تنور در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تنور در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۷

۱۷٬۳۲۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۶ آوریل ۲۰۲۴

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۵٬۰۴۳

ویرایش

@@ خط ۱۹: / خط ۱۹: @@
 [[عیاشی]] در تفسیر خود چند [[حدیث]] آورده که تنور معهود در [[مسجد کوفه]] بود و آب در بدو [[طوفان]] از آن فوران کرد. در کافی نیز چنین نقل شده است<ref>اطلاعات قرآنی، ص۱۹۵.</ref> [[عبدالله بن عباس]] گوید: این، تنور از [[سرزمین]] [[هند]] بود. [[مجاهد]] و [[شعیب]] گویند: تنور در سرزمین [[کوفه]] بود<ref>کامل ابن اثیر، ص۷۵.</ref>." برخی [[پژوهشگران]] می‌گویند: تنور در [[خانه]] [[زن]] مؤمنه بود پشت به [[قبله]] و در جهت راست [[مسجد کوفه]]. [[حضرت صادق]]{{ع}} می‌فرماید: امروز جای آن تنور در زاویه باب الفیل است<ref>علی قاضی زاهدی گلپایگانی، قصص یا داستان‌های شگفت انگیز قرآن، ص۸۰.</ref>.
 آنچه که از مطالب فوق نتیجه می‌گیریم این است که: تنور در «مسجد کوفه» واقع و جوشیدن آب از آن نشانه آغاز [[طوفان نوح]] بوده است.<ref>[[محرم فرزانه|فرزانه، محرم]]، [[اماکن جغرافیایی در قرآن (کتاب)|اماکن جغرافیایی در قرآن]]، ص ۳۸۵.</ref>
+==مکان جوشش آب در داستان [[طوفان نوح]]{{ع}}==
+[[تنور]] که در [[عربی]] با تشدید نون و در [[فارسی]] بدون تشدید خوانده می‌‌شود، در لغت به معنای جای پختن نان<ref>لسان العرب، ج ۲، ص۵۷، «تنر»؛ لغت نامه، ج ۵، ص۶۱۹۵، «تنور».</ref>، سطح [[زمین]]<ref>لغت نامه، ج ۵، ص۶۱۹۵؛ المعرب، ص۴۷، «تنور».</ref>، جوی آب، محل جمع شدن آب در دره<ref>لغت نامه، ج ۵، ص۶۱۹۶.</ref>، محل فوران آب<ref>لسان العرب، ج۲، ص۵۷.</ref> و [[روشنایی]]<ref>فرهنگ فارسی، ج ۱، ص۱۱۵۶، «تنور».</ref> آمده است.
+لغت شناسانی چون [[ابن درید]] و [[ابن سیده]] برآن‌اند که این واژه در اصل فارسی بوده و سپس در عربی به کار رفته است<ref>المعرب، ص۴۷؛ لسان العرب، ج ۲، ص۵۷؛ نیز نک: لغت نامه، ج ۵، ص۶۱۹۵.</ref>. فرانکل [[معتقد]] است تنورِ عربی، از لغت زبان آرامی و آن از اصلی [[ایرانی]] گرفته شده است<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۵۸ - ۱۵۹.</ref>. کاربرد واژه در [[اوستا]]، فارسی بودن آن را [[تأیید]] می‌‌کند<ref>وندیداد، ج ۲، ص۸۹۰، ۱۱۱۶.</ref>. با وجود این، تنور و واژه‌های مشابه آن، در زبان‌های [[حبشی]]، آرامی، [[سریانی]]، [[عبری]]، ارمنی و اکدی گزارش شده<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۵۸ - ۱۵۹.</ref> و نقل‌های [[تاریخی]] نیز آن را مشترک در همه زبان‌ها می‌‌دانند<ref>همان، لسان العرب، ج ۲، ص۵۷.</ref>. آرتور جفری، این واژه را متعلق به مردمی دانسته که پیش از [[سامی‌ها]] و آریایی‌ها می‌‌زیسته‌اند و آن گاه به همان شکل و معنا به [[سامی]] و آریایی راه یافته است، بر این اساس به احتمال [[زیاد]] [[عرب‌ها]] نیز آن را بی‌واسطه از همان منبع گرفته‌اند<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۶۰؛ نیز نک: لغت نامه، ج ۵، ص۶۱۹۵.</ref>. برخلاف دیدگاه‌های پیش گفته، برخی واژه شناسان آن را عربی و برگرفته از «[[نار]]»<ref>تاج العروس، ج ۶، ص۱۳۴ ـ ۱۳۵، «تنر».</ref> یا «تنر»<ref>تاج العروس، ج ۶، ص۱۳۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص۵۷.</ref> دانسته‌اند؛ ولی بسیاری این نظر را نمی‌پذیرند<ref>لسان العرب، ج ۲، ص۵۷؛ تاج العروس، ج ۶، ص۱۳۴ - ۱۳۵؛ واژه‌های دخیل، ص۱۵۸.</ref>. واژه تنّور در [[قرآن کریم]] دو بار و در [[آیات]] ۴۰ [[هود]]<ref>{{متن قرآن|حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ قُلْنَا ٱحْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّۢ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ وَمَنْ ءَامَنَ وَمَآ ءَامَنَ مَعَهُۥٓ إِلَّا قَلِيلٌۭ}} «(این بود) تا آنگاه که فرمان ما در رسید و (آب از) تنور فرا جوشید گفتیم در آن از هر گونه‌ای دو تا (نر و ماده) بردار و (نیز) خانواده‌ات را- جز آن کس که درباره وی از پیش سخن رفته است- و (نیز) هر کس را که ایمان آورده است و جز اندکی همراه وی ایمان نیاورده بودند» سوره هود، آیه ۴۰.</ref> و ۲۷ مؤمنون<ref>{{متن قرآن|فَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ أَنِ ٱصْنَعِ ٱلْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ فَٱسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّۢ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَـٰطِبْنِى فِى ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓا۟ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ}} «آنگاه بدو وحی کردیم که کشتی را زیر نظر ما و به وحی ما بساز و چون فرمان ما در رسید و (آب از) تنور جوشید در آن از هر گونه‌ای دو تا (نر و ماده) درآور و نیز خانواده‌ات را؛ مگر کسی از ایشان را که درباره وی از پیش سخن رفته است و با من درباره ستمگران سخن (از ر» سوره مؤمنون، آیه ۲۷.</ref> در ضمن داستان [[طوفان نوح]]{{ع}} آمده است. برخی بر این باورند که [[بت پرستان]] برای به [[آتش]] افکندن [[حضرت ابراهیم]]، بنایی شبیه [[تنور]] ساختند و در آن آتش افروختند<ref>جامع البیان، ج ۲۳، ص۸۹؛ التبیان، ج ۸، ص۵۱۴.</ref>.<ref>{{متن قرآن|قَالُوا۟ ٱبْنُوا۟ لَهُۥ بُنْيَـٰنًۭا فَأَلْقُوهُ فِى ٱلْجَحِيمِ}} «گفتند: برآورده‌ای (پر آتش) برایش بسازید و او را در آتش افکنید» سوره صافّات، آیه ۹۷.</ref> در پی [[دعوت]] نوح و [[انکار]] و [[تمسخر]] قومش [[خداوند]] آنها را به سیل و [[طوفان]] گرفتار کرد. [[قرآن]] در بیان چگونگی [[عذاب]]، از فوران آب از تنور خبر داده و می‌‌فرماید: (به نوح) گفتیم از هر نوع [[حیوان]] یک جفت، و نیز [[خانواده]] ات به جز آنان که نابودیشان حتمی است و همچنین [[مؤمنان]] را در آن (کشتی) سوار کن: {{متن قرآن|حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ قُلْنَا ٱحْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّۢ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ وَمَنْ ءَامَنَ وَمَآ ءَامَنَ مَعَهُۥٓ إِلَّا قَلِيلٌۭ}}<ref>«(این بود) تا آنگاه که فرمان ما در رسید و (آب از) تنور فرا جوشید گفتیم در آن از هر گونه‌ای دو تا (نر و ماده) بردار و (نیز) خانواده‌ات را- جز آن کس که درباره وی از پیش سخن رفته است- و (نیز) هر کس را که ایمان آورده است و جز اندکی همراه وی ایمان نیاورده بودند» سوره هود، آیه ۴۰.</ref> همین مضمون در [[آیه]] ۲۷ مؤمنون نیز آمده است: {{متن قرآن|فَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ أَنِ ٱصْنَعِ ٱلْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ فَٱسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّۢ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَـٰطِبْنِى فِى ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓا۟ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ}}<ref>«آنگاه بدو وحی کردیم که کشتی را زیر نظر ما و به وحی ما بساز و چون فرمان ما در رسید و (آب از) تنور جوشید در آن از هر گونه‌ای دو تا (نر و ماده) درآور و نیز خانواده‌ات را؛ مگر کسی از ایشان را که درباره وی از پیش سخن رفته است و با من درباره ستمگران سخن (از ر» سوره مؤمنون، آیه ۲۷.</ref>. [[مفسران]] درباره مقصود از تنّور در دو آیه یاد شده، گوناگون نظر داده‌اند؛ [[تنور]] نان پزی، سطح [[زمین]]، بلندترین بخش زمین و روشنی صبح؛ همچنین معنای مجازی و آن کنایه بودن از [[خشم]] [[پروردگار]]<ref>جامع البیان، ج ۷، ص۵۱ - ۵۲؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۴۷.</ref>؛ ولی بیشتر آنان معنای نخست را معروف دانسته، [[کلام خدا]] را بر آن حمل می‌‌کنند<ref>جامع البیان، ج ۷، ص۵۳؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۴۷، التفسیر الکبیر، ج ۶، ص۳۴۷.</ref>. ظاهر بسیاری از [[روایات]] نیز همین معنا را [[تأیید]] می‌‌کند<ref>امالی، ج ۳، ص۷۶؛ المیزان، ج ۱۰، ص۲۲۶.</ref>. افزون بر این، گزارش‌های [[تاریخی]] از آشنایی فراوان [[اعراب]] با [[تنور]] نان پزی<ref>المفصل، ج ۷، ص۵۷۴.</ref> و همچنین وجود تنور و کوره‌های صنعتی در بعضی نواحی شبه جزیره<ref>همان، ص۵۱۲.</ref> حکایت می‌‌کنند؛ همچنین در اشعار کهن [[عربی]]، این واژه به معنای تنور نان پزی آمده است<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۵۸.</ref>. [[کتاب مقدس]] ضمن بیان ماجرای [[طوفان نوح]]، به باریدن [[باران]] و جوشیدن آب از گودی‌های [[زمین]] اشاره می‌‌کند<ref>کتاب مقدس، پیدایش، ۷: ۱۱ - ۱۴.</ref>. گرچه [[عهد قدیم]] در این باره به [[طور]] مشخص از تنور نام نمی‌برد، می‌‌توان جوشش آب از گودی‌های زمین را به گونه ای بر تنور تطبیق کرد، براین اساس، گزارش کتاب مقدس نیز مؤید دیدگاه نخست است. در مواردی دیگر نیز کتاب مقدس، از تنور نان پزی یاد می‌‌کند<ref>قاموس الکتاب المقدس، ص۲۲۳ - ۲۲۴.</ref>، گرچه برخی {{متن قرآن|فَارَ التَّنُّورُ}}<ref> سوره هود، آیه ۴۰.</ref> را به معنای جوشش آب گرفته، آن را مناسب [[سیاق]] می‌‌دانند<ref>تفسیر موضوعی، ج ۶، ص۲۸۰.</ref>. براساس [[روایات]]، [[حضرت نوح]] مشغول ساختن کشتی<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۱۴۷.</ref> یا گذاشتن اسباب و لوازمی در کشتی بود<ref>التفسیر الکبیر، ج ۶، ص۳۴۶.</ref> که [[همسر]] یا کنیزش<ref>الدر المنثور، ج ۴، ص۴۳۰؛ کنزالدقائق، ج ۶، ص۱۶۰.</ref> جوشش آب از تنور را به وی خبر داد. نوح به سرعت خود را به تنور رساند، سرپوشی بر آن نهاد و با [[مُهر]] خود آن را مُهر کرد. پس از ساختن کشتی، مُهر خود را [[شکست]] و سرپوش را برداشت تا آب فوران کند<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۱۴۷؛ کنز الدقائق، ج ۶، ص۱۶۰.</ref>. در [[تفاسیر]]، اطلاعاتی نامستند و عمدتا بی‌اعتبار درباره خصوصیات این تنور و مکان آن بیان شده است؛ برای مثال، آن را تنوری سنگی و متعلق به [[آدم]] یا [[حوّا]] دانسته‌اند که در [[اختیار]] نوح<ref>روح المعانی، ج ۷، ص۷۷.</ref> و در [[خانه]] وی در [[سرزمین دمشق]] بوده است. برخی نیز آن را متعلق به پیرزن مؤمنی دانسته‌اند که در [[کوفه]] می‌‌زیسته است. در روایاتی دیگر، محل [[تنور]]، نواحی [[کوفه]] یا [[مسجد کوفه]] یاد شده است<ref>الکافی، ج ۳، ص۴۹۳ - ۴۹۴، ح ۹؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۴۷؛ التفسیر الکبیر، ج ۶، ص۳۴۶.</ref>. برخی نیز در بیان مکان تنور، از هند یا [[شام]] یاد کرده‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص۳۴۶؛ غرائب القرآن، ج ۴، ص۲۱؛ روح البیان، ج ۴، ص۱۶۷.</ref>. بعضی نیز «ال» را در «التَّنّور» به معنای جنس گرفته و جوشش آب از تنورها را سبب [[شگفتی]] از [[قدرت خدا]] شمرده‌اند<ref>روح المعانی، ج ۷، ص۷۷.</ref>. بر اساس این احتمال، [[قوم]] [[بی‌ایمان]] نوح جوشیدن آب از درون تنورهای [[خانه]] هاشان را دیدند و مانند گذشته از کنار این گونه اخطارهای پرمعنای [[الهی]] [[چشم]] و گوش بسته گذشتند<ref>همان؛ نمونه، ج ۹، ص۹۸.</ref>. روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز جوشیدن آب از تنور را از [[نشانه‌های الهی]] دانسته است تا نوح متوجه [[طوفان]] شود و خود و یارانش بر کشتی سوار شوند<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۱۴۶.</ref>. طبق معانی دیگری که برای تنّور بیان شده معنای [[فرمان خداوند]] به نوح{{ع}} تفاوت می‌‌کند: هنگامی که آب را در سطح [[زمین]] دیدی، فوران آب را از بلندترین بخش زمین [[مشاهده]] کردی یا [[نور]] صبح پدیدار گشت، خود و پیروانت بر کشتی سوار شوید<ref>جامع البیان، ج ۷، ص۵۱ - ۵۲؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۴۷؛ الدرالمنثور، ج ۴، ص۴۲۲ - ۴۲۳.</ref>. [[رشید رضا]] {{متن قرآن|فَارَ التَّنُّورُ}} را کنایه از شدت [[غضب]] [[پروردگار]] و اعلام نزدیک شدن [[عذاب]] کوبنده الهی دانسته و با نقد روایاتی که معانی دیگری از تنّور ارائه داده‌اند، آنها را [[اسرائیلی]] شمرده است<ref>تفسیر المنار، ج ۱۲، ص۷۵.</ref>. در مقابل، بیشتر [[مفسّران]]، از جمله [[سید مرتضی]] و [[طبرسی]]، به جز معنای اول، دیگر اقوال را مجاز دانسته، حمل [[کلام]] بر [[حقیقت]] را اولی می‌‌دانند؛ به ویژه آنان قول اخیر را ضعیف‌ترین وجه شمرده‌اند<ref>امالی، ج ۳، ص۷۶؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۴۷.</ref>. برخی [[قرآن پژوهان]] معاصر، با بعید شمردن وجود [[تنور]] در دوران نوح، مقصود از فوران تنّور را فعال شدن آتشفشانی در آن منطقه و نشانه آغاز [[طوفان]] دانسته، سپس با توجّه به [[آیه]] {{متن قرآن|مِّمَّا خَطِيٓـَٔتِهِمْ أُغْرِقُوا۟ فَأُدْخِلُوا۟ نَارًۭا فَلَمْ يَجِدُوا۟ لَهُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ أَنصَارًۭا}}<ref>«آنان را برای گناهشان، غرق کردند و به درون آتش راندند و در برابر خداوند برای خویش یاوری نیافتند» سوره نوح، آیه ۲۵.</ref> نتیجه گرفته است که [[قوم نوح]] پس از [[ابتلا]] به سیل، در آن (گدازه‌های آتشفشان) سوختند<ref>طوفان نوح، ص۶۸ - ۶۹.</ref>؛ لیکن ادعای نبودِ تنور در آن [[زمان]] و نیز وقوع آتشفشان، بدون دلیل بوده، با [[ظاهر آیات]] ([[پناه بردن]] [[فرزند نوح]] به [[کوه]] و...) ناسازگار است. علاوه بر آن [[ظاهر آیه]] این است که منظور از [[آتش]] در این آیه، [[آتش جهنم]] است نه [[دنیا]].
+عرفا در [[تأویلات عرفانی]] خود فوران تنّور را به [[چیرگی]] خواهش‌های طبیعی بر [[قلب]] و [[غرق]] شدن در [[مادیات]] و در نتیجه نابودی معنا کرده‌اند<ref>تفسیر ابن عربی، ج ۱، ص۵۶۳.</ref>. برخی هم آن را ظهور [[فجر]] و پدیده صبح می‌‌دانند<ref>تفسیر موضوعی، ج ۶، ص۲۸۰.</ref>.<ref>[[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[تنور (مقاله)|مقاله «تنور»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص ۳۵.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:IM010430.jpg|22px]] [[محرم فرزانه|فرزانه، محرم]]، [[اماکن جغرافیایی در قرآن (کتاب)|'''اماکن جغرافیایی در قرآن''']]
+# [[پرونده:000060.jpg|22px]] [[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[تنور (مقاله)|مقاله «تنور»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۹''']]
 {{پایان منابع}}