خوردن و آشامیدن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==خوردن و آشامیدن== | ==خوردن و آشامیدن== | ||
خوردن و آشامیدن از لوازم اصلی استمرار [[حیات مادی]] [[انسان]] است؛ به گونه‌ای که بدون آن هیچ [[انسانی]] [[قادر]] به انجام [[تکالیف]] اساسی خویش و [[حرکت]] در [[مسیر کمال]] نخواهد شد. در واقع از آنجا که [[جسم]] انسان همچون مرکبی است که روح را حمل می‌کند، اختلال در کار این مرکب بی‌تردید موجب اختلال در کار [[روح]] می‌شود. | خوردن و آشامیدن از لوازم اصلی استمرار [[حیات مادی]] [[انسان]] است؛ به گونه‌ای که بدون آن هیچ [[انسانی]] [[قادر]] به انجام [[تکالیف]] اساسی خویش و [[حرکت]] در [[مسیر کمال]] نخواهد شد. در واقع از آنجا که [[جسم]] انسان همچون مرکبی است که روح را حمل می‌کند، اختلال در کار این مرکب بی‌تردید موجب اختلال در کار [[روح]] می‌شود. | ||
این [[حقیقت]] سبب گشته که حتی [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] وجود را از | این [[حقیقت]] سبب گشته که حتی [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] وجود را از خوردن و آشامیدن [[بی‌نیاز]] ندانند و با بهره‌گیری از شیوه‌های صحیح، بقای [[جسم]] خویش را تضمین نمایند و آن را در [[خدمت]] تعالی روح قرار دهند. بدین لحاظ، در ترتیب مباحث مربوط به [[سیره پیامبر اکرم]]{{صل}}، خوردن و آشامیدن و دیگر ویژگی‌های مرتبط با نیازهای جسمی، مقدم بر خصلت‌های مربوط به نیازهای [[روحی]] مطرح می‌شود. | ||
با بررسی مجموع [[روایات]] موجود درباره [[اخلاق]] و [[آداب]] [[رسول خدا]]{{صل}} در زمینه خوردن و آشامیدن، در می‌یابیم که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چرا، چه نوع، چند نوع، چه مقدار، چه هنگام، تنها یا با چه کسانی و چگونه می‌خورد و می‌آشامید؟ در فصل حاضر به بررسی محورهای یادشده می‌پردازیم.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۱۰۶.</ref>. | با بررسی مجموع [[روایات]] موجود درباره [[اخلاق]] و [[آداب]] [[رسول خدا]]{{صل}} در زمینه خوردن و آشامیدن، در می‌یابیم که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چرا، چه نوع، چند نوع، چه مقدار، چه هنگام، تنها یا با چه کسانی و چگونه می‌خورد و می‌آشامید؟ در فصل حاضر به بررسی محورهای یادشده می‌پردازیم.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۱۰۶.</ref>. | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز آمده است: «بنیان [[جسم]] بر نان نهاده شده است»<ref>{{متن حدیث|... عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ صَبِيحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّمَا بُنِيَ الْجَسَدُ عَلَى الْخُبْزِ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۸۶، ح۳ و ۷).</ref>. | روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز آمده است: «بنیان [[جسم]] بر نان نهاده شده است»<ref>{{متن حدیث|... عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ صَبِيحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّمَا بُنِيَ الْجَسَدُ عَلَى الْخُبْزِ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۸۶، ح۳ و ۷).</ref>. | ||
بنا بر روایتی دیگر، هنگامی که مردی از [[ابوذر]] درباره [[برترین اعمال]] پس از [[ایمان به خدا]] پرسید، وی پاسخ داد: «[[نماز]] و خوردن نان» هنگامی که آن مرد با [[شگفتی]] به ابوذر نگریست، وی ادامه داد: «اگر نان نباشد، [[خداوند]] [[عبادت]] نمی‌شود»<ref>{{عربی|قال ابوذر حین سأله رجل عن أفضل الأعمال بعد الایمان. فقال: الصلوة و أکل الخبز. فنظر الیه الرجل کالمتعجب. فقال: لولا الخبز ما عبدالله تعالی؛ یعنی بأکل الخبز یقیم صلبه فیتمکن من اقامة الطاعة}} (السرخسی، المبسوط، ج۳۰، ص۲۵۸).</ref>. به گفته سرخسی، مراد ابوذر این بود که برای [[توانمندی]] در عبادت باید از نان بهره برد. | بنا بر روایتی دیگر، هنگامی که مردی از [[ابوذر]] درباره [[برترین اعمال]] پس از [[ایمان به خدا]] پرسید، وی پاسخ داد: «[[نماز]] و خوردن نان» هنگامی که آن مرد با [[شگفتی]] به ابوذر نگریست، وی ادامه داد: «اگر نان نباشد، [[خداوند]] [[عبادت]] نمی‌شود»<ref>{{عربی|قال ابوذر حین سأله رجل عن أفضل الأعمال بعد الایمان. فقال: الصلوة و أکل الخبز. فنظر الیه الرجل کالمتعجب. فقال: لولا الخبز ما عبدالله تعالی؛ یعنی بأکل الخبز یقیم صلبه فیتمکن من اقامة الطاعة}} (السرخسی، المبسوط، ج۳۰، ص۲۵۸).</ref>. به گفته سرخسی، مراد ابوذر این بود که برای [[توانمندی]] در عبادت باید از نان بهره برد. | ||
با توجه به این‌گونه [[روایات]]، [[هدف]] کسانی همچون [[پیامبر]] از خوردن نه شکم‌چری و شکم‌پروری، بلکه [[آماده‌سازی]] جسم برای انجام [[تکالیف عبادی]] است و این نوع نگاه به | با توجه به این‌گونه [[روایات]]، [[هدف]] کسانی همچون [[پیامبر]] از خوردن نه شکم‌چری و شکم‌پروری، بلکه [[آماده‌سازی]] جسم برای انجام [[تکالیف عبادی]] است و این نوع نگاه به خوردن و آشامیدن به مراتب والاتر از نگاه طبیعی به آن است.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۵۴.</ref>. | ||
===چه نوع؟=== | ===چه نوع؟=== | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
===تنها یا با دیگران؟=== | ===تنها یا با دیگران؟=== | ||
بخش دیگری از روایات مربوط به [[سیره نبوی]]{{صل}} در | بخش دیگری از روایات مربوط به [[سیره نبوی]]{{صل}} در خوردن و آشامیدن از آن حکایت دارد که پیامبر اکرم{{صل}} تا حد امکان به [[تنهایی]] غذا نمی‌خورد و می‌فرمود: | ||
آیا از بدترینتان شما را خبر دهم؟ کسی که میهمانش را رد کند، عبدش را بزند و به تنهایی غذا بخورد<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} النَّاسَ فَقَالَ: أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ الَّذِي يَمْنَعُ رِفْدَهُ وَ يَضْرِبُ عَبْدَهُ وَ يَتَزَوَّدُ وَحْدَهُ...}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۲، ص۲۹۰؛ نیز بنگرید به: الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref>. | آیا از بدترینتان شما را خبر دهم؟ کسی که میهمانش را رد کند، عبدش را بزند و به تنهایی غذا بخورد<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} النَّاسَ فَقَالَ: أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ الَّذِي يَمْنَعُ رِفْدَهُ وَ يَضْرِبُ عَبْدَهُ وَ يَتَزَوَّدُ وَحْدَهُ...}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۲، ص۲۹۰؛ نیز بنگرید به: الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref>. | ||
آن حضرت به [[غذا خوردن]] با جمع توصیه می‌کرد و می‌فرمود: | آن حضرت به [[غذا خوردن]] با جمع توصیه می‌کرد و می‌فرمود: | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۰۸: | ||
در این باره که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چگونه غذا می‌خورد و چه آدابی را رعایت می‌کرد، [[روایات]] بسیاری در دست است و به همین روست که [[سیره نبوی]]{{صل}} از این حیث نزد [[مسلمانان]] از جذابیت زیادی برخوردار است؛ چراکه آنان مایل‌اند در [[آداب]] و شیوه عمل، به آن حضرت [[تأسی]] جویند. [[حال]] به ویژگی‌ها و [[آداب غذا خوردن]] و یا [[نوشیدن]] رسول خدا{{صل}} می‌پردازیم. | در این باره که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چگونه غذا می‌خورد و چه آدابی را رعایت می‌کرد، [[روایات]] بسیاری در دست است و به همین روست که [[سیره نبوی]]{{صل}} از این حیث نزد [[مسلمانان]] از جذابیت زیادی برخوردار است؛ چراکه آنان مایل‌اند در [[آداب]] و شیوه عمل، به آن حضرت [[تأسی]] جویند. [[حال]] به ویژگی‌ها و [[آداب غذا خوردن]] و یا [[نوشیدن]] رسول خدا{{صل}} می‌پردازیم. | ||
۱. '''شروع با [[نام خدا]] و [[دعا]]، و ختم با [[حمد]] [[خدا]]''': در | ۱. '''شروع با [[نام خدا]] و [[دعا]]، و ختم با [[حمد]] [[خدا]]''': در خوردن و آشامیدن نیز همچون دیگر کارها، پیامبر اکرم{{صل}} نام خدا را بر زبان جاری می‌کرد<ref>{{متن حدیث|كَانَ{{صل}} إِذَا أَكَلَ سَمَّى...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۷).</ref>. | ||
پیش‌تر از آن حضرت نقل کردیم که می‌فرمود: | پیش‌تر از آن حضرت نقل کردیم که می‌فرمود: | ||
هنگامی که غذا چهار ویژگی بیابد، کامل شود: [[حلال]] باشد، و دستانی که از آن می‌خورند زیاد باشند، و با [[بسم الله]] آغاز شود، و با حمد ختم شود<ref>البرقی، المحاسن، ج۲، ص۳۹۸.</ref>. | هنگامی که غذا چهار ویژگی بیابد، کامل شود: [[حلال]] باشد، و دستانی که از آن می‌خورند زیاد باشند، و با [[بسم الله]] آغاز شود، و با حمد ختم شود<ref>البرقی، المحاسن، ج۲، ص۳۹۸.</ref>. | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
بدیهی است که این اقدام حضرت نه برای [[پرخوری]]، بلکه به منظور رفع [[حجب و حیا]] در میهمان و [[آسودگی]] وی در خوردن بود. بی‌تردید این عمل نیز از ظرافت خاص [[اخلاقی]] برخوردار است. در آنجا نیز که حضرت میهمان بود، دیگران برای رعایت [[احترام]] ایشان پیش از او به خوردن غذا نمی‌پرداختند. از این رو، پیش‌دستی حضرت در [[غذا خوردن]] موجب آسودگی جمع در آغاز به خوردن بود. در پایان غذا نیز اگر [[رسول خدا]]{{صل}} زودتر از دیگران دست می‌کشید، موجب می‌شد افراد - چه بسا قبل از سیری - به احترام ایشان یا از روی [[شرم]]، دست از غذا بکشند. بی‌گمان این [[آداب]] [[نبوی]]{{صل}} در غذا خوردن با دیگران باید مطمح نظر کسانی باشد که از [[منزلت اجتماعی]] برخوردارند. | بدیهی است که این اقدام حضرت نه برای [[پرخوری]]، بلکه به منظور رفع [[حجب و حیا]] در میهمان و [[آسودگی]] وی در خوردن بود. بی‌تردید این عمل نیز از ظرافت خاص [[اخلاقی]] برخوردار است. در آنجا نیز که حضرت میهمان بود، دیگران برای رعایت [[احترام]] ایشان پیش از او به خوردن غذا نمی‌پرداختند. از این رو، پیش‌دستی حضرت در [[غذا خوردن]] موجب آسودگی جمع در آغاز به خوردن بود. در پایان غذا نیز اگر [[رسول خدا]]{{صل}} زودتر از دیگران دست می‌کشید، موجب می‌شد افراد - چه بسا قبل از سیری - به احترام ایشان یا از روی [[شرم]]، دست از غذا بکشند. بی‌گمان این [[آداب]] [[نبوی]]{{صل}} در غذا خوردن با دیگران باید مطمح نظر کسانی باشد که از [[منزلت اجتماعی]] برخوردارند. | ||
۸. ''' | ۸. '''خوردن و آشامیدن با دست راست''': دست راست به عنوان نماد [[یمن]] و [[برکت]] در [[فرهنگ دینی]] ما مطرح است. در [[قرآن کریم]] {{متن قرآن|أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ}}<ref>«(یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟» سوره واقعه، آیه ۸.</ref> یا {{متن قرآن|أَصْحَابُ الْيَمِينِ}}<ref>«و راستیان، کیانند راستیان؟» سوره واقعه، آیه ۲۷.</ref> [[اهل]] [[فلاح]] و [[رستگاری]] معرفی شده‌اند و [[نامه اعمال]] اینان نیز به دست راستشان داده می‌شود<ref>{{متن قرآن|فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ... فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ}} «(یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟... در بوستان‌های پرنعمت جویبارها روان است» سوره واقعه، آیه ۸-۱۱؛ {{متن قرآن|وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ * فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ}} «و اگر از راستیان باشد * پس تو را از راستیان درود باد» سوره واقعه، آیه ۹۰ و۹۱؛ {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ * فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}} «امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید! * به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود» سوره انشقاق، آیه ۷ و ۸.</ref>. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز در انجام کارها - از جمله خوردن و آشامیدن - آنها را با دست راست انجام می‌داد. [[طبرسی]] در ضمن برشماری [[مکارم اخلاق]] حضرت چنین گفته است: | ||
... و دست راست حضرت برای خوردن و [[نوشیدن]] و گرفتن و دادن بود و جز به دست راست نمی‌گرفت و جز به دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپ حضرت برای کارهای دیگر بود و آن حضرت [[تیمن]] را در تمام کارهایش [[دوست]] داشت: در [[لباس]] [[پوشیدن]]، در [[کفش]] پوشیدن [و] در [[حرکت]] کردن...<ref>{{متن حدیث|... وَ كَانَ يَمِينُهُ{{صل}} لِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ وَ أَخْذِهِ وَ إِعْطَائِهِ فَكَانَ لَا يَأْخُذُ إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ لَا يُعْطِي إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ كَانَ شِمَالُهُ لِمَا سِوَى ذَلِكَ مِنْ بَدَنِهِ وَ كَانَ يُحِبُّ التَّيَمُّنَ فِي كُلِّ أُمُورِهِ فِي لُبْسِهِ وَ تَنَعُّلِهِ وَ تَرَجُّلِهِ...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳).</ref>. | ... و دست راست حضرت برای خوردن و [[نوشیدن]] و گرفتن و دادن بود و جز به دست راست نمی‌گرفت و جز به دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپ حضرت برای کارهای دیگر بود و آن حضرت [[تیمن]] را در تمام کارهایش [[دوست]] داشت: در [[لباس]] [[پوشیدن]]، در [[کفش]] پوشیدن [و] در [[حرکت]] کردن...<ref>{{متن حدیث|... وَ كَانَ يَمِينُهُ{{صل}} لِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ وَ أَخْذِهِ وَ إِعْطَائِهِ فَكَانَ لَا يَأْخُذُ إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ لَا يُعْطِي إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ كَانَ شِمَالُهُ لِمَا سِوَى ذَلِكَ مِنْ بَدَنِهِ وَ كَانَ يُحِبُّ التَّيَمُّنَ فِي كُلِّ أُمُورِهِ فِي لُبْسِهِ وَ تَنَعُّلِهِ وَ تَرَجُّلِهِ...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳).</ref>. | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
اینکه پاک کردن انگشتان و یا ظرف غذا منشأ برکت دانسته شده، ممکن است بدین سبب باشد که در این کار نوعی [[شکر نعمت]] و [[پرهیز]] از [[اسراف]] و [[کفران نعمت]] نهفته است. بدین رو صاحب چنین عملی مشمول این [[آیه]] می‌شود که {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>. | اینکه پاک کردن انگشتان و یا ظرف غذا منشأ برکت دانسته شده، ممکن است بدین سبب باشد که در این کار نوعی [[شکر نعمت]] و [[پرهیز]] از [[اسراف]] و [[کفران نعمت]] نهفته است. بدین رو صاحب چنین عملی مشمول این [[آیه]] می‌شود که {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>. | ||
۱۲. '''رعایت [[بهداشت]] غذایی''': یکی از ویژگی‌های مهم [[رسول خدا]]{{صل}} توجه به بهداشت در ابعاد مختلف به ویژه در | ۱۲. '''رعایت [[بهداشت]] غذایی''': یکی از ویژگی‌های مهم [[رسول خدا]]{{صل}} توجه به بهداشت در ابعاد مختلف به ویژه در خوردن و آشامیدن است. برای مثال، شستن دست‌ها، هم قبل و هم بعد از غذا بسیار مورد تأکید [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بوده؛ [[خاصه]] اینکه در آن عصر معمولاً غذا را با دست تناول می‌کرده‌اند. در این باره [[روایات]] متعددی از رسول خدا{{صل}} در دست است که در آنها به آثار این [[رفتار]] [[بهداشتی]] اشاره شده؛ آثاری همچون زوال [[فقر]] و وسعت روزی، فزونی خیر، [[نفی]] [[جنون]]، [[صحت]] [[بینایی]] و دوری از بیماری<ref>{{متن حدیث|غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ يَجْلِبُ الرِّزْقَ}}؛ (نوری [[طبرسی]]، [[مستدرک الوسائل]] و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۲۶۹، ح۱۱)؛ {{متن حدیث|أَنَّ عَلِيّاً{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكْثُرَ خَيْرُ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّأْ عِنْدَ حُضُورِ طَعَامِهِ}}؛ (نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج۱۶، ص۲۶۷؛ ابن [[اشعث]] الکوفی، [[الجعفریات]]، ص۲۷؛ [[شیخ صدوق]]، [[من لا یحضره الفقیه]]، ج۳، ص۳۵۸). {{متن حدیث|سهل بن ابراهیم المروزی عن موسی بن جعفر{{ع}} عن أبیه عن [[جده]] متصلا قال: قال رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ يَنْفِي اللَّمَمَ وَ يُصِحُّ الْبَصَرَ}}؛ (ابن [[سلامه]] القضاعی، [[مسند]] الشهاب، ج۱، ص۲۰۵؛ نیز بنگرید به: راوندی، الدعوات، ص۱۴۲)؛ {{متن حدیث|عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ{{عم}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَنْ تَوَضَّأَ قَبْلَ الطَّعَامِ عَاشَ فِي سَعَةٍ وَ عُوفِيَ مِنْ بَلْوَى فِي جَسَدِهِ}}؛ (راوندی، النوادر، ص۲۲۱). | ||
شایان ذکر است که واژه [[وضو]] و مشتقات آن در این روایات از منظر [[علمای شیعه]] به مفهوم مطلق شستن دست‌هاست. (در این باره بنگرید به: [[سید مرتضی]]، [[الأمالی]]، ج۲، ص۵۸؛ نجفی، [[جواهر الکلام]]، ج۳۶، ص۴۴۸).</ref>. | شایان ذکر است که واژه [[وضو]] و مشتقات آن در این روایات از منظر [[علمای شیعه]] به مفهوم مطلق شستن دست‌هاست. (در این باره بنگرید به: [[سید مرتضی]]، [[الأمالی]]، ج۲، ص۵۸؛ نجفی، [[جواهر الکلام]]، ج۳۶، ص۴۴۸).</ref>. | ||