آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

* '''اول''': در این نگاه [[انتظار]] "ارتباط پویا و زنده‌ای" است که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و [[آگاه]] مرتبط می‌کند، به نظر من این بسیار مهم است گرچه یک [[بودایی]] هم در [[انتظار]] یک حادثه به سر می‌برد و یک غیر [[شیعی]] هم در [[انتظار]] به سر می‌برد اما آن رخدادی که ما می‌گوییم محوری دارد و کانونی دارد که اینک زنده و خبیر و [[بصیر]] است و هم اکنون واقف بر زوایای [[زندگی]] و [[اسرار]] ماست، این ارتباط زنده و پویا میان فرد و [[الگو]] از لحاظ [[تربیتی]] اثربخش است، او فردی است موجود و ویژگی‌های او در [[روایات]] تعیین شده و الگوی تمام [[عیاری]] است که چهره او برای [[منتظر]] مجسم است و ارتباط با او میسر است البته با مراتبی که وجود دارد.

* '''دوم''': این رابطه زنده و سرشار از عواطف و [[محبت]] می‌تواند [[آدمی]] را شکوفا کند و به [[آدمی]] و به افکار و اندیشه‌های وی جهت‌هایی بزرگ و متعالی بدهد این اثر مهمی است که بر [[انتظار]] خاص [[شیعی]] مترتب است.

* '''سوم''': به دنبال این ارتباط زنده "عشقی در [[آدمی]]" پدید می‌آید، [[آدمی]] به طبع خود [[عاشق]] این الگوهای متعالی است و [[عشق]] است که کلید پیشرفت‌های بزرگ در [[تربیت]] و [[اخلاق]] است.

* '''چهارم''': به دنبال آن تلاش [[آدمی]] برای "منطبق سازی"» خود با آن الگوی زنده فراهم می‌آید و از سوی دیگر [[انتظار]] برای [[مشتاقان]] و [[صالحان]] امیدبخش است و این [[امیدواری]] و [[عشق]] و شور و [[نشاط]] به دنبال آن [[انتظار پویا]] و زنده فراهم می‌شود و نیز احساس نظارت او بر ما»<ref>[[علی رضا اعرافی|اعرافی، علی رضا]]، [[انتظار با نگاه تربیتی (مقاله)|انتظار با نگاه تربیتی]]، ص۱۸.</ref>.

*«آثار [[تربیتی]] انتظاری پویا و معطوف به [[هدف]]، عبارتند از:

* توسعه امیدهای واقعی:

:[[پویایی]] معطوف به هدف‌:

:[[انتظار]] از دیدگاهی‌، به معنای عدم [[رضایت]] از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. یکی از روان‌شناسان می‌‌نویسد: "چیزی که به [[زندگی]] [[شور و هیجان]] می‌‌بخشد‌، تعقیب است نه تسخیر‌. راه است نه مقصد، تلاش است نه کامیابی"<ref>شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، ص ۴۴.</ref>. [[پویایی]] از دو نظر قابل تأمل است. [[انسان]] پویا ابتدا به نفی [[بی‌تفاوتی]] برمی‌خیزد و همین امر زمینه‌ساز نوآوری، خلاقیت و [[شکوفایی]] می‌‌شود. دیگر این که [[پویایی]] فارغ از [[هدف]]، عقیم و ناکارآمد است. [[پویایی]] [[منتظران حقیقی]]، نیل به [[جامعه موعود]] [[انبیا]] و [[اوصیا]] است. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌بینیم: "هر کس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت مهدی]] {{ع}} باشد، باید [[انتظار]] او را داشته باشد و به نیکویی و [[پرهیزکاری]] [[رفتار]] کند. پس اگر او به این حال، پیش از [[قیام]] [[حضرت]] از [[دنیا]] برود، [[پاداش]] [[یاران مهدی]] {{ع}} را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و [[جدیت]] کنید و [[چشم به راه]] باشید که بر شما گوارا [[باد]]"<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ١۴٠.</ref>.

:چنانچه [[انتظار]] را [[آرمان]] مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز [[افکار]] و نیروهای [[آدمی]] می‌‌شود و ازحیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی [[امت]] [[منتظر]] خواهد شد. آلپورت می‌‌گوید: "تلاش برای [[آینده]]، به همه شخصیت [[آدمی]]، [[یگانگی]] و [[یکپارچگی]] می‌‌بخشد"<ref>شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل.</ref>؛ به عبارت دیگر، می‌‌توان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به [[هدف]] ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و [[جامعیت]] بخشید. تحقق [[آرمان]] مشترک [[انتظار]] در میان [[امت اسلامی]] زمینه‌ساز احیای [[امر به معروف و نهی از منکر]] یا نظارت همگانی می‌‌شود.

: یکی از پیامدهای منطقی [[انتظار]]، احساس حضور است. [[منتظر حقیقی]] با [[اعتقاد]] به این که اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر [[منتظر]] است، هر جا که باشد گویی خود را در [[خیمه]] آن [[حضرت]] و [[گوش به فرمان]] ایشان احساس می‌‌کند<ref>حضرت امام صادق {{ع}} فرمود: «کسی از شما بمیرد در حالی که منتظر امر ظهور باشد، مانند کسی است که در خیمه حضرت‌ قائم‌{{ع}} است». صدرالاسلام همدانی، دبیرالدین، پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی (تکالیف الانام فی غیبة الامام)، ص ٢۵٣؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ٢، ص ۵۴۶‌.</ref> و لازمه انتظار‌ واقعی را تلاش برای جلب [[رضایت]] [[حضرت]] می‌‌داند. امیرالمؤمنین علی {{ع}} می‌‌فرماید: "هیچ مؤمنی در [[شرق]] و [[غرب]] [[زمین]] از ما غایب نیست‌"<ref>بنی هاشمی، سید محمد، معرفت امام عصر {{ع}}، ص ٣٠٠.</ref>. بر مبنای بعضی [[آیات]] قرآن‌، [[اعمال]] ما در محضر [[خدای تعالی]]، [[رسول گرامی اسلام]] و [[مؤمنان]] [[حقیقی]] انجام می‌‌گیرد<ref>{{متن قرآن|وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ}} «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.</ref> و [[حضرت ولی عصر]] {{ع}}، عالی‌ترین مصداق [[مؤمن حقیقی]] است که بر [[اعمال]] ما نظارت می‌‌کند.

:از حیث ارتباط منطقی و معنایی، [[خانواده]] سالم زمینه‌ساز [[جامعه]] سالم و [[جامعه]] سالم، عامل تداوم و بقای [[خانواده]] سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی [[التزام]] منطقی میان [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[خانواده]] و [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]] وجود دارد.  [[حضرت]] در سفارش دیگری می‌‌فرماید: "بر شماست رعایت کردن [[ورع]]، به درستی که [[ورع]] آن [[دینی]] است که ما ملتزم به آن هستیم و [[خدا]] را به وسیله آن [[بندگی]] می‌‌کنیم و همین را از [[اهل ولایت]] و [[محبت]] خود [[انتظار]] داریم. ما را به خاطر [[شفاعت]] کردن به [[سختی]] و زحمت نیندازید"<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ١۵، ص ٢۴٨‌.</ref>. لذا [[خانواده]] [[منتظر]] با [[درک]] [[مسؤولیت]] [[اجتماعی]] در برابر [[اصلاح]] [[جامعه‌]]، تا [[حد]] [[توان]] خود تلاش می‌‌کند‌.

:[[آدمی]]، فطرتاً به کمال [[گرایش]] دارد؛ لازمه نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که وی خود را با آنان همانند کند‌، لذا [[قرآن کریم]] یکی از مصادیق سرمشق [[نیک]] را [[پیامبر اسلام]] {{صل}}<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}} «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>) و همچنین [[حضرت ابراهیم]] {{ع}}<ref>{{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ}} «بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> می‌‌داند و هم‌اندیشان<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ}} «بی‌گمان برای شما آنان نمونه‌ای نیکویند، برای هر کس که به خداوند و روز بازپسین امید می‌ورزید» سوره ممتحنه، آیه ۶.</ref> او را [[اسوه]] حسنه می‌‌نامد. [[حضرت]] ولی عصر‌{{ع}} نیز [[مادر]] بزرگوارشان را [[اسوه]] حسنه خویش می‌‌دانند<ref>{{متن حدیث|وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} لِي أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}؛ «و در دختر رسول خدا {{صل}} فاطمه زهرا {{س}} برای من الگوی نیکویی است».</ref><ref>خادمی شیرازی، محمد، تحفه امام مهدی، ص ٩٢.</ref>؛ لذا [[گرایش]] به [[فرهنگ مهدوی]] {{ع}} موجب می‌‌شود که [[آدمی]] الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت [[مبارک]] [[امام زمان]] {{ع}} و [[سعادت]] خود را در [[پیروی]] از آن [[حضرت]] بداند.

:[[خانواده]] [[منتظر]] برای [[تعجیل در فرج]] [[حضرت]] ولی عصر‌{{ع}}، بر [[دعا]] و به ویژه دعاهایی نظیر [[دعای ندبه]] و [[دعای فرج]] استمرار دارند<ref>موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم، ج ١، ص ۶١۴؛ عالم فقید سید محمد تقی موسوی اصفهانی در مکیال المکارم ذیل عنوان «نتایج خوب از دعا برای فرج»، به بیان نود مورد از آثار دعا برای فرج امام زمان {{ع}} می‌پردازد.</ref>؛ به ویژه که [[دعای ندبه]]، دعایی فردی و [[اجتماعی]] است. از آن جایی که [[انبیا]] برای [[تربیت]] فرد<ref>{{متن قرآن|فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَى أَنْ تَزَكَّى}} «(به او) بگو: آیا سر آن داری که پاکیزگی یابی؟» سوره نازعات، آیه ۱۸.</ref> و اجتماع<ref>{{متن قرآن|يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد. بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> برانگیخته و [[انتخاب]] شده‌اند؛ وقتی از [[اتمام حجت]] [[خدای سبحان]] سخن گفته می‌‌شود، فقط بحث [[اتمام حجت]] بر فرد نیست یا زمانی که از [[منجی]] عالم [[انسانیت]] یاد می‌‌شود او [[آمال]] مشخص نیست، بلکه سخن از فرد و اجتماع است.

:در برخی [[آیات قرآن کریم]] مقصود از [[خلقت]]، [[عبادت]] [[خدای تعالی]] ذکر شده است<ref>{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}} «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>؛ به لحاظ این که "[[عبودیت]]"، [[روح]] "[[عبادت]]" است و بیشتر ناظر به [[روح]] [[بندگی]] و [[اطاعت]] در پیشگاه [[قادر]] [[متعال]] است؛ لذا آنها که با [[روح]] و انگیزه [[عظیم]] درونی با معبود [[راز]] و نیاز می‌‌کنند، به [[هدف آفرینش]] نزدیکترند. مداومت بر دعای فرج‌، یکی از مصادیق [[نیایش]] است که [[آدمی]] را به این مقصود نایل می‌گرداند‌. [[امام]] [[جعفر صادق]] {{ع}} از نیاکان [[پاک]] خود [[نقل]] می‌‌کند که [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود‌: "برترین‌ عبادت‌‌های [[مؤمن]]، [[انتظار فرج]] [[حضرت حجت]] از سوی [[خداوند سبحان]] است"<ref>قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، ص ١٣١.</ref>. بر این اساس می‌‌توان نتیجه گرفت که انس و الفت [[آدمی]] با [[دعای فرج]] یا [[دعای ندبه]] برای به پایان رسیدن دوره [[انتظار]] و آغاز [[دوره ظهور]] [[محبوب]]، در راستای [[هدف خلقت]] است و از ویژگی‌های [[خانواده]] [[منتظر]] به حساب می‌‌آید

:[[گشایش]] امور:

:پیچیدگی سیر [[زندگی]] و مواجهه [[آدمی]] با مسائل و دشواری‌های [[جدید]] از ویژگی‌های عصر حاضر است؛ و بدیهی است که هر فرد در جستجوی راهکارهایی برای [[غلبه]] بر معضلات و تنگناهای موجود برآید و با بهره گیری از [[عقلانیت]] در پرتو استعانت از باری تعالی آنها را پشت سر نهد‌. در برخی [[آیات قرآن]] به رابطه [[تقوا]] و خروج [[آدمی]] از مشکلات اشاره شده است‌ {{متن قرآن|...وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا}}<ref>«و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید» سوره طلاق، آیه ۲.</ref>. نیز مطابق برخی [[روایات]]، [[انتظار فرج]]، راهی برای [[گشایش]] امور است<ref>[[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶-۱۲۲.</ref>.