سیره اخلاقی امام حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها

== [[بردباری]] و گذشت‌ ==

[[امام حسن مجتبی]]{{ع}}، به بردباری فوق العاده‌ای معروف بود و بزرگترین دلیل بر آن، [[صبر]] و [[شکیبایی]] آن بزرگوار بر پی‌آمدهای صلحش با معاویه بود که همواره با پدر ارجمندش [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در [[کشمکش]] و طی آن به ناحق بر مسند حکومت تکیه زده بود. [[امام حسن]]{{ع}} پس از ماجرای [[صلح]]، از ناحیه بهترین یاورانش آماج انواع سرزنش‌ها قرار گرفت و با گذشت و بردباری با آنان روبرو گردید و در [[راه خدا]] انواع [[جور]] و جفا از آنان دید ولی برای [[رضای خدا]] آنها را تحمل نمود.

 

نقل شده روزی [[مروان حکم]] برای [[مردم]] در حضور امام مجتبی از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} یاد کرد و به وی [[ناسزا]] گفت، این خبر به [[امام حسین]]{{ع}} رسید و نزد [[مروان]] آمد و گفت: فرزند [[زن]] کبود چشم! تو به علی [[ناسزا]] می‌گویی؟! و سپس [[خدمت]] برادرش حسن رسید و عرضه داشت: ([[برادر]]!) این [[انسان]] [[خبیث]] به پدرت [[دشنام]] می‌دهد و تو می‌شنوی و خاموش نشسته و به او اعتراض‌ نمی‌کنی؟! [[امام مجتبی]]{{ع}} در پاسخ [[برادر]] فرمود: به فردی که مسلط بر اوضاع است و هرچه بخواهد می‌گوید و هرکار بخواهد انجام می‌دهد، چه بگویم؟

[[غلام]] عرضه داشت. مولای من! [[قرآن]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ}}<ref>«و در گذرندگان از مردم‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref>. حضرت فرمود: «از تو گذشتم»، غلام عرض کرد: {{متن قرآن|وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref>. [[امام]]{{ع}} در برابر خواسته غلام فرمود: «تو در [[راه خدا]] [[آزاد]] هستی و حقوقت را دو برابر قبل خواهم پرداخت»<ref>بحار الانوار، ج۴۳، ص۳۵۲.</ref>.

 

 

 

[[سخاوت]] واقعی این است که [[انسان]] [[بذل و بخشش]] را به انگیزه خیر و [[احسان]] را به انگیزه احسان انجام دهد و این صفت در [[برترین]] شکل و برجسته‌ترین مفاهیم آن در وجود [[مبارک]] [[ابو محمد]] [[امام حسن مجتبی]]{{ع}} تبلور داشت به همین دلیل به کریم [[اهل بیت]] [[لقب]] گرفت.

[[امام مجتبی]]{{ع}} تا آنجا برای مال و [[دارایی]] ارزشی قائل بود که گرسنه‌ای را [[سیر]] کند یا عریانی را بپوشاند یا به فریاد محرومی برسد و یا با آن، بدهی فرد بدهکاری را بپردازد. حضرت برای [[پذیرایی]] از [[مهمانان]] خود، دیگ‌های بزرگی برای پختن غذا [[تدارک]] دیده بود و درباره آن بزرگوار گفته‌اند: هیچ‌گاه در پاسخ‌ مستمندی «نه» نگفت. به امام مجتبی{{ع}} گفته شد: چرا هیچ‌گاه [[فقیری]] را [[مأیوس]] برنمی‌گردانی؟

حضرت پاسخ داد: من خود، دست نیاز بر درگاه خدا دارم و به الطافش امیدوارم، به همین دلیل [[شرم]] دارم از اینکه خود [[فقیر]] باشم و فقیری را مأیوس برگردانم، [[خدای بزرگ]] مرا عادت داده که نعمت‌های فراوانش را بر من ارزانی دارد و من نیز او را عادت داده‌ام نعمت‌هایش را به [[مردم]] ببخشم می‌ترسم اگر از عادتم دست بردارم خداوند نیز عادتش را از من باز دارد و از نعمت‌هایش محرومم گرداند<ref>حیاة الامام الحسن، ج۱، ص۳۱۶- ۳۱۷، به نقل از انساب الاشراف، ج۱، ص۳۱۹؛ طبقات کبری، ج۱، ص۲۳.</ref>.

روزی بر [[غلام]] سیاهی گذارش افتاد که قرص نانی مقابل خود نهاده و لقمه‌ای از آن را خود می‌خورد و لقمه‌ای را پیش سگی که نزدش بود می‌افکند، [[امام]]{{ع}} سبب این کار را از او پرسید، [[غلام]] عرضه داشت: [[شرم]] دارم که خود غذا بخورم و به این حیوان غذا نخورانم.

[[روایت]] شده یکی از کنیزکان [[امام مجتبی]] دسته گلی به حضرت [[هدیه]] کرد، امام{{ع}} بدو فرمود: تو در [[راه خدا]] آزاد هستی. أنس او را به این کار نکوهش کرد، امام{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|أَدَّبَنَا اللَّهُ تَعَالَى فَقَالَ: {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن پاسخ دهید» سوره نساء، آیه ۸۶.</ref> وَ كَانَ أَحْسَنَ مِنْهَا إِعْتَاقُهَا}}<ref>مناقب ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۳؛ حیاة الامام الحسن، ج۱، ص۳۲۲ به نقل از خوارزمی.</ref>؛ ما [[تربیت]] یافتگان مکتب الهی هستیم، [[خداوند]] فرمود: هرگاه به شما [[تحیت]] گویند، پاسخ آن را بهتر از آن تحیت بدهید بنابراین، بهتر از دسته گلی که او هدیه کرد، [[آزادی]] اوست.

 

از جمله [[فضایل]] بلند [[اخلاقی]] آن بزرگ‌مرد این بود که هرگاه باغ و بستانی از کسی خریداری می‌کرد و سپس فروشنده‌اش به [[فقر]] و [[تنگدستی]] دچار می‌شد، حضرت باغ را با پولش به وی برمی‌گرداند. روزی [[بینوایی]] نزدش آمد و از تهیدستی‌اش شکوه کرد، اتفاقا آن [[روز]] حضرت چیزی در [[اختیار]] نداشت و این امر بر او دشوار آمد و از برگرداندن او شرم داشت، رو به [[فقیر]] کرد و فرمود: تو را به موضوعی [[راهنمایی]] می‌کنم که از آن طریق نیازت برآورده شود، [[مرد]] بینوا عرضه داشت: فرزند [[رسول خدا]]! چه موضوعی؟ حضرت فرمود: دختر [[خلیفه]] از [[دنیا]] رفته و پدرش در [[غم]] او فوق‌العاده [[اندوهگین]] است و از هیچ‌کس تسلیت مناسبی نشنیده تو نزد خلیفه برو و با این کلمات به او تسلیت بگو وی نیاز تو را برآورده خواهد ساخت، عرضه داشت: آن کلمات را به من بیاموز تا آنها را به خاطر بسپارم. حضرت فرمود: به او بگو: {{متن حدیث|الحمد للّه الذي سترها بجلوسك على قبرها و لم يهتكها بجلوسها على قبرك}}؛ خدای را [[سپاس]] که دخترت را مستور داشت و تو بر قبرش نشستی و حرمتش را هتک نکرد که او بر مزار تو بنشیند. [[مرد]] [[فقیر]] این کلمات را به خاطر سپرد و نزد خلیفه آمد و با همان عبارات به او تسلیت گفت و بدین وسیله [[حزن]] و [[اندوه]] خلیفه برطرف شد و دستور داد به او جایزه دهند و سپس از او پرسید: این کلمات از خودت بود؟ گفت: خیر، از سخنان امام حسن{{ع}} خلیفه گفت: راست گفتی، آن حضرت خاستگاه سخن شیوا و [[فصیح]] است و سپس [[فرمان]] داد تا جایزه دیگری نیز به او بدهند<ref>نور الابصار، ص۱۳۵- ۱۳۶.</ref>.

 

[[امام حسن مجتبی]]{{ع}} قبل از آن‌که [[محرومان]] و بینوایان، نیاز خود را ابراز کنند و لب به [[ستایش]] وی بگشایند نیاز آنها را برطرف می‌ساخت تا [[خواری]] و [[ذلّت]] [[پرسش]] بر آنان نمودار نشود<ref>نور الابصار، ص۳۲۵؛ حیاة الامام الحسن، ج۱، ص۳۲۵.</ref>.<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)| پیشوایان هدایت ج۴]]، ص ۴۷.</ref>

== [[فروتنی]] و پارسایی‌ ==

[[تواضع]] و فروتنی، دلیل کمال و ارج و عظمت [[نفس آدمی]] تلقی شده و بر بزرگی و عظمت [[انسان]] می‌افزاید، [[امام حسن]]{{ع}} در [[اخلاق]] نکو و پسندیده‌اش، از پدر و جدّ بزرگوارش [[پیروی]] می‌کرد و در این راستا [[تاریخ]]، موارد زیادی را ثبت نموده که به [[فضائل]] بلند [[اخلاقی]] آن حضرت اشاره دارد، از جمله:

# روزی بر جمعی از کودکان که مشغول [[غذا خوردن]] بودند، گذشت. حضرت را برای خوردن غذا همراه خود [[دعوت]] کردند. [[امام]]{{ع}} دعوت آنها را [[اجابت]] کرد و پس از غذا خوردن، آنان را به [[منزل]] خویش دعوت کرد و مورد [[بذل و بخشش]] خود قرار داد و فرمود: دست فراتر، از آنهاست زیرا آنان غیر از آن‌چه به من خوراندند چیزی در [[اختیار]] نداشتند ولی آن‌چه را ما بدانان دادیم، در اختیار داشتیم<ref>حیاة الامام الحسن، ج۱، ص۳۱۳ به نقل از صبان در حاشیه نور الابصار، ص۱۶۶.</ref>.

 

[[امام مجتبی]]{{ع}} به یاد [[جهان]] [[آخرتی]] که [[خدا]] آن را برای [[بندگان]] [[پروا]] پیشه‌اش مهیا کرده بود، از [[لذایذ]] [[دنیوی]] و [[رزق]] و برق آن چشم پوشید. از جمله مواردی که نمودار [[زهد]] و [[پارسایی]] آن بزرگوار تلقی می‌شد می‌توان بی‌رغبتی وی به [[خلافت]] را نام برد که برای [[رضای خدا]] از آن گذشت. زمانی اهمیت این [[از خودگذشتگی]] برای ما روشن می‌شود که ملاحظه کنیم تا چه پایه معاویه در پی رسیدن به تاج و تخت تلاش می‌کرد و برای دست‌یابی به [[قدرت]]، از کاربرد تمام شیوه‌های ضد [[اخلاقی]] فرونگذارد، در صورتی که می‌بینیم [[امام حسن]]{{ع}} تنها برای جلوگیری از [[خونریزی]] [[مسلمانان]]، از خلافت کناره می‌گیرد.

از دیگر جلوه‌های زهد و پارسایی امام مجتبی{{ع}} ماجرای مدرک بن زیاد است. وی می‌گوید: روزی در باغ و بستان [[ابن عباس]] به سر می‌بردیم، ابن عباس به [[اتفاق]] امام حسن و [[امام حسین]]{{عم}} بدان‌جا آمدند و در آن باغ گشت و گذار کرده سپس بر لب جویباری نشستند. [[امام حسن]]{{ع}} به من فرمود: مدرک! غذایی هم برای خوردن داری؟ عرض کردم: آری؛ به سرعت رفتم و قرص نانی و مقداری نمک و دو دسته پیازچه خدمت حضرت آوردم و [[امام]] از آنها تناول کرد و سپس فرمود: مدرک! چه غذای مطبوعی بود؟ پس از آن‌که امام غذا میل کرد برای آنان بهترین انواع غذا را آوردند، امام حسن{{ع}} رو به مدرک کرد و بدو [[فرمان]] داد [[غلامان]] را فراخواند و برایشان غذا بیاورد، مدرک آنان را صدا زد و از آن غذا خوردند و امام حتی لقمه‌ای از آنها نخورد، مدرک به امام عرضه داشت: چرا شما از این غذا تناول نفرمودید؟ حضرت پاسخ داد: {{متن حدیث|إنّ ذاك الطعام احبّ عندي}}<ref>مختصر تاریخ دمشق، ج۷، ص۲۱، چاپ دار الفکر.</ref>؛ غذایی را که قبلا برایم آوردی بیشتر [[دوست]] داشتم<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)| پیشوایان هدایت ج۴]]، ص ۵۰.</ref>.