آیه صادقین در تفسیر و علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[آیه]] ۱۱۹ [[سوره توبه]] که در آن به همراهی با صادقین [[فرمان]] داده شده، معروف به '''آیه صادقین''' است. از منظر [[مفسران شیعه]] و برخی [[مفسران اهل سنت]] همچون [[فخر رازی]]، [[امر]] مطلق [[الهی]] به کون با [[صادقان]] به معنای امر به تمسک به آنان و [[اطاعت]] از آنان است. چنین امری به [[حکم عقل]] مساوی با عصمت صادقین است. با این حال از منظر مفسران شیعه، با توجه به سیاق آیه، مفهوم [[صادقین]] و [[نص]] [[روایات]]، مصداق صادقین تنهااهل‌بیت{{ع}} هستند. با این وجود مفسران اهل سنت دیدگاه دیگری داشته و حتی امثال فخررازی نیز که [[معتقد]] به [[عصمت]] صادقان شده است، بر این [[باور]] است که شخص [[معصوم]] در خارج وجود ندارد. از اینجا روشن می‌شود که مهمترین دلالت آیه مذکور، عصمت صادقین است.

{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref> این آیه، آیه صادقین نامگذاری شده است و یکی از [[آیات]] متعدّد مربوط به [[ولایت]] و [[امامت]] و [[عصمت حضرت علی]]{{ع}} و یازده فرزندش{{عم}} می‌باشد. [[خداوند]] در این [[آیه شریفه]]، که مخاطب آن [[مؤمنین]] و [[مسلمانان]] هستند، به آنها دو دستور می‌دهد:

نخست اینکه، مسلمانان [[تقوای الهی]] را پیشه کنند. تقوایی که بالاترین سرمایه محسوب می‌شود. تقوایی که [[میزان]] [[قرب]] الی اللَّه است و هر چه سالک الی اللَّه درجه عالی‌تری از [[تقوی]] داشته باشد به خداوند نزدیکتر می‌شود و هر چه کمتر باشد از خداوند دورتر می‌شود. در آیه ۱۳ [[سوره حجرات]] می‌خوانیم: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>. تقوایی که در [[آیه]] ۶۳ [[سوره مریم]] جواز ورود به [[بهشت]] شمرده شده است: {{متن قرآن|تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ كَانَ تَقِيًّا}}<ref>«این همان بهشتی است که ما از بندگان خویش به کسانی که پرهیزگارند به میراث می‌دهیم» سوره مریم، آیه ۶۳.</ref>. [[تقوا]] که از دیدگاه [[اسلام]] این قدر [[ارزش]] دارد، به معنای آن حالت خدا ترسی درونی است که [[انسان]] را در مقابل [[گناه]] کنترل می‌کند و نیازی به کنترل کننده خارجی ندارد.

 

دومین دستوری که [[خداوند]] در این آیه به [[مؤمنان]] می‌کند اینکه: همراه [[صادقین]] ([[راستگویان]]) باشید<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[آیات ولایت در قرآن - مکارم شیرازی (کتاب)| آیات ولایت در قرآن]]، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.</ref>.

خداوند در آیه ۱۱۹ [[سوره توبه]] فرموده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref>، ای کسانی که به [[آیین اسلام]] [[ایمان]] آورده‌اید، از [[مخالفت]] با [[دستورات]] خداوند بپرهیزید و با صادقین همراه باشید [از صادیقین [[پیروی]] کنید]. این آیه معروف به آیه صادقین است و متکلمان شیعه با استناد به این آیه بر [[امامت اهل‌بیت]]{{عم}} [[استدلال]] کرده‌اند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۱.</ref>.

 

این آیه در سیاق آیات [[جنگ تبوک]] است که طی آن، سه نفر از [[فرمان]] [[رسول خدا]]{{صل}} تخلف کردند و از شرکت در [[جنگ]] خودداری نمودند. آنها سپس [[توبه]] کردند و توبه‌شان پذیرفته شد. در ادامه، خداوند به [[مؤمنین]] دستور به [[تقوا]] و همراهی با صادقین می‌دهد<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)| ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص۱۸۳.</ref>.

صدق در لغت به معنای مطابقت [[حکم]] با واقع است<ref>جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.</ref>. ابن منظور «صدق» را نقطه مقابل [[کذب]] دانسته و از ابن درستویه نقل نموده است که «[[صدق]]» به همه اوصاف پسندیده اطلاق می‌شود. [[خلیل]] نیز گفته است: «صدق به کامل هر چیزی اطلاق می‌شود»<ref>لسان العرب، ج۱۰، ص۱۹۶. {{عربی| الصدق: نقيض الكذب... و إنما الصدق الجامع للأوصاف المحمودة... الصدق الكامل من كل شيء}}.</ref>. [[زبیدی]] صدق را حاوی همه اوصاف پسندیده و [[نیکو]] می‌داند<ref>محمد بن مکرم بن منظور الأفریقی المصری، ج۲۶، ص۱۰. {{عربی|إنما الصدق الجامع للأوصاف المحمودة}}.</ref>. راغب در مفردات القرآن می‌گوید: {{عربی|و يعبر عن كل فعل فاضل ظاهرا و باطنا بالصدق، فيضاف إليه ذلك الفعل الذي يوصف به نحو قوله...}}؛ «از هر کار پسندیده‌ای که در ظاهر و [[باطن]] خوب و پسندیده باشد، به صدق تعبیر می‌شود و موصوف آن به صدق اضافه می‌شود»<ref>المفردات فی غریب القرآن، ص۳۷۷.</ref>.

در توصیف خبر به صدق، دو مطلب را می‌توان مقیاس گرفت: یکی واقعیت خارجی و دیگری [[اعتقاد]] گوینده. بر این اساس، اگر فرد [[مسلمان]] بگوید: «محمد{{صل}} آخرین پیامبر الهی است”، [[سخن]] او از هر دو جهت صادق است، ولی اگر فرد [[کافر]] این سخن را بگوید، تنها از نظر مطابقت سخن او با عالم واقع و نفس الامر صادق است؛ نه از نظر اعتقاد درونی. از این رو [[خداوند]]، [[منافقان]] را در این گفتار که: {{متن قرآن|نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ}}<ref>«گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>[[تکذیب]] کرده است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>. پس [[صدق]] و [[کذب]]، وصف [[اعتقاد]] نیز واقع می‌شوند و گفته می‌شود فلان فرد در اعتقاداتش صادق یا کاذب است.

نتیجه آنکه «صدق” در اصل، وصفِ گفتاری است که با واقعیت خارجی مطابقت دارد<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۱ و [[آیه صادقین (مقاله)|مقاله «آیه صادقین»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۱۰۳.</ref>.

به عبارت دیگر صادق بودن [[انسان]] در سه حوزه عقیده، قول و عمل تجلی می‌یابد. هر گاه عقیده، قول و [[عمل]] [[انسان]] با معیارهای [[حق]] هم آهنگ باشد، او صادق است. [[زمخشری]] در تبیین [[صادقین]] در [[آیه]] مورد بحث گفته است: {{عربی|"هم الذین صدقوا فی دین الله نیة و قولا و عملا"}}<ref>الکشاف، ج۲، ص۳۲۰.</ref>؛ صادقین کسانی‌اند که در [[دین خدا]] از نظر عقیده، گفتار و رفتار صادق بوده‌اند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۱ و [[آیه صادقین (مقاله)|مقاله «آیه صادقین»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۱۰۳.</ref>

=== رابطه صادقین و صدّیقین ===

صدیق کسی است که ملازم با [[صدق]] است<ref>معجم مقاییس اللغة، ص۵۸۸.</ref>، یعنی در همه حالات و امور با صدق همراه است و کسی است که رفتارش تصدیق‌کننده گفتار اوست و همواره تصدیق کننده حق است<ref>لسان العرب، ج۸، ص۲۱۴.</ref>. در تعبیری دیگر، صدیق کسی است که در عقیده و گفتارش صادق است و رفتار او حقانیت صدق او را [[اثبات]] می‌کند<ref>المفردات فی غریب القرآن، ص۲۷۷.</ref>.

[[اطاعت از خدا]] و [[رسول خدا]] به این است که انسان از قرآن و [[سنت]] [[پیروی]] کند و پیروی از قرآن و [[سنت]] در گرو این است که از [[پیشوایان معصوم]] [[اطاعت]] نماید؛ کسانی که [[قرآن]] و سنت را به خوبی می‌شناسند و در رعایت آن، کم‌ترین لغزشی ندارند و آنان همان [[پیشوایان]] معصوم‌اند که در [[آیه]] مورد بحث از آنان به عنوان «صادقین” و در [[آیه ۵۹ سوره نساء]] با عنوان «[[اولی الامر]]» یاد شده است.

[[گواه]] بر این مطلب آن است که در روایات اهل بیت{{عم}}، همان‌گونه که «صادقین” در آیه ۱۱۹ [[سوره توبه]] بر [[امامان معصوم]]{{عم}} تطبیق شده است، «صدیقین” در آیه ۶۹ [[سوره نساء]] نیز بر آنان تطبیق گردیده است، چنان که [[ابوبصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده است که پس از [[تلاوت]] آیه یاد شده فرمود: {{متن حدیث|رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} فِي هَذَا الْمَوْضِعِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ نَحْنُ‏ الصِّدِّيقُونَ‏ وَ الشُّهَدَاءُ وَ أَنْتُمُ‏ الصَّالِحُونَ‏ فَتَسَمَّوْا بِالصَّلَاحِ‏ كَمَا سَمَّاكُمُ‏ اللَّهُ}}<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۵۶؛ بحار الانوار، ج۲۴، ص۳۳.</ref>؛ [[پیامبر اکرم]]{{صل}} مصداق نبیین است و ما مصداق [[صدیقین]] و [[شهداء]] هستیم و شما مصداق [[صالحان]] هستید. پس همان‌گونه که [[خداوند]] شما را [[صالح]] نامیده است، به نشانه‌های صلاح آراسته گردید<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۸۷.</ref>.

صدیق مراتب و مصادیق سه‌گانه‌ای دارد:

# عبد صالح خداوند غیر از [[پیامبر]] و امام.

[[صدیقین]]، در [[آیه]] ۶۹ [[سوره نساء]]، مربوط به مصداق دوم آن است؛ زیرا صدیقین پس از [[پیامبران]] ذکر شده‌اند و امام نزدیک‌ترین فرد به پیامبر است، چنان که پیامبر{{صل}} فرموده است: «سرآمدان صدیقین سه فرد بوده‌اند: [[مؤمن]] آل یس، [[مؤمن آل فرعون]] و [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}، و او [[برترین]] آنان است”<ref>{{متن حدیث|‏الصِّدِّيقُونَ‏ ثَلَاثَةٌ حَبِيبٌ‏ النَّجَّارُ مُؤْمِنُ آلِ يس وَ خِرْبِيلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ يُرْوَى خِرْقِيلُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ هُوَ أَفْضَلُهُمْ}} (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۱۳، به نقل از العمدة، علامه ابن بطریق حلی، ص۱۱۳-۱۱۴).</ref>. [[افضل بودن علی]]{{ع}} بر مؤمن آل یس و [[آل فرعون]] بیانگر این است که جایگاه امام بر غیر امام [[برتری]] دارد و نیز علی{{ع}} به صورت مکرر فرموده است: {{متن حدیث|أَنَا الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ لَا يَقُولُهَا بَعْدِي‏ إِلَّا كَذَّابٌ‏}}<ref>جهت آگاهی از مصادر این حدیث از منابع اهل سنت، ر. ک: الغدیر: ج۲، ص۴۴۳.</ref>. من صدیق بزرگترم و پس از من جز فرد [[دروغگو]] آن را ادعا نخواهد کرد. واقعیت‌های [[تاریخی]] نیز بیانگر این است که علی{{ع}} مصداق کامل صدیق پس از پیامبر{{صل}} است؛ زیرا او از کودکی تحت تربیت پیامبر{{صل}} قرار گرفت، لحظه‌ای به [[خدا]] شرکت نورزید، و مرتکب هیچ گناهی نشد، و رفتارش مصدق گفتارش بود<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۸۵.</ref>.

#'''صفت قدم''': {{متن قرآن|وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ}}<ref>«آیا برای مردم شگرف است به مردی از آنان وحی کنیم که به مردم هشدار بده و مؤمنان را آگاه ساز که نزد پروردگارشان پایگاهی راستین دارند؛ کافران می‌گویند: بی‌گمان این جادوگری آشکار است» سوره یونس، آیه ۲.</ref>.

با ملاحظۀ این موارد و موارد دیگر از [[آیات قرآن]] به دست می‌آوریم که کلمه «[[صدق]]»، مفهوم گسترده‌ای دارد که قلمرو آن تنها در مقولهٔ سخن و [[کلام]] و خبر نیست بلکه در موارد [[اندیشه]] و [[باور]] و [[خوی]] [[انسانی]] و [[رفتار]] [[آدمی]] و دیگر امور نیز اطلاق می‌شود<ref>علی اصغر رضوانی، امامت در قرآن، ص۴۰۰ و ۴۰۱.</ref>.

=== [[تفسیر]] آیه صادقین و تعیین مصداق آن از دیدگاه [[مفسران]] ===

## [[انفاق مال]] در [[راه خدا]] به [[خویشاوندان]]، [[یتیمان]]، بی‌نوایان، [[در راه ماندگان]]، گدایان و برای آزاد کردن بردگان: {{متن قرآن|وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ}}<ref>«و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>.

## اقامه نماز: {{متن قرآن|وَأَقَامَ الصَّلَاةَ}}<ref>«و نماز برپا دارد» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>.

## [[صبر]] و [[شکیبایی]] در [[ناملایمات]] [[زندگی]] و در [[مبارزه]] با [[دشمن]]: {{متن قرآن|وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ}}<ref>«و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>. [[خداوند سبحان]] پس از بیان اوصاف یاد شده فرموده است: کسانی که دارای اوصاف یاد شده باشند صادق و پرهیز کارند: {{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}<ref>«آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>. در [[آیه]] ۲۳ [[سوره احزاب]] نیز آمده است: {{متن قرآن|مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا}}<ref>«از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.</ref>. برخی از [[مؤمنان]] مردانی‌اند که به [[عهد]] خود با [[خداوند]] [[صادقانه]] عمل کردند، عده‌ای از آنها به [[شهادت]] رسیدند و عده‌ای دیگر [[منتظر]] شهادت‌اند. آنان هرگز [[عهد]] و [[پیمان]] خود با خداوند را مبدل نساختند. مطابق [[روایات]]، جمله: {{متن قرآن|فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى}} به [[حمزه]] و [[جعفر بن ابی طالب]] اشاره دارد و جمله: {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ}} ناظر به [[علی ابن ابی طالب]]{{ع}} است<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۰۱.</ref>. در [[آیه]] ۸ [[سوره حشر]] نیز از [[مهاجران]] صدر اسلام به عنوان [[صادقین]] یاد شده است: {{متن قرآن|لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ}}<ref>«(بخشی از این غنیمت‌ها) برای مستمندان مهاجری است که از خانه‌ها و دارایی‌های خود، رانده شده‌اند در حالی که بخشش و خشنودی‌یی از خداوند را می‌جویند و خداوند و پیامبرش را یاری می‌کنند؛ آنانند که راستگویند» سوره حشر، آیه ۸.</ref>. از جمله موارد مصرف [[فیئ]] ([[اموال]] و سرزمین‌های [[مشرکان]] که بدون [[جنگ]] در تصرف [[مسلمانان]] قرار می‌گرفت) تهی دستان مهاجری هستند که از سرزمین و اموال خود بیرون رانده شدند و طالب فضل و [[رضوان]] خداوند می‌باشند و [[خدا]] و [[رسول]] او را [[یاری]] می‌دهند، آنان همانا راستگویانند.

# مقصود، سه فردی هستند که از رفتن به [[غزوه تبوک]] تخلف کردند، ولی بعداً به [[گناه]] خود اعتراف نمودند و منافقانه به توجیه عمل نادرست خود نپرداختند. در آیه قبل از آیه مورد بحث به آنان اشاره شده است: {{متن قرآن|وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«و نیز بر آن سه تن که (از رفتن به جنگ تبوک) واپس نهاده شدند تا آنگاه که زمین با همه فراخنایش بر آنان تنگ آمد و جانشان به لب رسید و دریافتند که پناهگاهی از خداوند جز به سوی خود او نیست؛ آنگاه (خداوند) بر ایشان بخشایش آورد تا توبه کنند که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است». سوره توبه، آیه ۱۱۸.</ref>.

# از [[ابن عباس]] نقل شده که گفته است مقصود از [[صادقین]]، علی و اصحاب او است. در روایات اهل بیت نیز صادقین بر [[آل محمد]]{{صل}}، تطبیق شده است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۳-۷۵.</ref>.

از میان اقوال یاد شده، تنها قول چهارم درست است، یعنی مقصود از صادقین در این آیه ـ علاوه بر پیامبران{{عم}} ـ [[امیرالمؤمنین]] و [[امامان معصوم]] از [[خاندان پیامبر]]{{صل}} می‌باشند.  

# نخست آنکه صادقین در این آیه کسانی‌اند که از عالی‌ترین مرتبه صدق در عقیده، گفتار و [[رفتار]] برخوردارند، و جز [[معصومان]] کسی دارای چنین ویژگی نیست.  

[[گواه]] بر اینکه مقصود از صادق بودن در آیات یاد شده، داشتن ایمان راستین است؛ این است که در [[سوره حجرات]] پس از این که ادعای [[اعراب]] را در داشتن [[ایمان]] رد می‌کند و یادآور می‌شود که ایمان در [[قلوب]] آنان وارد نشده و تنها اقرار زبانی و ظاهری به [[اسلام]] کرده‌اند: {{متن قرآن|قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ}}<ref>«تازی‌های بیابان‌نشین گفتند: ایمان آورده‌ایم بگو: ایمان نیاورده‌اید بلکه بگویید: اسلام آورده‌ایم و هنوز ایمان در دل‌هایتان راه نیافته است و اگر از خداوند و پیامبرش فرمان برید از (پاداش) کردارهایتان چیزی کم نمی‌کند که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حجرات، آیه ۱۴.</ref> مؤمنان راستین را وصف کرده و در پایان، آنان را به عنوان “صادقین” معرفی کرده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ}}<ref>«تنها مؤمنانند که به خداوند و پیامبرش ایمان آورده‌اند سپس تردید نورزیده‌اند و با دارایی‌ها و جان‌هایشان در راه خداوند جهاد کرده‌اند، آنانند که راستگویند» سوره حجرات، آیه ۱۵.</ref>.  

همچنین در [[آیه]] ۱۵ [[آل عمران]] از [[پرهیزگاران]] و پاداش‌های [[اخروی]] آنان سخن به میان آمده و در وصف آنان آمده است: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ}}<ref>«آنان که می‌گویند: پروردگارا! به راستی ما ایمان آورده‌ایم پس، از گناهان ما درگذر و ما را از عذاب دوزخ نگاه دار!» سوره آل عمران، آیه ۱۶.</ref>، آن گاه ویژگی‌های آنان بیان شده است که از آن جمله صادق بودن آنان است<ref>{{متن قرآن|الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ}} «(همان) شکیبایان و راستگویان و فرمانپذیران و بخشندگان و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان» سوره آل عمران، آیه ۱۷.</ref>.

بنابراین، مقصود از کسانی که در [[آیات]] دیگر [[قرآن]] به صادق بودن توصیف شده‌اند فقط کسانی که از عالی‌ترین مرتبه صدق برخوردارند، نمی‌باشد، بلکه مقصود کسانی‌اند که از [[نفاق]] و تزلزل [[ایمانی]] پیراسته‌اند و تکلیف الهی را با [[نشاط]] و [[استواری]] انجام می‌دهند. عنوان جامع آنان [[پرهیزگاری]] است: {{متن قرآن|أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}؛ یعنی به نخستین [[دستور خداوند]] در آیه ۱۱۹ [[توبه]]، عمل کرده‌اند. راه رسیدن به این افتخار، پیروی از پیشوایان معصوم است: {{متن قرآن|كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}، که [[پیامبر]]{{صل}} سرآغاز و سرآمد آنان است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۵.</ref>.

آنچه از مجموع عبارات [[مفسران]] [[شیعه امامیه]] از قدیمی‌ترین تا جدیدترین آنها می‌توان به دست آورد و نتیجه گرفت آن است که اینان بر این باورند که واژه صدق/صادقین تنها به معنای راست گفتن در گفتار نیست بلکه این واژه در [[آیات قرآن کریم]] به تناسب کاربرد آن دارای معانی مختلفی است و در اینجا با توجه به [[نشانه‌ها]] و قرینه‌های موجود در [[آیه کریمه]] یک معنای جامع و کامل از واژه صدق/صادقین مقصود است و آن راستی و درستی در گفتار، [[رفتار]] و [[کردار]] و حتی [[فکر]] و [[اعتقاد]] است

# حرف «مع» قرار گرفته بر سر واژه «الصادقین» که به معنای همراهی کردن [[مؤمنان]] با راستگویان است این دو واژه ظرف و مظروفی به [[لزوم]] [[عقلی]] این معنا را می‌‌رساند که [[خداوند متعال]] [[پیروی]] کردن از راستگویان را [[واجب]] شمرده است بدین لحاظ مؤمنان [[وظیفه]] دارند تا از کسانی که در گفتار، [[رفتار]]، [[کردار]] و اعتقاداتشان به راستی و درستی قدم برداشته‌اند، پیروی نمایند. پس با دو قرینه یاد شده در [[آیه کریمه]] دایره معنایی واژه [[صدق]]/[[صادقین]]، گسترده است. صاحب مجمع البيان در [[تفسیر]] آیه کریمه مذکور چنین نوشته است: «[[راستگو]] به کسی گفته می‌شود که به [[حق]] سخن می‌گوید و بدان عمل می‌کند زیرا [[راستگویی]] صفت قابل ستایشی است و بر کسی که بی‌سبب راستی و درستی او سزاوار [[ستایش]] باشد به کار برده نمی‌شود. [[خداوند سبحان]] مؤمنان را مورد خطاب قرار داده است آنان که تصدیق [[پروردگار متعال]] و [[اقرار]] به [[نبوت]] پیامبرش دارند و فرمود است: با راستگویان باشید و اینان افرادی هستند که در اخبارشان راستگویند و دورغ نمی‌گویند و معنا و مفاد این سخن پروردگار متعال آن است که بر [[مذهب]] و مرام و راه و رسم کسانی باشید که در گفتارها و کردارهایشان راستی و درستی به کار گرفته می‌شود پس با اینان همراه و همساز و همنوا باشید. بدینسان خداوند سبحان مؤمنان را به [[پیروی]] کردن از راستگویان [[پارسا]] و [[پرهیزکار]] دستور داده است»<ref>نک: [[مجمع البیان]] ج ۵ ص۱۲۲ با [[تخلیص]] اندک.</ref>.

[[مفسران امامیه]] بر پایه این بنیان [[فکری]] از دریافت معنای صدق/صادقین با تکیه بر [[روایات]] موجود و مکتوب در آثار [[اسلامی]] معنای مصداقی واژه «صادقین» را درباره [[امیرمؤمنان]] [[امام علی بن ابیطالب]] او و [[فرزندان]] پاکش تفسیر کرده‌اند<ref>نک. تفسیر قمی، ج۱، ص۳۰۷؛ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۳۱۶؛ تبیان، ج۵، ص۳۱۸؛ مجمع البیان، ج۵، ص۱۲۲؛ روض الجنان، ج۱۰، ص۷۶؛ تفسیر صافی، ج۲، ص۳۸۸ و... .</ref>.

در قدیمی‌ترین مصادر [[شیعه امامیه]] و برخی [[اهل سنت]] [[روایت]] شده که مراد از «[[صادقین]] [[امام علی بن ابی طالب]] و [[خاندان]] برگزیده و شایسته و پاکش است<ref>نک: غاية المرام، ج۳، ص۵۰ - ۵۴؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۲۹۰؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۶۱؛ الکشف و البیان، ج۵ ص۱۰۹؛ امالی طوسی، ص۲۵۵؛ مناقب آل ابیطالب، ج۲، ص۲۸۸.</ref>.<ref>علیرضا عطیمی فر، قرآن و عصمت اهل بیت{{عم}}، ص۴۶۹-۴۷۳.</ref>.

مفسران اهل سنت بر خلاف شیعه امامیه در [[تفسیر]] آیه صادقین بر این گمانند که [[خداوند متعال]] در [[آیه]] پیش، کسانی را که از رفتن به [[جهاد]] با [[رسول خدا]]{{صل}} و [[مسلمانان]] [[سرپیچی]] کرده و در این حرکت [[واجب]] [[اسلامی]] شرکت ننموده‌اند مورد سرزنش قرار داده است اما وقتی این [[پیمان شکنان]] از عمل خود پشیمان و به درگاه [[پروردگار]] [[بخشنده]] و [[مهربان]] [[توبه]] کردند خدای - دانا و شنوا - در یک دستور عملی همه [[مؤمنان]] را در تمام ازمنه و امکنه مخاطب قرار داده و فرموده است: «ای مؤمنان از [[مخالفت]] کردن با [[دستورات]] [[پیامبر]] بزرگوار بپرهیزید و با [[راستگویان]] باشید» یعنی با رسول خدا{{صل}} و اصحابش در [[غزوات]] [[همراهی]] نمایید و تخلف نکنید و در زمره دورویان و [[دروغگویان]] نباشید»<ref>نک: فخر رازی، تفسير كبير ج ۱۶، ص۱۶۶؛ آلوسی، روح المعانى ج۱۱ ص۴۵؛ المنارج، ج۱۱، ص۷۱؛ جامع البيان، ج۱۱، ص۴۶، سیوطی، الدرالمنثور، ج۳، ص۲۸۹؛ تفسير ابى السعود، ج۴، ص۱۱۰؛ غرائب القرآن، ج۳، ص۵۴۲.</ref>.

'''[[فخر رازی]]''' در این باره نوشته است: «[[آگاه]] باش همانا خداوند متعال به قبول توبه سه نفر [[پیمان شکن]] [[فرمان]] داده و از کار گذشته آنان که عبارت از تخلف دستور رسول خدا{{صل}} در جهاد اسلامی باشد، یاد نموده و فرموده است: ای مؤمنان از مخالفت با فرمان پیامبر بپرهیزید و با آنجناب و اصحابش در غزوات همراه باشید و از متخلفان و نافرمایان و همراهان با [[منافقان]] که در خانه‌های خود نشسته و به [[جهاد]] نرفتند، نباشید»<ref>فخر رازی، تفسير كبير ج ۱۶، ص۱۶۶.</ref>.

برخی از [[مفسران اهل سنت]] بر پایه [[روایت]] [[ابن عباس]] مخاطب [[آیه شریفه]] را [[اهل کتاب]]، [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] دانسته و بر این گمانند که مقصود از «[[صادقین]]»، [[اهل کتاب]]، بوده‌اند؛ زیرا اینان در [[پیمان]] با [[رسول خدا]]{{صل}}، پایبند و [[راستگو]] و درستکار بودند. با این توصیف پاره‌ای از [[مفسران]] به جای حرف «مع» در عبارت {{متن قرآن|كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref> به حرف «من» قرائت کرده و چنان تصور دارند که معنای [[آیه کریمه]] آن است که «و از [[راستگویان]] باشید». پس از مفاد آیه شریفه این گونه فهمیده می‌شود که لازم است تا [[مؤمنان]] در گفتار [[کردار]] و [[رفتار]] راستگو و درستکار باشند؛ لیکن این [[تفسیر]] از آیه کریمه به دلیل آنکه بر پایه قرائت متواتر و مورد قبول [[قرآن]] موجود نیست، نمی‌تواند پذیرفتنی باشد و از این رو قدیمی‌ترین تفسیر نگار [[اهل سنت]] [[محمد بن جریر طبری]]، این قرائت را مخالف با ظاهر متن موجود [[کتاب وحی]] شمرده است<ref>نک: جامع البيان، ج۱۱، ص۴۷.</ref>.

مفسران اهل سنت در تعیین معنای مصداقی واژه صادقین چند رأی مختلف مبتنی بر روایات تفسیری [[صحابه]] و [[تابعین]] بیان کرده‌اند که عبارت است از: [[پیامبر گرامی]] و [[مهاجران]]، [[رسول]] بزرگوار [[اسلام]] و [[اصحاب]]، مهاجران و [[انصار]]، مهاجران، [[ابوبکر] و عمر و اصحاب آنان از کسانی که از رفتن به جهاد سر پیچی کرده و سپس [[توبه]] نمودند و این افراد عبارتند از [[کعب بن مالک]] مراره بن [[ربیعه]] و هلال بن امیه]<ref>نک: جامع البيان، ج۱۱، ص۴۶؛ تفسیر ابى السعود، ج۴، ص۱۱۰؛ سیوطی، الدار المنثور، ج۳، ص۲۸۹.</ref>.<ref>علیرضا عظیمی فر، قرآن و عصمت اهل بیت{{عم}}، ص۴۷۴ و ۴۷۵.</ref>

=== تفسیر آیه صادقین با آیه‌ای دیگر از قرآن‌ ===

[[خداوند]] در [[آیه]] ۱۵ [[سوره حجرات]]، در معرّفی‌ «[[صادقین]]» می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ}}<ref>«تنها مؤمنانند که به خداوند و پیامبرش ایمان آورده‌اند سپس تردید نورزیده‌اند و با دارایی‌ها و جان‌هایشان در راه خداوند جهاد کرده‌اند، آنانند که راستگویند» سوره حجرات، آیه ۱۵.</ref>. طبق این [[آیه شریفه]]، «صادقین» علاوه بر [[ایمان به خدا]] و [[رسول]] و به تعبیر دیگر، ایمان به مبدأ و [[نبوّت]] که همه [[مسلمان‌ها]] داشتند، دارای دو ویژگی دیگر بودند که آنها را از سایر [[مسلمانان]] ممتاز می‌کرد:

# نخست اینکه پس از ایمان به مبدأ و نبوّت، حتّی برای لحظه‌ای [[شکّ و تردید]] به خود راه ندادند و در تمام مراحل [[زندگی]] این ایمان قوی و مستحکم را [[حفظ]] کردند.

حال با توجّه به این دو ویژگی مهم و کمیاب، باید چراغی به دست بگیریم و در میان [[اصحاب]] و [[یاران پیامبر اکرم]]{{صل}} به جستجو بپردازیم، تا شخصی را که دارای این ویژگی‌هاست و در زمره صادقین است بیابیم!

با مطالعه تاریخ صدر اسلام به این [[حقیقت]] می‌رسیم: شخصی که دارای این ویژگی‌ها باشد، تنها علیّ بن أبی طالب{{ع}} است؛ زیرا سراسر [[زندگانی علی]] [[جهاد با مال]] و [[جان]] است و او هرگز، حتّی به اندازه یک چشم بر هم زدن، در ایمان خود شکّ و تردید نکرد.

۱. [[مشرکان]] [[مکّه]] برای نابودی [[دین]] [[جوان]] و نو پای [[اسلام]] نقشه‌های مختلفی طرح و اجرا کردند، ولی از هیچ کدام از آنها نتیجه دلخواه نگرفتند، تا اینکه در یک نقشه [[شیطانی]] و خطرناک، طرح [[ترور]] و [[قتل]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} را تصویب کردند.

برای این منظور و به جهت اینکه در [[آینده]] [[قبیله]] [[حضرت رسول]]{{صل}} نتوانند شخص خاصّی را به عنوان [[قصاص]] به قتل برسانند، قرار شد چهل [[شمشیر]] [[زن]] قویّ و [[شجاع]]، در یک شب تاریک به [[منزل]] آن حضرت هجوم برند و نقشه فوق را عملی سازند. [[خداوند]] به وسیله [[پیک وحی]]، پیامبرش را از این [[توطئه]] خطرناک [[آگاه]] کرد. [[پیامبر]]{{صل}} برای [[رهایی]] از این توطئه باید خود به سوی [[مدینه]] [[هجرت]] کند، ولی برای این که [[دشمن]] متوجّه [[غیبت]] آن حضرت نشود، می‌بایست شخصی شجاع و از خود گذشته و آماده [[مرگ]] در شب [[موعود]] در بستر پیامبر{{صل}} بیارامد. پیامبر{{صل}}، علی{{ع}} را برای این کار [[انتخاب]] کرد.

طبق [[روایات‌]] حضرت رسول{{صل}} خطاب به [[حضرت امیر]]{{ع}} فرمودند: من مأمورم از [[مکّه]] به مدینه بروم؛ امّا دور خانه‌ام را چهل [[مرد]]شمشیر به دست، به نمایندگی از چهل [[قبیله عرب]]، محاصره کرده‌اند تا صبح هنگام به منزل حمله کنند و مرا در بستر به قتل برسانند، علی [[جان]]! آیا آماده‌ای در بستر من بخوابی، تا من به سوی مدینه حرکت کنم؟ علی{{ع}} که سراسر وجودش [[عشق]] به [[پیامبر خدا]] بود و لحظه‌ای در [[ایمان]] خویش تردید نداشت، عرض کرد: «یا [[رسول]] اللَّه{{صل}}! اگر من در بستر شما بخوابم، شما سالم به مقصد خود می‌رسید؟» این سؤال بسیار مهم است؛ زیرا علی{{ع}} از جان خود نمی‌پرسد، از [[سرنوشت]] خود نمی‌گوید، از خطرات و بلاهایی که ممکن است در این شب پرمخاطره دامنگیر او شود، سؤال نمی‌کند؛ بلکه تنها به [[فکر]] [[سلامت]] [[معشوق]] خود، پیامبر خداست!

حضرت رسول{{صل}} فرمود: «آری در این صورت من به سلامت خواهم رفت». علی به عنوان پاسخ مثبت و به نشانه شکرانه [[سلامتی]] وجود پیامبر{{صل}}، در مقابل خداوند به [[سجده]] افتاد. و این شاید اوّلین سجده شکر در [[اسلام]] بود. علی{{ع}} در بستر [[پیامبر]] آرمید و [[حضرت رسول]]{{صل}} به [[سلامت]] به سوی [[مدینه]] حرکت کرد.  

۲. [[دشمن]] در [[جنگ احد]] که بر اثر [[دنیاپرستی]] گروهی از [[مسلمانان]]، به [[پیروزی]] نسبی دست یافت، علاوه بر استفاده از [[غفلت]] مسلمانان، به جنگ روانی نیز پرداخت. فرمانده دشمن، که پیامبر{{صل}} را در میدان [[جنگ]] مجروح دید، با صدای بلند فریاد زد: «[[محمّد]] کشته شد!» عدّه زیادی، و طبق برخی [[روایات]] همه، با شنیدن این سخن فرار کردند، ولی علی{{ع}} که به گفتار پیامبر{{صل}} مبنی بر پیروزی اسلام بر [[کفر]] [[ایمان]] داشت و لحظه‌ای در ایمان خویش تردید نداشت، به این سخن توجّهی نکرد و همچنان به [[نبرد تن به تن]] با دشمن ادامه داد! تا این ه جسد سراسر مجروح پیامبر{{صل}} را یافت و همچون پروانه‌ای بر گرد شمع وجود آن حضرت می‌گشت و از [[فرستاده خدا]] [[دفاع]] می‌کرد. [[شجاعت]] و ایمان و تلاش فراوان علی{{ع}}، جنگ روانی دشمن را خنثی‌ کرد و مسلمانان فهمیدند که پیامبر{{صل}} هنوز زنده است، بدین جهت عدّه‌ای به میدان بازگشتند که به هر حال جنگ با تمام [[سختی‌ها]] و مشکلاتش پایان یافت و دشمن با [[یأس]] و [[ناامیدی]] از نابودی [[پیامبر اسلام]]{{صل}} به [[مکّه]] بازگشت. علی در این جنگ بر اثر رشادت‌ها و [[مبارزات]] فراوانی که از خود نشان داد، نزدیک به ۹۰ زخم برداشت! پیامبر{{صل}} دو طبیب و جرّاح فرستاد تا علی را درمان کنند.

خلاصه اینکه، این حادثه، هم [[جهاد با مال]] و [[جان]] علی{{ع}} را در حدّ اعلا نشان می‌دهد و هم ایمان قوی و تردیدناپذیر آن حضرت به [[خداوند]] منّان و [[رسول اکرم]]{{صل}} و وعده‌های قرآن مبنی بر پیروزی نهایی اسلام بر [[مشرکان]]. پس او مصداق «[[صادقین]]» که دارای ویژگی‌های فوق هستند، می‌باشد.

۳. در [[جنگ احزاب]] هنگامی که قهرمان بزرگ [[عرب]]، عمر و بن عبدود، موفّق به عبور از [[خندق]] شد، با صدای بلند مبارز‌‌طلبید، هیچ کس جز علی{{ع}} به او پاسخ مثبت نداد، این جریان سه بار تکرار شد و در هر دفعه جز علی{{ع}} کسی بر نخواست.

علی با ایمان قوی و [[شجاعت]] فوق العاده خویش به سمت [[دشمن]] حرکت می‌کند، [[پیامبر]]{{صل}} برای [[پیروزی]] او دست به [[دعا]] بلند می‌نماید، علی با عمر و بن عبد [[ود]] درگیر می‌شود و در نهایت، با [[لطف]] و عنایت پروردگار جهانیان بر دشمن غالب می‌شود.

بنابراین، نشانه‌های ایمان در سراسر [[زندگی]] علی{{ع}} نمایان است. نتیجه اینکه، با استفاده از [[آیات]] دیگر [[قرآن]] و به کمک [[تاریخ]] نیز مشخّص شد که منظور از «[[صادقین]]» علیّ بن أبی طالب{{ع}} است<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[آیات ولایت در قرآن - مکارم شیرازی (کتاب)| آیات ولایت در قرآن]]، ص۱۳۹ ـ ۱۴۶.</ref>.

از منظر [[مفسران شیعه]] و برخی [[مفسران اهل سنت]]، این آیه بر عصمت صادقین دلالت دارد. درباره دلالت آیه بر عصمت صادقین سه تقریر ارائه شده است:

# '''تلازم پیروی مطلق با [[عصمت]]''': مفاد [[آیه شریفه]] [[پیروی]] مطلق از صادقین است و پیروی مطلق از فرد یا افرادی ملازم با عصمت آنان است<ref>{{عربی|"إن الأمر ورد باتباعهم على الإطلاق، و ذلك يوجب عصمتهم و براءة ساحتهم و الأمان من زللهم؛ بدلالة إطلاق الأمر باتباعهم"}}، الفصول المختارة، ص۱۳۸، نیز ر.ک: تقریب المعارف، ص۱۲۴؛ بحارالأنوار، ج۲، ص۳۳؛ دلائل الصدق، ج۲، ص۲۱۵.</ref>. [[خداوند]] در این آیه به همراه شدن با صادقین [[امر]] کرده است و مراد از معیت و [[همراهی]] با آنان تمسک به آنان و [[اطاعت]] مطلق از آنان است زیرا هر گاه خداوند به اطاعت بی‌قید و شرط از کسانی [[فرمان]] دهد، آنها [[معصوم]] خواهند بود<ref>{{عربی|لا يجوز إيجاب طاعة أحد مطلقا إلا من كان معصوما مأمونا منه السهو و الغلط. و ليس ذلك بحاصل في أولي الأمر و لا العلماء، و إنما هو واجب في الائمة الذين دلت الآية على عصمتهم و طهارتهم}}، التبیان، ج۳، ص۲۳۶، و مجمع البیان، ج۲، ص۶۴.</ref>؛ زیرا در این مطلب تردیدی نیست که [[خداوند]] انجام [[گناه]] را برای کسی روا نمی‌دارد و آن را نمی‌پسندد. به عبارت دیگر، گناه، مورد [[نهی]] خداوند است؛ نه مورد امر او. از طرفی، اگر [[صادقین]] [[معصوم]] نباشند، احتمال اینکه در امر یا نهی خود مرتکب [[خطا]] شوند و دیگران را به انجام گناه فرا خوانند وجود دارد. حال اگر چنین موردی پیش آید، از یک طرف باید از آنها [[اطاعت]] کرد؛ چون بر اساس [[آیه]] مورد بحث، تمسک به صادقین، و همراه شدن بی‌قید و شرط با آنها، [[واجب]] است و از طرف دیگر نباید از آنها اطاعت کرد؛ چون مستلزم گناه است که مورد نهی الهی است<ref>{{عربی|إنه تعالى اوجب طاعة أولي الأمر على الإطلاق كطاعته و طاعة الرسول، و هو لا يتم إلا بعصمة أولي الأمر، فإن غير المعصوم قد يأمر بمعصية و تحرم طاعته فيها، فلو وجبت ايضا اجتمع الضدان: وجوب طاعته و حرمتها}}، دلائل الصدق، ج۲، ص۱۷.</ref> و این همان تناقض یا [[اجتماع]] [[امر و نهی]] در شیء واحد است که محال است از این رو صادقین قطعا معصوم بوده و خطا، [[سهو]]، گناه و [[اشتباه]] نمی‌کنند.

# '''تلازم [[علم]] به صادق بودن صادقین با [[عصمت]]''': [[علامه حلی]] در شرح [[کلام]] [[محقق طوسی]] که آیه {{متن قرآن|كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} را از دلایل امامت امام علی{{ع}} دانسته، گفته است: «[[خداوند متعال]] به بودن با صادقین ([[پیروی]] از آنان و [[همراهی]] با آنان) [[امر]] کرده است و مقصود از «صادقین” کسانی‌اند که صادق بودن آنها معلوم است و این ویژگی جز در مورد معصوم تحقق نمی‌یابد؛ زیرا نمی‌توان از صادق بودن غیر معصوم [[آگاه]] شد و به [[اجماع]] [[مسلمانان]]، از [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} غیر از علی{{ع}} کسی معصوم نیست. بنابراین، علی{{ع}} معصوم است، پس باید از او پیروی کرد”<ref>کشف المراد، ص۵۰۳.</ref>. فاضل قوشجی نیز در شرح کلام محقق طوسی گفته است: «مضمون [[آیه کریمه]] امر به پیروی از [[معصومین]] است؛ زیرا «صادقین” همان معصومان‌اند و به اتفاق مسلمانان، از [[صحابه پیامبر]]{{صل}} غیر علی{{ع}}، کسی [[معصوم]] نیست، پس علی{{ع}} کسی است که به [[پیروی]] از او امر شده است”. وی آنگاه مقدمات این [[استدلال]] را نپذیرفته و گفته است: {{عربی|"و أجیب بمنع المقدمات"}}<ref>شرح التجرید، ص۳۷۱.</ref>. وی مقدمات استدلال و مناقشه در آنها را باز نگفته است، ولی مناقشه‌های او، چنان که [[مقدس اردبیلی]]<ref>الحاشیة علی الهیات الشرح الجدید علی التجرید، ص۲۴۳.</ref> گفته است، به مطالب زیر باز می‌گردد:

## لازم نیست صادق بودن کسی که باید از او پیروی شود، به صورت [[یقینی]] معلوم گردد، بلکه [[ظن]] به صادق بودن او نیز کافی است. این احتمال نیز نادرست است؛ زیرا [[قرآن کریم]] آشکارا فرموده است: {{متن قرآن|وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا}}<ref>«و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.</ref>.

## در اینجا گزینه دیگری مطرح است و آن اینکه هیچ یک از افراد [[امّت]] معصوم نیستند، ولی اجماع امت، معصوم است و [[مسلمانان]] باید از [[اجماع]] پیروی کنند. این همان نظریه‌ای است که فخرالدین رازی برگزیده است. این [[تفسیر]] با ظاهر آیه سازگاری ندارد؛ زیرا مفاد ظاهر آیه این است که مؤمنانی که باید از [[صادقین]] پیروی کنند غیر از صادقین هستند چون که تابع غیر از متبوع است<ref>{{عربی|"لا يخفى على عاقل أن الظاهر من الآية أن المأمورين بالكون غير من أمروا بالكون معهم و على ما ذكر يلزم اتحادهما"}} (مرآة العقول، ج۲، ص۴۲۰؛ بحارالانوار، ج۲، ص۳۷)؛ شیخ مفید فرموده است: {{عربی|"ان المنادي به يجب ان يكون غير المنادي إليه، لاستحالة أن يدعى الإنسان إلى الكون مع نفسه و اتباعها"}} (الفصول المختاره، ص۱۳۷).</ref>، مضافاً بر اینکه اجماع امت یا [[اجماع اهل حل و عقد]] با [[عصمت]] ملازمه ندارد.

# '''[[پرهیزگاری]] و نیاز به پیشوای معصوم''': فخرالدین رازی در تقریر [[استدلال]] به این [[آیه]] بر عصمت صادقین گفته است: «جمله {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ}} [[مؤمنان]] را به رعایت [[تقوای الهی]] دستور داده است و از آنان خواسته است که با [[صادقین]] باشند؛ یعنی از آنان [[الگو]] بگیرند و [[پیروی]] نمایند. از اینجا روشن می‌شود که مؤمنان، [[معصوم]] نیستند و احتمال [[خطا]] در آنان می‌رود. بدین جهت برای آنکه از خطا مصون بمانند باید از کسانی پیروی کنند که از خطا مصون باشند و آنان همان صادقین هستند و چون این مطلب (مؤمنان خطاپذیر) در همه زمان‌ها موجود است پس در همه زمان‌ها نیز باید معصوم وجود داشته باشد تا مؤمنان از او پیروی کنند”. آنگاه گفته است: «پیروی از معصوم در صورتی ممکن است که [[انسان]] به او عالم باشد و او را بشناسد. اما اگر راهی برای [[شناخت]] او وجود نداشته باشد، دستور به پیروی از او، [[تکلیف]] به مالا یطاق خواهد بود و چون ما انسان معیّنی را به عنوان معصوم نمی‌شناسیم، بنابراین، آیه ما را به پیروی از فردی خاص دستور نمی‌دهد. در این جا فرض دیگری جز مجموع [[امت]] باقی نمی‌ماند. بر این اساس، مجموع امت مصداق صادقین و معصوم است و مؤمنان باید پیرو آن باشند”<ref>مفاتیح الغیب، ج۱۶، ص۲۲۱.</ref>.

# اولاً: مسائل مورد [[اجماع امّت]]، اندک است و نمی‌تواند راه‌گشای [[مسلمانان]] در احکام دینی باشد.

# و ثالثاً: با رجوع به [[قرآن]] و [[سنت نبوی]] می‌توان [[معصومان]] را [[شناخت]]. از [[آیه تطهیر]]، [[حدیث ثقلین]]، [[حدیث سفینه]] و نظائر آنها به روشنی معصوم بودن [[اهل بیت پیامبر]] اکرم{{صل}} به دست می‌آید و در نتیجه آنان همان صادقینی هستند که [[خداوند]]، [[مسلمانان]] را به [[پیروی]] از آنان دستور داده و فرموده است: {{متن قرآن|كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} چنان‌که در برخی [[روایات]]، [[صادقین]] در این [[آیه]] به [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل‌بیت]] او، به ویژه علی{{ع}} [[تفسیر]] شده است<ref>الدرالمنثور، ج۴، ص۲۸۶.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص۷۸-۸۵.</ref>