [[هدف]] و جهت‌گیری اصلی [[سوره بقره]] کاملاً هماهنگ است؛ زیرا در این [[سوره]] بارها از [[اقوام]] و افرادی یاد شده که تنها به بخشی از [[دستورات]] [[انبیا]] [[ایمان]] می‌آوردند و هر گاه در عمل به [[تکالیف دینی]] [[زحمت]] و مشقتی می‌دیدند آنها را [[تغییر]] داده، [[دین خدا]] را [[تحریف]] می‌کردند؛ اما مؤمنان [[واقعی]] بر خلاف آنها [[رفتار]] می‌کنند؛ آنان به همه آنچه که [[خداوند]] بر [[پیامبران]] نازل کرده است ایمان دارند و در این جهت تفاوتی بین پیامبران قائل نیستند. {{متن قرآن|آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ}}<ref>«این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست» سوره بقره، آیه ۲۸۵.</ref> آنان تلاش خود را برای انجام [[تکالیف الهی]] به کار می‌برند و در مواردی که بر اثر [[خطا]] و [[نسیان]] و [[ناتوانی]]، از انجام [[تکالیف]] باز می‌مانند از خداوند [[طلب]] [[عفو]] و [[بخشش]] می‌کنند {{متن قرآن|لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ}}<ref>«خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۶.</ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== [[فضیلت]] و [[عظمت]] سوره == | == [[فضیلت]] و [[عظمت]] سوره == | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۴۲: | ||
در برخی [[روایات]] آمده است که تهی‌ترین [[خانه‌ها]] از خیر، خانه‌ای است که در آن [[سوره بقره]] [[تلاوت]] نشود. <ref>روض الجنان، ج ۱، ص۳۷. </ref> در برخی روایات به [[تلاوت آیات]] خاصی از این [[سوره]]، مانند ۴ [[آیه]] نخست، [[آیة الکرسی]] و سه آیه پایانی آن [[ترغیب]] شده است. <ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص۲۶۵؛ نورالثقلین، ج ۱، ص۲۶. </ref> | در برخی [[روایات]] آمده است که تهی‌ترین [[خانه‌ها]] از خیر، خانه‌ای است که در آن [[سوره بقره]] [[تلاوت]] نشود. <ref>روض الجنان، ج ۱، ص۳۷. </ref> در برخی روایات به [[تلاوت آیات]] خاصی از این [[سوره]]، مانند ۴ [[آیه]] نخست، [[آیة الکرسی]] و سه آیه پایانی آن [[ترغیب]] شده است. <ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص۲۶۵؛ نورالثقلین، ج ۱، ص۲۶. </ref> | ||
در [[جوامع روایی]]، [[احادیث]] فراوانی درباره تأثیر تلاوت سوره بقره و نیز خصوص آیة الکرسی در درمان بیماریهای جسمی، [[فقرزدایی]] و تأمین نیازهای [[دنیوی]] نقل شده است؛<ref>بحار الانوار، ج ۸۹، ص۲۶۲ به بعد. </ref> اما باید توجه داشت که تبیین این گونه فواید و آثار در روایات [[معصومان]] {{عم}} برای [[مؤمنان]] متوسط است و این گونه احادیث هرگز در صدد [[حصر]] رسالتِ اصلی و اساسی [[قرآن]] نیست<ref>تسنیم، ج ۲، ص۳۵. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم | در [[جوامع روایی]]، [[احادیث]] فراوانی درباره تأثیر تلاوت سوره بقره و نیز خصوص آیة الکرسی در درمان بیماریهای جسمی، [[فقرزدایی]] و تأمین نیازهای [[دنیوی]] نقل شده است؛<ref>بحار الانوار، ج ۸۹، ص۲۶۲ به بعد. </ref> اما باید توجه داشت که تبیین این گونه فواید و آثار در روایات [[معصومان]] {{عم}} برای [[مؤمنان]] متوسط است و این گونه احادیث هرگز در صدد [[حصر]] رسالتِ اصلی و اساسی [[قرآن]] نیست<ref>تسنیم، ج ۲، ص۳۵. </ref>.<ref>[[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref> | ||
== سوره بقره در دانشنامه معاصر قرآن کریم == | == سوره بقره در دانشنامه معاصر قرآن کریم == | ||
| خط ۲۵۹: | خط ۲۵۹: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده: | # [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[محمد خامه‌گر|خامه‌گر، محمد]]، [[سوره بقره - خامه‌گر (مقاله)| مقاله «سوره بقره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵''']] | ||
# [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[سوره بقره - محققیان (مقاله)|مقاله «سوره بقره»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | # [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[سوره بقره - محققیان (مقاله)|مقاله «سوره بقره»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||