بصیرت: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = منابع معرفت

| عنوان مدخل  = بصیرت

| مداخل مرتبط = [[بصیرت در لغت]] - [[بصیرت در قرآن]] - [[بصیرت در نهج البلاغه]] - [[بصیرت در کلام اسلامی]] - [[بصیرت در معارف و سیره علوی]] - [[بصیرت در معارف و سیره حسینی]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

* بصیرت در لغت به‌معنای [[بینش]]، [[بینایی]]، [[روشن‌بینی]] و [[آگاهی]] و [[دانایی]] است و در کتاب‌های لغت [[عرب]] در معنای [[دلیل]]، [[حجت]]، [[برهان]]، [[بینایی دل]]<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۶۸- ۱۶۹؛ [[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[بصیرت - هادیان رسنانی (مقاله)|مقاله «بصیرت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۷۳- ۵۸۱.</ref>، [[هوشیاری]] و [[زیرکی]]، [[روشندلی]] و [[چشم خِرَد]] <ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[بصیرت - هادیان رسنانی (مقاله)|مقاله «بصیرت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۷۳- ۵۸۱.</ref>معنا شده است. به طور کلی بصیرت و اِبصار به معنای [[بینایی]] است که گاه با چشم ظاهر، صورت می‌گیرد و جنبه [[حسی]] دارد و گاه با چشم درون و [[عقل]] و به معنای [[ادراکات عقلی]] و [[قلبی]] است<ref>ر. ک: پیام قرآن، ج‌۱، ص‌۱۵۵.</ref><ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[بصیرت - هادیان رسنانی (مقاله)|مقاله «بصیرت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۷۳- ۵۸۱</ref>  

* و در اصطلاح، بصیرت، [[شناخت]] درست و جامع از حقایق هستی و تشخیص [[حق]] از [[باطل]] و [[درک]] مرزبندی‌هاست. بصیرت با [[معرفت]] آغاز می‌گردد و با [[عمل]]کمال پیدا می‌کند<ref>ر. ک: [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ص ۲۳۰.</ref>.

* برای تبیین مفهوم بصیرت، کلمات [[دانشمندان]] و تبیین رابطه و نسبت آن با سایر مفاهیم راهگشاست؛ [[دانشمندان]] [[مسلمان]] معتقدند در [[قلب]] [[انسان]]، نیرویی برای دریافت [[نور الهی]] وجود دارد که [[عقل نظری]]، بصیرت [[باطنی]]، [[نور]] [[ایمان]] و [[یقین]] نامیده می‌شود و در [[شناخت]] مفاهیم [[عقلی]] همچون [[شناخت خداوند]] و [[نیازمندی]] عالم به مدبری [[حکیم]]، کاربرد دارد<ref>احیاء علوم‌الدین، ج‌۱۴، ص‌۶۲‌ـ‌۶۳‌؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۲، ص‌۳۳۲.</ref>. [[حکما]] از بصیرت به [[عقل]] تعبیر کرده‌اند. در [[حقیقت]] بصیرت درجه‌ای از [[حکمت]] و بالاترین مرحله آن است<ref>مقامات معنوی، ص ۱۶ ـ ‌۲۰.</ref><ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[بصیرت - هادیان رسنانی (مقاله)|مقاله «بصیرت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۷۳- ۵۸۱</ref>

* [[مفسران]] سه کاربرد معنایی برای واژه [[بصیرت در قرآن]] شمرده‌اند:

* در بیان [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بصیرت، نعمتی است که به [[انسان]] اعطا شده است و [[آدمی]] خود باید در جهت به‌کارگیری آن بکوشد<ref>{{متن حدیث|فَانْفُذُوا عَلَی بَصَائِرِکُمْ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ١٩٧</ref>. از این رو آن [[حضرت]] بر داشتن بصیرت در موضع‌گیری‌ها تأکید دارد و می‌فرماید: «کسی را یافتم که پیرو [[حاملان علم]] بود، ولی در [[شناخت]] رمز و [[راز]] [[علم]] بصیرتش نبود؛ در اولین [[شبهه]] که بر او عارض می‌شد، [[شک و تردید]] در دلش شراره می‌افروخت»<ref>{{متن حدیث|أَوْ مُنْقَاداً لِحَمَلَةِ الْحَقِّ، لَا بَصِیرَةَ لَهُ فِی أَحْنَائِهِ، یَنْقَدِحُ الشَّکُّ فِی قَلْبِهِ لِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ١٤٧</ref>. حضور عنصر بصیرت در [[جامعه اسلامی]] و میان [[مسلمانان]]، عاملی است که جمعیّت آنان را [[حفظ]] می‌کند، از این‌رو [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} کسانی را می‌ستاید که در کشاکش [[فتنه‌ها]] بصیرت خویش را با [[پناه]] بردن به [[قرآن]] و [[اهل بیت]]، چنان [[صیقل]] می‌دهند که آهنگر تیغه [[شمشیر]] را صاف و صیقلی می‌کند<ref>{{متن حدیث|ثُمَّ لَیُشْحَذَنَّ فِیهَا قَوْمٌ شَحْذَ الْقَیْنِ النَّصْلَ تُجْلَی بِالتَّنْزِیلِ أَبْصَارُهُمْ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰</ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۶۹. </ref> همچنین حضرت می‌فرماید: «[[بصیر]] کسی است که بشنود و بیندیشد، و بنگرد و ببیند و [[عبرت]] بیاموزد و آن‌گاه راه‌های روشن را بپیماید و از لغزیدن به پرتگاه‌ها مصون ماند»<ref>{{متن حدیث|فَإِنَّمَا الْبَصِيرُ مَنْ سَمِعَ فَتَفَكَّرَ وَ نَظَرَ فَأَبْصَرَ وَ انْتَفَعَ بِالْعِبَرِ ثُمَّ سَلَكَ جَدَداً وَاضِحاً يَتَجَنَّبُ فِيهِ الصَّرْعَةَ فِي الْمَهَاوِي وَ الضَّلَالَ فِي‏ الْمَغَاوِي‏}}؛ نهج البلاغه‌، خ ۱۵۳.</ref>. دستاورد این گونه [[بینش]]، بازگشت به [[فطرت]] و بهره‌مندی از [[ایمان]] و [[محبت]] و [[امید]] به [[خدا]] و [[پرهیزگاری]] است. [[جایگاه]] این گونه [[بینش]] بسی والا است و [[حقیقت]] را مستقیم و بی‌واسطه به [[انسان]] بازمی‌شناساند<ref>جهان‌بینی در فلسفه ما، ۱۰- ۱۵.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۹.</ref>.

* از جمله عوامل ایجاد بصیرت، [[تمسک به قرآن کریم]]، [[عبرت]] از روزگار و ذکر [[حق]] است. چنانچه [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: «[[دنیا]] منتهای دیده نابیناست که نگاهش از آن درنمی‌گذرد و آنچه را که در آن سوی آن است، نمی‌بیند. آنکه [[اهل]] بصیرت است، دیدگان می‌گشاید و می‌داند که در آن‌سوی، سرای [[آخرت]] است. [[اهل]] بصیرت از [[دنیا]] [[دل]] برمی‌کند و آنکه دیدۀ باطنش نابیناست از آن [[دل]] برنمی‌کند. [[بینا]] برای [[آخرت]] توشه برمی‌گیرد و [[نابینا]] برای [[زندگی دنیا]]»<ref>{{متن حدیث|وَ إِنَّمَا الدُّنْیَا مُنْتَهَی بَصَرِ الْأَعْمَی، لَا یُبْصِرُ مِمَّا وَرَاءَهَا شَیْئاً، وَ الْبَصِیرُ یَنْفُذُهَا بَصَرُهُ وَ یَعْلَمُ أَنَّ الدَّارَ وَرَاءَهَا، فَالْبَصِیرُ مِنْهَا شَاخِصٌ وَ الْأَعْمَی إِلَیْهَا شَاخِصٌ، وَ الْبَصِیرُ مِنْهَا مُتَزَوِّدٌ وَ الْأَعْمَی لَهَا مُتَزَوِّدٌ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۳</ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۶۸- ۱۶۹.</ref>  

* [[قرآن]] صاحبان بصیرت را به [[تفکر]] و [[عبرت]] فرا می‌خواند. گاه آنان را به [[بینش]] و دقت در وجود خود: «وَفِی أَنفُسِکُمْ أَفَلا تُبْصِرُونَ»<ref>سوره ذاریات، آیه: ۲۱.</ref> و پدیده‌های محیط اطراف سفارش می‌کند: {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ}}<ref>«آیا ندیده‌اند که ما آب (باران) را به سرزمین بی‌گیاه می‌رانیم آنگاه با آن، کشتی پدید می‌آوریم که چارپایان آنان و خودشان از آن می‌خورند؛ پس آیا نمی‌نگرند؟» سوره سجده، آیه ۲۷.</ref> و گاه آنان را از [[سرنوشت]] گذشتگان هشدار می‌‌دهد و به [[عبرت‌گیری]] از آنها فرا می‌خواند: {{متن قرآن|قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ}}<ref>«در آن دو گروه كه به هم رسيدند، براى شما عبرتى بود: گروهى در راه خدا مى ‏جنگيدند و گروهى ديگر كافر بودند. آنان را به چشم خود دو چندان خويش مى ‏ديدند. خدا هر كس را كه بخواهد يارى دهد. و صاحب‌نظران را در اين عبرتى است.» سوره آل عمران، آیه ۱۳.</ref>. آنان که از چشم [[عبرت]] و بصیرت بهره برده‌اند؛ توجهی به [[دنیا]] و لذات فانی آن ندارند و آن را با [[آخرت]] و [[قرب]] [[خداوند]] معاوضه می‌کنند<ref>شرح مصباح الشریعه، ص‌۲۰۴.</ref><ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[بصیرت - هادیان رسنانی (مقاله)|مقاله «بصیرت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۷۳- ۵۸۱.</ref>

* برخی از موانع ایجاد [[بصیرت در قرآن]] عبارت‌اند از:

* در [[فرهنگ دینی]]، صاحبان بصیرت با [[آگاهی]] گام در مسیر می‌گذارند و عملکرد و موضع‌گیری آنها، ریشۀ [[اعتقادی]] و مبنای مکتبی و [[دینی]] دارد. [[اهل]] بصیرت، راه خود را روشن و بی ابهام و به [[حق]] می‌بینند و به [[باطل]] بودن [[دشمن]] [[یقین]] دارند و با [[تطمیع]] و [[تهدید]]، خود را نمی‌فروشند و دست از [[عقیده]] و [[جهاد]] بر نمی‌دارند. اینگونه مدافعان بینادل و [[پیروان]] [[دل]] [[آگاه]]، در رکاب [[علی]] {{ع}} با [[معاویه]] می‌جنگیدند، در همه حال [[امام مجتبی]] {{ع}} را [[حمایت]] می‌کردند و در [[عاشورا]] [[جان]] خویش را فدای [[امام]] خویش و [[نصرت]] [[قرآن]] می‌کردند. از ویژگی‌های [[فکری]] و عملی [[یاران سید الشهدا]] {{ع}} در [[نهضت]] [[عاشورا]]، بصیرت و [[بینش]] بود. [[امام صادق]] {{ع}} درباره [[حضرت عباس]] {{ع}}، تعبیر {{متن حدیث|نافذ البصیرة}} دارد، که گویای عمق [[بینش]] و [[استواری]] [[ایمان]] او در [[حمایت]] از [[سید]] الشهداست: {{متن حدیث|کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ نافِذَ البَصیرَةِ صُلبَ الإیمانِ}}<ref>اعیان الشیعه، ج ۷، ص ۴۳۰.</ref><ref>ر. ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۸۰.</ref>