مدایح و مراثی: تفاوت میان نسخه‌ها
←مقدمه
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
(←مقدمه) |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[مدایح]]، جمع [[مدح]] و مدیحه است، و [[مراثی]]، جمع مرثیه. "مدح": [[ستایش]]، ثنای به | [[مدایح]]، جمع [[مدح]] و مدیحه است، و [[مراثی]]، جمع مرثیه. "مدح": [[ستایش]]، ثنای به صفات نیک، توصیف به نیک‌خویی، مدحت<ref>لغت‌نامه، دهخدا.</ref>. "مرثیه": مرده‌ستایی، [[عزاداری]]، شرح محامد و اوصاف مرده، چکامه‌ای که در عزای از دست رفته‌ای سرایند، در عزای کسی [[شعر]] سرودن، [[گریستن]] بر مرده و بر شمردن و ذکر محاسن وی، [[سوگواری]]، [[روضه]]، مراسم عزایی که به یاد [[شهیدان]] راه [[دین]] و بخصوص در ایّام [[محرّم]] و به یاد واقعۀ [[کربلا]] برپا کنند، اشعاری که در ذکر [[مصائب]] و شرح [[شهادت]] [[پیشوایان دین]] و بخصوص [[شهیدان کربلا]] سرایند و خوانند<ref>لغت‌نامه، دهخدا.</ref>. | ||
از جمله برنامه‌هایی که از سوی [[امامان معصوم]] مورد [[تشویق]] قرار گرفته تا از این طریق، خاطرۀ رشادت‌ها و مظلومیّت‌های [[شهدای کربلا]] و [[فرهنگ عاشورا]] زنده بماند، سرودن مدح و مرثیه است. قالب شعر، به لحاظ برخورداری از وزن و آهنگ و بعد [[عاطفی]]، مؤثرتر و ماندگارتر است. از این‌رو بعنوان سلاحی مؤثر در [[دفاع از حق]] و | از جمله برنامه‌هایی که از سوی [[امامان معصوم]] مورد [[تشویق]] قرار گرفته تا از این طریق، خاطرۀ رشادت‌ها و مظلومیّت‌های [[شهدای کربلا]] و [[فرهنگ عاشورا]] زنده بماند، سرودن مدح و مرثیه است. قالب شعر، به لحاظ برخورداری از وزن و آهنگ و بعد [[عاطفی]]، مؤثرتر و ماندگارتر است. از این‌رو بعنوان سلاحی مؤثر در [[دفاع از حق]] و ستایش راستی و راستان به کار گرفته شده است. در [[تاریخ شیعه]]، شاعرانی برجسته همچون: [[فرزدق]]، [[عوف بن عبدالله]]، کمیت، عبدالله بن کثیّر، [[دعبل]]، [[سید حمیری]] و... با زیباترین وجهی مفاخر و [[فضایل اهل بیت]] را ترسیم کرده و با سوزناک‌ترین صورت، برای شهدای کربلا مرثیه سروده‌اند و مجموعه‌های معتبری نیز از اشعار [[شاعران]] [[شیعی]] گرد آمده است<ref>کتاب «ادب الطفّ» در ۱۰ جلد از جواد شبّر، مجموعه‌ای است که به بررسی شعرا و اشعار قرن اول تا چهاردهم پرداخته که پیرامون امام حسین{{ع}} و حادثۀ عاشورا سروده‌اند. </ref>. به بیان [[آیت‌الله خامنه‌ای]]: "با توجّه به پایگاه بلند "شعر مسلکی" در قرن‌های اول و دوم هجری و یادآوری این نکته که [[شاعر]] متعهّد به یک مسلک، برجسته‌ترین و مؤثرترین نقش را در ترویج گرایش‌های مسلک خود و تبیین [[هدف‌ها]] و شعار‌های آن به کار می‌برده است، طبیعی می‌نماید که حساب ویژه‌ای برای اظهارات و سروده‌های شاعران وابسته به جناح‌های [[سیاسی]] در نظر گرفته آید..."<ref>پیشوای صادق، ص۸۱.</ref>. | ||
سروده‌های موضع‌دار [[شاعران]] مکتبی در [[مدح]] و مرثیۀ [[ائمه]] و [[اهل بیت]]، به‌طور ضمنی | سروده‌های موضع‌دار [[شاعران]] مکتبی در [[مدح]] و مرثیۀ [[ائمه]] و [[اهل بیت]]، به‌طور ضمنی خلفای جور و مظالم [[حکّام]] [[غاصب]] را هم مورد [[انتقاد]] قرار می‌داد. "در [[شعر]] مذهبی، نظر کلّی بر نشر مبادی [[دین]] بود و احیای [[حقایق]] [[ایمان]] و زنده کردن [[دل‌ها]] و [[جان‌ها]] و جاری ساختن [[خون]] [[حماسه]] و [[تعهّد]] در رگ‌ها و پی‌ها. از این‌رو شاعران بزرگ [[شیعه]] همیشه برای [[حکومت‌های فاسد]]، خطری بزرگ محسوب می‌شدند زیرا آنان در خلال مدح [[آل محمد]]{{صل}} حقایق دین و صفات لازم [[حاکم]] [[دینی]] را یاد می‌کردند و با ذکر صفات [[اسلامی]] [[امامان]] و مقایسه و تحقیر [[زمامداران]]، دل‌ها را به [[حق]] و [[حکومت حق]] توجّه می‌دادند"<ref>ادبیات و تعهد در اسلام، محمدرضا حکیمی، ص۲۷۴.</ref>. این شیوه و راه، برگرفته و [[الهام]] یافته از رهنمود‌های خود امامان بود که با سخن و عمل، با صراحت و کنایه، مدافع شاعران [[متعهد]] و [[مرثیه سرایان]] [[متّقی]] و حق [[شعار]] بودند. در این زمینه، [[حدیث]] بسیار است، به‌ویژه تأکید ائمه نسبت به سرودن مرثیه دربارۀ حسین{{ع}} با انگیزۀ "ذکر" و [[احیاء]] یاد و [[گریاندن]] بر آن [[مصیبت‌ها]] بیش از دیگر محورهاست. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ قَالَ فِينَا بَيْتَ شِعْرٍ بَنَى اللَّهُ تَعَالَى لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ}}<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۶۷؛ بحار الانوار، ج۷۶، ص۲۹۱.</ref>. هر کس که یک [[بیت]] شعر دربارۀ ما بگوید، [[خداوند]] برای او خانه‌ای در [[بهشت]] بنا می‌کند. نیز از آن حضرت است: {{متن حدیث|مَا مِنْ أَحَدٍ قَالَ فِي الْحُسَيْنِ شِعْراً فَبَكَى وَ أَبْكَى بِهِ إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّةَ وَ غَفَرَ لَهُ}}<ref>رجال شیخ طوسی، ص۲۸۹.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} نیز به [[دعبل]] توصیه می‌کند که دربارۀ حسین{{ع}} مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمه را [[یاری]] کند: {{متن حدیث|يَا دِعْبِلُ ارْثِ الْحُسَيْنَ فَأَنْتَ نَاصِرُنَا وَ مَادِحُنَا مَا دُمْتَ حَيّاً فَلَا تُقَصِّرْ عَنْ نَصْرِنَا مَا اسْتَطَعْتَ}}<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۲، ص۵۶۷. دربارۀ شعر دعبل، به‌ویژه قصیدۀ «مدارس آیات» وی، ر.ک: الغدیر، ج۲، ص۳۵۰. نیز برای آشنایی با زندگی شاعران برجسته‌ای چون کمیت، دعبل، سید حمیری و... ر.ک: الغدیر، ج۲، ۳ و ۴. نمونه‌هایی از مرثیه‌های شاعران اهل بیت نیز در سفینة البحار، ج۱، ص۵۰۹ آمده است. همچنین در بحار الأنوار، ج۴۵، ص۲۴۲، (باب ما قیل من المراثی فیه) و عوالم (امام حسین)، ص۵۴۳ تا ۵۹۰.</ref>. | ||
این تأکیدات، بوضوح نشان‌دهندۀ خطّ حمایت‌گرانۀ [[ائمه]] از [[شعر]] و مرثیه‌ای است که در [[احیاء]] [[حادثۀ کربلا]] و | این تأکیدات، بوضوح نشان‌دهندۀ خطّ حمایت‌گرانۀ [[ائمه]] از [[شعر]] و مرثیه‌ای است که در [[احیاء]] [[حادثۀ کربلا]] و فضایل سیدالشهدا و [[مناقب]] و مظلومیت‌های او باشد. [[عالمان]] بزرگ [[شیعه]] نیز در [[تبعیت]] از روش و سیرۀ [[ائمّه]]، همین موضع و عمل را داشته‌اند<ref>به بحث مستوفا و تحقیقی علامه امینی درباره شعر در تاریخ اسلام و دیدگاه پیامبر و ائمه{{عم}} و علمای شیعه و جایگاه والای شعرای متعهد شیعه نزد امامان و برخورد شایستۀ دین با شعر موضع‌دار، در «الغدیر»، ج۲، ص۲ تا ۲۴مراجعه کنید.</ref>. روشن است که [[حرکت]] در چنین خطّی، همیشه برای [[شاعران]] [[اهل بیت]]، مشکل داشته و اغلب، تحت تعقیب یا در [[زندان]] به سر می‌بردند. این خطّ [[مقدّس]]، که انتقال [[فرهنگ شهادت]] را به آیندگان در برداشت، همچنان ادامه داشته است، تاکنون. به کمک [[مراثی]]، [[احساس‌ها]] و [[عواطف]] برانگیخته می‌شد و [[اشک]]، که زبان گویای [[دل]] بود، [[پایبندی]] [[انسان]] متعهّد را به [[خط حسینی]] و کربلایی تثبیت می‌کرد. نکاتی را هم دربارۀ اشعار [[مدح]] و مرثیه باید مراعات کرد: | ||
# محتوای اشعار، باید از [[متانت]]، دقّت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرف‌های [[سست]] و بی‌مدرک، یا [[دروغ]] و جعلیّات و مطالب [[ضعیف]] و احیاناً وهن‌آمیز نسبت به [[معصومین]]، بشدّت باید [[پرهیز]] کرد. | # محتوای اشعار، باید از [[متانت]]، دقّت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرف‌های [[سست]] و بی‌مدرک، یا [[دروغ]] و جعلیّات و مطالب [[ضعیف]] و احیاناً وهن‌آمیز نسبت به [[معصومین]]، بشدّت باید [[پرهیز]] کرد. | ||
# از آنجا که شعر مدح و مرثیه، عامل انتقال [[فرهنگ]] است، باید سطح آن بالا و [[ارزشمند]] و عمیق باشد تا به [[جامعۀ اسلامی]] و هواداران ائمه، [[بینش]] و [[بصیرت]] و عمق در [[فهم]] و [[فکر]] بدهد. | # از آنجا که شعر مدح و مرثیه، عامل انتقال [[فرهنگ]] است، باید سطح آن بالا و [[ارزشمند]] و عمیق باشد تا به [[جامعۀ اسلامی]] و هواداران ائمه، [[بینش]] و [[بصیرت]] و عمق در [[فهم]] و [[فکر]] بدهد. | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
# [[شاعران]] مدیحه‌سرا و [[مرثیه‌سرا]]، باید با [[درک]] اهمیّت و والایی [[مکانت]] خویش، در حدّ مطلوب [[خلوص]] و [[تقوا]] و [[مناعت طبع]] و [[ثبات قدم]] و [[عقیده]] و [[عشق]] و ولای به [[اهل بیت]] [[عصمت]] باشند و بدانند که شجره‌نامه آنان به کمیت‌ها و دعبل‌ها می‌رسد و اگر بخواهند مشمول [[دعای ائمه]]{{عم}} باشند، باید [[شایستگی]] [[فکری]] و خطّی و عملی و [[اخلاقی]] آن را در خویش فراهم آورند. | # [[شاعران]] مدیحه‌سرا و [[مرثیه‌سرا]]، باید با [[درک]] اهمیّت و والایی [[مکانت]] خویش، در حدّ مطلوب [[خلوص]] و [[تقوا]] و [[مناعت طبع]] و [[ثبات قدم]] و [[عقیده]] و [[عشق]] و ولای به [[اهل بیت]] [[عصمت]] باشند و بدانند که شجره‌نامه آنان به کمیت‌ها و دعبل‌ها می‌رسد و اگر بخواهند مشمول [[دعای ائمه]]{{عم}} باشند، باید [[شایستگی]] [[فکری]] و خطّی و عملی و [[اخلاقی]] آن را در خویش فراهم آورند. | ||
# [[شاعر اهل بیت]]، باید همیشه با توجّه به [[زمان]] و مکان و شرایط، [[رسالت]] [[اجتماعی]] و [[تعهّد]] [[شیعی]] خود را به [[اثبات]] برساند و سروده‌هایش دارای "[[پیام]]" و "جهت" باشد. | # [[شاعر اهل بیت]]، باید همیشه با توجّه به [[زمان]] و مکان و شرایط، [[رسالت]] [[اجتماعی]] و [[تعهّد]] [[شیعی]] خود را به [[اثبات]] برساند و سروده‌هایش دارای "[[پیام]]" و "جهت" باشد. | ||
# خوب سرودن دربارۀ [[ائمه]]{{عم}}، نیاز به غنای فکری و معلومات عمیق [[شاعر]] دارد. بنا بر این شاعران مرثیه سرا باید بشدّت [[اهل]] مطالعه در متون و منابع باشند و [[شور]] و [[شعور]] را در شعر خویش درآمیزند و پخته، پرمطلب و مایه‌دار بسرایند<ref>در این زمینه‌ها، ر. ک: «ستودگان و ستایشگران»، حوزه هنری.</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۴۴۴.</ref> | # خوب سرودن دربارۀ [[ائمه]]{{عم}}، نیاز به غنای فکری و معلومات عمیق [[شاعر]] دارد. بنا بر این شاعران مرثیه سرا باید بشدّت [[اهل]] مطالعه در متون و منابع باشند و [[شور]] و [[شعور]] را در شعر خویش درآمیزند و پخته، پرمطلب و مایه‌دار بسرایند<ref>در این زمینه‌ها، ر.ک: «ستودگان و ستایشگران»، حوزه هنری.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۴۴۴.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||