گستره علم معصوم: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
====دلایل تام بودن علم معصوم==== | ====دلایل تام بودن علم معصوم==== | ||
*برخی از دلایلی که برای تام بودن علوم معصومین{{عم}} بیان شده است عبارتند از: | *برخی از دلایلی که برای تام بودن علوم [[معصومین]] {{عم}} بیان شده است عبارتند از: | ||
#[[انبیاء]] و [[امامان]]{{عم}} از هرگونه گناه صغیره و کبیره و از هرگونه خطا و سهو و نسیان، به دور هستند و چنین عصمتی از آغاز زندگی تا پایان زندگی آنها برقرار است، لازمۀ چنین عصمتی علم غیب وسیع است.<ref>ر.ک. [[رحیم لطیفی|لطیفی، رحیم]]، [[علم غیب معصوم ۳ (مقاله)|علم غیب معصوم]]، ماهنامه معارف، ش ۴۸، صفحه؟؟؟</ref> | #[[انبیاء]] و [[امامان]]{{عم}} از هرگونه گناه صغیره و کبیره و از هرگونه خطا و سهو و نسیان، به دور هستند و چنین عصمتی از آغاز زندگی تا پایان زندگی آنها برقرار است، لازمۀ چنین عصمتی علم غیب وسیع است.<ref>ر.ک. [[رحیم لطیفی|لطیفی، رحیم]]، [[علم غیب معصوم ۳ (مقاله)|علم غیب معصوم]]، ماهنامه معارف، ش ۴۸، صفحه؟؟؟</ref> | ||
#روایاتی که امام را ({{عربی|اندازه=155%|علم ما کان و ما یکون و ما هو کائن}}) میداند. | #روایاتی که امام را ({{عربی|اندازه=155%|علم ما کان و ما یکون و ما هو کائن}}) میداند. | ||
خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
*[[انبیا]] و [[امامان]] با تعلیم خداوند از علم و علم غیب آگاهاند ولی این آگاهی و ارتباط به این معنی نیست که بالذات به آن عالَم احاطه داشته باشند، زیرا آنان نیز از حیث وجود و علم محدودیت دارند و در کسب علم محتاج به خداوند متعالاند.<ref>ر.ک. [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایاننامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ۸۷ ـ ۸۹</ref> صاحبان این دیدگاه<ref>مانند: محمد بن محمد مفید؛ المسائل العكبریة ص۶۹و۷۰؛ محمد بن على کراجی، كنز الفوائد ج۱و شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص:۳۵۹ باب السهو فی الصلاه و سیدمرتضی در الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴ و ...</ref> معتقدند تام بودن علوم [[ائمه]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام به همۀ امور جهان به طور جزئی و تفصیلی آگاه باشد.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، صفحه؟؟؟؛ [[محمد حسن وکیلی|وکیلی، محمد حسن]]، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی، صفحه؟؟؟؛ [[سید علی موسوی ۱|موسوی، سید علی]]، [[تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی (پایاننامه)|تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی]]، ص ۹۸؛ جمعی از نویسندگان، [[علم امام در دیدگاه شیخ مفید و شاگردان وی (مقاله)|علم امام در دیدگاه شیخ مفید و شاگردان وی]]، دو فصلنامه حوزه، ش ۵۴۴، صفحه؟؟؟</ref> حتی ایشان قائلند<ref>طبرسی، محمد بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۹۰</ref> ممکن است پیامبر یا امام سهو و نسیان هم داشته باشد؛ البته در آنچه که از جانب خداوند برای مردم بیان میکنند، نباید سهو داشته باشند، اما در غیر آن جایز است که فراموش کنند یا سهو کنند.<ref>ر.ک. [[سید عبدالحسین لاری|لاری، سید عبدالحسین]]، [[آگاهیهای آسمانی (کتاب)|آگاهیهای آسمانی]]، ص ۴۶ ـ ۴۹</ref> | *[[انبیا]] و [[امامان]] با تعلیم خداوند از علم و علم غیب آگاهاند ولی این آگاهی و ارتباط به این معنی نیست که بالذات به آن عالَم احاطه داشته باشند، زیرا آنان نیز از حیث وجود و علم محدودیت دارند و در کسب علم محتاج به خداوند متعالاند.<ref>ر.ک. [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایاننامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ۸۷ ـ ۸۹</ref> صاحبان این دیدگاه<ref>مانند: محمد بن محمد مفید؛ المسائل العكبریة ص۶۹و۷۰؛ محمد بن على کراجی، كنز الفوائد ج۱و شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص:۳۵۹ باب السهو فی الصلاه و سیدمرتضی در الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴ و ...</ref> معتقدند تام بودن علوم [[ائمه]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام به همۀ امور جهان به طور جزئی و تفصیلی آگاه باشد.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، صفحه؟؟؟؛ [[محمد حسن وکیلی|وکیلی، محمد حسن]]، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی، صفحه؟؟؟؛ [[سید علی موسوی ۱|موسوی، سید علی]]، [[تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی (پایاننامه)|تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی]]، ص ۹۸؛ جمعی از نویسندگان، [[علم امام در دیدگاه شیخ مفید و شاگردان وی (مقاله)|علم امام در دیدگاه شیخ مفید و شاگردان وی]]، دو فصلنامه حوزه، ش ۵۴۴، صفحه؟؟؟</ref> حتی ایشان قائلند<ref>طبرسی، محمد بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۹۰</ref> ممکن است پیامبر یا امام سهو و نسیان هم داشته باشد؛ البته در آنچه که از جانب خداوند برای مردم بیان میکنند، نباید سهو داشته باشند، اما در غیر آن جایز است که فراموش کنند یا سهو کنند.<ref>ر.ک. [[سید عبدالحسین لاری|لاری، سید عبدالحسین]]، [[آگاهیهای آسمانی (کتاب)|آگاهیهای آسمانی]]، ص ۴۶ ـ ۴۹</ref> | ||
====دلایل محدود بودن علم معصوم==== | ====دلایل محدود بودن علم معصوم==== | ||
*عمده دلیلی که قائلین به محدودیت علم معصوم ارائه کردهاند، آیاتی از قرآن کریم و روایاتی از امامان{{عم}} است که به برخی از آنها اشاره میشود:<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | *عمده دلیلی که قائلین به محدودیت علم [[معصوم]] ارائه کردهاند، آیاتی از [[قرآن کریم]] و روایاتی از [[امامان]] {{عم}} است که به برخی از آنها اشاره میشود:<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | ||
#آیات و روایات دال بر اختصاص بعض علوم به خداوند: بر اساس برخی از آیات و روایات خداوند بعضی از علوم غیبی را برای خود برگزیده و احدی از مخلوقات اعم از ملائکه مقرب و پیامبران از آن اطلاع ندارد. در سورۀ لقمان چنین آمده است:<ref>سورۀ لقمان، آیۀ ۳۴</ref> {{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنزَِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ مَا فىِ الْأَرْحَامِ وَ مَا تَدْرِى نَفْسٌ مَّا ذَا تَكْسِبُ غَدًا وَ مَا تَدْرِى نَفْسُ بِأَىِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُ}}﴾}} بر طبق این آیه علم پنج چیز اختصاص به خداوند داشته و احدی از مخلوقات الهی اطلاعی از آنها ندارند. روایات ذیل آیه هم همین مطلب را اثبات میکنند: [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج ۱، ص ۲۹۰، ح ۴۹</ref> «پدرم به من فرمود: آیا تو را از پنج چیز خبر ندهم که خداوند هیچ یک از بندگانش را از آن آگاه نکرده است؟ گفتم بلی؛ فرمود: همانا علم به روز قیامت نزد خداست و اوست که باران را میفرستد و از آنچه در رحمهای زنان است آگاه است و کسی نمیداند فردا چه به دست میآورد و کسی نمیداند در چه سرزمینی خواهد مرد، همانا خداوند دانای آگاه است.»<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | #آیات و روایات دال بر اختصاص بعض علوم به خداوند: بر اساس برخی از آیات و روایات خداوند بعضی از علوم غیبی را برای خود برگزیده و احدی از مخلوقات اعم از ملائکه مقرب و پیامبران از آن اطلاع ندارد. در سورۀ لقمان چنین آمده است:<ref>سورۀ لقمان، آیۀ ۳۴</ref> {{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنزَِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ مَا فىِ الْأَرْحَامِ وَ مَا تَدْرِى نَفْسٌ مَّا ذَا تَكْسِبُ غَدًا وَ مَا تَدْرِى نَفْسُ بِأَىِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُ}}﴾}} بر طبق این آیه علم پنج چیز اختصاص به خداوند داشته و احدی از مخلوقات الهی اطلاعی از آنها ندارند. روایات ذیل آیه هم همین مطلب را اثبات میکنند: [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج ۱، ص ۲۹۰، ح ۴۹</ref> «پدرم به من فرمود: آیا تو را از پنج چیز خبر ندهم که خداوند هیچ یک از بندگانش را از آن آگاه نکرده است؟ گفتم بلی؛ فرمود: همانا علم به روز قیامت نزد خداست و اوست که باران را میفرستد و از آنچه در رحمهای زنان است آگاه است و کسی نمیداند فردا چه به دست میآورد و کسی نمیداند در چه سرزمینی خواهد مرد، همانا خداوند دانای آگاه است.»<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | ||
#بر اساس برخی از روایات، خداوند بعضی از علوم را از همۀ آفریدههایش مخفی کرده است مانند: [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۱۴۷، ح ۱</ref> «همانا برای خدای تبارک و تعالی دو علم است: یکی علمی است که فرشتهها و پیغمبران و رسولان را بر آن آگاه نموده و ما همه آنرا میدانیم، و دومی علمی است که ویژۀ خود ساخته و چون نسبت بدا برای وی رخ دهد، ما را آگاه سازد و بر [[امامان]]{{عم}} پیش از ما هم عرضه شود.»<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | #بر اساس برخی از روایات، خداوند بعضی از علوم را از همۀ آفریدههایش مخفی کرده است مانند: [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۱۴۷، ح ۱</ref> «همانا برای خدای تبارک و تعالی دو علم است: یکی علمی است که فرشتهها و پیغمبران و رسولان را بر آن آگاه نموده و ما همه آنرا میدانیم، و دومی علمی است که ویژۀ خود ساخته و چون نسبت بدا برای وی رخ دهد، ما را آگاه سازد و بر [[امامان]]{{عم}} پیش از ما هم عرضه شود.»<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | ||
#بیشترین دلیلی که این گروه به آن استدلال کردهاند روایات افزایش پذیری علم معصوم است بدین صورت که از روایات متعددی استفاده میشود، علم [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و امامان{{عم}} به منبعی اتصال دارد که پیوسته در حال ازدیاد است.<ref>ر.ک. [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]، [[ملائکه و دیدار با امامان (مقاله)|ملائکه و دیدار با امامان]]، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸، صفحه؟؟؟؛ [[محمد جواد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی، محمد جواد]]، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|بحثی مبسوط در آموزش عقاید]]، ص ۳۳۹؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|امامت]]، صفحه؟؟؟؛ [[عسکری امامخان|امام خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایاننامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم، صفحه؟؟؟؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]، صفحه؟؟؟</ref> بنابراین علوم آنان را میتوان افزایشپذیر دانست. اگر علوم آنان تام و بینقص میبود، فراگیری دانش به شیوههای مختلف مثل الهام، شهود و ... معنایی نداشت و تکرار علوم پیشین میبود؛ در حالی که این موارد شیوههای انتقال علوم الهی به آنان است.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت و قلمرو علمالأسماء (مقاله)|ماهیت و قلمرو علمالأسماء]]، ص ۱۰۹</ref> این افزایش پذیری به اندازهای مهم است که امامان{{عم}} به اصحابشان فرمودهاند،<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۴ و ۲۵۵</ref> اگر این افزایش نباشد علم ایشان پایان مییابد.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس</ref> | #بیشترین دلیلی که این گروه به آن استدلال کردهاند روایات افزایش پذیری علم معصوم است بدین صورت که از روایات متعددی استفاده میشود، علم [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[امامان]] {{عم}} به منبعی اتصال دارد که پیوسته در حال ازدیاد است.<ref>ر.ک. [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]، [[ملائکه و دیدار با امامان (مقاله)|ملائکه و دیدار با امامان]]، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸، صفحه؟؟؟؛ [[محمد جواد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی، محمد جواد]]، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|بحثی مبسوط در آموزش عقاید]]، ص ۳۳۹؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|امامت]]، صفحه؟؟؟؛ [[عسکری امامخان|امام خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایاننامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم، صفحه؟؟؟؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]، صفحه؟؟؟</ref> بنابراین علوم آنان را میتوان افزایشپذیر دانست. اگر علوم آنان تام و بینقص میبود، فراگیری دانش به شیوههای مختلف مثل الهام، شهود و ... معنایی نداشت و تکرار علوم پیشین میبود؛ در حالی که این موارد شیوههای انتقال علوم الهی به آنان است.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت و قلمرو علمالأسماء (مقاله)|ماهیت و قلمرو علمالأسماء]]، ص ۱۰۹</ref> این افزایش پذیری به اندازهای مهم است که امامان{{عم}} به اصحابشان فرمودهاند،<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۴ و ۲۵۵</ref> اگر این افزایش نباشد علم ایشان پایان مییابد.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس</ref> | ||
#تفاضل بین [[امامان]] {{عم}}: در روایاتی از تفاضل علمی بین [[امامان]] {{عم}} خبر داده شده است؛ چنین روایاتی، این مطلب را اثبات میکنند که علوم ایشان تام و کامل نبوده است. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص ۴۷۲. آدرس صحیح نیست</ref> «همه ما در اطاعت و امر [امامت] یک حکم داریم و بعضی از ما از برخی دیگر داناترند.» اینگونه روایات ـ که بیانگر برتری علمی برخی از ائمه بر برخی دیگرند ـ کامل بودن علوم ایشان را نفی میکنند؛ زیرا در فرض کامل بودن علوم آنان، تمایز علمی در کار نخواهد بود.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | #تفاضل بین [[امامان]] {{عم}}: در روایاتی از تفاضل علمی بین [[امامان]] {{عم}} خبر داده شده است؛ چنین روایاتی، این مطلب را اثبات میکنند که علوم ایشان تام و کامل نبوده است. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص ۴۷۲. آدرس صحیح نیست</ref> «همه ما در اطاعت و امر [امامت] یک حکم داریم و بعضی از ما از برخی دیگر داناترند.» اینگونه روایات ـ که بیانگر برتری علمی برخی از ائمه بر برخی دیگرند ـ کامل بودن علوم ایشان را نفی میکنند؛ زیرا در فرض کامل بودن علوم آنان، تمایز علمی در کار نخواهد بود.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | ||
#روایاتی که از عدم علم [[امامان]] {{عم}} حکایت میکنند و این نشان دهندۀ محدودیت علم ایشان است، مانند اینکه در روایتی ابوبصیر از [[امام صادق]] {{ع}} سؤال کرد:<ref>رجال الكشی (إختیار معرفة الرجال)، ص ۲۹۹</ref> میگویند شما تعداد قطرههای باران، شمار ستارگان، تعداد برگهای درختان، وزن آب دریا و شمار [ذرات] خاک را میدانید!" امام دستان خود را به آسمان بلند کرد و فرمود: «منزه است خداوند! منزه است خداوند! نه؛ به خدا قسم! اینها را جز خداوند نمیداند.»<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> | #روایاتی که از عدم علم [[امامان]] {{عم}} حکایت میکنند و این نشان دهندۀ محدودیت علم ایشان است، مانند اینکه در روایتی ابوبصیر از [[امام صادق]] {{ع}} سؤال کرد:<ref>رجال الكشی (إختیار معرفة الرجال)، ص ۲۹۹</ref> میگویند شما تعداد قطرههای باران، شمار ستارگان، تعداد برگهای درختان، وزن آب دریا و شمار [ذرات] خاک را میدانید!" امام دستان خود را به آسمان بلند کرد و فرمود: «منزه است خداوند! منزه است خداوند! نه؛ به خدا قسم! اینها را جز خداوند نمیداند.»<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، وبگاه خبرگزاری فارس؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۹</ref> |