میهمان و میهمانی در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[میهمان‌نوازی]] و [[پذیرایی]] از میهمان از ویژگی‌های بارزی است که در [[سیره رسول خدا]] {{صل}} بسیار بر آن تأکید شده است. [[پیامبر خدا]] {{صل}} میهمان را راهنمای [[بهشت]]<ref>تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ج ۱، ص ۱۳۶ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۵۷.</ref> و هدیه ارزشمند [[الهی]] معرفی کرده و فرموده است: "هرگاه [[خداوند]] برای قومی خیر [[اراده]] بکند، به سویش هدیه می‌فرستد"؛ ‌ گفتند: "آن هدیه چیست؟" فرمود: "میهمان؛ میهمانی که روزی را نازل می‌کند و [[گناه]] اهل خانه را می‌برد"<ref>المتقی الهندی، کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۴۲؛ ورام بن ابی‌فراس، مجموعه ورام، ج ۱، ص ۶ و جامع الاخبار، ص ۱۳۶.</ref>.

 

 

از دلایلی که بعضی [[مردم]] را از پذیرفتن میهمان بازداشته، [[ترس]] از مخارج مهمانی است؛ اما [[رسول خدا]] {{صل}} مهمان را باعث خیر و [[برکت]] معرفی می‌کرد و می‌فرمود: "خیر و [[برکت]] به خانه‌ای که در آن [[اطعام]] می‌شود، سریع‌تر از فرو رفتن تیغ در کوهان شتر، می‌رسد"<ref>کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۵۱؛ احمد بن محمد بن خالد برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۲۹۰ و قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۵۰.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۱ ـ ۶۳۲.</ref>

 

== نکوهش خانه بی‌میهمان‌==

[[پیامبر خدا]] {{صل}} خانه بی‌مهمان را [[دوست]] نداشت و می‌فرمود: "در خانه‌ای که میهمان وارد نمی‌شود، [[ملائکه]] هم فرود نمی‌آیند"<ref>جامع الاخبار، ص ۱۳۶ و المستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۵۸.</ref> و کسانی را که از قبول مهمان شانه خالی می‌کردند، [[سرزنش]] می‌کرد و می‌فرمود: "در کسی که میهمان نمی‌پذیرد، خبری نیست"<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۴، ص ۱۵۵؛ الهیثمی، مجمع الزوائد، ج ۸، ص ۱۷۵؛ جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۷۴۷ و المحجة البیضاء، ص ۳۲.</ref>. و نیز می‌فرمود: {{متن حدیث| بئس القوم لا ینزلون الضیف}}؛ بد قومی‌اند کسانی که میهمان به خانه نمی‌آورند<ref>کنزالعمال، ج۹، ص ۲۴۴ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۴۹۱.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۲.</ref>

[[رسول اکرم]] {{صل}} مهمان‌دوستی و مهمان‌نوازی را از [[الطاف خداوند]] به [[بندگان]] خاصش می‌دانست و می‌فرمود: "جز [[مؤمن]] [[پرهیزگار]]، کسی [[پذیرایی]] از میهمان رادوست ندارد و از او [[پذیرایی]] نمی‌کند"<ref>وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۳ و حمیری قمی، قرب الاسناد، ص ۳۶.</ref>. [[نقل]] شده است، روزی، [[پیامبر خدا]] {{صل}} از کنار مردی گذشت که [[صاحب]] گاو و شتر بود و [[پیامبر]] {{صل}} را میهمان نکرد؛ اما وقتی از کنار زنی عبور کرد که او تنها چند بره داشت، او یکی از بره‌ها را برای [[خاتم انبیا]] {{صل}} سر برید. پس [[پیامبر]] {{صل}} به [[اصحاب]] فرمود: "به این دو نفر بنگرید؛ به [[راستی]] که این قبیل خصلت‌ها به دست خداست و به هر کس که بخواهد، [[خوی]] [[نیک]] می‌دهد"<ref>المحجة البیضاء، ص ۳۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۲-۶۳۳.</ref>.

پذیرفتن [[دعوت]] [[مسلمانان]] از سنت‌های [[رسول خدا]] {{صل}} است که در [[سیره]] و گفتار آن حضرت، به شدت به آن توجه و تأکید شده بود. آن حضرت، خطاب به تمامی [[مسلمان]] می‌فرمود: "به حاضر و [[غایب]] [[امت]] خود سفارش می‌کنم که [[دعوت]] [[مسلمانان]] را اگرچه به فاصله پنج میل هم باشد، بپذیرند که این عمل از [[دیانت]] است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۷۶؛ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۹، ص ۹۴ و المحاسن، ج ۲، ص۴۱۱.</ref> او نپذیرفتن [[دعوت]] [[مؤمنان]] را به دور از [[ادب]] می‌دانست<ref>قرب الاسناد، ص۷۴ و وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۴۵.</ref> و می‌فرمود: "اگر مؤمنی مرا به خوردن پاچه گوسفندی [[دعوت]] کنند، می‌پذیرم و این، جزو [[دین]] است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۷۴ و المحاسن، ج ۲، ص۴۱۱.</ref>.

 

البته نکته مهم آن است که [[پیامبر]] {{صل}} از نپذیرفتن [[دعوت]] شخص [[مؤمن]] داشت؛ و گرنه به فرموده خود ایشان، [[مسلمانان]] از پذیرش [[دعوت]] [[منافقان]] و [[فاسقان]] منع شده‌اند؛ چنانکه آن حضرت به [[ابوذر]] چنین توصیه فرموده بود: {{متن حدیث| لَا تَأْكُلْ‌ طَعَامَ‌ الْفَاسِقِينَ‌!}}<ref>شیخ طوسی، الامالی، ص۵۳۵؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۴۶۶ و حسن بن ابی الحسن دیلمی، اعلام الدین، ص۱۹۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۳.</ref>

به مهمانی رفتن و پذیرش مهمان باید تنها برای [[رضای خدا]] و برای [[تکریم]] و بزرگداشت [[برادر]] [[مؤمن]] صورت گیرد و به [[دلیل]] [[ریا]]، [[طمع]] ورزی و... ؛ [[رسول خدا]] {{صل}} نیز در توصیه‌های خود به [[ابوذر]] فرمود: "ای [[ابوذر]]! به کسی که او را برای [[رضای خدا]] [[دوست]] داری، از غذای خود بخوران و از غذای کسی که برای [[خدا]] تو را [[دوست]] دارد، بخور!"<ref>امالی طوسی، ص ۵۳۵؛ اعلام الدین، ص ۱۹۸ و مکارم الاخلاق، ص ۶۶.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۳-۶۳۴.</ref>

[[روایات]] بسیاری از [[رسول خدا]] {{صل}} درباره [[تکریم]] و تعظیم‌ [[شأن]] میهمان [[نقل]] شده و در [[حدیثی]] آمده است: "هر که به [[خدا]] و [[روز قیامت]] [[ایمان]] دارد، باید میهمانش را گرامی بدارد"<ref>الکافی، ج ۲، ص ۶۶۷؛ جامع الاخبار، ص ۱۳۶؛ مسند احمد، ص ۳۱ و بخاری، صحیح، ج ۷، ص ۱۰۴.</ref>.

 

از مصادیق [[تکریم]] میهمان، غذا خوردن همراه میهمان است؛ [[رسول خدا]] {{صل}} در این باره می‌فرمود: "هر کس [[دوست]] دارد که [[خدا]] و رسولش او را [[دوست]] بدارند، پس با مهمانش غذا بخورد"<ref>مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۱۶ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۶۰.</ref>. همچنین فرموده است: "هر کس غذای خود را با میهمانش بخورد، میان او و پروردگارش هیچ پرده‌ای (حجابی) نخواهد بود"<ref>مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۱۶.</ref>.

 

[[خاتم انبیا]] {{صل}} میزبان را از [[روزه]] گرفتن مستحبی [[نهی]] کرده؛ زیرا ممکن است باعث شود که میهمان خجالت بکشد و زودتر از غذا خوردن دست بردارد<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۸۴؛ الکافی، ج ۴، ص ۱۵۱ - ۱۵۲ و شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۵۴ - ۱۵۵.</ref>. همچنین [[رسول خدا]] {{صل}} میزبان را از اموری که باعث زحمت افتادن میهمان می‌شود بازداشته است<ref>المحجة البیضاء، ص ۳۱.</ref> و می‌فرماید: "میهمان را به زحمت و [[سختی]] نیندازید تا اینکه او را عصبانی کنید؛ پس اگر او را عصبانی کنید، به تحقیق که [[خدا]] را عصبانی کرده‌اید و کسی که خدا را عصبانی کند، خدا بر او [[خشم]] می‌گیرد"<ref>همان، ص ۳۱ - ۳۲.</ref>. به خدمت گرفتن میهمان هم از امور دیگری است که [[رسول خدا]] {{صل}} به شدت از آن [[نهی]] کرده است؛ آن بزرگوار به خدمت گرفتن میهمان را [[دلیل]] سبکی [[عقل]] می‌دانست و از آن [[نهی]] می‌کرد<ref>الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۵۰ و کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۴۸.</ref>.

 

تهیه خلال دندان میهمان، یکی از [[حقوق]] میهمان بر میزبان است و این مطلب، از دیگر نکات جالب توجه در مهمانی‌هاست که [[رسول خدا]] {{صل}} بدان اشاره می‌فرماید<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۵۷، الکافی، ج ۶، ص ۲۸۵ و المحاسن، ج ۲، ص ۵۶۴.</ref>. آن حضرت، بدرقه میهمان را هم از [[حقوق]] مهمان بر میزبان دانسته است و می‌فرماید: "از [[حقوق]] میهمان، این است که او را تا در منزل بدرقه کنی"<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۷۰؛ ابن سلامة، مسند الشهاب، ج ۲، ص ۱۸۴ و ابن ماجه، سنن، ج۲، ص۱۱۱۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۴ ـ ۶۳۵.</ref>

میهمانی، دو طرف دارد: میهمان و میزبان و میهمان نیز در قبال میزبان، وظایفی دارد که پسندیده است آن را به [[بهترین]] وجه رعایت کند. از اموری که شایسته مهمانی نیست این است که میهمان [[روزه]] بگیرد و [[رسول خدا]] {{صل}} میهمانان را از گرفتن [[روزه]] [مستحبی] مگر با اجازه میزبان برحذر داشته، آن را باعث هدر رفتن زحمات میزبان می‌دانست<ref>علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۸۴، الکافی، ج ۴، ص ۱۵۱ - ۱۵۲ و من لایحضره الفقیه، ص ۱۵۴ - ۱۵۵.</ref>.

 

[[نقل]] شده است، روزی آن حضرت به خانه یکی از [[یاران]] خویش رفت و هنگامی که سفره غذا گسترده شد، یکی از حاضران از خوردن غذا خودداری ورزید و گفت: "من روزه‌ام"؛ پس [[پیامبر خدا]] {{صل}} به او فرمود: "[[برادر]] [[مسلمان]] تو، برای [[پذیرایی]] از تو زحمت کشیده است و تو می‌گویی [[روزه]] هستی؟! روزه‌ات را [که مستحبی است] افطار کن و به جای آن روز دیگری [[روزه]] بگیر"<ref>المحجة البیضاء، ص ۳۵ - ۳۶ و محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج ۲۹، ص ۵۰.</ref>. ‌ از موارد دیگری که [[رسول خدا]] {{صل}} میهمانان را از آن بر حذر می‌داشتند، همراه بردن [[فرزندان]] خود در مهمانی‌هاست. [[رسول خدا]] {{صل}} در این باره فرموده است: "هر گاه به مهمانی [[دعوت]] شدید، [[فرزندان]] خود را [که [[دعوت]] نشده‌اند] همراه نبرید که این، کاری [[حرام]] و عملی غاصبانه است"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۴۱۱ و الدعوات، ص ۱۴۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۵.</ref>

[[پیامبر اکرم]] {{صل}} میهمانی را سه روز می‌دانست و می‌فرمود: "مهمانی، سه روز است و افزون بر آن، [[حق]] نیست؛ بلکه صدقه‌ای است که صاحب‌خانه می‌پردازد"<ref>{{متن حدیث|‌ الضِّيَافَةُ أَوَّلَ‌ يَوْمٍ‌ وَ الثَّانِيَ‌ وَ الثَّالِثَ وَ مَا بَعْدَ ذَلِكَ فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تُصُدِّقَ بِهَا عَلَيْهِ}}؛ الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳ و شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۱۴۹.</ref> در روایتی از [[رسول خدا]] {{صل}} [[نقل]] شده است: "هیچ مسلمانی [[حق]] ندارد نزد برادرش تا زمانی بماند که او را به [[گناه]] بیندازد" گفتند: "چگونه او را به [[گناه]] می‌اندازد؟" ‌فرمود: "آن [[قدر]] در خانه میزبان بماند که او دیگر چیزی نداشته باشد که برای میهمان خود [[انفاق]] کند"<ref>مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۵، ص ۱۳۸ و مسند احمد، ج ۴، ص ۳۱.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۶.</ref>

از سفارش‌های مهم [[رسول خدا]] {{صل}}، به [[سختی]] نیفتادن میهمان و میزبان در مهمانی است. در [[سیره]] آن بزرگوار، میزبان تا آنجا که به [[سختی]] نیفتد، موظف است وسایل [[آسایش]] میهمان را تأمین کند<ref>کنز العمال، ج ۹، ص ۲۴۸ و الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۷۵۴.</ref>؛ چنانکه از [[سلمان فارسی]] [[نقل]] شده است: {{متن حدیث| انَّ لَا نَتَكَلَّفُ لِلضَّيْفِ مَا لَيْسَ عِنْدَنَا وَ انَّ نقدم اليه مَا حَضَرٍ}}<ref>بخاری، التاریخ الکبیر، ج ۲، ص ۳۸۶؛ خطیب، بغدادی ج۸، ص۴۶؛ ۴۶؛ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور، ج ۵، ص ۳۲۱؛ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۳۵ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج ۴، ص ۱۲۳.</ref>. میهمان نیز باید که با رویی گشاده، [[پذیرایی]] هر چند مختصر میزبانش را بپذیرد. در این باره از [[پیامبر خدا]] {{صل}} چنین [[نقل]] شده است: "از [[بزرگواری]] مرد، آن است که آن‌چه برادرش نزد او می‌گذارد، بپذیرد و سختگیری نکند"<ref>الکافی، ج ۵، ص ۱۴۳؛ فضل اللّه راوندی، النوادر، ص ۱۱ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۱۵.</ref>.

 

همچنین [[نقل]] شده است که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمود: "برای میزبان همین [[گناه]] بس که غذایی را که پیش [[برادران]] خود می‌گذارد، کم شمارد و برای میهمانان نیز همین [[گناه]] بس که آن‌چه را برادرشان در برابرشان می‌گذارد، کم بشمارند"<ref>وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۷۷ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۱۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۶.</ref>

نقل شده است، [[پیامبر خدا]] {{صل}} در یکی از سفرها به [[خواندن نماز]] مشغول بود که عده‌ای سواره آمدند و حال [[رسول اکرم]] {{صل}} را از [[یاران]] آن حضرت پرسیدند و آن حضرت را ستودند و گفتند: "اگر [[عجله]] نداشتیم [[منتظر]] آن حضرت می‌ماندیم؛ [[سلام]] ما را به او برسانید". آنها این سخنان را گفتند و رفتند؛ وقتی [[پیامبر]] {{صل}} از [[خواندن نماز]] فارغ شد، غضبناک شد و فرمود: عده‌ای نزد شما می‌آیند و حال مرا می‌پرسند و به من [[سلام]] می‌فرستند؛ اما شما آنها را [[دعوت]] نمی‌کنید که پایین بیایند و چیزی بخورند و از آنها [[پذیرایی]] نمی‌کنید... ؟"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۷۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۱۶ - ۴۱۷ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۷۳.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۷.</ref>

عادت آن حضرت این بود که با [[خانواده]] و خادمان خانه‌اش غذا می‌خورد؛ اما با آمدن میهمان، غذایش را همراه میهمان می‌خورد<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۶ - ۲۷ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۶۴.</ref> و دوست‌داشتنی‌ترین غذا برای ایشان غذایی بود که با مهمان و همراه او می‌خورد<ref>المستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۳۱ و مکارم الاخلاق، ص ۲۷.</ref>.

 

[[نقل]] شده است که هرگاه برای آن حضرت میهمان می‌رسید و همراه میهمان غذا می‌خورد، به سفره دست دراز نمی‌کرد تا اینکه نخست، میهمان، خوردن را آغاز کند و دست از غذا نمی‌کشید تا میهمان دست از غذا بکشد (تا میهمان خجالت نکشد)<ref>وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۳۲۰ و الکافی، ج ۶، ص ۲۸۶.</ref>؛ اگر هم در میان جمعی غذا می‌خورد، پیش از همه شروع می‌کرد و آخر از همه، از غذا دست می‌کشید تا اینکه همه غذا خورده باشند <ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۸۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۸ و علی بن جعفر {{عم}}، مسائل، ص ۳۴۱.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۳۷.</ref>

[[نقل]] شده است، [[رسول خدا]] {{صل}} با [[فروتنی]] تمام، [[دعوت]] همگان را می‌پذیرفت. ایشان بارها [[دعوت]] کسانی را پذیرفته بود که گاه غذای سفره‌شان نانی جو و دنبه‌ای بو گرفته بود<ref>ابوعیسی ترمذی، الشمائل المحمدیه، ص ۱۹۰؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج ۲، ص ۴۰۲ و ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج ۴، ص ۱۲۰.</ref>؛ اما ایشان با رویی گشاده در این مهمانی‌ها شرکت می‌کرد و می‌فرمود: "اگر مرا به خوردن استخوان شانه و سردستی هم [[دعوت]] کنند، خواهم پذیرفت"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۲۷۹ - ۲۸۰؛ مسند احمد، ج ۲، ص ۴۲۴ و نهج الفصاحه، ص ۳۹۳.</ref>. سختگیری در [[سیره]] حضرتش جایی نداشت و می‌فرمود:{{متن حدیث| لَا أُحِبُ‌ الْمُتَكَلِّفِينَ‌}}<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۴۱۵؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۳۲۶ و الکافی، ج ۶، ص ۲۷۶.</ref>. ‌

# '''اجازه گرفتن از میزبان برای میهمان بی‌دعوت :''' [[روایت]] شده است، روزی گروهی از ساکنان [[مدینه]] [[پیامبر خدا]] {{صل}} را همراه پنج نفر از [[اصحاب]] آن حضرت به میهمانی [[دعوت]] کردند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} هم [[دعوت]] آنها را پذیرفت و به میهمانی رفت. [[پیامبر]] {{صل}} در بین راه شخص دیگری را دیدند که او هم از [[اصحاب]] ایشان بود و آن شخص نیز همراه [[رسول خدا]] {{صل}} و یارانش به راه افتاد تا اینکه به نزدیکی خانه میزبان رسیدند. پس در این هنگام، [[پیامبر خاتم]] {{صل}} به آن شخص فرمود: "این گروه، شما را [[دعوت]] نکرده‌اند؛ اینجا بمان تا ما حضور شما را به آنها یاد آوری کنیم و اجازه بگیریم..."<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۲ و المستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۰۷.</ref>. ‌

# '''[[پاداش]] دادن به میزبان‌:''' از [[جابر بن عبدالله انصاری]] [[نقل]] شده است: روزی ابوالهیثم [[انصاری]] غذایی تهیه و [[پیامبر خدا]] {{صل}} و [[یاران]] آن حضرت را به خوردن آن [[دعوت]] کرد. وقتی [[یاران پیامبر]] {{صل}} از خوردن غذا فارغ شدند، [[رسول اکرم]] {{صل}} به همراهان فرمود: "به [[برادر]] میزبان خود [[پاداش]] و [[ثواب]] برسانید!"‌ گفتند: "چگونه به او [[ثواب]] برسانیم؟"‌ فرمود: "هنگامی که میهمان، به خانه میزبان وارد شود و غذایش را بخورد و نوشیدنی‌هایش را بنوشد، برای او [[دعای خیر]] بکند که همین [[دعای خیر]] باعث [[پاداش]] برای میزبان خواهد بود"<ref>ابن اشعث، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۱۸؛ محیی الدین النووی، المجموع، ج ۱۶، ص ۴۰۴ - ۴۰۵ و ابن‌الاثیر الجزری، جامع الاصول من احادیث الرسول {{صل}}، ج ۵، ص ۱۰۱.</ref>.

# '''کراهت از حضور در مهمانی خاص ثروتمندان‌:''' [[رسول خدا]] {{صل}} از حضور در میهمانی مخصوص توانگران [[نهی]] فرموده است<ref>الدعوات، ص ۱۴۱؛ المحجة البیضاء، ص ۳۷ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۴۹.</ref> و آن بزرگوار، خود، کراهت داشت میهمان شخصی شود که فقط [[ثروتمندان]] را [[دعوت]] کرده و [[نیازمندان]] را [[دعوت]] نکرده بود<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۶۳۸-۶۳۹.</ref>.

== میهمان‌دوستی و آداب میهمانی ==

میهمان‌دوستی و [[میهمان‌نوازی]] از ویژگی‌های سخاوتمندان است. این کار در [[سیره]] [[رسول گرامی اسلام]] بسیار دیده می‌شود. اگر [[مسلمانی]] به میهمانی [[پیامبر]] [[دعوت]] می‌شد، همراه آنان، نشسته بر [[زمین]] و بر روی هر چه که دیگران طعام می‌خورند، غذا می‌خورد. اگر میهمان داشت ترجیح می‌داد با میهمانش غذا بخورد. محبوب‌ترین غذا و سفره در نظر پیامبر، غذایی بود که شرکت‌کنندگان بیشتری بر سر طعام باشند<ref>سنن النبی، ص۱۶۶.</ref>.

در سفره‌های جمعی، [[رسول خدا]] {{صل}}، زودتر از همه دست به غذا می‌برد و دیرتر از همه دست از غذا می‌کشید تا دیگران بدون [[خجالت]] کشیدن، غذا بخورند<ref>محاسن، ص۴۴۸.</ref>. می‌فرمود، هرکس از جلوی خودش غذا بخورد. آن حضرت [[غذا خوردن]] به تنهایی را [[دوست]] نداشت و تنها غذا نمی‌خورد<ref>سنن النبی، ص۱۷۷.</ref>.

[[سلمان فارسی]] می‌گوید: بر رسول خدا {{صل}} وارد شدم و دیدم آن بزرگوار به پشتی تکیه داده است. آن پشتی را برای من گذاشت و فرمود: ای سلمان هر مسلمانی که [[برادر]] مسلمانش بر او وارد شود و جهت [[احترام]] و [[بزرگداشت]] برای او پشتی بگذارد، [[خداوند]] او را می‌آمرزد<ref>مکارم الاخلاق، ص۲۰.</ref>. [[معاذ بن جبل]] می‌گوید: روزی میهمانی بر من وارد شد و من چیزی در خانه نداشتم، مگر مقداری نان خشک و آب گوشت که با خجالت آنها را نزد او گذاشتم. بعدها از پیامبر پرسیدم: آیا این کار اجری هم داشته است؟ حضرت فرمود: «اگر تمام [[فرشتگان]] [[آسمان‌ها]] جمع شوند، قادر نخواهد بود که [[ثواب]] این [[اطعام]] و [[اکرام]] را ذکر کنند»<ref>بحر المحبة، ص۱۱۸؛ برگرفته از: سیدمهدی شمس الدین، اخلاق اسلامی در برخوردهای اجتماعی، ص۹۷.</ref>.

از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[روایت]] شده است: هنگام [[ملاقات]] و اولین برخورد، [[سلام]] کنید و [[مصافحه]] کنید (یعنی به هم دست دهید) تا گناهانتان ریخته شود<ref>بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۳.</ref>. بنابراین، پیشوازی از میهمان و مصافحه کردن با او از [[وظایف]] میزبان است.

باز از آن حضرت روایت است: کسی که میهمان خود را غذا بدهد، [[خداوند]] از طعام‌ها و میوه‌های بهشتی به او می‌خوراند<ref>اصول کافی، ج۲، ص۲۰۴.</ref>. [[رسول]] گرامی {{صل}} [[اسلام]] در اهمیت [[دعوت]] از مهمان می‌فرماید: {{متن حدیث|كُلُّ بَيْتٍ لَا يَدْخُلُ فِيهِ الضَّيْفُ لَا يَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَةُ}}<ref>«خانه‌ای که مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمی‌شوند» میزان الحکمه، ج۷، ص۳۲۷۲.</ref>. همچنین فرمودند: {{متن حدیث|الضَّيْفُ دَلِيلُ الْجَنَّةِ}}<ref>«مهمان راهنمای بهشت است» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۰.</ref>. [[رسول الله]] [[مهمانان]] را مایه [[برکت]] می‌شمارند و می‌فرمایند: {{متن حدیث|الْبَرَكَةُ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ يُطْعِمُ الطَّعَامَ مِنَ السِّكِّينِ فِي السَّنَامِ}}<ref>«آن کس که غذا می‌دهد، برکت به سوی او سریع‌تر از برندگی کارد در کوهان شتر به او می‌رسد» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۰.</ref>. چنانکه فرمودند: {{متن حدیث|الضَّيْفُ يَأْتِي الْقَوْمَ بِرِزْقِهِ فَإِذَا ارْتَحَلَ ارْتَحَلَ بِجَمِيعِ ذُنُوبِهِمْ}}<ref>«مهمان روزی خود را همراه خود می‌آورد و وقتی از خانه میزبان بیرون رود، همه گناهان اهل خانه میزبان را با خود می‌برد و بیرون می‌ریزد» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۰.</ref>. همچنین [[پیامبر]] فرمودند: هرگاه خداوند خیر و [[سعادت]] قومی را خواست، هدیه‌ای را به آن [[قوم]] اهدا کند. حاضران پرسیدند آن [[هدیه]] چیست؟ پیامبر فرمود: {{متن حدیث|الضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ يَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ‌}}<ref>«آن هدیه مهمان است که همراه روزی خود وارد می‌گردد و با گناهان اهل خانه میزبان بیرون می‌رود» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۰.</ref>. پیامبر در [[کلامی]] دیگر می‌فرمایند: {{متن حدیث|مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ}}<ref>«هر که به خدا و روز واپسین ایمان دارد، باید میهمانش را گرامی دارد» میزان الحکمه، ج۷، ص۳۲۷۲.</ref>.

از سوی دیگر [[اجابت]] دعوت [[مؤمن]] برای مهمانی از نظر اسلام، [[ارزش]] والایی دارد و موجب [[پاداش]] خواهد بود. [[رسول اکرم]] {{صل}} دراین باره می‌فرمایند: {{متن حدیث| أُوصِي الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِي وَ الْغَائِبَ أَنْ يُجِيبَ دَعْوَةَ الْمُسْلِمِ وَ لَوْ عَلَى خَمْسَةِ أَمْيَالٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ الدِّينِ}}<ref>«به حاضران و غایبان از امتم توصیه می‌کنم که دعوت مسلمان را اگر چه پنج میل (حدود ده کیلومتر) با او فاصله باشد، اجابت کنند زیرا اجابت دعوت مسلمان جزء برنامه‌های دین است» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۴۷.</ref>. و نیز فرمودند: {{متن حدیث|مِنَ الْجَفَاءِ... أَنْ يُدْعَى الرَّجُلُ إِلَى طَعَامٍ فَلَا يُجِيبَ أَوْ يُجِيبَ فَلَا يَأْكُلَ}}<ref>«از جفا و نامهربانی است که انسانی به غذا دعوت شود ولی اجابت نکند یا اجابت کند ولی از آن غذا نخورد» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۴۷.</ref>. [[رسول الله]] [[اجابت]] نکردن مهمانی را دلیل عجز و [[ناتوانی]] می‌دانند و می‌فرمایند: {{متن حدیث|مِنْ أَعْجَزِ الْعَجْزِ رَجُلٌ دَعَاهُ أَخُوهُ إِلَى طَعَامٍ فَتَرَكَهُ}}<ref>«بالاترین عجز آن است که مردی برادر دینیش او را به غذا دعوت کند، ولی او آن را ترک نماید و اجابت نکند» بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴۸.</ref>. نکته حائز اهمیت اینکه [[انسان]] نباید بدون [[دعوت]] بر کسی وارد شود چه اینکه این عمل از نظر [[رسول اکرم]] {{صل}} ناپسند شمرده شده، ایشان به علی {{ع}} می‌فرمایند: ای علی! هشت نفرند اگر [[اهانت]] شوند، جز خود را [[سرزنش]] نکنند... آن کسی که بدون دعوت به کنار سفره شخصی می‌رود<ref>صدوق، خصال، ج۲، ص۴۰.</ref>.

در [[اسلام]] تاکید شده است که میزبان تنها [[ثروتمندان]] را دعوت نکند بلکه [[فقرا]] و [[مستمندان]] را نیز جزو دعوت‌شدگان قرار دهد [[پیامبر اکرم]] در این راستا می‌فرمایند: {{متن حدیث|شَرُّ الطَّعَامِ طَعَامُ الْوَلِيمَةِ يُدْعَى إِلَيْهَا الشَّبْعَانَ وَ يُحْبَسُ عَنْهُ الْجِيعَانُ}}<ref>«بدترین غذا، آن سوری است که افراد سیر (و ثروتمند) به آن دعوت می‌شوند و از گرسنگان دریغ می‌گردد». میزان الحکمه، ج۵، ص۵۲۲.</ref> و نیز فرمودند: «اجابت دعوت کسی که در کنار سفره ولیمه او ثروتمندان حاضرند نه [[فقیران]]، ناپسند است»<ref>بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۴۸.</ref>.

[[رسول گرامی اسلام]] محبوب‌ترین [[مهمانان]] را [[دوستان]] [[خداوند]] می‌شمارند و می‌فرمایند در دعوت کردن از میهمانان به این مهم توجه کنید. ازاین رو می‌فرماید: {{متن حدیث|أَضِفْ بِطَعَامِكَ مَنْ تُحِبُّ فِي اللَّهِ}}؛ «کسی را که به خاطر [[خدا]] دوستش داری به غذای خود میهمان کن». [[رسول اکرم]] {{صل}} سفارش می‌فرمایند که میزبان همراه مهمانانش غذا بخورد. {{متن حدیث|مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَلْيَأْكُلْ مَعَ ضَيْفِهِ}}<ref>«کسی که دوست دارد تا خدا و رسولش او را دوست بدارند باید همراه مهمانش غذا بخورد» بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۵۷.</ref>. [[پیامبر]] توصیه می‌کردند برای [[پذیرایی از مهمان]] خود را به زحمت نیاندازند و با همان چیزی که در [[منزل]] دارید از او [[پذیرایی]] کنید. دو نفر مهمان [[مسلمانی]] شدند، [[مسلمان]] نان و نمک برای آنها حاضر کرد و گفت: اگر پیامبر از [[تکلف]] [[نهی]] نکرده بود برایتان از بیرون چیزی تهیه می‌کردم<ref>بحارالانوار، ج۲۲، ص۳۸۴.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[کانون محبت (کتاب)|کانون محبت]] ص ۴۹.</ref>

[[پیامبر اعظم]] {{صل}} بسیار مهمان‌دوست و مهمان‌نواز بود تا جایی که از مهمان به عنوان راهنمای [[بهشت]] یاد می‌کرد و می‌فرمود: «هر خانه‌ای که مهمانی وارد آن نشود، [[فرشتگان]] وارد آن [[خانه]] نمی‌گردند»<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۰.</ref>. آن حضرت، [[مسلمانان]] را مهمان می‌کرد و به [[دعوت]] مسلمانان حتی [[بندگان]] پاسخ می‌داد و هیچ غذایی را کم نمی‌شمرد. [[رسول الله]] {{صل}} خودش از [[مهمانان]] [[پذیرایی]] می‌کرد، چنان که در [[تاریخ]] آمده است: «هنگامی که کاروان فرستادگان [[نجاشی]] در [[مدینه]] به محضر [[رسول خدا]] {{صل}} وارد شدند، آن حضرت برخاست و خودش به آنان خدمت کرد»<ref>محمدتقی عبدوس؛ محمد محمدی اشتهاردی، آموزه‌های اخلاقی - رفتاری امامان شیعه، ص۲۲۳ و ۲۲۴.</ref>.

در روایتی دیگر آمده است که در یکی از جبهه‌های [[جنگ]]، [[پیامبر]] در حال [[نماز خواندن]] بود. گروهی مسافر از کنار اردوگاه آن حضرت گذشتند و هنگام دیدار با [[اصحاب پیامبر]]، احوال حضرت را از آنان پرسیدند. آن گاه برای پیامبر [[دعا]] کردند و او را ستودند. سپس از آنجا گذشتند. پیامبر پس از [[نماز]] و [[آگاهی]] از ماجرا، در حالی که [[خشمگین]] بود، به اصحابش [[اعتراض]] کرد و فرمود: «سوارانی به اینجا می‌آیند و [[سلام]] خود را به من می‌رسانند و جویای حال من می‌شوند، ولی شما آنان را به مهمانی دعوت نمی‌کنید؟»<ref>محمدتقی عبدوس؛ محمد محمدی اشتهاردی، آموزه‌های اخلاقی - رفتاری امامان شیعه، ص۱۶۰.</ref>.

ایشان [[معتقد]] بود که همه شایسته پذیرایی هستند. بر همین اساس می‌فرمود: {{متن حدیث|‌أَضِفْ بِطَعَامِكَ مَنْ تُحِبُّ فِي اللَّهِ‌}}؛ «کسی را که به خاطر [[خدا]] دوستش داری، به غذای خود مهمان کن»<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۲۷۴.</ref>. در [[باور]] رسول الله {{صل}}، مهمان مایه [[برکت]] و روزی‌آور خویش است. بنابراین می‌فرمود: {{متن حدیث|الضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ يَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ}}؛ «مهمان، روزی خود را می‌آورد و [[گناهان]] [[اهل]] خانه را می‌برد»<ref>بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۶۱.</ref>.

ناگفته نماند که [[پیامبر اسلام]] در عین مهمان [[دوستی]]، سفارش می‌کرد که خود را برای [[پذیرایی از مهمان]] به زحمت نیندازید و با همان چیزی که در [[خانه]] دارید، از او [[پذیرایی]] کنید. گفته‌اند دو نفر مهمان سلمان شدند. سلمان، نان و نمک برای آنها حاضر کرد و گفت: «اگر [[پیامبر]] از تکلّف [[نهی]] نکرده بود، برایتان از بیرون چیزی تهیه می‌کردم»<ref>بحارالانوار، ج۲۲، ص۳۸۴.</ref>.

[[پیامبر گرامی اسلام]] به میزبان [[احترام]] می‌نهاد. گفته‌اند ایشان در [[دوران جوانی]] و پیش از بعثت به [[طائف]] [[سفر]] کرد. مردی از اهالی طائف، آن حضرت را مهمان کرد و به او احترام گذاشت. پس هنگامی که در چهل سالگی به مقام [[پیامبری]] رسید، آوازه پیامبری و دعوت او به [[اسلام]] در همه جا پیچید. شخصی در طائف از میزبان پیامبر پرسید: آیا می‌دانی کسی که در [[مکه]] به پیامبری [[مبعوث]] شده، کیست؟ میزبان گفت: نه، نمی‌دانم. به او گفتند او همان محمد {{صل}}، [[یتیم]] [[عبدالمطلب]] است که در فلان [[روز]] وارد طائف شد و تو از او میزبانی کردی. میزبان که در همان مهمانی به بزرگی مقام [[حضرت محمد]] {{صل}} پی برده بود، وقتی این سخن را شنید، به سوی پیامبر رهسپار شد. وقتی به حضور حضرت رسید، اسلام را پذیرفت. آن گاه از [[رسول اکرم]] {{صل}} پرسید: آیا مرا می‌شناسی؟ پیامبر فرمود: «تو کیستی؟» میزبان گفت: من همان کسی هستم که وقتی در [[دوران جاهلیت]] به [[طائف]] آمده بودی، مهمانم شدی. [[رسول اکرم]] {{صل}} به او فرمود: «خوش آمدی، اینک نیاز خود را بیان کن». میزبان گفت: من از شما دویست گوسفند می‌خواهم. [[رسول خدا]] {{صل}} دستور داد تا همان تعداد گوسفند را در [[اختیار]] او بگذارند. پس به [[اصحاب]] خود فرمود: «چرا این مرد تقاضای اندکی از من کرد و مانند فردی از [[بنی‌اسرائیل]] نخواست که در [[روز قیامت]]، در [[بهشت]] همراه من باشد»<ref>ویژه‌نامه پیامبر اعظم {{صل}}، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ش۴، ص۵۴۲.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۵۵.</ref>.

مهمان‌داری، افزون بر [[ارزش]] و ثوابی که در [[آخرت]] برای میزبان دارد، در پیوند صفا و صمیمیت میان [[مؤمنان]] نیز نقش بسزایی دارد. میهمان، هدیه‌ای گران بها است که [[خداوند]] به سوی [[نیکان]] می‌فرستد. شایسته است میزبان با [[گشاده رویی]] به استقبال مهمان برود و در مدت مهمانی، وسایل [[آسایش]] و [[آرامش]] او را فراهم آورد. شایسته است میزبان برای بازگشت میهمان زمینه‌سازی نکند، ولی اگر خودش تصمیم به رفتن گرفت، تا در [[خانه]]، او را بدرقه کند. مهمان در خانه میزبان، به طور طبیعی در خوردن غذا [[حیا]] می‌کند. از این رو، میزبان باید پیش از مهمان، [[غذا خوردن]] را آغاز کند و پس از او دست بکشد. هر چند باید از هر نظر مهمان را گرامی داشت، ولی این بدان معنا نیست که [[انسان]]، خود را به [[سختی]] اندازد و بیش از حد توانش، خود را گرفتار سازد.

 

[[حقیقت]] این است که برخی در این زمینه [[افراط]] و تفریط می‌کنند. از همین رو، گاهی دیده می‌شود که برای [[پذیرایی از مهمان]] چنان [[اسراف]] می‌کنند که گویی می‌خواهند همه امکانات خود را به یک باره [[خرج]] کنند، در حالی که مهمان‌داری از نظر [[اسلام]] باید چنان باشد که برای هیچ یک از دو طرف مشکلاتی ایجاد نکند. از سوی دیگر، نباید در پذیرایی از مهمان کوتاهی کرد. [[پیامبر گرامی اسلام]] در زمینه [[تکریم]] میهمان فرموده است: {{متن حدیث|مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ‌}}<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۲۷۲.</ref>. هر که به [[خدا]] و [[روز واپسین]] [[ایمان]] دارد، باید میهمانش را گرامی بدارد.

==[[آداب]] مهمان‌داری در گفتار و رفتار پیامبر اعظم{{صل}}==

#پذیرایی در حد توان: در حدیث نبوی آمده است: [[انسان]] نباید آن‌چه را [[قدرت]] ندارد، با [[تکلف]] و زحمت برای مهمان فراهم کند: {{متن حدیث|لَا يَتَكَلَّفَنَّ أَحَدُ لِضَيْفِهِ مَا لَا يَقْدِرُ}}<ref>نهج الفصاحه، ح۲۵۲۰.</ref>.

#پرهیز از [[اسراف]]: در [[دین مبین اسلام]] اسراف [[حرام]] است و [[گناه]] دارد. باید تلاش کنیم در همه برنامه‌های [[زندگی]] خود [[برنامه‌ریزی]] داشته باشیم و در مهمانی‌ها به اندازه لازم غذا [[تدارک]] ببینیم و برای ده نفر مهمان، به اندازه بیست نفر غذا تهیه نکنیم تا مجبور شویم بقیه آن را دور بریزیم.

#به خدمت نگرفتن مهمان: در حدیث نبوی آمده است: سبک [[عقلی]] مرد آن است که مهمان خویش را به خدمت گیرد: {{متن حدیث|سَخَافَةٌ بِالْمَرْءِ أَنْ يَسْتَخْدِمَ ضَيْفَهُ}}<ref>نهج الفصاحه، ح۱۷۳۸.</ref>.

#بدرقه کردن: در حدیث نبوی آمده است: [[مستحب]] است که مرد با مهمان خود تا در [[خانه]] برود و او را بدرقه کند: {{متن حدیث|إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ أَن يَخْرُجَ الرَّجُلُ مَعَ ضَيْفِهِ بَابَ الدَّارِ}}<ref>نهج الفصاحه، ح۹۱۹.</ref>.<ref>[[محمد جواد برهانی|برهانی، محمد جواد]]، [[سیره اجتماعی پیامبر اعظم - برهانی (کتاب)| سیره اجتماعی پیامبر اعظم]]، ص ۱۸۴-۱۸۵.</ref>