تربیت فرزند: تفاوت میان نسخه‌ها

مؤلفان بهداشت روانی دوران پیش از تولد را از دو جنبه ژنتیک یا ارثی و محیطی کانون توجه قرار داده‌اند<ref>محمد رضا سالاری فروهمکاران، بهداشت روانی.</ref>. محیط رَحِم و خصوصیات ژنتیک پدر و مادر نقش اساسی در تربیت فرزند و انتقال خصایص جسمانی، [[روحی]] و [[اخلاقی]] او دارند؛ بنابراین [[وراثت]] یکی از عوامل اساسی و مؤثر بر [[رشد]] و [[شخصیت]] کودک است. مصونیت [[فرزندان]] از خطرات و محفوظ ماندن آنها از آفات جسمی و [[روحی]] در گروی [[اصلاح]] پدران و مادران است. اگر پدران دارای صلاحیت [[اخلاقی]] و [[رستگار]] باشند، تأثیر مستقیمی در تربیت فرزند خواهند داشت و آنها را از [[سقوط]] در ورطه مهالک اخلاقی [[حفظ]] می‌کند. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: «[[خداوند]] با صالح و [[نیک]] بودن یک [[مؤمن]]، [[رستگاری]] و [[سعادت]] فرزند او و فرزندان فرزند او را هم تأمین می‌کند»<ref>{{متن حدیث|‌إِنَّ اللَّهَ لَيُصْلِحُ بِصَلَاحِ الرَّجُلِ الْمُؤْمِنِ وُلْدَهُ وَ وُلْدَ وُلْدِهِ}}؛ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۸۸، ح۶۵؛ بحارالأنوار، ج۶۷، ص۱۵۳، ح۱۱.</ref>.<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۰۳.</ref>

[[اخلاق]] و تربیت فرزند، وابسته به نگرش والدین و اخلاق آنهاست؛ زیرا از اختلاط نطفه مرد با تخمک [[زن]]، جنین در رحم مادر تشکیل می‌گردد و به وسیله همین ترکیب عملی، تمامی خصایص، اخلاق و روحیات والدین تحت ضوابط خاصی به فرزند منتقل می‌شود<ref>بابازاده، مسائل ازدواج و حقوق خانواده، ص۷۲.</ref>. از این رو [[عفاف]] و [[پاکدامنی]] از معیارهای ضروری در انتخاب همسر است و در دامان مادران پاکدامن و با [[عفت]] فرزندان [[طیب]] و [[پاکیزه]] پرورش خواهند یافت.

در سیره ائمه اطهار{{عم}} نیز مطالب فراوانی درباره کیفیت روابط زناشویی، زمان و مکان، حالات آن، ذکر و دعای مخصوص این کار، آمده است که رعایت هر یک از آنها در سرنوشت فرزند، تأثیرگذار خواهد بود؛ از جمله: [[زمان]] و مکان انعقاد نطفه؛ [[رفتار]] و حالات زوجین؛ [[ازدواج]] در حال [[طهارت]] [[زن]]؛ یاد [[خداوند]] هنگام آمیزش و [[حق]] [[زندگی]] و مسئولیت والدین در برابر جنین<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۰۷؛ [[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۹۸.</ref>.

پس از انعقاد نطفه و تشکیل جنین و [[رشد]] او در رحم، [[وظیفه]] اصلی سلامت جسم و [[جان]] فرزند بر عهده مادر است و تمام [[رفتار]] و گفتار مادر و هر آنچه که بر مادر تأثیر می‌گذارد (مثبت یا منفی) بر جنین نیز تأثیر می‌گذارد،؛ چراکه مادر در ارتباط مستقیم با کودک قرار دارد. [[رشد]] جنین و نوزاد کاملاً به تغذیه مادر بستگی دارد، تا جایی که استفاده مادر از برخی غذاها و میوه‌ها، هم در شکل ظاهری و هم در [[اخلاق]] و روحیات فرزند تأثیر دارد؛ از این رو اولیای دین در مورد تغذیه مادر در دوران بارداری، هنگام تولد نوزاد و دوران شیردهی توصیه‌هایی می‌کنند و همچنین دستوراتی نیز برای [[سلامت]] و [[جان]] کودک در این مواقع ارائه داده‌اند.

با توجه به تأثیرگذاری فراوان تغذیه بر جسم پس باید غذا و وسایل [[زندگی]] مادر و فرزندش از [[مال]] [[حلال]] تهیه شود که این امر نیز از [[وظایف]] سنگین هر شخصی نسبت به خودش و افراد تحت نظارتش است،؛ چراکه صادق آل محمد{{ع}} فرمودند: «اثر مال [[حرام]] در نسل آشکار می‌گردد»<ref>{{متن حدیث|كَسْبُ الْحَرَامِ يَبِينُ فِي الذُّرِّيَّةِ}}؛ الکافی، ج۵، ص۱۲۵، ح۴.</ref>. بنابراین [[انسان]] موظف است تا در کیفیت و کمیت غذای خود مواظبت نماید<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۱۰.</ref>.

# '''[[ختنه]] کردن پسران:''' ختنه کردن پسران در [[روز]] هفتم تولد، یکی دیگر از آدابی است که در [[سیره معصومان]]{{عم}} دیده می‌شود. انجام این آئین سبب [[پاکیزگی]] و [[رشد]] بهتر نوزاد می‌گردد. [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرمایند: [[پیامبر]]{{صل}} حسن و حسین{{عم}} را در روز هفتم تولدشان ختنه کرد<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۲۰.</ref>. [[معصومان]]{{عم}} ختنه کردن پسران را عامل تطهیر و [[رشد]] آنها دانسته و به والدین توصیه کرده‌اند که فرزند خود را تا هفت روز اول تولد، ختنه کنند و اگر نشد، تا [[زمان]] [[بلوغ]] می‌توان به تأخیر انداخت.

مسئولیت والدین در قبال فرزندانشان از هنگام انعقاد نطفه آغاز می‌شود. این [[مسئولیت]]، پس از تولد فرزندشان و به ویژه در آغاز کودکی، بسیار سنگین‌تر و سرنوشت‌ساز است. از دیدگاه [[اسلامی]]، مراحل [[رشد]] [[انسان]] پس از تولد را می‌توان به سه دوره متوالی سیادت، [[اطاعت]] و [[وزارت]] تقسیم کرد. [[رسول خدا]]{{صل}} فرموده‌اند: «فرزند، هفت سال [نخست] [[سرور]] و هفت سال [دوم] عبد [و مطبع] و هفت سال [سوم] [[وزیر]] [و معاون] است»<ref>محمدی ری شهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، ص۱۶۸.</ref>. [[حضرت علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: «هیچ عملی برای پدر در [[حق]] فرزندش، بهتر از [[آموختن]] [[ادب]] شایسته نیست»<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۶۲۵.</ref>. اگر والدین از ابتدای کودکی فرزند، رابطه خوبی با وی برقرار کنند و او را تربیت و نیازهای [[عاطفی]] و روانی‌اش را به شایستگی تأمین کنند، بی‌گمان در دوران نوجوانی و [[جوانی]] نیز ارتباط بهتر و سالم‌تری با او خواهند داشت.

# '''شیر دادن به فرزند و آثار آن''': هنگامی که کودک ترسان، لرزان و گریان از مادر متولد می‌گردد و [[زندگی]] جدید خود را در این کره خاکی آغاز می‌کند، تنها شیر گوارای مادر است که [[ترس]]، [[اضطراب]] و دلهره را از او می‌زداید و به او [[آرامش]] و [[آسایش]] می‌بخشد؛ برای همین است که در [[فرهنگ]] پارسی واژه لطیف «شیرخوار» را بر کلمه «طفل» می‌افزایند و بدو «طفل شیرخوار» [[لقب]] می‌دهند. البته مادر در شرایط خاصی از شیر دادن به فرزند خویش منع شده است؛ از جمله هنگامی که مادر، دچار کم‌خونی و [[ضعف]] مفرط است یا گرفتار یک [[بیماری]] واگیر و مزمن است؛ مادری که بداخلاق است یا آلودگی‌های [[اخلاقی]] دارد و از لحاظ جنسی [[آلوده]] است؛ همچنین هنگامی که مادر، آمادگی شیردهی نداشته باشد و یا از این کار [[امتناع]] ورزد<ref>قائمی، نظام حیات خانواده در اسلام، ص۱۱۸.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۱۲-۱۲۱.</ref>

دوره کودکی از بدو تولد آغاز می‌شود و تا هفت سالگی ادامه می‌یابد. در این دوران، کودک [[تکلیف]] و [[مسئولیت]] ندارد و اگر والدین از او درخواست کردند که کاری را انجام دهد و او چنین نکرد، نباید بازخواست شود. کودک به دلیل [[ناتوانی]] در ابتدای [[زندگی]]، همانند [[سرور]] و مولا باید مورد [[احترام]] و نوازش قرار گیرد. به همین دلیل [[اسلام]]، آموزش‌های رسمی را در هفت سال دوم زندگی سفارش کرده است. از جمله وظایف والدین در این برهه از زندگی فرزندشان، توجه به [[بازی]] کودکان و شرایط آن، محبت به فرزند و اظهار کردن آن، [[رعایت عدالت]] بین فرزندان و [[وفای به عهد]] و [[پیمان]] با فرزند است. در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که [[ائمه معصوم]]{{عم}} در دوران کودکی فرزندانشان، به آن عمل کرده‌اند.

بازی، با [[سرشت]] کودک عجین است و یکی از نیازهای طبیعی او به شمار می‌رود. بازی، بزرگ‌ترین سرگرمی کودک در دوره طفولیت است. قواعد و اصول و مقررات بازی‌ها، کودک را با [[روح]] [[قوانین]] و اصول اخلاقی آشنا می‌سازد و او را آماده می‌کند که اصول و مقررات زندگی اجتماعی را [[درک]] کند و آنها را درست و به موقع به کار بندد. بسیاری از اصول ارزشمند [[اخلاقی]] و [[اجتماعی]]، مانند [[تعاون]]، [[همکاری]]، همدلی، مشارکت و مانند آن را کودکان هنگام بازی می‌آموزند. از این رو والدین و [[مربیان]] باید امکانات لازم را برای بازی‌های مفید کودکان فراهم کنند و توجه داشته باشند که [[شغل]] کودک تا هفت سالگی، [[بازی]] است. [[رسول خدا]]{{صل}} در توصیه به والدین می‌فرماید: «هفت سال فرزندت را به بازی فراخوان»<ref>کاشانی، محجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء، ج۲، ص۶۵؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۱۲۶.</ref>. [[ائمه اطهار]]{{عم}} نیز در خصوص بازی با فرزند و اهمیت آن، توصیه‌هایی کرده‌اند<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۶۲۶.</ref>. چون که با کودک سر و کارت فتاد پس زبان کودکی باید گشاد<ref>مولوی.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۱۲-۱۲۱؛ [[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۲۶-۲۳۳.</ref>

[[دین اسلام]] در همه مسائل، [[مسلمانان]] را به [[عدالت]] توصیه کرده است: {{متن قرآن|اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى...}}<ref>«دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است» سوره مائده، آیه ۸.</ref>. [[رعایت عدالت]] با کودکان، یکی از [[اصول تربیتی]] [[اسلام]] در مورد [[فرزندان]] است. یکی از مهم‌ترین وظایف والدین، رعایت عدالت و [[مساوات]] در [[رفتار با فرزندان]] است؛ زیرا ثمره [[تبعیض]] بین فرزندان نه تنها متوجه فرزندان، بلکه دامن‌گیر والدین نیز خواهد شد و فرزندان را به پدر و مادر بی‌اعتماد می‌کند و باعث به وجود آمدن [[حسادت]]، [[کینه‌توزی]] و [[دشمنی]] بین فرزندان خواهد شد<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۳۱.</ref>.

در فرهنگ قرآنی و نظام اخلاقی اسلام، وفای به عهد اهمیت ویژه‌ای دارد؛ تا جایی که در [[قرآن کریم]] از ویژگی‌های [[انسان]] [[مؤمن]] شمرده شده است: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ}}<ref>«و آنان که سپرده‌های نزد خویش و پیمان خود را پاس می‌دارند» سوره مؤمنون، آیه ۸.</ref>. [[اسلام]] با توجه به اهمیتی که برای [[وفای به عهد]] قائل است، پدران و مادران را موظف کرده به وعده‌هایی که به [[فرزندان]] خود می‌دهند، عمل کنند. [[رسول]] گرامی{{صل}} در این باره فرموده‌اند: «اگر به کودکانتان [[وعده]] دادید، به آن [[وفا]] کنید؛ زیرا آنان می‌پندارند که روزی‌شان به دست شماست. به [[راستی]] [[خداوند]] بر هیچ چیز آن چنان [[خشم]] نمی‌گیرد که به خاطر [[زنان]] و کودکان»<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۰۲.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۳۳.</ref>

# '''آموزش خواندن و نوشتن''': یکی از [[حقوقی]] که فرزند بر پدر دارد، بهره‌مند شدن از [[نعمت]] خواندن و نوشتن است. برای ادای این [[حق]]، پدر یا خود باید به این کار اقدام کند و یا هزینه‌ای را صرف آموزش فرزند خود کند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در این باره فرموده‌اند: «فرزند سه حق بر پدر دارد: نام خوبی برایش [[انتخاب]] کند، نوشتن به او یاد دهد و پس از [[بلوغ]]، زمینه [[ازدواج]] او را فراهم سازد»<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۰۰.</ref>.

# '''آموزش نظامی''': یکی از برنامه‌های [[جامعه اسلامی]]، [[حفظ]] توان و [[استعداد]] رزمی و [[دفاعی]] در برابر [[دشمنان]] است؛ زیرا خطر تهاجم نظامی [[دشمن]] همیشه وجود دارد، از این جهت [[معصومین]]{{عم}} ضمن پرورش ابعاد مختلف وجودی فرزندان خویش، به دلیل این نیاز [[جامعه]]، [[آداب]] و فنون رزم را نیز به آنان [[تعلیم]] می‌دادند. [[پیامبر]]{{صل}} فرموده‌اند: «حق فرزند بر پدر، آن است که فرزند را با [[کتاب خدا]] آشنا سازد و تیراندازی و شنا به او بیاموزد»<ref>طبسی، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت، ص۱۴۸.</ref>.

# '''[[آموزش]] [[آداب غذا خوردن]]''': یکی دیگر از وظایف والدین، آموزش آداب غذا خوردن است که در [[آموزه‌های اسلامی]] به آنها اشاره شده است؛ از جمله: شستن دست‌ها پیش از نشستن بر سر سفره، چهار زانو نشستن بر سر سفره، گفتن {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} پیش از [[غذا خوردن]]، کوچک برداشتن لقمه غذا و پرهیز از پرخوری.

# '''آموزش [[علوم]] و [[معارف اسلامی]]''': عرضه صحیح [[معارف دینی]]، متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان، نقش مهمی در [[سرنوشت]] آنها دارد. از این رو والدین [[وظیفه]] دارند [[احکام دین]] را به [[فرزندان]] خود بیاموزند. در [[تعالیم اسلامی]]، [[سیر]] [[آموزش]] مسائل [[دینی]] مرحله‌بندی شده است که از مجموع آنها به دست می‌آید که والدین وظیفه دارند پیش از اینکه فرزندشان به سن [[بلوغ]] برسد، با شیوه‌های مختلف [[تربیتی]]، او را با فرایض دینی آشنا سازند<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۳۵.</ref>.

در [[سیره معصومان]]{{عم}} [[تکریم]] و [[احترام]] کودکان، به شیوه‌های مختلف صورت می‌گیرد؛ از جمله ایستادن و استقبال از فرزندان هنگام ورود آنها به مجالس، [[سلام کردن]] به کودکان، با احترام صدا زدن آنها و [[عیادت]] از کودکان مریض. در نظام تربیتی اسلام، تکریم و [[شخصیت]] دادن به فرزندان، اهمیت ویژه‌ای دارد. [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} در این باره می‌فرمایند: «فرزندان خود را احترام کنید و آدابشان را [[نیکو]] گردانید که مورد [[رحمت]] و [[بخشش]] قرار خواهید گرفت»<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۱۹۵.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۴۰.</ref>

در دوره نوجوانی، نوع ارتباط میان والدین و فرزند، در شکل‌گیری و چگونگی [[هویت]] فرزندان مؤثر است<ref>لطف‌آبادی، روان‌شناسی رشد، ش۲، ص۱۳۱.</ref>. با [[رشد]] طبیعی نوجوان، جستجوی [[معنوی]] وی برای دستیابی به [[معنای زندگی]] نیز آغاز می‌شود. موضوعات مربوط به رشد اخلاقی و معنوی، در محور تحولات [[فرهنگی]] [[زندگی]] نوجوان است. این مرحله از دوران رشد فرزند، مرحله‌ای تعیین کننده و حساس در [[سرنوشت]] اوست. به همین دلیل، [[اسلام]] توجه و عنایت خاصی به آن داشته است. [[امام علی]]{{ع}} در اهمیت این مرحله از زندگی می‌فرماید: [[اطاعت]] از [[فرامین]] و [[دستورات]] را به مدت هفت سال بر او [[واجب]] ساز؛ پس اگر [[نجات]] یافت که چه نیکوست و گرنه خیری در او نیست<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۳۲۰.</ref>.

[[وظیفه]] والدین است که در این هفت سال، مقدمات [[آموزش]] و یادگیری کودکان را فراهم سازند و قوانین، مقررات و مهارت‌های لازم را به او بیاموزند. در این دوره با [[نظارت]] بر [[رفتار]] فرزند، باید [[مسئولیت‌ها]] و نقش‌های مختلف را به او آموخت و با [[تربیت]] صحیح، او را برای مرحله [[وزارت]] که [[دوره جوانی]] است، آماده کرد<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۴۲؛ [[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۳۳.</ref>.

[[اعتقادات]]، بخشی از [[دین اسلام]] را تشکیل می‌دهند؛ از این رو [[دین‌داری]] در سطحی پذیرفته می‌شود که درصد بالایی از [[اعتقاد]] را به دنبال خود داشته باشد. میل به [[مذهب]] و [[امور دینی]] و [[اخلاقی]]، امری [[فطری]] و خدادادی است که در کودکان و نوجوانان نیز وجود دارد. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در این باره می‌فرمایند: هر کودکی با فطرت خدایی تولد می‌یابد و این پدر و مادر او هستند که او را از مسیر [[فطرت]] سلیم خود ([[اسلام]]) [[منحرف]] ساخته، [[یهودی]] و [[نصرانی]] بار می‌آورند<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ج۳، ص۲۸۱.</ref>.

والدین علاوه بر تأمین نیازهای زیستی و معیشتی [[فرزندان]]، [[مسئولیت]] [[تربیت دینی]] آنها را نیز بر عهده دارند. منظور از تربیت دینی، ایجاد روحیه و میل مذهبی در کودک نیست؛ زیرا این میل مانند غرایز دیگر به صورت [[تکوینی]]، در وجود او نهاده شده است و نیازی به ایجاد ندارد؛ بلکه پدر و مادر [[وظیفه]] زمینه‌سازی برای شکوفایی این امر [[فطری]] و سپس تقویت آن را برعهده دارند؛ چنان که [[معصومان]]{{عم}} بر [[تربیت دینی]] [[فرزندان]] خود، [[مراقبت]] داشته‌اند<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۳۵-۲۵۳.</ref>.

یکی از قوی‌ترین غرایزی که در نهاد همه [[انسان‌ها]] وجود دارد، غریزه جنسی است و بقای [[بشر]] به وجود این غریزه بستگی دارد. آنچه حائز اهمیت است، هدایت و کنترل این غریزه خدادادی در سنین مختلف است. [[آموزش]] دنیای متفاوت [[زن]] و مرد و آماده ساختن فرد برای پذیرش مسئولیت پدر و مادری، از [[وظایف]] مهم والدین است. والدین باید به پرسش‌های کودکان در زمینه مسائل جنسی، متناسب با سن آنها و در چارچوب سؤالاتشان پاسخ دهند و در اوایل [[جوانی]] فرزندان، زمینه [[ازدواج]] آنها را فراهم کنند تا غریزه جنسی آنان در مسیر صحیح آن ارضا گردد.

[[اسلام]] این امر را در زمره حقوق فرزندان و از وظایف والدین می‌شمارد. غریزه جنسی و [[شهوت]] و میل به جنس مخالف، تنها از [[زمان]] [[بلوغ]] به وجود نمی‌آید، بلکه از ابتدای طفولیت به صورت نهفته در وجود کودک هست<ref>غرویان، تربیت فرزند، ص۶۰.</ref> و در سنین مختلف وجود دارد. از این رو [[ائمه]]{{عم}} به [[مراقبت]] از [[فرزندان]] در این زمینه بسیار توجه کرده‌اند و توصیه‌های فراوانی درباره جدا کردن رختخواب فرزندان از رختخواب والدین در سن خاص، جدا کردن رختخواب فرزندان از یکدیگر، پرهیز از بوسیدن دختر و پسر پس از شش سالگی توسط نامحرم شده است. [[امام صادق]]{{ع}} در روایتی می‌فرمایند: دختر، همین که به شش سالگی رسید، نباید پسربچه کوچک او را ببوسد و پسر نیز وقتی به هفت سالگی رسید، نباید زنی او را ببوسد<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۷۰.</ref>. این [[دستورات]] و تأکیدات در [[فرهنگ]] [[اخلاقی]] ائمه{{عم}} برای این است که زمینه‌های [[انحراف]] و [[فساد]] در کودکان به وجود نیاید و پیش از رسیدن به مرحله مداوای امراض اخلاقی و جنسی، از بروز آنها جلوگیری شود<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۴۹.</ref>.

انسان به [[طور]] [[فطری]]، موجودی اجتماعی است. کودکان و نوجوانان بخش عظیمی از [[اجتماع]] را تشکیل می‌دهند که [[شخصیت]] آنها و نوع برخوردهای اجتماعی‌شان در دوران کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرد. [[ارزش‌ها]] و ضد ارزش‌های جامعه، ریشه در اعمال و [[رفتار]] والدین و رفتار آنها با [[فرزندان]] و نوع تربیت آنان دارد. در سیره ائمه{{عم}} در نخستین [[وظیفه]] والدین در پرورش اجتماعی فرزند، [[یاری کردن]] او در [[خودشناسی]] است؛ زیرا [[خداوند]]، [[انسان‌ها]] را عزیز، با [[کرامت]]، [[آزاد]] و با سرشتی [[پاک]] [[آفریده]] است و در بسیاری از [[آیات قرآن]]، در مورد کرامت و [[فضیلت]] انسان سخن گفته و انسان را بر آفریده‌های دیگر [[برتری]] بخشیده و جایگاه او را متعالی برشمرده است.

والدین باید به [[فرزندان]] بیاموزند که [[شخصیت]] خود را [[فرومایه]] ندانند و همواره در راه تکامل خود و دیگران بکوشند و [[آگاه]] باشند که [[خداوند]] برای آنها مقام خلیفة اللهی را در نظر گرفته است. بنابراین باید تلاش کنند تا به این مقام برسند<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۵۱.</ref>.

[[جوانان]]، بخش مهمی از افراد جامعه‌اند که نزد [[دوستان]] و [[دشمنان]] هر [[ملت]] جایگاه و اهمیتی ویژه دارند؛ زیرا این قشر، به ویژه متخصصان و شایستگان آنان، عامل تحولات بزرگ [[فرهنگی]]، [[سیاسی]] و [[اقتصادی]] یک کشورند. به همین دلیل دشمنان برای جلوگیری از [[پیشرفت]] [[ملت‌ها]]، نخست به سراغ جوانان می‌روند تا با ایجاد سرگرمی‌های [[فریبنده]]، آنان را از [[رشد]] و تعالی و سلامت جسمی و روانی بازدارند و زمینه [[سلطه]] بر آنان را فراهم کنند؛ از این رو بر همگان لازم است با [[ادراک]] درست جایگاه [[جوان]] و حساسیت‌ها و نیازهای آنان برای رشد معنوی و [[علمی]] و بالندگی یاریشان کنند تا از این راه، [[سلامت]] و رشد جامعه خود را فراهم سازند و این عبادتی بزرگ است<ref>جوادی آملی، مفاتیح الحیاة، ص۳۹۰.</ref>.<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۵۵.</ref>

اولین [[وظیفه]] والدین نسبت به فرزندانشان که جنبه [[تربیتی]] نیز دارد. مشورت کردن با [[جوان]]، [[نشانه]] احترام و تکریم و [[شخصیت]] قائل شدن برای اوست. مشورت با آنها، [[اندیشه]] و تفکرشان را بارور می‌سازد؛ استعدادهای [[عقلی]] نهفته در وجودشان را به سوی نوآوری [[علمی]] و [[استقلال فکری]] و نظر دادن در مسائل مختلف [[هدایت]] می‌کند؛ توانایی‌های بالقوه آنان را به فعلیت در می‌آورد و آنها را در اداره [[زندگی]] خود در [[آینده]] [[آگاه]] و [[توانمند]] می‌گرداند<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۶۲.</ref>.

در امور غیر فردی و [[اجتماع]] نیز [[جوان]] باید طرف مشورت باشد. [[امیر مؤمنان]] بدان سفارش و دلیل آن را نیز بیان کرده‌اند: «هرگاه به مشورت نیازمند شدی نخست از مشورت با [[جوانان]] آغاز کن؛ زیرا ذهن آنان تیزتر و حدس آنان سریع‌تر است. سپس مسئله را به سالمندان و ریش‌سفیدان واگذار تا در آن [[نقادی]] کنند و بهترین را برگزینند که [[تجربه]] آنان بیشتر است»<ref>{{متن حدیث|إذا احتجت إلى المشورة في أمر قد طرأ عليك فاستبده ببداية الشبان فإنهم أحد أذهانا و أسرع حدسا ثم رده بعد ذلك إلى رأي الكهول و الشيوخ ليستعقبوه و يحسنوا الاختيار له فإن تجربتهم أكثر}}؛ شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۳۳۷.</ref>.<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۵۵.</ref>

والدین موظفند با جدیت و [[هوشیاری]] امور مربوط به [[ازدواج]] فرزند خویش را پیگیری و بر اساس معیارهای اصیل [[اسلامی]]، همسری شایسته برای وی [[انتخاب]] کنند. در [[روایات اسلامی]] معیارهای فراوانی برای [[انتخاب همسر]] معرفی شده است: از جمله [[پرهیزکاری]]، [[امانتداری]] و [[خوش‌اخلاقی]]. یکی از حقوق فرزندان به ویژه [[دختران]] در امر ازدواج، [[مشورت]] کردن با آنها در این موضوع است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرموده‌‌اند: اگر هر یک از شما بخواهد دختر خود را شوهر دهد، نخست با دختر مشورت کند<ref>متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۶، ص۳۱۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۶۴؛ [[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۵۹.</ref>

# بستر آموزش و تربیت فرزند که باید در تمام مراحل زندگی [[انسان]] نیز وجود داشته باشد، باید بر پایه [[محبت]] و پیروی از پیامبر{{صل}} و [[معصومین]]{{عم}} و آشنایی با [[قرائت قرآن]] و مفاهیم آن باشد که خود می‌تواند امر تربیت را آسان‌تر کند و بر کیفیت آن بیفزاید.

# از امور دیگری که در [[تعلیم و تربیت]] فرزند باید بدان توجه کرد، مسئله [[زمان]] و مکان است. پدر و مادر باید بدانند که فرزندشان برای [[زندگی]] در میان نسل دیگری آماده می‌شود؛ بنابراین در [[انتخاب]] روش‌ها و ابزارهای لازم جهت [[آموزش]] و تربیت و [[آداب]] و رسومی که کودک می‌آموزد، باید [[وسواس]] و دقت کافی به [[خرج]] دهند، به عبارتی دیگر آداب و سنن و روش‌ها و ابزارهای [[آموزشی]] و [[تربیتی]] [[حاکم]] بر زمان والدین با روش‌های متداول [[آینده]] و یا زمان یادگیری کودک متفاوت است و آنچه تغییرپذیر نیست، اصول آموزشی و تربیتی است که در مورد همه [[انسان‌ها]]، در هر جا و هر زمانی که زندگی کنند ثابت و با پرجاست.

# فرزندان همیشه نیازمند حمایت، [[مراقبت]] و راهنمایی‌های والدین هستند. پدر و مادر نیز نباید فرزندان خود را از این [[الطاف]] و دعای خیرشان [[محروم]] کنند. با این حال باید بدانند که اوج این توجه و حمایت و مراقبت تا دوران جوانی فرزند است و از آن به بعد و زمانی که [[شخصیت]] کودک با هر خصوصیتی شکل گرفت، [[تغییر]] آن سخت و دشوار خواهد بود؛ از این رو سنگینی [[مسئولیت]] [[آموزش]] و تربیت فرزند از این پس برداشته می‌شود و والدین در صورت به ثمر رسیدن زحماتشان مأجور هستند و در صورت تلاش و عدم به بار نشستن کوشش‌هایشان نزد [[پروردگار]] معذور خواهند بود<ref>[[حامد ولی‌زاده|ولی‌زاده، حامد]]، [[سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره خانوادگی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۶۱.</ref>.