شأن نزول آیه ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

بسیاری از [[مفسران]] و محدثان در [[شأن نزول]] این [[آیه]] نقل کرده‌اند که این آیه در شأن علی {{ع}} نازل شده است.

درباره [[شأن نزول آیه]] [[روایات]] مختلفی وارد شده است؛ اما آنچه در منابع شیعه پذیرفته شده و مشروح‌تر از دیگر روایات نقل گردیده [[روایت]] «غبایه [[ربعی]]» است که روایت می‌کند: [[ابن عباس]] کنار [[چاه زمزم]] نشسته بود و به [[مردم]] می‌گفت: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود:... در این میان مردی ـ که سر و صورت خود را با [[عمامه]] و دستار خویش بسته و پوشانده بود ـ هرگاه ابن عباس می‌گفت: {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}}}}، آن مرد نیز همین سخن را تکرار می‌کرد.

توجه کنید! روزی نماز ظهر را با رسول خدا {{صل}} به جا آوردم. [[مرد]] بینوایی در [[مسجد]] از مردم [[تقاضای کمک]] کرد، کسی چیزی به او نداد، مرد بینوا دست‌ها را به سوی [[آسمان]] دراز کرد و گفت: خدایا! تو [[گواه]] باش که من در [[مسجد رسول خدا]] {{صل}} از مردم درخواست [[کمک مالی]] کردم ولی کسی چیزی به من نداد. علی {{ع}} در این هنگام در حال [[رکوع]] بود. با انگشت میانه دست راست خود به [[سائل]] اشاره کرد که او انگشترش را از انگشت او بیرون کشد. سائل انگشتر را از دست آن حضرت بیرون کشید. [[رسول خدا]] {{صل}} [[شاهد]] این صحنه بود، پس از پایان [[نماز]] رسول خدا {{صل}} سر به سوی [[آسمان]] برداشت و عرض کرد: خدایا! برادرم [[موسی]] {{ع}} درخواستی را با تو در میان گذاشت و گفت: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي * وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! سینه‌ام را گشایش بخش * و کارم را برای من آسان کن * و گرهی از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند *‌و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار * هارون برادرم را * پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز» سوره طه، آیه ۲۵-۳۵.</ref>.

[[ابوذر]] گفت: [[سوگند]] به [[خدا]]، هنوز سخن آن حضرت به پایان نرسیده بود که [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: ای محمد {{صل}}! بخوان؟ حضرت فرمود چه بخوانم؟ عرض کرد بخوان: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref><ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۱؛ السید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۷۴-۴۸۴؛ عبد علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴، ۲۵۷؛ احمد بن محمد الثعلبی، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۴، ص۸۰، ۸۱.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۰۸؛ [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۴۴۹.</ref>

# در [[تفسیر نورالثقلین]] ۱۷ روایت در این زمینه ذکر شده است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴-۲۶۰.</ref>، از آن جمله در [[حدیثی]] آمده است: [[عمر بن خطاب]] گفت: به [[خدا]] [[سوگند]]! من در حال [[رکوع]] چهل انگشتر را [[صدقه]] دادم، تا درباره من نازل شود آن چه که درباره [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} نازل شده است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۶۰.</ref>.

«[[علامه امینی]]» در کتاب گران‌بهای [[الغدیر]] نام ۶۶ نفر از بزرگان آنان و آثارشان را ذکر می‌کند که نزول [[آیه شریفه]] را در [[شأن]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} پذیرفته‌اند<ref>عبدالحسین بن احمد امینی، الغدیر، ج۳، ص۲۲۱ – ۲۳۰.</ref>.

#«[[بحرانی]]» نزول این آیه را درباره [[امام علی]] {{ع}} از [[اهل سنت]] از ۲۴ و از طریق [[شیعه]] از ۱۹ طریق نقل می‌کند<ref>سید هاشم البحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ج۲، ص۵-۲۲.</ref>.

# [[امام علی]] {{ع}} ضمن [[پاسخ‌گویی]] به پرسش‌های عده‌ای درباره [[آیات متشابه]] از جمله [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ...}}<ref>«بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم» سوره سبأ، آیه ۴۶.</ref> می‌فرماید: [[منافقان]] به [[رسول خدا]] {{صل}} عرض کردند: آیا [[پروردگار]] تو بعد از این [[واجبات]]، [[واجب]] دیگری دارد که آن را نیز بیان کنی و ما [[اطمینان]] پیدا کنیم که بعد از آن واجب دیگری نخواهد آمد. [[جبرئیل]] آیه {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ...}} را آورد یعنی «[[ولایت]]»، و به دنبال آن آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ...}} نازل شد و در بین امت اسلامی خلافی نیست که در آن [[روزگار]] جز یک نفر کسی در حال [[رکوع]] [[زکات]] پرداخت نکرده بود و اگر اسم او را در کتاب می‌آورد از بین می‌بردند<ref>احمد بن علی الطبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۳۵.</ref>. همان طور که ملاحظه می‌گردد امام علی {{ع}} ادعای [[اجماع امت]] را دارد؛ یعنی در عصر آن حضرت همه [[اتفاق نظر]] داشتند که این آیه در شأن امام علی {{ع}} نازل شده است.

# [[محقق اربلی]] از علمای [[قرن هفتم]] درباره نزول این آیه درباره امام علی {{ع}} چنین می‌گوید: «نزول این آیه درباره امام علی {{ع}} هنگامی که در [[نماز]] انگشتری خود را [[صدقه]] داد [[اجماعی]] است»<ref>علی بن عیسی الأربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۱، ص۶۳.</ref>.

ناگفته نماند، از آنجایی که یکی از مقدمات [[استدلال]] [[شیعه]] به این آیه بر [[ولایت]] و [[امامت علی]] {{ع}} نزول آن درباره ایشان است. برخی از [[عامه]] - و از [[ناصبی‌ها]] - مانند [[احمد بن عبد الحلیم حرانی حنبلی]] معروف به «[[ابن تیمیه]]» (م ۷۲۸ق) در کتاب [[منهاج السنة (کتاب)|منهاج السنة]] نزول [[آیه شریفه]] را در مورد علی {{ع}} [[انکار]] کرده‌اند<ref>احمد بن عبد الرحیم ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة فی نقض الشیعة القدریه، ج۱، ص۱۵۶.</ref>.