تأمین درآمد: تفاوت میان نسخه‌ها

این بخش از درآمد به اقشار [[فقیر]] و [[نیازمندان]] [[جامعه]] اختصاص یافته است که به وسیلۀ [[پیامبر خدا]]{{صل}} در عصر [[حاکمیت]] آن حضرت دریافت می‌شد و در [[تأمین نیاز]] [[فقیران]] و نیازمندان از [[مردم]] آن [[زمان]] [[هزینه]] می‌شد. شایان ذکر است [[اموال]] فیء تنها محدود به اموال دریافتی از [[کفار]] نبوده است، بلکه اموالی همچون [[اراضی موات]]، [[قطایع]] و [[املاک]] ویژه [[حاکمان]] ([[خالصه‌ها]])، نیزارها، درون دره‌ها، [[ارث]] بدون [[وارث]] و [[اموال بی‌صاحب]] نیز از جمله مصادیق فیء است<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> که در گذر [[تاریخ]] بخشی از یک‌پنجم این منابع درآمدی، مختص فقیران، نیازمندان و [[درماندگان]] از اقشارِ مختلف جامعه بوده است و می‌باید در هر عصر و هر [[حکومتی]] دریافت شود و به [[مصرف]] آنان برسد و سایۀ سنگین [[فقر]] را از بام [[زندگی]] آنان برچیند و [[جهان]] بشری همواره [[شاهد]] گرسنگان و بلکه نظاره‌گر جان‌باختگان ناشی از فقر و [[گرسنگی]] نباشد و افزون بر این دامن خود را از [[فسادها]]، سرقت‌ها، [[قتل‌ها]] و دیگر آثار زیانبار فقر [[پاک]] کند<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۲۱۵-۲۳۷.</ref>.

غنایم به اموالی گفته می‌شود که با [[قهر و غلبه]] [[مسلمانان]] بر کفار در میدان [[جنگ]] با آنان به دست مسلمانان می‌افتد<ref>ابویعلی محمد بن حسین فرّاء، الاحکام السلطانیه، ص۱۳۶؛ علی بن محمد بن حبیب بصری ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۲۶.</ref> و یک‌پنجم آن همانند فیء از آن پیامبر{{صل}} و خویشاوندان آن حضرت و همچنین سهم یتیمان، مسکینان و درراه‌ماندگان است<ref>ابوالقاسم اجتهادی، بررسی وضع مالی و مالیۀ مسلمین، ص۱۸۱.</ref>. چهار پنجم دیگر آن به جنگجویان در میدان جنگ تعلق دارد که پس از کسر یک‌پنجم آن به دست پیامبر{{صل}} - که سهم نیازمندان و درماندگان جامعه بوده است - به‌طورمساوی میان [[سپاهیان]] و [[مجاهدان]] حاضر در [[جبهه]] [[جنگ با دشمن]] تقسیم می‌شده است<ref>ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۷، ص۸۰.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۲۱۵-۲۳۷.</ref>

خمس از دیگر منابع درآمدی حکومت اسلامی است که گروهی از [[فقیران]] و [[نیازمندان]] [[جامعه]] در آن سهیم‌اند و بخشی از آن به آنان اختصاص یافته است. [[زمان]] پیدایش این منبع درآمدی، پس از نزول [[آیۀ خمس]]<ref>{{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}} «و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref> و [[وجوب]]<ref>ر.ک: همین نوشتار، «سیرۀ فردی در کسب درآمد از منابع عمومی (خمس)».</ref> آن بوده است و اولین پرداخت‌کنندگان آن فرماندهان سپاه [[اسلام]] بوده‌اند که [[غنایم جنگی]] به‌دست‌آمده را پیش از تقسیم آن نزد [[پیامبر]]{{صل}} بردند تا آن حضرت نخست یک‌پنجم آن را جدا کند، سپس باقیماندۀ آن را میان سپاهیان خود تقسیم کنند؛ چنان‌که بر اساس گزارش [[یعقوبی]]، [[عبدالله بن جحش]] بن رئاب، فرمانده سپاه [[مهاجرین]] در سریۀ [[نخله]]، [[غنایم]] به‌دست‌آمده از [[مشرکان]] را نزد [[رسول خدا]] برد و آن حضرت [[خمس]] آن را جدا و باقیمانده آن را میان یارانش تقسیم کرد<ref>احمد بن ابی‌یعقوب یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷۰-۶۹.</ref>.

[[رسول مکرم اسلام]]{{صل}} پس از آنکه بر دریافت زکات از ارباب آن مأمور شد، نخست به [[تبیین احکام]] و موارد تعلق زکات و بیان نصاب‌ها و [[میزان]] دریافت آن پرداخت، سپس نمایندگانی را ـ همچون قیس بن [[سعد بن عُباده]]<ref>ابوعبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص۵۵۵.</ref>، عُبادة بن صامِت<ref>احمد بن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۴، ص۲۶۷.</ref>، [[معاذ بن جبل]]<ref>ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۲، ص۵۲۹.</ref>، [[ضحاک بن قیس]]<ref>ابن‌حنبل، مسند، ج۷، ص۳۷۵.</ref> و [[ابومسعود انصاری]] ـ به مناطق گوناگون قلمرو [[حکومتی]] خود برای دریافت و [[جمع‌آوری زکات]] اعزام فرمود<ref>ابوداود، سنن، ج۳، ص۱۳۵.</ref>.

از دیگر منابع تأمین درآمد حضرات [[معصومان]] در مقابلۀ با [[فقر]] و دیگر [[مشکلات]] [[اقتصادی]] و معیشتی، دریافت مالیاتی به نام جزیه بوده است که [[خدا]] [[فرمان]] دریافت آن را صادر کرده و فرموده است: «با کسانی از [[اهل کتاب]] که به خدا و [[روز واپسین]] [[ایمان]] نمی‌آورند و آنچه را خدا و پیامبرش [[حرام]] کرده‌اند بر خود حرام نمی‌کنند و [[دین حق]] را نمی‌پذیرند، جنگ کنید تا آنجا که به دست خود و با [[خواری]] جزیه بدهند»<ref>سوره توبه، آیه ۲۹.</ref>. از آن پس [[حکومت اسلامی]] از اهل کتاب ساکن در سرزمین‌های اسلامی جزیه می‌گرفت. برخی گفته‌اند دریافت آن برابر اسکان<ref>علامه حلّی، تذکره الفقهاء، ج۹، ص۲۷۵.</ref> است و برخی دیگر گفته‌اند دریافت آن در برابر [[تأمین امنیت]] آنان است<ref>ابن‌قدامه، المغنی، ج۸، ص۴۹۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۲۷.</ref> و از منظر برخی هم جزای [[امان]] یا بقای بر [[کفر]] آنان بوده است<ref>مالک ابن‌انس، الموطأ، ج۱، ص۲۸۰؛ ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۴۲.</ref>.

در عصر [[حکومت]] [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} نیز این نوع از [[مالیات]] از جمله منابع تأمین [[درآمد مالی]] [[حکومت اسلامی]] بود و همچون [[زمان پیامبر]] [[خدا]] و دوره‌های پیشین [[خلافت]] از [[اهل ذمّه]]، یعنی [[یهود]] و [[نصارا]] و [[مجوسیان]] پناهنده به [[اسلام]] و حکومت اسلامی دریافت می‌شد و حتی محدود به پیمان‌های منعقدشده در عصر خود آن حضرت نبود و قراردادهای پیشین و منعقدشده در عصر خلفا نیز پیگیری و [[اجرا]] می‌شد که از جمله آنهاست [[پیمان صلح]] مشروط به جزیه عثمان که پس از فتح ماوراء‌النهر<ref>ماوراءالنهر به بخش شرقی رود جیحون گفته می‌شود (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۵).</ref> منعقد شده بود و آن را عملیاتی کرد و با نوشتن نامه‌ای به طرف [[قرارداد]]، وی را به ادای جزیۀ مورد [[معاهده]] فرا خواند<ref>احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۳۹.</ref>.

نکتۀ شایان ذکر این است که اولاً در [[اسلام]] و [[حکومت علوی]] تسهیلات دریافت‌های مالیاتی به [[مسلمانان]] اختصاص نداشته است، بلکه [[کفار]] در پناه اسلام هم از آن بهره‌مند بوده‌اند، ثانیاً اعطای چنین تسهیلاتی به اقشار میانی و پایینی جامعه - افزون بر آثار مثبت دیگر آن - کاهش [[اختلاف طبقاتی]] و [[فقر]] را نیز به همراه خود دارد<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۲۱۵-۲۳۷.</ref>.

#'''تأمین درآمد از احیای [[زمین]]''': [[سیاست]] [[اقطاع]] و [[واگذاری زمین]] در عصر [[پیامبر خدا]]{{صل}} به منظور احیا و [[عمران]] آن [[اعمال]] می‌شده است و آن حضرت با واگذارکردن زمین به اشخاصی نخست زمینه [[اشتغال]] به کار را برای آنان فراهم ساخته است، سپس با عمران زمین به افزایش سطح [[تولید]] و درآمد و سرانجام کاهش و علاج [[فقر]] [[حاکم]] بر [[زندگی]] فرد و [[جامعه]] پرداخته است. آن حضرت قطعه زمینی به [[اُسامه بن زید]] واگذارد<ref>علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۳۱۴.</ref>. امیر مؤمنان علی{{ع}} نیز احیای [[اراضی]] را از جمله راهکارهای [[کسب درآمد]] و افزایش آن برای رفع [[نابسامانی]] زندگی و اثرگذار در کاهش و علاج فقر دانسته است؛ ازاین‌رو در نامۀ خود به [[مالک اشتر]] بر [[لزوم]] عمران زمین تأکید کرده و به او فرموده است: «می‌باید نگاهت به [[آبادانی زمین]]، بیشتر از گرفتن [[خراج]] باشد؛ چراکه گرفتن خراج جز با [[آبادانی]] میسر نگردد و آنکه خراج خواهد و به آبادانی نپردازد، شهر‌ها را ویران و [[بندگان خدا]] را هلاک کرده است و کارش جز اندکی راست نیاید»<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص۱۷۶، نامه ۵۳.</ref>.