ازدواج: تفاوت میان نسخه‌ها

ازدواج (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۳۴

۵٬۲۹۶ بایت حذف‌شده ، ۲۴ ژوئن

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۰٬۷۴۸

ویرایش

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 میل به ازدواج و [[همسرگزینی]] به اقتضای [[حکمت الهی]] در ساختمان وجودی [[انسان]] تعبیه شده و تدبیر الهی چنین اقتضا کرده که ارضای نیاز جنسی، تأمین بخشی از نیازهای [[عاطفی]]، ارضای [[حس]] جاودانه‌خواهی از طریق تولید نسل، تکامل روحی در پرتو تعهدورزی و ایفای نقش‌های [[خانوادگی]] و... از مجرای آن تحقق یابد. علاوه بر نیازهای فردی، [[ضرورت]] تأمین برخی از مصالح اجتماعی نیز در سوق‌دهی به سمت ازدواج و [[تشکیل خانواده]] مدخلیت داشته است. مهم‌ترین ویژگی [[خانواده]] کنترل روابط جنسی مرد و [[زن]] در چارچوب ضوابط و معیارهای خاص عرفی و [[دینی]] است. همسری در این [[نظام]] الزاماً جنبه اختصاصی داشته و این خود با توجه به مجموع ملاحظه‌های فردی و [[اجتماعی]] و توقع دستیابی به نتیجه‌های مورد نظر، [[بهترین]] الگوی ممکن است و متقابلاً فقدان آن، زمینه بروز آسیب‌ها و عوارض بعضاً جبران‌ناپذیری را فراهم می‌سازد. کسب حیثیت و اعتبار [[اجتماعی]] در [[جامعه اسلامی]] نیز از جمله آثار مترتب بر تأهل و [[همسرگزینی]] است که از سنخ انگیزه‌های [[درجه]] دوم این [[اقدام]] شمرده می‌شود. مصالح اجتماعی [[انسان]] اقتضا دارد [[زندگی]] وی به صورت [[خانوادگی]] تشکیل شود و جریان پیدا کند و روابط [[زن]] و مرد باید تحت کنترل و ضوابط و معیارهای خاصی انجام شود و [[همسر]] باید جنبه اختصاصی داشته باشد. از جمله مصالح اجتماعی آن است که باید با [[تشکیل خانواده]] نسل [[انسان]] [[حفظ]] شود و سپس بسیاری از مسائل [[اجتماعی]] و حقوقی مانند [[ارث]]، [[انفاق]] و [[تربیت]] و دیگر مسئولیت‌هایی که پدر و مادر نسبت به فرزند خویش دارند یا صداق و [[انفاق]] و تمتع و التذاذ و [[اطاعت]] و دیگر مسئولیت‌هایی که هر یک از دو [[همسر]] نسبت به یکدیگر دارند، بر [[تشکیل خانواده]] و [[حفظ]] نسل بار خواهد شد<ref>محمدتقی مصباح یزدی، فلسفه اخلاق، ج۲، ص۲۴۰ و ۲۴۶.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۳۲۵.</ref>
-== مقدمه ==
+== معناشناسی ==
-ازدواج یعنی قبول ‌کردن یک سلسله تعهدات و [[مسئولیت‌ها]]<ref>آشنایی با قرآن، جلد چهارم، ص۱۲.</ref>. ازدواج اولین مرحله خروج از خود طبیعی فردی و توسعه پیدا کردن [[شخصیت انسان]] است<ref>تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۵۲.</ref>. ازدواج در [[سیستم]] [[اسلامی]] یعنی از [[محدودیت]] به آزادی‌ آمدن. ازدواجی که پایه و خاصیت روانی‌اش از محدودیت به [[آزادی]] آمدن است به دنبال خود [[استحکام]] می‌آورد<ref>آشنایی با قرآن، جلد چهارم، ص۱۵.</ref>. ازدواج در سیستم [[فرهنگی]] یعنی آزادی را محدودکردن، از آزادی به محدودیت‌آمدن<ref>آشنایی با قرآن، جلد چهارم، ص۱۵.</ref>.
+ازدواج برگرفته از واژه زوج به معنای جفت در مقابل فرد<ref>جوهری، الصحاح، ۱/۳۲۰؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۲/۲۹۱.</ref> و به معنای قرین‌شدن با یکدیگر، شوهرکردن، زن‌گرفتن و زناشویی<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۸/۱۱۴۵۴.</ref> است. در [[فقه]] در همان معنای لغوی و [[عرفی]] به‌کار رفته‌است و به آن [[نکاح]] نیز گفته می‌شود<ref>[[اکبر زراعتیان|زراعتیان، اکبر]]، [[ازدواج - زراعتیان (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۲۸ – ۶۳۴.</ref>.
-== حکم ازدواج ==
+== پیشینه ==
-{{اصلی|ازدواج در فقه اسلامی}}
+ازدواج به قدمت [[خلقت]] [[آدمی]] است؛ زیرا پس از [[آفرینش]] [[حضرت آدم]]{{ع}}، [[خداوند]] همسرش را آفرید و او را به همسری وی درآورد<ref>کلینی، الکافی، ۵/۴۴۲.</ref>. [[ازدواج]] پیوسته به عنوان سنتی مورد [[احترام]]<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۱۵.</ref> در میان [[ادیان الهی]] و [[ملل]] مختلف از [[قراردادها]] و [[احکام]] خاصی [[پیروی]] کرده‌است و در [[اسلام]] جایگاهی ویژه دارد.
-عقد ازدواج یا برای مدّتی معیّن منعقد می‏‌شود یا برای همیشه، از اوّلی به [[متعه]] یا [[ازدواج موقّت]] و از دومی به ازدواج دائم تعبیر می‏‌شود. ازدواج به خودی خود برای [[مشتاق]] آن و نیز به قول مشهور برای غیر مشتاق، [[مستحب]] و ترک آن [[مکروه]] است؛ امّا در صورت [[خوف]] وقوع در [[گناه]] به سبب ترک آن، [[واجب]] است.
-ازدواج به لحاظ کسی که با او پیوند [[زناشویی]] بسته می‏‌شود یا [[حرام]] است، مانند ازدواج با محارم، یا مکروه است، مانند ازدواج با نازا و شرابخوار و یا مستحب، مانند ازدواج با زن بِکر (دوشیزه)، پاکدامن، فرزندآور و [[فرمان]] بردار شوهر<ref>جواهر الکلام، ج۸، ص۲۹، ۱۴ و ۳۳ ـ ۳۴؛ العروة الوثقی، ج۲، ص۷۹۷؛ وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۲۷ ـ ۵۹ و ۷۹ ـ ۸۴.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۱، ص ۳۹۰-۳۹۱.</ref>
+در [[قرآن کریم]]، [[فلسفه]] و آثار ازدواج، افزایش نسل<ref>سوره شوری، آیه ۱۱.</ref>، ایجاد [[آسایش]]، [[مودت]] و [[رحمت]] و از [[آیات]] و نشانه‌های وجود خداوند<ref>سوره روم، آیه ۲۱.</ref> معرفی شده است. [[روایات]]، ازدواج را [[سنت پیامبر]]{{صل}}<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۱۵.</ref> و موجب [[پاکدامنی]] [[انسان‌ها]]<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۳۶.</ref>، [[حفظ]] [[عفاف]]، [[گشایش]] درهای [[رحمت الهی]]<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴/۱۵۲.</ref>، کامل‌شدن نیمی از [[دین]]<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۱۷.</ref> و دریافت پاداش مضاعف<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۱۸.</ref> و از هر بنایی، پیش خداوند محبوب‌تر<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴/۱۵۳–۱۵۴.</ref> معرفی کرده و [[رهبانیت]] و پرهیز از این [[سنت نبوی]] را امری ناپسند<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۰/۲۱؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴/۱۵۵.</ref> دانسته است<ref>[[اکبر زراعتیان|زراعتیان، اکبر]]، [[ازدواج - زراعتیان (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۲۸ – ۶۳۴.</ref>.
-== انتخاب همسر ==
+== انواع ازدواج ==
-{{اصلی|انتخاب همسر}}
+ازدواج در یک تقسیم‌بندی، بر اساس فقه شیعه، به دایم و موقت تقسیم شده‌ است<ref>انصاری، کتاب النکاح، ۲۸.</ref>. ازدواج موقت که از آن به مُتعه تعبیر شده، در قرآن کریم ذکر شده‌ است<ref>سوره نساء، آیه ۲۴.</ref>. [[مشروعیت]] این ازدواج، با [[احادیث]] بسیاری نیز ثابت<ref>کلینی، الکافی، ۵/۴۴۸–۴۶۴؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۱/۵–۸۰.</ref> و به عنوان حکمی [[قرآنی]] و سنتی [[نبوی]] معرفی شده‌است<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه، ۲۱/۶ و ۹.</ref>. پاره‌ای تفاوت‌ها، در [[احکام]] و شرایط، ازدواج موقت را از دایم متمایز ساخته‌است؛ مانند موقت‌ بودن این نوع ازدواج که موجب می‌شود زوجین در پایان مدت تعیین‌ شده، بدون نیاز به [[طلاق]] از همدیگر جدا و نامحرم شوند. همچنین در [[متعه]]، تعیین مدت و مهریه شرط است و [[زن]] و شوهر از یکدیگر [[ارث]] نمی‌برند و [[نفقه]] زوجه نیز بر زوج [[واجب]] نیست<ref> امام‌ خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۲۷۴.</ref>.<ref>[[اکبر زراعتیان|زراعتیان، اکبر]]، [[ازدواج - زراعتیان (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۲۸ – ۶۳۴.</ref>
-[[زن]] و شوهر از ارکان [[خانواده]] به شمار می‌روند و خانواده مهم‌ترین نقش را در [[تربیت فرزند]] ایفا می‌کند؛ از این‌رو، اگر [[همسران]] از لحاظ جسمی، افرادی سالم و از لحاظ [[روحی]] و [[معنوی]]، [[صالح]] و [[تربیت یافته]] باشند به جدّ می‌توان گفت بخش مهمی از تربیت فرزند، سامان یافته و تضمین شده است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} هم، دیگران را به این امر خطیر سفارش کرده‌اند و هم خود در انتخاب همسر دقت نموده‌اند. پیامبر اکرم{{صل}} می‌فرماید: «به هم‌شأن خود زن بدهید و از هم‌شأن خود زن بگیرید و برای نطفه‌های خود [جایگاهی مناسب] [[انتخاب]] کنید»<ref>{{متن حدیث|أَنْكِحُوا الْأَكْفَاءَ وَ انْكِحُوا فِيهِمْ وَ اخْتَارُوا لِنُطَفِكُمْ}}؛ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۲۹.</ref>.
-[[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} در عمل، درباره خود و خانواده خود چنین کرده و در انتخاب همسر، دقت لازم را مبذول داشته‌اند. اهمیت مسئله انتخاب همسر در [[سیره معصومان]]{{عم}} روشن است. اما باید توجه داشت که تمام اهمیت این مسئله برای [[تربیت فرزند]] نیست، بلکه چنان که در برخی از [[روایات]] آمده، برای ایجاد تفاهمِ [[زن]] و شوهر و [[ثبات]] و [[آسایش]] [[خانواده]] نیز می‌تواند باشد که آن هم محیط [[امن]] و سالمی را برای تربیت فراهم می‌آورد. برای نمونه، یکی از ویژگی‌هایی که [[معصومان]]{{عم}} به رعایت آن در انتخاب همسر سفارش کرده‌اند و ازدواج امیرمؤمنان علی{{ع}} و [[حضرت زهرا]]{{س}} نیز با توجه به این ملاک بوده است، هم‌شأن بودن [[زن]] و شوهر است. این امر مهم‌ترین عامل تفاهم زن و شوهر و استحکام [[نظام]] [[خانواده]] است که این نیز مهم‌ترین عامل در پرورش درست [[فرزندان]] است. در مقابل، تفاهم نداشتن [[همسران]] و درگیری آنها که موجب ایجاد خدشه در کانون [[تربیت]] می‌شود، مهم‌ترین و بیشترین عامل [[انحراف]] فرزندان است<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۳۶.</ref>.
+== شرایط ازدواج ==
+[[فقها]] در تحقق و درستی ازدواج شروطی ذکر کرده‌اند:
-== آداب مباشرت ==
+# [[عقد]]: فقها ادعای [[اجماع]] کرده‌اند<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۲۳/۱۵۶؛ طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ۱۱/۱۰.</ref> که خواندن صیغه عقد (ایجاب و قبول لفظی) شرط صحت ازدواج است و [[رضایت]] [[قلبی]] یا ایجاب و قبول عملی که همان معاطات است، کفایت نمی‌کند<ref> نجفی، جواهر الکلام، ۲۲/۲۱۱؛ انصاری، کتاب النکاح، ۷۷؛ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۵/۵۹۶؛ خویی، موسوعه، ۳۳/۱۲۸.</ref>.
-{{اصلی|آداب مباشرت}}
+# [[اذن]] [[ولیّ]]: [[فقها]] از دیرباز در [[ضرورت]] [[اجازه]] ولیّ، یعنی پدر یا جد پدری در ازدواج دایم یا موقت دختر باکره‌ای که به سن [[رشد]] رسیده‌است [[اختلاف]] نظر داشته‌اند؛ هرچند در [[لزوم]] اذن ولی برای ازدواج صغیره و عدم لزوم اذن ولیّ برای ازدواج غیر باکره، اختلافی وجود ندارد.
-از روش‌های زمینه‌ساز پیش از تولد در [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} [[معاشرت]] و روابط صحیح و سالم پدر و مادر است. روابط درست والدین، علاوه بر اینکه الگوی سالم معاشرت را فراروی [[فرزندان]] می‌گذارد، موجب می‌شود فرزندان نیز برای والدین [[احترام]] ویژه‌ای قائل شوند و از آنها حرف‌شنوی داشته باشند. روابط والدین دامنه گسترده‌ای دارد، بخشی از این رابطه مربوط به پیش از تولد فرزند، یعنی روابط آنها در خصوص آمیزش و مباشرت است. در متون [[اسلامی]]، [[روایات]] بسیاری از بزرگان [[دین]] درباره آداب آمیزش و تأثیر آن در [[روح]] و جسم فرزند آمده است. آنچه در [[سیره معصومان]]{{عم}} آمده، سفارش‌های [[پیامبر]]{{صل}} به علی{{ع}} در زمینه [[زمان]]، مکان، حالات [[روحی]] [[حاکم]] بر [[همسران]] در زمان آمیزش کرده است.
+# مَهر: مهر دادن از سنت‌های کهن در روابط خانوادگی است که از آن به «صداق» و «کابین» نیز تعبیر می‌کنند<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۳۳۵.</ref> و مراد از آن عین یا عملی است که مالیت داشته و قابل انتفاع [[شرعی]] باشد و هنگام [[ازدواج]] به صورت نقد از جانب مرد پرداخت می‌شود یا بر [[ذمه]] او قرار داده می‌شود<ref>[[اکبر زراعتیان|زراعتیان، اکبر]]، [[ازدواج - زراعتیان (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۲۸ – ۶۳۴.</ref>.
-حالات روحی و [[معنوی]] [[انسان]] و حتی نوع غذا به قدری در پیدایش فرزند مؤثر است که پیامبر{{صل}} قبل از انعقاد نطفه [[فاطمه زهرا]]{{س}}، تنها یادگار خود، به [[دستور خداوند]]، چهل [[روز]] خلوت گزید و به [[روزه]] و [[عبادت]] پرداخت؛ در پایان چهل روز هم از غذاهای بهشتی‌ای که جبرئیل برای او آورد، تناول کرد<ref>قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و نتیجه آن [[فرزندی]] شد که یازده [[امام]] [[معصوم]] از نسل او به [[بشریت]] [[روشنایی]] بخشید.
-تأثیر آداب آمیزش در [[تربیت فرزند]]، که در سیره معصومان{{عم}} و روایات ذکر شده، بر دو گونه است: تأثیر در صحت و سلامت جسمی و حتی چهره فرزند؛ تأثیر معنوی یا تأثیر در [[روح]] و روان فرزند<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۴۳.</ref>.
-== تحکیم روابط زناشویی ==
-# '''[[عفو و گذشت]]:''' [[انسان‌ها]] کم و بیش [[اهل]] لغزش‌اند و بهترین‌شان کسانی هستند که از اشتباه‌های دیگران چشم بپوشند و عیب‌های همدیگر را بزرگ جلوه ندهند که این خود، به خوشی‌ها و [[زیبایی]] [[زندگی]] می‌افزاید. این صفت [[نیکو]]، در زندگی [[زناشویی]] اهمیت ویژه‌ای می‌یابد؛ زیرا [[زن]] و شوهر در کنار هم زندگی می‌کنند و در صورت چشم نپوشیدن از لغزش‌های طرف مقابل، وجودشان برای همدیگر تحمل‌ناپذیر خواهد بود. بیشترین سفارش [[اسلام]] در مورد مسائل [[خانوادگی]] نیز گذشت و چشم‌پوشی زن و شوهر از کج‌خلقی‌ها و اشتباه‌های یکدیگر است.
-# '''نشان دادن علاقه:''' بنای [[خانواده]] بر پایه [[محبت]] [[استوار]] است. با مهر و [[دوستی]]، بسیاری از کاستی‌ها جبران می‌شود و بدون آن، بسیاری از خصلت‌های پسندیده دیگر [[درک]] نمی‌شود. در زندگی زناشویی، [[الفت]] و [[مهربانی]]، [[دل‌ها]] را به هم نزدیک می‌سازد و [[امید]] و [[اطمینان]] را در وجود [[همسر]] می‌نشاند. محبت زن و شوهر نسبت به یکدیگر می‌تواند به وسیله زبان یا با روش‌های مختلف در عمل و در موقعیت‌های گوناگون بیان شود. اظهار [[دوستی]] نیز باید با بیان کلماتی صریح و عاشقانه شکل بگیرد تا [[روح]] غبار گرفته در مسیر [[زندگی]] به [[پاکی]] بدل شود و [[نشاط]] و [[شادابی]] در رگ‌های زندگی جریان یابد.
-# '''پرهیز از چشم و هم‌چشمی:''' یکی از موضوع‌های مهمی که از آغاز زندگی مشترک می‌تواند بنیان [[خانواده]] را برهم زند، توقع‌های نامحدود و [[حاکم]] شدن روح [[تجمل‌گرایی]] و رقابت مادی است. [[زنان]] خانه‌دار اگر [[مدیریت]] امور [[خانه]] را بر محور [[قناعت]] و پرهیز از خرج‌های [[بیهوده]] و تشریفاتی تنظیم نکنند و از شوهر خود انتظارهای بی‌جا و خارج از توان [[مالی]] او داشته باشند، باید در [[انتظار]] رخ دادن تنش باشند؛ زیرا یا همسرشان به خواسته‌های افزون‌طلبانه آنان بی‌توجهی می‌کند که این کار به بگومگو و درگیری می‌انجامد یا به دنبال برآوردن خواسته‌های بی‌حساب آنان می‌رود. در صورت دوم، افزون بر آنکه باید بسیاری از [[گرفتاری‌ها]] را تحمل کند، امکان دارد زندگی‌شان به [[حرام]] نیز [[آلوده]] شود<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[کانون محبت (کتاب)|کانون محبت]]، ص۲۶ ـ ۲۸.</ref>.
-== [[ازدواج موقت]] ==
-ازدواج موقت عبارت است از نوعی ازدواج با تعهدهایی، لکن تعهدهای [[آزاد]]، یعنی تعهدها بستگی دارد به شرایطی که طرفین با توافق با یکدیگر می‌پذیرند: مثلاً [[تکلیف]] بقیه را روشن می‌کنند. [[اسلام]] این اجازه را داده است، برای اینکه در آنجا که ازدواج دائم میسور نیست، دیگر در عزوبت و تجرد بسر نبرند که عزوبت و تجرد، خودش خود به خود مفاسدی دارد<ref>آشنایی با قرآن، جلد چهارم، ص۷۲.</ref>.
 == منابع ==