نیابت خاص امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[نیابت خاص]] آن است که [[امام]]، اشخاص معین و مشخصی را [[نایب]] خود قرار دهد و به اسم و رسم او را معرفی کند. با توجه به ویژگی‏‌های [[دوران غیبت صغری]]، یکی از مباحث مهم در این دوران، بحث نیابت خاص است. در دوره غیبت صغری، [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به واسطه چهار نفر [[نایبان خاص]] خود با [[شیعیان]] در رابطه بود و امور آنان را سروسامان می‌‏داد. این امور، افزون بر مسایل [[مالی]]، شامل مسایل [[عقیدتی]] و [[فقهی]] نیز می‌‏شد.

حضرت مهدی {{ع}} [[نایبان]] پس از [[نائب اول]] ([[عثمان بن سعید]]) را به وسیله نایب قبلش تعیین می‌کرد و به [[مردم]] معرفی می‌نمود. بنابراین، کسانی که در دوره غیبت صغری، [[نیابت]] داشتند و با اسم و مشخصات معرفی شده بودند، «[[نایب خاص]]» نامیده شده و نایبان خاص آن حضرت را «[[نواب خاص]]» و «[[نواب اربعه]]» می‌گویند. کتاب‌هایی که در قرون اولیه [[غیبت]] نگاشته شده است، به جای «نواب» بیشتر «سفراء» و «ابواب» تعبیر شده و گاهی «[[وکلا]]» نیز به‌کار رفته است.

رابطان میان آن حضرت و شیعیان، چهار نفر از [[اصحاب]] باسابقه و مورد اعتماد [[امامان]] پیشین بودند که یکی پس از دیگری این [[وظیفه]] مهم را بر عهده داشتند. آنان، به نواب خاص آن حضرت معروفند. این افراد، با [[وکیلان]] حضرت در دورترین نقاط شهرهای [[اسلامی]] در تماس بوده و نامه‌‏ها و خواسته‌‏های شیعیان را به محضر [[مقدس]] او می‌‏رساندند و در پاسخ، توقیعاتی از طرف آن حضرت صادر می‌‏شد.

# نص‌ صریح و تصریح خود [[امام زمان]] {{ع}}؛

هریک از نواب خاص امام {{ع}} در عصر [[غیبت صغری]]، یا با نصّ‌ خود [[امام]] و یا تصریح [[نایب خاص]] پیشین او [[منصوب]] شده‌اند. در عصر [[غیبت کبری]]، حصول این سه طریق بعید است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۸.</ref>.

عثمان بن سعید عمری، نخستین [[نایب خاص حضرت مهدی]] {{ع}}‏ بود. وی از [[یاران]] و شاگردان مورد [[اطمینان]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] {{عم}} بود. موقعیت ممتاز او سبب شد که [[وکلا]] ادعای او درباره [[وکالت از طرف امام زمان]] {{ع}} را بپذیرند، بدون اینکه او را مورد سؤال قرار داده و [[معجزه]] یا حجتی از وی بخواهند. از مهم‏ترین ویژگی‌‏های عثمان بن سعید، مورد اطمینان بودن نزد سه امام [[معصوم]] {{عم}}؛ حضور در [[مراسم ولادت امام مهدی]] {{ع}}‏؛ [[منصوب]] شدن به [[نیابت حضرت مهدی]] {{ع}}‏ و... را می‌توان نام برد. او پیش از سال ۲۶۷ ق درگذشت و در طرف غربی [[بغداد]] در خیابان «میدان» مدفون گشت<ref>[[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص۱۵۹-۱۶۴؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۸۱؛ [[رحیم لطیفی|لطیفی، رحیم]]، [[پرسمان نیابت (کتاب)|پرسمان نیابت]]، ص۲۳۰-۲۳۷؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۱۱۰ - ۱۱۱.</ref>.

دومین [[نایب]] از [[نواب چهارگانه امام مهدی]] {{ع}}، محمد بن عثمان است. کنیه او «ابو جعفر» و القابش: «عمری»، «اسدی» و «کوفی» است. وی از سوی [[امام عسکری]] {{ع}} به [[نیابت امام غایب]] معرفی شده بود. در [[زمان]] او [[مدعیان نیابت]] زیاد شدند، اما محمد بن عثمان با [[تکذیب]] و [[رسوا]] نمودن آنها و اثبات نیابت خود، جلوی آنها را گرفت. مدت نیابت نایب دوم حدود چهل سال به طول انجامید؛ از این‌‏رو توانست مسایل [[فقهی]]، [[کلامی]]، [[اجتماعی]] و... بیشتری از [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ پرسیده، پاسخ‏‌ها را در اختیار [[مردم]] قرار دهد. او در سال ۳۰۵ ق، در آخر ماه [[جمادی الاولی]] درگذشت و کنار [[قبر]] مادرش، بر سر راه [[کوفه]] در محلی که خانه‌‏اش آنجا بود [[دفن]] شد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۸۱ ـ ۳۸۳؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۲۰.</ref>.

حسین بن روح نوبختی، سومین [[نایب خاص حضرت مهدی]] {{ع}}‏، [[محدث]]، [[فقیه]] و متکلم شیعی [[ایرانی]]، است. او در سال‏های ۳۰۵ ـ ۳۲۶ ق به مدت ۲۱ سال [[نایب امام زمان]] {{ع}} و واسطه بین حضرت مهدی {{ع}}‏ و [[شیعیان]] بود. وی در [[ماه شعبان]] سال ۳۲۶ق [[وفات]] و در [[بغداد]] دفن شد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۸۱ ـ ۳۸۳؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۲۰.</ref>.

ابو الحسن علی بن محمد سمری، چهارمین و آخرین سفیر امام مهدی {{ع}} است. نیابت او از طرف [[امام زمان]] {{ع}} به سفارش «حسین بن روح» صورت گرفت. سمری، فرصت زیادی برای فعالیت نداشت؛ به همین دلیل، مانند نایب‌‏های پیش از خود، نتوانست فعالیت‌‏های گسترده‌‏ای انجام دهد. شش [[روز]] پیش از رحلت او، توقیعی از سوی امام مهدی {{ع}} به دستش رسید که [[مرگ]] وی را [[پیشگویی]] و زمان مرگ را نیز تعیین کرده بود. متن این [[توقیع شریف]]، نمایان‌گر [[پایان غیبت صغری]] و آغاز غیبت کبری و [[نیابت عام]] است. مدّت نیابت او سه سال به طول کشید و در [[نیمه شعبان]] سال 329ق درگذشت و [[قبر]] او در [[بغداد]] است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۱۱؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷-۲۱۸؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۰۴.</ref>.

[[نیابت امام مهدی|نیابت]] و سفارت حضرت مهدی {{ع}}‏ در [[دوران غیبت صغری]]، از مسؤولیت‌‏های خطیری است که فقط برازنده کسانی است که ویژگی‌‏ها و ارزش‏های خاصی داشته باشند. برخی از این ویژگی‌‏ها چنین است:

# [[امانت‏داری]] به مفهوم واقعی آن‏؛

# دخالت ندادن رأی و نظر شخصی خویش در امور مخصوص به آن حضرت‏؛

# اجرای دستورهای امام.

آنچه میان ویژگی‏‌های نواب، دارای اهمیت ویژه‏‌ای بود، رازداری آنان بود. عده‌‏ای از [[ابو سهل نوبختی]] پرسیدند: چطور شد امر نیابت به [[ابو القاسم حسین بن روح]] واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟ او پاسخ داد: آنان ـ [[امامان]] {{عم}} ـ بهتر از هرکس می‌‏دانند چه کسی را به این مقام برگزینند. من [[آدمی]] هستم که با [[دشمنان]] رفت ‏وآمد دارم و با ایشان مناظره می‏‌کنم. اگر آنچه [[ابو القاسم بن روح]] درباره [[امام مهدی|امام]] می‌‏داند، می‌‏دانستم، شاید در بحث‏‌هایم با دشمنان و [[جدال]] با آنان، می‌‏کوشیدم دلیل‏‌های بنیادی را بر [[وجود امام مهدی|وجود امام]] ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را آشکار سازم؛ اما اگر ابو القاسم، امام را در زیر جامه خود پنهان کرده باشد و بدنش را با قیچی قطعه ‏قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص۳۹۱، ح ۳۵۸</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۵۴ ـ ۴۵۶؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۴-۷۶.</ref>