پرش به محتوا

تربت: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام حسین | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تربت در کلام اسلامی]] - [[تربت در معارف و سیره حسینی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام حسین | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تربت در کلام اسلامی]] - [[تربت در معارف و سیره حسینی]]| پرسش مرتبط  = }}


== مفهوم‌شناسی تربت ==
== معناشناسی ==
"تربت" به معنای خاک، خاک [[مزار]]، [[مدفن]] و [[مقبره]] است<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ۲۲۷؛ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ۴/ ۵۷۷۱.</ref>. در اصطلاح [[شیعه]]، خاک [[حرم امام حسین]] {{ع}} در [[کربلا]] را "تربت" گویند، البته به خاک [[قبور]] [[مقدس]] [[پیامبران]]، [[امامان معصوم]] {{ع}} [[شهیدان]] و [[صالحان]] نیز اطلاق می‌گردد<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. احتمالاً مراد از کلمه "الطین" و "طین القبر" در [[منابع روایی]] نیز [[تربت امام حسین]] {{ع}} است<ref> دانشنامه جهان اسلام‌، ج ۶، ص ۸۲۳.</ref>.
"تربت" به معنای خاک، خاک مزار، مدفن و مقبره است<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ۲۲۷؛ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ۴/ ۵۷۷۱.</ref>. در اصطلاح [[شیعه]]، خاک [[حرم امام حسین]] {{ع}} در [[کربلا]] را "تربت" گویند، البته به خاک [[قبور]] [[مقدس]] [[پیامبران]]، [[امامان معصوم]] {{ع}} [[شهیدان]] و [[صالحان]] نیز اطلاق می‌گردد<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. احتمالاً مراد از کلمه "الطین" و "طین القبر" در منابع روایی نیز تربت [[امام حسین]] {{ع}} است<ref> دانشنامه جهان اسلام‌، ج ۶، ص ۸۲۳.</ref>.


== تربت در فرهنگ شیعی ==
== تربت در فرهنگ شیعی ==
در [[فرهنگ شیعه]] کلمه تربت، بار محتوایی [[غنی]] و [[تاریخی]] داشته است، چه به صورتِ مهر [[نماز]]، یا خاکِ تیمّم، یا [[تسبیح]] [[سجاده]]، یا خاک [[شفابخش]] و متبرّک<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>. تربت یادآور [[حماسه]] و [[جهاد]] و [[شهادت]] در [[راه خدا]] و الهام‌بخش [[ایثار]] و [[فداکاری]] است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>.
در فرهنگ شیعه کلمه تربت، بار محتوایی [[غنی]] و [[تاریخی]] داشته است، چه به صورتِ مهر [[نماز]]، یا خاکِ تیمّم، یا [[تسبیح]] سجاده، یا خاک [[شفابخش]] و متبرّک<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>. تربت یادآور [[حماسه]] و [[جهاد]] و [[شهادت]] در [[راه خدا]] و الهام‌بخش [[ایثار]] و [[فداکاری]] است.


[[شیعیان]] معتقدند تربت در شفای [[بیمار]] مؤثر است، از [[ترس]] ایمنی می‌بخشد، [[آدمی]] را از [[عذاب]] [[قبر]] می‌رهاند، روزی را [[برکت]] می‌دهد، مایۀ [[علم]] [[نافع]] و [[عزت]] است، [[فقر]] را می‌زداید، [[آبرو]] را پاس می‌دارد و [[آرامش]] خاطر می‌آفریند<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ دانشنامه جهان اسلام‌، ج ۶ ص ۸۲۶؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>. [[شیعیان]]، بنابر [[احادیث]] [[امامان معصوم]] {{ع}} کام نوزادان خویش را با ترتب می‌گشایند، [[ارزش]] [[نماز]] بر تربت را بسی بیش‌تر از غیر آن می‌دانند و چون از [[زیارت]] [[امام حسین]] {{ع}} باز می‌گردند، تربت به سوغات می‌آورند. در [[فقه]] [[شیعه]]، نگاشتن [[شهادتین]] و نام [[امامان معصوم]] {{ع}} بر [[کفن]] میت با تربت، [[مستحب]] است و مایۀ ایمنی از [[عذاب]] [[قبر]] است<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>.
[[شیعیان]] معتقدند تربت در شفای [[بیمار]] مؤثر است، از [[ترس]] ایمنی می‌بخشد، [[آدمی]] را از [[عذاب]] [[قبر]] می‌رهاند، روزی را [[برکت]] می‌دهد، مایۀ [[علم]] نافع و [[عزت]] است، [[فقر]] را می‌زداید، [[آبرو]] را پاس می‌دارد و [[آرامش]] خاطر می‌آفریند<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ دانشنامه جهان اسلام‌، ج ۶ ص ۸۲۶؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>. [[شیعیان]]، بنابر [[احادیث]] [[امامان معصوم]] {{ع}} کام نوزادان خویش را با ترتب می‌گشایند، [[ارزش]] [[نماز]] بر تربت را بسی بیش‌تر از غیر آن می‌دانند و چون از [[زیارت]] [[امام حسین]] {{ع}} باز می‌گردند، تربت به سوغات می‌آورند. در [[فقه]] [[شیعه]]، نگاشتن شهادتین و نام [[امامان معصوم]] {{ع}} بر کفن میت با تربت، [[مستحب]] است و مایۀ ایمنی از [[عذاب]] [[قبر]] است<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>


== سجده بر تربت ==
== سجده بر تربت ==
یکی از کاربردهای مهم تربت نزد [[شیعیان]]، سجدۀ بر آن هنگام [[نماز]] است. استفاده از تربت برای [[سجده]]، از قرن ۴ ق. پس از مکاتبه حِمیری با [[امام زمان]] {{ع}} به صورت سنتی فراگیر نزد [[شیعه]] در آمد<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>. از آنجا که آمیختن تربت با [[آب]] و سپس، حرارت دادن و خشکاندن آن، بر ماندگاری‌اش می‌افزاید، مسئله‌ای [[فقهی]] بدین موضوع می‌پردازد و از [[سجده]] بر "تربت پخته"[[سخن]] می‌گوید<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. چنانچه برخی از [[فقها]] آن را جایز و برخی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته‌اند<ref>من لایحضره الفقیه‌، ج ۱ ص ۱۸۹.</ref>. همۀ [[مسلمانان]] معتقدند هنگام [[نماز]] می‌توان بر [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، [[سجده]] کرد؛ ولی دربارۀ مفهوم [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، به [[اختلاف]] افتاده‌اند. این نیز محل [[اتفاق مسلمانان]] است که [[سجده]] بر خاک، [[برترین]] مصداق [[سجده]] است و اگر خاک با [[آب]] بیامیزد و سپس خشک شود، [[سجده]] بر آن صحیح است. در نظر [[شیعه]] بنابر [[قول و فعل]] [[امامان معصوم]] {{ع}} [[برترین]] خاکی که می‌توان بر آن [[سجده]] کرد، تربت [[حسینی]] {{ع}} است<ref>امینی، عبدالحسین، السجود علی الترتبة الحسینیه‌، ۹۷- ۱۲۰.</ref>. [[شیعه]]، [[سجده]] بر پشم و کرک و ابریشم را روا نمی‌شمارد و بر خاک [[سجده]] می‌کند و از میان خاک‌ها [[تربت امام حسین]] {{ع}} را [[برگزیده]] است<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‌، ۷۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۴/ ۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>  
یکی از کاربردهای مهم تربت نزد [[شیعیان]]، سجدۀ بر آن هنگام [[نماز]] است. استفاده از تربت برای [[سجده]]، از قرن ۴ ق. پس از مکاتبه حِمیری با [[امام زمان]] {{ع}} به صورت سنتی فراگیر نزد [[شیعه]] در آمد<ref>دائرة المعارف تشیع‌، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت‌، ۷۶.</ref>. از آنجا که آمیختن تربت با [[آب]] و سپس، حرارت دادن و خشکاندن آن، بر ماندگاری‌اش می‌افزاید، مسئله‌ای [[فقهی]] بدین موضوع می‌پردازد و از [[سجده]] بر "تربت پخته"[[سخن]] می‌گوید<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. چنانچه برخی از [[فقها]] آن را جایز و برخی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته‌اند<ref>من لایحضره الفقیه‌، ج ۱ ص ۱۸۹.</ref>. همۀ [[مسلمانان]] معتقدند هنگام [[نماز]] می‌توان بر [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، [[سجده]] کرد؛ ولی دربارۀ مفهوم [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، به [[اختلاف]] افتاده‌اند. این نیز محل اتفاق مسلمانان است که [[سجده]] بر خاک، [[برترین]] مصداق [[سجده]] است و اگر خاک با [[آب]] بیامیزد و سپس خشک شود، [[سجده]] بر آن صحیح است. در نظر [[شیعه]] بنابر قول و فعل [[امامان معصوم]] {{ع}} [[برترین]] خاکی که می‌توان بر آن [[سجده]] کرد، تربت [[حسینی]] {{ع}} است<ref>امینی، عبدالحسین، السجود علی الترتبة الحسینیه‌، ۹۷- ۱۲۰.</ref>. [[شیعه]]، [[سجده]] بر پشم و کرک و ابریشم را روا نمی‌شمارد و بر خاک [[سجده]] می‌کند و از میان خاک‌ها تربت امام حسین {{ع}} را [[برگزیده]] است<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‌، ۷۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۴/ ۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>  


== [[ادله]] سجده بر تربت ==
== [[ادله]] سجده بر تربت ==
برخی از [[دلایل]] سجده بر تربت و [[فضیلت]] آن عبارتند از:  
برخی از [[دلایل]] سجده بر تربت و [[فضیلت]] آن عبارتند از:  
# فعل [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت [[حضرت]] [[سیدالشهدا]] {{ع}} بود. وقت [[نماز]] که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و [[سجده]] بر آن می‌کرد<ref>ر.ک: نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، ص ۲۹۸، به نقل از «مصباح المتهجّدین».</ref>. آیا این، جز [[تجدید عهد]] و [[پیمان]] با [[آیین]] و [[آرمان]] و راه و خط [[حسین]] {{ع}} است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>.
# فعل [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت حضرت [[سیدالشهدا]] {{ع}} بود. وقت [[نماز]] که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و [[سجده]] بر آن می‌کرد<ref>ر.ک: نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، ص ۲۹۸، به نقل از «مصباح المتهجّدین».</ref>. آیا این، جز تجدید عهد و [[پیمان]] با [[آیین]] و آرمان و راه و خط [[حسین]] {{ع}} است.
# قول [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمود: «[[سجده]] بر گِلِ [[قبر]] [[حسین]] {{ع}}، تا [[زمین]] هفتم را [[نورانی]] می‌کند»<ref>{{متن حدیث|السُّجُودُ عَلَی طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ {{ع}}یُنَوِّرُ إِلَی الْأَرْضِ السَّابِعَةِ}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص ۲۶۸.</ref><ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>  
# قول [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمود: «[[سجده]] بر گِلِ [[قبر]] [[حسین]] {{ع}}، تا [[زمین]] هفتم را [[نورانی]] می‌کند»<ref>{{متن حدیث|السُّجُودُ عَلَی طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ {{ع}}یُنَوِّرُ إِلَی الْأَرْضِ السَّابِعَةِ}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص ۲۶۸.</ref><ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>  


بنابراین [[شیعه]]، تربت را [[معبود]] خویش نمی‌داند و جز [[خدا]] را [[شایسته]] [[عبادت]] نمی‌شمارد. همان طور که همۀ نمازگزاران رو به سوی‌ [[کعبه]] می‌کنند بی آنکه آن را [[معبود]] خویش بدانند، [[شیعیان]] نیز بر [[تربت امام حسین]] {{ع}} [[نماز]] می‌گزارند بی آنکه غیر [[خدا]] را سزاوار [[پرستش]] بدانند. بدین‌سان، [[سجده بر تربت]]، از باب [[فرمانبرداری]] از [[خدا]] و [[تقرب]] به اوست<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۳.</ref>.
بنابراین [[شیعه]]، تربت را [[معبود]] خویش نمی‌داند و جز [[خدا]] را شایسته [[عبادت]] نمی‌شمارد. همان طور که همۀ نمازگزاران رو به سوی‌ [[کعبه]] می‌کنند بی آنکه آن را [[معبود]] خویش بدانند، [[شیعیان]] نیز بر تربت امام حسین {{ع}} [[نماز]] می‌گزارند بی آنکه غیر [[خدا]] را سزاوار [[پرستش]] بدانند. بدین‌سان، سجده بر تربت، از باب [[فرمانبرداری]] از [[خدا]] و [[تقرب]] به اوست<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۳.</ref>.


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۱۱۳٬۱۶۰

ویرایش