قانون اساسی در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

قانون اساسی در معارف و سیره نبوی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۰

۱۰۶ بایت حذف‌شده ، ۱۹ اکتبر

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۳٬۰۷۵

ویرایش

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 == مقدمه ==
-[[رسول خدا]]{{صل}} وقتی وارد [[شهر مدینه]] شدند، برای ایجاد محیطی [[امن]] و بانشاط برای ساکنان [[شهر یثرب]] که بعد مدینةالنبی نامیده شد، [[پیمان]] محکمی با [[مردم]] آن [[شهر]] بست که در تعامل با دیگر [[شهروندان]] [[مدینه]] به آن عمل کنند. این [[پیمان‌نامه]] فراز‌های زیادی دارد که بخشی از آن در [[کتب اربعه]] آمده است. ما آن را نقل و توضیحی اجمالی درباره موارد بیان شده در آن را ارائه می‌کنیم. این پیمان‌نامه نشان می‌دهد که [[اسلام]] و رسول خدا{{صل}} با ساکنان مدینه که جمعی از آنان [[یهودیان]] بوده‌اند، [[قرارداد]] [[همکاری]] [[مسالمت‌آمیز]] داشتند و رسول خدا{{صل}} بر اساس همین قرارداد با آنان [[داد و ستد]] می‌کرد و حتی از آنان [[پول]] [[قرض]] می‌گرفت<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۲، ص۳۵۸؛ محمد بن عمر واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۶۴؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج۲، ص‌۵۵۱.</ref> و آنان در [[سایه]] [[امنیتی]] که اسلام ایجاد کرده بود، [[زندگی]] می‌کردند؛ اما به‌مرورِ [[زمان]] که یهودیان [[گسترش اسلام]] را به ضرر خود تصور کردند، [[عهدشکنی]] و [[توطئه]] را پیشه خود ساختند و [[پیامبر خدا]]{{صل}} چاره‌ای جز [[جنگ]] و [[نبرد]] با آنان نداشت. قبل از بیان مسائل مربوط به جنگ و [[جهاد]]، فرازهایی از [[پیمان‌نامه مدینه]] را که در کتب اربعه آمده، گزارش می‌کنیم.
+[[رسول خدا]]{{صل}} وقتی وارد [[شهر مدینه]] شدند، برای ایجاد محیطی [[امن]] و بانشاط برای ساکنان [[شهر یثرب]] که بعد مدینةالنبی نامیده شد، [[پیمان]] محکمی با [[مردم]] آن [[شهر]] بست که در تعامل با دیگر [[شهروندان]] [[مدینه]] به آن عمل کنند. این [[پیمان‌نامه]] فراز‌های زیادی دارد که بخشی از آن در [[کتب اربعه]] آمده است. ما آن را نقل و توضیحی اجمالی درباره موارد بیان شده در آن را ارائه می‌کنیم. این پیمان‌نامه نشان می‌دهد که [[اسلام]] و رسول خدا{{صل}} با ساکنان مدینه که جمعی از آنان [[یهودیان]] بوده‌اند، [[قرارداد]] [[همکاری]] مسالمت‌آمیز داشتند و رسول خدا{{صل}} بر اساس همین قرارداد با آنان [[داد و ستد]] می‌کرد و حتی از آنان [[پول]] [[قرض]] می‌گرفت<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۲، ص۳۵۸؛ محمد بن عمر واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۶۴؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج۲، ص‌۵۵۱.</ref> و آنان در [[سایه]] [[امنیتی]] که اسلام ایجاد کرده بود، [[زندگی]] می‌کردند؛ اما به‌مرورِ [[زمان]] که یهودیان گسترش اسلام را به ضرر خود تصور کردند، [[عهدشکنی]] و [[توطئه]] را پیشه خود ساختند و [[پیامبر خدا]]{{صل}} چاره‌ای جز [[جنگ]] و [[نبرد]] با آنان نداشت. قبل از بیان مسائل مربوط به جنگ و [[جهاد]]، فرازهایی از پیمان‌نامه مدینه را که در کتب اربعه آمده، گزارش می‌کنیم.
 == پیمان‌نامه [[پیامبر]]{{صل}} با ساکنان مدینه ==
-مرحوم [[کلینی]] در کافی و به تبع ایشان [[شیخ طوسی]] بخشی از پیمان‌نامه پیامبر{{صل}} را با ساکنان مدینه که شامل [[یهود]] هم می‌شده، نقل کرده که در نوع خود مهم است. متأسفانه این پیمان‌نامه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. می‌توان ادعا کرد تمام عبارات ذکر شده در کافی با اندک اختلافی در آن پیمان‌نامه که به منزله قانون اساسی شهر مدینه بوده، در کتب [[سیرهٔ نبوی]] نقل شده است؛ البته در تقدیم و تأخیر عبارات کمی تفاوت دارند. با توجه به آن نقل‌ها می‌توان عبارات مبهم کافی را معنا کرد و آن را [[شناخت]]. به همین جهت، به نقل کافی می‌پردازیم و عبارات مشابه آن را از سیرهٔ ابن‌هشام گزارش می‌کنیم. عبارات [[تهذیب الأحکام]] در دو مورد مشابه عبارات [[سیره]] ابن‌هشام است. با اینکه [[شیخ طوسی]] خبر را از کافی نقل کرده است؛ به همین جهت ما به متن [[تهذیب]] نیز اشاره و عبارات آن را در چند فراز ارائه می‌کنیم.
+مرحوم [[کلینی]] در کافی و به تبع ایشان [[شیخ طوسی]] بخشی از پیمان‌نامه پیامبر{{صل}} را با ساکنان مدینه که شامل [[یهود]] هم می‌شده، نقل کرده که در نوع خود مهم است. متأسفانه این پیمان‌نامه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. می‌توان ادعا کرد تمام عبارات ذکر شده در کافی با اندک اختلافی در آن پیمان‌نامه که به منزله قانون اساسی شهر مدینه بوده، در کتب سیره نبوی نقل شده است؛ البته در تقدیم و تأخیر عبارات کمی تفاوت دارند. با توجه به آن نقل‌ها می‌توان عبارات مبهم کافی را معنا کرد و آن را [[شناخت]]. به همین جهت، به نقل کافی می‌پردازیم و عبارات مشابه آن را از سیرهٔ ابن‌هشام گزارش می‌کنیم. عبارات [[تهذیب الأحکام]] در دو مورد مشابه عبارات [[سیره]] ابن‌هشام است. با اینکه [[شیخ طوسی]] خبر را از کافی نقل کرده است؛ به همین جهت ما به متن [[تهذیب]] نیز اشاره و عبارات آن را در چند فراز ارائه می‌کنیم.
 [[امام صادق]]{{ع}} از پدرش نقل می‌کند در کتابی که از آنِ علی{{ع}} بود خواندم که [[رسول خدا]]{{صل}} پیمانی بین [[مهاجران]] و [[انصار]] و کسانی از [[مردم یثرب]] که به آنان پیوستند، نوشت. در آن آمده بود:
-۱. '''[[همراهی]] در [[جنگ]]''': {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ بِمَا [مَعَنَا]<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref> يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِالْمَعْرُوفِ وَ الْقِسْطِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ فَإِنَّهُ لَا يَجُوزُ حَرْبٌ إِلَّا بِإِذْنِ أَهْلِهَا}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: هر گروه که [همراه ما] بجنگد و [[سپاهیان]]، گروهی بعد از گروهی، [[نبرد]] کنند، باید به [[نیکی]] و برابر بین [[مسلمانان]] باشد؛ پس [[جنگی]]، جز با [[اجازه]] رؤسای [[سپاه]] که صلاحیت این کار را دارند، روا نیست.
+۱. '''[[همراهی]] در [[جنگ]]''': {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ بِمَا [مَعَنَا]<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref> يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِالْمَعْرُوفِ وَ الْقِسْطِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ فَإِنَّهُ لَا يَجُوزُ حَرْبٌ إِلَّا بِإِذْنِ أَهْلِهَا}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: هر گروه که [همراه ما] بجنگد و سپاهیان، گروهی بعد از گروهی، [[نبرد]] کنند، باید به [[نیکی]] و برابر بین [[مسلمانان]] باشد؛ پس [[جنگی]]، جز با [[اجازه]] رؤسای [[سپاه]] که صلاحیت این کار را دارند، روا نیست.
-در تهذیب الأحکام عبارت پایانی این جمله، متفاوت آمده است: {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ مَعَنَا يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِالْمَعْرُوفِ وَ الْقِسْطِ مَا بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ وَ أَنَّهُ لَا يُجَارُ حُرْمَةٌ إِلَّا بِإِذْنِ أَهْلِهَا}}<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۱.</ref>. این متن دقیقاً عین عبارت سیره و [[پیمان مدینه]] است که ذکر می‌شود.
-عبارت اول این جمله در سیرهٔ ابن‌هشام چنین آمده است: {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ مَعَنَا يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۳.</ref> وَ أنَّ المؤمنینَ یُبِیُ بعْضُهم عَلیَ بعْضٍ<ref>در کتاب البدایة و نهایه ابن‌کثیر (ج۳، ص۲۷۴) {{عربی|يبئ بعضهم على بعضٍ}} آمده است. بواء را به معنای تساوی و هم‌کفو است؛ یعنی مؤمنان برخی با برخی مساوی هستند و در این نقل چون با عَلی متعدی شده است به معنای مراجعه و التزام است (علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۳۱).</ref> بما نالَ دِماءَهُمْ فِی سَبیل اللهِ}}<ref>علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۳۱.</ref>: و به‌درستی که هر گروه که همراه ما بجنگد و [[سپاهیان]]، گروهی بعد از گروهی (به نوبت) [[نبرد]] کنند و به‌درستی که [[مؤمنان]] برخی به برخی دیگر (در [[جهاد]]) مراجعه می‌کنند به جهت آنکه [[خون]] آنها در [[راه خدا]] ریخته شده است».
-مشابه بخش دیگری از عبارت کافی و [[تهذیب]] در کتاب [[سیره نبوی]] در آغاز [[نامه]]، این عبارت به‌طور مکرر دربارۀ [[قبایل]] [[هم‌پیمان]] تکرار شده است: {{متن حدیث|و هُمْ یَفْدونَ عانِیهم بِالمعْروفِ وَ القِسْطِ بَیْنِ المُؤْمِنینَ}}<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۲.</ref>: «آنان [[اسیران]] خود را به‌نیکی و [[عدالت]] فدیه می‌دهند بین مؤمنان».
+در تهذیب الأحکام عبارت پایانی این جمله، متفاوت آمده است: {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ مَعَنَا يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِالْمَعْرُوفِ وَ الْقِسْطِ مَا بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ وَ أَنَّهُ لَا يُجَارُ حُرْمَةٌ إِلَّا بِإِذْنِ أَهْلِهَا}}<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۱.</ref>. این متن دقیقاً عین عبارت سیره و پیمان مدینه است که ذکر می‌شود.
-۲. '''[[احترام]] به هم‌پیمان و [[همسایه]]''': {{متن حدیث|وَ إِنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ وَ حُرْمَةَ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: «و به‌درستی که [[حرمت]] همسایه مانند حرمت [[جان آدمی]] است تا زمانی که [[زیان]] نرساند و [[گناه]] انجام ندهد و حرمت همسایه نزد همسایه مانند [[احترام به مادر]] و پدر است».
+عبارت اول این جمله در سیره ابن‌هشام چنین آمده است: {{متن حدیث|أَنَّ كُلَّ غَازِيَةٍ غَزَتْ مَعَنَا يُعَقِّبُ بَعْضُهَا بَعْضاً<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۳.</ref> وَ أنَّ المؤمنینَ یُبِیُ بعْضُهم عَلیَ بعْضٍ<ref>در کتاب البدایة و نهایه ابن‌کثیر (ج۳، ص۲۷۴) {{عربی|يبئ بعضهم على بعضٍ}} آمده است. بواء را به معنای تساوی و هم‌کفو است؛ یعنی مؤمنان برخی با برخی مساوی هستند و در این نقل چون با عَلی متعدی شده است به معنای مراجعه و التزام است (علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۳۱).</ref> بما نالَ دِماءَهُمْ فِی سَبیل اللهِ}}<ref>علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۳۱.</ref>: و به‌درستی که هر گروه که همراه ما بجنگد و سپاهیان، گروهی بعد از گروهی (به نوبت) [[نبرد]] کنند و به‌درستی که [[مؤمنان]] برخی به برخی دیگر (در [[جهاد]]) مراجعه می‌کنند به جهت آنکه [[خون]] آنها در [[راه خدا]] ریخته شده است».
-این معنا ظاهر معنای [[حدیث]] است؛ ولی اگر توجه کنیم که منظور از «جار» و «جوار» [[هم‌پیمانان]] از قبایل مختلف در [[مدینه]] و گروه‌های مختلف حتی [[یهود]] هستند، باید «جار» را به هم‌پیمان معنا کنیم؛ یعنی کسانی که برابر یک [[پیمان]] و [[عهد]] [[زندگی]] می‌کنند؛ در این صورت منظور از ضرر، زیان فردی نیست؛ بلکه به معنای ترک پیمان و [[تخلف]] از آن است که با تعبیر «[[اثم]]» آمده است. [[اهل لغت]] برای «جار» معانی مختلفی ذکر کرده‌اند. سه معنا در اینجا قابل تصور است:
-# به معنای «همسایه» که مشهور است. ملاصالح در [[شرح اصول کافی]] این معنا را برگزیده است<ref>ملاصالح مازندرانی، شرح الکافی، ج‌۱۱، ص‌۱۲۷.</ref>.
-# به معنای [[پناهنده]]<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج‌۶، ص‌۱۷۶؛ اسماعیل بن حماد جوهری، صحاح اللغه، ج‌۲، ص‌۶۱۸؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغه، ج‌۷، ص‌۱۷۳؛ نشوان بن سعید حمیری، شمس العلوم، ج‌۲، ص‌۱۲۱۲: {{عربی|الجارُ: مُجَاوِرُك في المسكن و الذي استَجَارَكَ في الذِّمَّة تُجِيرُهُ و تمنعه}}.</ref>؛ [[مجلسی اول]] این معنا را ظاهر [[حدیث]] دانسته است<ref>محمدتقی مجلسی، روضة المتقین، ج‌۹، ص‌۳۷۳: {{عربی|و الظاهر أن المراد بالجار هنا من أجرته}}.</ref>؛ فرزندش نیز «جار» را به معنای «[[پناهنده]]» گرفته است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج‌۱۲، ص‌۵۷۱: {{عربی|و لا يخفى أن الظاهر من مجموع الحديث أن المراد بالجار فيه من أجرته لا جار الدار}}.</ref>.
-# [[هم‌پیمان]] یا [[حلیف]]<ref>ابومنصور محمد بن احمد أزهری، تهذیب اللغه، ج۱۱، ص۱۲۰؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج‌۴، ص‌۱۵۴؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ج‌۲، ص‌۱۱۴؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‌۲، ص‌۱۴۰: {{عربی|و الجار: الحليف}}.</ref> که با توجه به پیمان‌نامۀ [[مدینه]]، این معنا مراد خواهد بود.
-در نقل [[پیمان‌نامه]] [[سیرهٔ نبوی]] چنین می‌خوانیم: {{متن حدیث|وَ أَنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ و أنَّهُ لا تُجارُ حُرْمَةٌ إلاّ بِإذْنِ أهْلِها}}<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۳.</ref>: «هم‌پیمان در صورتی که [[زیان]] نرساند و [[تخلف]] از [[پیمان]] ننماید، همچون خود پیماندار است و به هیچ‌یک از افراد [[خانواده]]، بی‌‌‌اجازه کسان او نباید پناه داد».
+مشابه بخش دیگری از عبارت کافی و [[تهذیب]] در کتاب [[سیره نبوی]] در آغاز [[نامه]]، این عبارت به‌طور مکرر دربارۀ [[قبایل]] هم‌پیمان تکرار شده است: {{متن حدیث|و هُمْ یَفْدونَ عانِیهم بِالمعْروفِ وَ القِسْطِ بَیْنِ المُؤْمِنینَ}}<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۲.</ref>: «آنان [[اسیران]] خود را به‌نیکی و [[عدالت]] فدیه می‌دهند بین مؤمنان».
-برابر این نقل، دیگر سخن از [[حقوق فردی]] دو [[همسایه]] نیست. سخن از [[حقوق اجتماعی]] و [[سیاسی]] در یک پیمان کلی است. در این صورت عبارت جنبه [[حقوقی]] و قراردادی دارد. نه فقط یک توصیه [[اخلاقی]] که در [[شرع]] درباره همسایه شده است. [[تشبیه]] [[حرمت]] همسایه یا هم‌پیمان به پدر و مادر در [[پیمان‌نامه مدینه]] در نقل ابن‌هشام و دیگران نیامده است؛ ولی بقیه عبارات آن برابر نقل [[تهذیب]] گزارش شده است. [[کلینی]] این خبر را در دو باب دیگر کافی نیز آورده است. آغاز خبر را در باب {{عربی|حق الجوار}} تا {{عربی|كحرمة أمّه}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۲، ص‌۶۶۶: {{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ{{ع}} قَالَ: قَرَأْتُ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ{{ع}} أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} كَتَبَ بَيْنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ مَنْ لَحِقَ بِهِمْ مِنْ أَهْلِ يَثْرِبَ أَنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ وَ حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ الْحَدِيثُ مُخْتَصَرٌ}}.</ref> نقل کرده و در باب «[[ضرار]]»، فقط بخش «غیر مضّار» را آورده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۲۹۲: {{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ‌}}.</ref>.
+۲. '''[[احترام]] به هم‌پیمان و [[همسایه]]''': {{متن حدیث|وَ إِنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ وَ حُرْمَةَ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: «و به‌درستی که [[حرمت]] همسایه مانند حرمت [[جان آدمی]] است تا زمانی که [[زیان]] نرساند و [[گناه]] انجام ندهد و حرمت همسایه نزد همسایه مانند احترام به مادر و پدر است».
-۳. '''[[هماهنگی]] در [[صلح]]''': {{متن حدیث|لَا يُسَالِمُ مُؤْمِنٌ دُونَ مُؤْمِنٍ فِي قِتَالٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلَّا عَلَى عَدْلٍ وَ سَوَاءٍ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: «و به هنگام [[نبرد]] در [[راه خدا]]، هیچ مؤمنی نباید جدا از [[مؤمن]] دیگر [[آشتی]] نماید، جز بر اساس [[عدالت]] و [[برابری]]».
+این معنا ظاهر معنای [[حدیث]] است؛ ولی اگر توجه کنیم که منظور از «جار» و «جوار» هم‌پیمانان از قبایل مختلف در [[مدینه]] و گروه‌های مختلف حتی [[یهود]] هستند، باید «جار» را به هم‌پیمان معنا کنیم؛ یعنی کسانی که برابر یک [[پیمان]] و [[عهد]] [[زندگی]] می‌کنند؛ در این صورت منظور از ضرر، زیان فردی نیست؛ بلکه به معنای ترک پیمان و تخلف از آن است که با تعبیر «[[اثم]]» آمده است. اهل لغت برای «جار» معانی مختلفی ذکر کرده‌اند. سه معنا در اینجا قابل تصور است:
+# به معنای «همسایه» که مشهور است. ملاصالح در شرح اصول کافی این معنا را برگزیده است<ref>ملاصالح مازندرانی، شرح الکافی، ج‌۱۱، ص‌۱۲۷.</ref>.
+# به معنای پناهنده<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج‌۶، ص‌۱۷۶؛ اسماعیل بن حماد جوهری، صحاح اللغه، ج‌۲، ص‌۶۱۸؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغه، ج‌۷، ص‌۱۷۳؛ نشوان بن سعید حمیری، شمس العلوم، ج‌۲، ص‌۱۲۱۲: {{عربی|الجارُ: مُجَاوِرُك في المسكن و الذي استَجَارَكَ في الذِّمَّة تُجِيرُهُ و تمنعه}}.</ref>؛ [[مجلسی اول]] این معنا را ظاهر [[حدیث]] دانسته است<ref>محمدتقی مجلسی، روضة المتقین، ج‌۹، ص‌۳۷۳: {{عربی|و الظاهر أن المراد بالجار هنا من أجرته}}.</ref>؛ فرزندش نیز «جار» را به معنای «پناهنده» گرفته است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج‌۱۲، ص‌۵۷۱: {{عربی|و لا يخفى أن الظاهر من مجموع الحديث أن المراد بالجار فيه من أجرته لا جار الدار}}.</ref>.
+# هم‌پیمان یا حلیف<ref>ابومنصور محمد بن احمد أزهری، تهذیب اللغه، ج۱۱، ص۱۲۰؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج‌۴، ص‌۱۵۴؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ج‌۲، ص‌۱۱۴؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‌۲، ص‌۱۴۰: {{عربی|و الجار: الحليف}}.</ref> که با توجه به پیمان‌نامۀ [[مدینه]]، این معنا مراد خواهد بود.
+در نقل [[پیمان‌نامه]] سیره نبوی چنین می‌خوانیم: {{متن حدیث|وَ أَنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ و أنَّهُ لا تُجارُ حُرْمَةٌ إلاّ بِإذْنِ أهْلِها}}<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۳.</ref>: «هم‌پیمان در صورتی که [[زیان]] نرساند و تخلف از [[پیمان]] ننماید، همچون خود پیماندار است و به هیچ‌یک از افراد [[خانواده]]، بی‌‌‌اجازه کسان او نباید پناه داد».
+برابر این نقل، دیگر سخن از حقوق فردی دو [[همسایه]] نیست. سخن از [[حقوق اجتماعی]] و [[سیاسی]] در یک پیمان کلی است. در این صورت عبارت جنبه [[حقوقی]] و قراردادی دارد. نه فقط یک توصیه [[اخلاقی]] که در [[شرع]] درباره همسایه شده است. تشبیه [[حرمت]] همسایه یا هم‌پیمان به پدر و مادر در پیمان‌نامه مدینه در نقل ابن‌هشام و دیگران نیامده است؛ ولی بقیه عبارات آن برابر نقل [[تهذیب]] گزارش شده است. [[کلینی]] این خبر را در دو باب دیگر کافی نیز آورده است. آغاز خبر را در باب {{عربی|حق الجوار}} تا {{عربی|كحرمة أمّه}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۲، ص‌۶۶۶: {{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ{{ع}} قَالَ: قَرَأْتُ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ{{ع}} أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} كَتَبَ بَيْنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ مَنْ لَحِقَ بِهِمْ مِنْ أَهْلِ يَثْرِبَ أَنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ وَ حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ الْحَدِيثُ مُخْتَصَرٌ}}.</ref> نقل کرده و در باب «[[ضرار]]»، فقط بخش «غیر مضّار» را آورده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۲۹۲: {{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ الْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ‌}}.</ref>.
+۳. '''هماهنگی در [[صلح]]''': {{متن حدیث|لَا يُسَالِمُ مُؤْمِنٌ دُونَ مُؤْمِنٍ فِي قِتَالٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلَّا عَلَى عَدْلٍ وَ سَوَاءٍ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۵، ص‌۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۴۰.</ref>: «و به هنگام [[نبرد]] در [[راه خدا]]، هیچ مؤمنی نباید جدا از [[مؤمن]] دیگر [[آشتی]] نماید، جز بر اساس [[عدالت]] و [[برابری]]».
 در [[پیمان‌نامه]] می‌خوانیم: {{متن حدیث|وَ إِنَّ سِلْمَ الْمُؤْمِنِينَ وَاحِدَةٌ لَا يُسَالِمُ مُؤْمِنٌ دُونَ مُؤْمِنٍ فِي قِتَالٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلَّا عَلَى سَوَاءٍ و عَدْلَ بَيْنَهُم}}<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص‌۵۰۳.</ref>: «صلح [[مؤمنان]] یکی است.»... این جمله دقیقاً قبل از اولین جمله {{عربی|أنّ كلّ غازية غزَتْ}} آمده است.
-بنا بر آنچه ذکر شد، [[حدیث]] کافی و [[تهذیب]] بخشی از [[پیمان مدینه]] است که [[پیامبر خدا]]{{صل}} بین تمام ساکنان [[مدینه]]، اعم از [[مهاجر]]، [[انصار]] و [[یهود]] و [[قبایل]] آن، [[شهر]] بسته است. بنای حضرت بر صلح و [[زندگی مسالمت‌آمیز]] با یهود مدینه بوده است و [[جنگ]] پدیده‌ای بوده که بر اثر [[تخلف]] یهود از این پیمان‌نامه رخ داده و متخلفان [[تنبیه]] و [[مجازات]] شده‌اند<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۴۱.</ref>.
+بنا بر آنچه ذکر شد، [[حدیث]] کافی و [[تهذیب]] بخشی از پیمان مدینه است که [[پیامبر خدا]]{{صل}} بین تمام ساکنان [[مدینه]]، اعم از [[مهاجر]]، [[انصار]] و [[یهود]] و [[قبایل]] آن، [[شهر]] بسته است. بنای حضرت بر صلح و زندگی مسالمت‌آمیز با یهود مدینه بوده است و [[جنگ]] پدیده‌ای بوده که بر اثر تخلف یهود از این پیمان‌نامه رخ داده و متخلفان [[تنبیه]] و [[مجازات]] شده‌اند<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۴۱.</ref>.
 == منابع ==