قاسطین: تفاوت میان نسخه‌ها

قاسطین (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۸

۷۵۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۴

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۸٬۳۵۶

ویرایش

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 == مقدمه ==
-در [[تاریخ]]، مراد از [[قاسطین]] کسانی‌اند که زیربار [[حکومت عدل علوی]] نرفتند و با [[شکستن بیعت]] با او [[ستیز]] کردند و [[امیر المؤمنین]] با آنان جنگید. قاسطین، عمدتا [[دشمنان]] آن حضرت بودند که بر محور [[حکومت شام]] و [[امویان]] گرد آمدند و [[جنگ صفین]] را به راه انداختند. معاویه، [[عمروعاص]]، عبید [[اللّه]] بن عمر، [[عبد الرحمن بن خالد]]، [[عبد اللّه بن عمروعاص]]، [[مروان حکم]]، [[معاویة بن خدیج]]، [[ضحاک بن قیس]]، [[بسر بن ارطاة]]، [[ابو الأعور سلمی]]، [[حبیب بن مسلمه]]، و [[شرحبیل بن سمط کندی]] از چهره‌های شاخص قاسطین و از سران و [[فرماندهان سپاه]] معاویه در جنگ صفین بودند.<ref>دانشنامۀ امام علی، ج ۹ ص۱۴۳</ref>جنگ صفین، یکی از فتنه‌های آنان بود. [[قتل‌ها]]، [[غارت‌ها]]، [[تفرقه‌افکنی‌ها]]، [[جاسوسی‌ها]] و [[دروغ‌پراکنی‌ها]] و نیز آشفته ساختن اوضاع بر ضد [[حکومت مشروع]] امیر المؤمنین{{ع}} از جمله کارهای دیگرشان به شمار می‌رود.<ref>از جمله ر. ک: «الغارات»، ثقفی، «الفتنة الکبری» طه حسین، «بحار الأنوار»، ج ۳۲، «دانشنامۀ امام علی»، ج ۹، مقالۀ قاسطین. «موسوعة الامام علی بن ابی طالب»، ج ۵ ص۲۸۹</ref> [[پیامبر اکرم]] به امیر المؤمنین خبر داده بود که با قاسطین و [[مارقین]] و [[ناکثین]] [[نبرد]] خواهد کرد: {{عربی|ستقاتل بعدی النّاکثین و القاسطین و المارقین}}<ref>بحار الأنوار، ج ۳۲ ص۳۰۹، احقاق الحق، ج ۶ ص۶۰</ref> و خود آن حضرت نیز می‌فرمود من [[مأمور]] به نبرد با این سه گروهم: {{عربی|امرت بقتال النّاکثین و القاسطین و المارقین}}<ref>بحار الأنوار، ج ۳۲ ص۳۰۹، احقاق الحق، ج ۶ ص۶۰</ref> و اشاره به سه [[جنگ جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]] است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۷۷.</ref>.
+در [[تاریخ]]، مراد از قاسطین کسانی‌اند که زیربار [[حکومت عدل علوی]] نرفتند و با شکستن بیعت با او [[ستیز]] کردند و [[امیر المؤمنین]] با آنان جنگید. قاسطین، عمدتا [[دشمنان]] آن حضرت بودند که بر محور [[حکومت شام]] و [[امویان]] گرد آمدند و [[جنگ صفین]] را به راه انداختند. معاویه، [[عمروعاص]]، عبید اللّه بن عمر، [[عبد الرحمن بن خالد]]، [[عبد اللّه بن عمروعاص]]، [[مروان حکم]]، [[معاویة بن خدیج]]، [[ضحاک بن قیس]]، [[بسر بن ارطاة]]، [[ابو الأعور سلمی]]، [[حبیب بن مسلمه]]، و [[شرحبیل بن سمط کندی]] از چهره‌های شاخص قاسطین و از سران و فرماندهان سپاه معاویه در جنگ صفین بودند<ref>دانشنامۀ امام علی، ج ۹ ص۱۴۳.</ref>. جنگ صفین، یکی از فتنه‌های آنان بود. [[قتل‌ها]]، [[غارت‌ها]]، [[تفرقه‌افکنی‌ها]]، [[جاسوسی‌ها]] و [[دروغ‌پراکنی‌ها]] و نیز آشفته ساختن اوضاع بر ضد [[حکومت مشروع]] امیر المؤمنین{{ع}} از جمله کارهای دیگرشان به شمار می‌رود<ref>از جمله ر. ک: «الغارات»، ثقفی، «الفتنة الکبری» طه حسین، «بحار الأنوار»، ج ۳۲، «دانشنامۀ امام علی»، ج ۹، مقالۀ قاسطین. «موسوعة الامام علی بن ابی طالب»، ج ۵ ص۲۸۹.</ref>. [[پیامبر اکرم]] به امیر المؤمنین خبر داده بود که با قاسطین و [[مارقین]] و [[ناکثین]] [[نبرد]] خواهد کرد: {{متن حدیث|ستقاتل بعدی النّاکثین و القاسطین و المارقین}}<ref>بحار الأنوار، ج ۳۲ ص۳۰۹، احقاق الحق، ج ۶ ص۶۰.</ref> و خود آن حضرت نیز می‌فرمود من [[مأمور]] به نبرد با این سه گروهم: {{متن حدیث|امرت بقتال النّاکثین و القاسطین و المارقین}}<ref>بحار الأنوار، ج ۳۲ ص۳۰۹، احقاق الحق، ج ۶ ص۶۰.</ref> و اشاره به سه [[جنگ جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]] است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۷۷.</ref>.
-== قاسطین ==
+== معناشناسی ==
-سومین گروه مخالف [[امام علی]]{{ع}}، معاویه و [[یاران]] او بودند که قاسطین (ستم‌گران) نام گرفته‌اند. اینان از آغاز، [[حکومت امیرمؤمنان]] را به رسمیت نشناختند و [[جنگ]] پر حادثه و طولانی صفین را پدید آوردند. این جنگ حدود چهار ماه پس از [[واقعه جمل]] آغاز گردید<ref>المسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۶؛ ابن مزاحم، نصر، وقعة صفین، ص۱۳۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۵۶.</ref> و به کشته شدن شمار فراوانی از [[سپاهیان]] دو طرف انجامید. این [[نبرد]] طولانی، [[شهادت]] ۲۵ هزار نفر از [[سپاهیان امام علی]]{{ع}} و کشته شدن ۴۵ هزار تن از [[لشکریان معاویه]] را در پی داشت<ref>البلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۳، ص۹۸؛ المسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ج۲، ص۴۰۵ – ۴۰۶؛ همچنین ر. ک: ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۹.</ref> و در حالی که بیش از چند [[ساعت]] به [[پیروزی]] نهایی [[سپاه امام]] باقی نمانده بود، با [[حیله‌گری]] [[عمرو بن عاص]] و [[ساده‌لوحی]] و [[خیانت]] برخی از [[لشکریان امام علی]]{{ع}}، به [[سود]] معاویه پایان یافت و با پدید آوردن [[ماجرای حکمیت]]، خود، سرآغاز فتنه‌ای دیگر گشت.<ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان]] و [[احمد حسین شریفی|شریفی]]، [[امام علی و مخالفان (مقاله)| مقاله «امام علی و مخالفان»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص۲۱۸.</ref>
+قاسطین در لغت، به معنای ستم‌کاران و بازگرداندگان از [[حق]] است<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج۱۱، ص۱۷۳۱۵.</ref> و در اصطلاح، [[لقب]] آن دسته از اهل صفین بود که در صف [[لشکر]] معاویه بوده‌اند. قاسطین در برابر [[ناکثین]] و [[مارقین]] بکار رفته و این [[القاب]] را [[پیامبر]]{{صل}} در روایتی خطاب به علی{{ع}} نام برد و فرمود: "تو پس از من با قاسطین، ناکثین و مارقین [[جنگ]] خواهی کرد"<ref>بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۵؛ شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۹۸-۹۷.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص۱۴۶.</ref>
-==[[قاسطین]] چه کسانی بودند؟==
+== قاسطین چه کسانی بودند؟ ==
-قاسطین از واژه‌هایی است که دو مفهوم ضد هم دارد و به این‌گونه واژه‌ها که در [[زبان عربی]] کم نیست، «اضداد» گفته می‌شود؛ مانند واژه «عجمه» که به معنای گنگی است، ولی «اعجام» به معنای رفع گنگی است، و «نفق» که به معنای شکاف است، ولی «[[انفاق]]» به معنای پر کردن شکاف است، و «[[تحکیم]]» که به معنای قبول [[حکمیت]] است، ولی «[[محکمه]]» به معنای گروهی است که تحکیم را قبول ندارند. در اینجا نیز «[[قسط]]» به معنای [[عدل]] است، ولی «[[قاسط]]» کسی را می‌گویند که مخالف عدل و [[ستم‌گر]] است<ref>ر.ک: جوهری، الصحاح، ج۳، ص۱۱۵۲؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۱۶۰.</ref>.
+قاسطین از واژه‌هایی است که دو مفهوم ضد هم دارد و به این‌گونه واژه‌ها که در زبان عربی کم نیست، «اضداد» گفته می‌شود؛ مانند واژه «عجمه» که به معنای گنگی است، ولی «اعجام» به معنای رفع گنگی است و «نفق» که به معنای شکاف است، ولی «[[انفاق]]» به معنای پر کردن شکاف است و «تحکیم» که به معنای قبول [[حکمیت]] است، ولی «محکمه» به معنای گروهی است که تحکیم را قبول ندارند. در اینجا نیز «[[قسط]]» به معنای [[عدل]] است، ولی «قاسط» کسی را می‌گویند که مخالف عدل و [[ستم‌گر]] است<ref>ر.ک: جوهری، الصحاح، ج۳، ص۱۱۵۲؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۱۶۰.</ref>.
-[[قرآن کریم]] از ستم‌گرانی که مخالف قسط و عدلند، به «[[قاسطون]]» یاد کرده و آنان را [[وعده]] [[جهنم]] داده است: {{متن قرآن|وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا}}<ref>«و اما رویگردانان از راه درست، هیزم دوزخ‌اند» سوره جن، آیه ۱۵.</ref>.
-بنابراین، گروهی از [[دشمنان]] و مخالفان [[حکومت امیرالمؤمنین]] که با [[ستم‌گری]] و [[زورگویی]] در برابر [[حکومت عادلانه]] [[علوی]] ایستادند و به قصد دست‌اندازی به [[حکومت]]، با او از سر [[جنگ]] درآمدند، مصادیق [[قاسطین]] به شمار می‌آیند. در [[پیش‌بینی‌های پیامبر]]، گاهی از این گروه به عنوان قاسطین یاد شده و گاهی هم به آنان «فئةٌ باغیه» (گروه [[ستم‌گر]]) اطلاق شده است. همچنین در اظهارات [[امام]] نیز معاویه و [[یاران]] او «قاسطین» نامیده شده‌اند:
+[[قرآن کریم]] از ستم‌گرانی که مخالف قسط و عدلند، به «قاسطون» یاد کرده و آنان را [[وعده]] [[جهنم]] داده است: {{متن قرآن|وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا}}<ref>«و اما رویگردانان از راه درست، هیزم دوزخ‌اند» سوره جن، آیه ۱۵.</ref>.
-من [[مأمور]] شده‌ام که با [[ناکثین]] و قاسطین و [[مارقین]] [[جنگ]] کنم، و [[مأموریت]] خود را انجام دادم. ناکثین همان [[اهل بصره]] و جز آنها از یاران [[جمل]] بودند، و مارقین همان [[خوارج]] بودند و قاسطین [[اهل شام]] و جز آنها از هواخواهان معاویه‌اند<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۸۸؛ ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۷، ص۳۰۵.</ref>.
-در جای دیگر، امام [[اصحاب]] معاویه را [[اهل]] «[[بغی]]» و یاران جمل را اهل «[[نکث]]» و خوارج را «[[اهل فساد]]» می‌خواند:
-[[آگاه]] باشید که [[خداوند]] مرا به جنگ با اهل [[ستم]] و [[پیمان‌شکنی]] و [[فساد در زمین]] [[فرمان]] داد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>.
-همچنین امام در برخی از اظهاراتِ خود، [[اصحاب]] معاویه یا همان قاسطین را، [[فاسق]] خوانده است:
+بنابراین، گروهی از [[دشمنان]] و مخالفان [[حکومت امیرالمؤمنین]] که با [[ستم‌گری]] و [[زورگویی]] در برابر حکومت عادلانه [[علوی]] ایستادند و به قصد دست‌اندازی به [[حکومت]]، با او از سر [[جنگ]] درآمدند، مصادیق قاسطین به شمار می‌آیند. در پیش‌بینی‌های پیامبر، گاهی از این گروه به عنوان قاسطین یاد شده و گاهی هم به آنان «فئةٌ باغیه» (گروه [[ستم‌گر]]) اطلاق شده است. همچنین در اظهارات [[امام]] نیز معاویه و [[یاران]] او «قاسطین» نامیده شده‌اند: من [[مأمور]] شده‌ام که با [[ناکثین]] و قاسطین و [[مارقین]] [[جنگ]] کنم و مأموریت خود را انجام دادم. ناکثین همان اهل بصره و جز آنها از یاران [[جمل]] بودند، و مارقین همان [[خوارج]] بودند و قاسطین [[اهل شام]] و جز آنها از هواخواهان معاویه‌اند<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۸۸؛ ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۷، ص۳۰۵.</ref>. در جای دیگر، امام [[اصحاب]] معاویه را [[اهل]] «[[بغی]]» و یاران جمل را اهل «[[نکث]]» و خوارج را «اهل فساد» می‌خواند: [[آگاه]] باشید که [[خداوند]] مرا به جنگ با اهل [[ستم]] و [[پیمان‌شکنی]] و [[فساد در زمین]] [[فرمان]] داد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>.
-چون به امر حکومت برخاستم، گروهی پیمان‌شکنی کردند و گروهی از [[دین]] خارج شدند و دیگرانی هم فاسق شدند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref>.
-قاسطین، که همان معاویه و یاران او هستند، سرسخت‌ترین [[دشمنان]] [[حکومت علوی]] بودند و برای [[براندازی]] آن، توطئه‌های بسیاری کردند که از همه مهم‌تر، جریان [[جنگ صفین]] بود که تفصیل آن خواهد آمد. این جنگ باعث کشته شدن حدود هفتاد هزار نفر از [[سپاه امیرالمؤمنین]]{{ع}} شد<ref>مسعودی، التنبیه والاشراف، ص۲۵۶.</ref> و زخمی عمیق بر پیکر [[اسلام]] نشاند و پیامدهای [[ناگواری]] برای [[جهان اسلام]] داشت که از جمله آنها پیدایی گروه خوارج و [[شهادت امیرالمؤمنین]] و به حکومت رسیدن معاویه است.<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[قاسطین (مقاله)| مقاله «قاسطین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]] ص۱۴۲.</ref>
-==سران قاسطین==
+همچنین امام در برخی از اظهاراتِ خود، [[اصحاب]] معاویه یا همان قاسطین را، [[فاسق]] خوانده است: چون به امر حکومت برخاستم، گروهی پیمان‌شکنی کردند و گروهی از [[دین]] خارج شدند و دیگرانی هم فاسق شدند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref>. قاسطین، که همان معاویه و یاران او هستند، سرسخت‌ترین [[دشمنان]] [[حکومت علوی]] بودند و برای براندازی آن، توطئه‌های بسیاری کردند که از همه مهم‌تر، جریان [[جنگ صفین]] بود که تفصیل آن خواهد آمد. این جنگ باعث کشته شدن حدود هفتاد هزار نفر از سپاه امیرالمؤمنین{{ع}} شد<ref>مسعودی، التنبیه والاشراف، ص۲۵۶.</ref> و زخمی عمیق بر پیکر [[اسلام]] نشاند و پیامدهای ناگواری برای [[جهان اسلام]] داشت که از جمله آنها پیدایی گروه خوارج و [[شهادت امیرالمؤمنین]] و به حکومت رسیدن معاویه است<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[قاسطین (مقاله)| مقاله «قاسطین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]]، ص۱۴۲.</ref>.
-گفتیم که «قاسطین» همان [[دشمنان امیرالمؤمنین]] بودند که در کنار معاویه قرار داشتند و با [[حکومت علی]]{{ع}} [[مخالفت]] می‌کردند. در اینجا برخی از چهره‌های شاخص و سرشناس [[حزب]] [[قاسطین]] را که در [[جریانات سیاسی]] - نظامی نقش مهمی داشتند، به [[اجمال]] معرفی می‌کنیم تا ماهیت اصلی آنان روشن‌تر شود:
-# [[معاویة بن ابی‌سفیان]]
+قاسطین (ستم‌گران) از آغاز، [[حکومت امیرمؤمنان]] را به رسمیت نشناختند و [[جنگ]] پر حادثه و طولانی صفین را پدید آوردند. این جنگ حدود چهار ماه پس از [[واقعه جمل]] آغاز گردید<ref>المسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۶؛ ابن مزاحم، نصر، وقعة صفین، ص۱۳۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۵۶.</ref> و به کشته شدن شمار فراوانی از [[سپاهیان]] دو طرف انجامید. این [[نبرد]] طولانی، [[شهادت]] ۲۵ هزار نفر از [[سپاهیان امام علی]]{{ع}} و کشته شدن ۴۵ هزار تن از [[لشکریان معاویه]] را در پی داشت<ref>البلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۳، ص۹۸؛ المسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ج۲، ص۴۰۵ – ۴۰۶؛ همچنین ر.ک: ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۹.</ref> و در حالی که بیش از چند [[ساعت]] به [[پیروزی]] نهایی سپاه امام باقی نمانده بود، با [[حیله‌گری]] [[عمرو بن عاص]] و ساده‌لوحی و [[خیانت]] برخی از لشکریان امام علی{{ع}}، به سود معاویه پایان یافت و با پدید آوردن [[ماجرای حکمیت]]، خود، سرآغاز فتنه‌ای دیگر گشت<ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان]] و [[احمد حسین شریفی|شریفی]]، [[امام علی و مخالفان (مقاله)| مقاله «امام علی و مخالفان»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص۲۱۸.</ref>.
-# [[عمرو بن عاص]]
-# [[عبیدالله بن عمر]]
+== سران قاسطین ==
-# [[عبدالرحمان بن خالد]] بن ولید
+گفتیم که «قاسطین» همان [[دشمنان امیرالمؤمنین]] بودند که در کنار معاویه قرار داشتند و با [[حکومت علی]]{{ع}} [[مخالفت]] می‌کردند. در اینجا برخی از چهره‌های شاخص و سرشناس [[حزب]] قاسطین را که در جریانات سیاسی ـ نظامی نقش مهمی داشتند، به اجمال معرفی می‌کنیم تا ماهیت اصلی آنان روشن‌تر شود:
-# [[عبدالله بن عمرو بن عاص]]
+# [[معاویة بن ابی‌سفیان]]؛
-# [[مروان بن حکم]]
+# [[عمرو بن عاص]]؛
-# [[معاویة بن حدیج]]
+# [[عبیدالله بن عمر]]؛
-# [[ضحاک بن قیس]]
+# [[عبدالرحمان بن خالد بن ولید]]؛
-# [[بسر بن ارطاة]]
+# [[عبدالله بن عمرو بن عاص]]غ
-# [[ابوالاعور سلمی]]
+# [[مروان بن حکم]]؛
-# [[حبیب بن مسلمه]]
+# [[معاویة بن حدیج]]؛
-# [[شرحبیل بن سمط کندی]].<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[قاسطین (مقاله)| مقاله «قاسطین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]] ص۱۴۳.</ref>
+# [[ضحاک بن قیس]]غ
+# [[بسر بن ارطاة]]؛
+# [[ابوالاعور سلمی]]؛
+# [[حبیب بن مسلمه]]؛
+# [[شرحبیل بن سمط کندی]]<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[قاسطین (مقاله)| مقاله «قاسطین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]]، ص۱۴۳.</ref>.
 == منابع ==