امانت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*امانتداری از ویژگیهای اخلاقی و صفات پسندیده و در میان همه اقوام و ملتها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و عموم انسانها با هر عقیده و مذهبی امانتداری را ارج ‌نهاده و شخص امانتدار را می‌ستایند. در شریعت اسلام نیز [[امانت]] از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است و قرآن‌کریم در آیات متعدد مسلمانان را به توجه و حفظ [[امانت]] دیگران سفارش کرده است؛ از جمله در آیه ۵۸ سوره نساء خداوند با تأکید به همگان فرمان می‌دهد که امانتها را به اهل آن باز گردانند: {{عربی|﴿{{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا }}﴾}}<ref> خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید؛ سوره نساء، آیه: ۵۸.</ref> اهل [[امانت]] اختصاص به مؤمن ندارد، بلکه فاسق را نیز دربرمی‌گیرد، چنان‌که پیامبر فرمود: [[امانت]] را به صاحبش بازگردانید، هرچند فاسق باشد<ref>تحف العقول، ص ۱۷۵؛ مستدرك الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۱؛ الدرالمنثور، ج ۲، ص ۵۷۲ .</ref>. [[امام  صادق]]{{ع}} نیز فرمود: اگر قاتل [[امام علی]]{{ع}} امانتی به من بسپارد آن را به وی باز خواهم گرداند<ref>الکافی، ج ۵ ، ص ۱۳۳؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۰.</ref>. و نیز [[امام سجاد]]{{ع}} فرمود: اگر قاتل پدرم [[حسین بن علی]]{{ع}} شمشیری  که با آن پدرم را به شهادت رسانده در نزد [[امانت]] گذارد به او بازخواهم گرداند<ref>الامالی، ص ۳۱۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱۹، ص ۷۶.</ref>. در شأن نزول آیه فوق نیز نقل شده که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پس از فتح مکه کلید کعبه را که از [[عثمان بن طلحه]] کافر به [[امانت]] ستانده بود به وی بازگرداند<ref>جامع‌البیان، مج ۴، ج ۵ ، ص ۲۰۱؛ مجمع‌البیان، ج ۳، ص ۹۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۵ ، ص ۱۶۶.</ref>. قرآن در آیاتی دیگر از فرشته [[وحی]] به عنوان فرشته‌ای امانتدار یاد می‌کند: {{عربی|﴿{{متن قرآن|  نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است ؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref>. و در آیات متعدد دیگری نیز قرآن از انبیای الهی، به عنوان فرستادگانی امین یاد کرده است: {{عربی|﴿{{متن قرآن| إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ }}﴾}}<ref> من برای شما پیامبری امینم؛ سوره شعراء، آیه: ۱۰۷.</ref> که این امر حکایت از اهمیت [[امانت]] در نزد خداوند و رسولان او و نیز ملتهای گذشته دارد؛ همچنین قرآن یکی از ویژگیهای مؤمنان راستین را امانتداری آنان دانسته است: {{عربی|﴿{{متن قرآن| وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ }}﴾}}<ref> و آنان که سپرده‌های نزد خویش و پیمان خود را پاس می‌دارند؛ سوره مؤمنون، آیه: ۸.</ref> و در آیه‌ای دیگر امانتداری را مصداق تقوا و وفا به عهد برمی‌شمارد: {{عربی|﴿{{متن قرآن| وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لاَّ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلاَّ مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ }}﴾}}<ref> و از اهل کتاب کسی هست که اگر دارایی فراوانی بدو بسپاری به تو باز پس می‌دهد و از ایشان کسی نیز هست که چون دیناری بدو بسپاری به تو باز نخواهد داد مگر آنکه پیوسته بر سرش ایستاده باشی؛ این بدان روی است که آنان می‌گویند: درباره بی‌سوادان راهی (برای بازخواست) بر ما نیست و بر خداوند دروغ می‌بندند با آنکه خود می‌دانند چرا، (بازخواست خواهند شد ولی) آن کس که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری ورزد (بداند) بی‌گمان خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد؛ سوره آل عمران، آیه: ۷۵ - ۷۶.</ref> در  روایات اسلامی نیز بر نقش و اهمیت [[امانت]] تأکید فراوانی شده است؛ در روایتی [[امانت]] عامل استواری و نظام امت<ref>وسائل‌الشیعه، ج۱۹، ص۶۸ ؛ الاختصاص، ص ۲۲۹.</ref> و در حدیثی دیگر خیانت در [[امانت]] با بی‌دینی یکسان شمرده شده است<ref>جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۶۶ـ۶۹ ؛ مجمع‌البیان، ج ۸ ، ص۵۸۴ ـ ۵۸۵ ؛ نورالثقلین، ج۴، ص۳۱۳.</ref> در  موردی دیگر [[امام صادق]]{{ع}} معیار شخصیت و ایمان فرد را امانتداری او دانسته است؛ نه فراوانی رکوع و سجود وی<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۲۵، ص‌۲۳۵؛ تفسیر قرطبی، ج‌۱۴، ص‌۱۶۳؛ المیزان، ج‌۱۶، ص‌۳۵۲.</ref><ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.

۱ . '''امانتهای الهی: ''' قرآن در آیات متعدد از امانتهایی که خداوند در اختیار بشر نهاده سخن به میان آورده است. خداوند در آیه ۷۲ سوره احزاب می‌فرماید: ما [[امانت]] را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم؛ ولی آنها از پذیرش آن امتناع کردند؛ ولی انسان آن را بر دوش کشید: {{عربی|﴿{{متن قرآن|إِنَّا عَرَضْنَا الأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولا }}﴾}}<ref> ما [[امانت]] را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم، از برداشتن آن سر برتافتند و از آن هراسیدند و آدمی آن را برداشت؛ بی‌گمان او ستمکاره‌ای نادان است؛ سوره احزاب، آیه: ۷۲.</ref> مراد از [[امانت]] خدا در این آیه به نظر برخی ولایت الهی، دین حق، واجبات و محرمات خدا، اطاعت از خدا،  نماز و روزه <ref>جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۶۶ـ۶۹ ؛ مجمع‌البیان، ج ۸ ، ص۵۸۴ ـ ۵۸۵ ؛ نورالثقلین، ج۴، ص۳۱۳.</ref> است. برخی نیز مقصود از آن را عقل یا جمله «لا إله إلاّ اللّه» دانسته و عده‌ای گفته‌اند: مراد اعضای بدن انسان است که خداوند به عنوان [[امانت]] در اختیار انسان نهاده است و انسان باید آنها را در راهی که خدا دستور داده به‌کار گیرد<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۲۵، ص‌۲۳۵؛ تفسیر قرطبی، ج‌۱۴، ص‌۱۶۳؛ المیزان، ج‌۱۶، ص‌۳۵۲.</ref>. در روایات [[اهل ‌بیت]]{{ع}} [[امانت]] در آیه فوق بیشتر به ولایت، ولایت [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، ولایت تمامی [[ائمه]]{{عم}} و [[امامت]] <ref>بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۷۹ ـ ۲۸۳؛ البرهان، ج ۴، ص۴۹۹ ـ ۵۰۲ ؛ نورالثقلین، ج۴، ص۳۱۳ ـ ۳۱۴.</ref>تفسیر شده است<ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.

*در مورد عرضه [[امانت]] بر آسمانها و زمین و علت امتناع آنها و پذیرش انسان نیز اقوال گوناگونی در میان مفسران مطرح است. برخی گفته‌اند: مقصود عرضه [[امانت]] بر اهل آسمان و زمین است، زیرا آسمان و زمین جماد بوده و جماد تکلیفی ندارد<ref>مجمع البیان، ج ۸ ،ص ۵۸۵ ؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۲۳۵.</ref>. برخی در تأیید این نظریه گفته‌اند: خودداری آسمان و زمین از حمل [[امانت]] به معنای عدم وجود استعداد پذیرش [[امانت]] در آسمان و زمین بوده است<ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۳۴۹.</ref>. عده‌ای  دیگر برآن‌اند که [[امانت]] بر خود آسمان و زمین عرضه گردیده و جهت امتناع ضعف و ناتوانی آسمان و زمین و کوچک شمردن خود از پذیرش آن بوده است؛ اما انسان آن را پذیرفت؛ ولی حق این [[امانت]] را ادا نکرد، به همین جهت خداوند وی را ظالم و جاهل شمرد<ref>مجمع البیان، ج ۸ ، ص ۵۸۵ ؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۲۳۵.</ref>.: {{عربی|﴿{{متن قرآن|  إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولا }}﴾}}<ref> بی‌گمان او ستمکاره‌ای نادان است؛ سوره احزاب، آیه: ۷۲.</ref>  قول دیگر این است که "عقل" در تقدیر باشد، بر این اساس معنای آیه این خواهد بود که اگر آسمان و زمین عاقل بودند به جهت عظمت  امانتهای الهی و ترس از کوتاهی در انجام آن از پذیرش این امانتها امتناع می‌کردند؛ ولی انسان با ظلم به خویشتن و جهل از واقعیت امر ترسی به خود راه نداد و این [[امانت]] را پذیرفت<ref>مجمع‌البیان، ج ۸ ، ص ۵۸۶ .</ref>.

*قرآن در آیاتی دیگر فرشته [[وحی]] را در آوردن قرآن به امانتداری متصف کرده است: {{عربی|﴿{{متن قرآن|  نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است ؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref> یا پیامبران خود را به عنوان فرستاده‌ای امین به مردم معرفی کرده‌اند: {{عربی|﴿{{متن قرآن| إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ }}﴾}}<ref> من برای شما پیامبری امینم؛ سوره شعراء، آیه: ۱۰۷.</ref>از این آیات به دست می‌آید که قرآن و کتب آسمانی و شرایع الهی از دیگر امانتهای خداوند است که برای ابلاغ آن به مردم به جبرئیل و انبیای الهی سپرده شده است<ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.

*در آیه ۲۷ سوره انفال نیز قرآن مسلمانان را از خیانت به خدا برحذر داشته است: {{عربی|﴿{{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللَّهَ }}﴾}}<ref> ای مؤمنان! به خداوند  خیانت نکنید ؛ سوره انفال، آیه: ۲۷.</ref>با توجه به شأن نزول آیه که مورد افشای اسرار از سوی ابولبابه است<ref>جامع‌البیان، مج۶ ، ج۹، ص۲۹۲ـ۲۹۳؛ مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۸۲۴ ؛ التفسیر الکبیر، ج ۵ ، ص ۴۷۵.</ref> اسرار مسلمانان می‌تواند مصداق بارز [[امانت]] خدا در این آیه باشد. برخی نیز مقصود از خیانت در امانت خدا را ترک واجبات دانسته<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۸۲۴ .</ref> و بعضی دیگر گفته‌اند: مراد غنایم جنگی است که در دست مسلمانان بوده یا مقصود همه تکالیف الهی است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۵ ، ص ۴۷۵.</ref><ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.

*[[امانت]] مردم گاه می‌تواند یک انسان باشد، چنان‌که برادران یوسف از آن جهت که پدرشان آنان را امین بر یوسف نمی‌دانست وی را سرزنش کردند: {{عربی|﴿{{متن قرآن| قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ }}﴾}}<ref> گفتند: ای پدر! چرا ما را بر یوسف امین نمی‌داری با آنکه ما خیرخواه او هستیم؟؛ سوره یوسف، آیه: ۱۱.</ref> و با معرفی خود به وصف امانتداری خواستار به همراه بردن یوسف شدند: {{عربی|﴿{{متن قرآن| أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ }}﴾}}<ref> فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود؛ سوره یوسف، آیه: ۱۲.</ref>؛ ولی پس از به همراه بردن یوسف به عهد خود در حفظ او وفا نکردند ، ازاین‌رو وقتی آنان برای بار دیگر بنیامین را برای همراهی خود از پدر طلب کردند آن حضرت آنان را به سبب خیانت پیشین امین بر وی ندانست: {{عربی|﴿{{متن قرآن| قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلاَّ كَمَا أَمِنتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِن قَبْلُ }}﴾}}<ref> گفت: آیا شما را بر او جز همان‌گونه امین می‌توانم داشت که پیش از این بر برادرش امین داشته بودم؟؛ سوره یوسف، آیه: ۶۴.</ref> و از آنان وثیقه‌ای اطمینان آور خواست و پس از گرفتن وثیقه، بنیامین را به آنان سپرد. گاه نیز [[امانت]] انسانها، مسئولیتها و مقامهای دنیوی است، بر همین اساس دختران شعیب به پدر پیشنهاد کردند  که برای برعهده گرفتن چوپانی و دیگر کارهای آنان موسی را به اجیری بگیرد، زیرا او مسئولیت‌پذیر و امانتدار است: {{عربی|﴿{{متن قرآن|  قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> یکی از آن دو (دختر) گفت: ای پدر! او را به مزد گیر که بی‌گمان بهترین کسی که (می‌توانی) به مزد بگیری، این توانمند درستکار است؛ سوره قصص، آیه: ۲۶.</ref> [[حضرت یوسف]]{{ع}} نیز بدان جهت که خود را در احراز مسئولیتها امانتدار می‌دانست به عزیز مصر پیشنهاد کرد که مسئولیت خزانه‌داری وی را بر عهده گیرد: {{عربی|﴿{{متن قرآن| قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ }}﴾}}<ref> یوسف گفت: مرا بر گنجینه‌های این سرزمین بگمار که من نگاهبانی دانایم؛ سوره یوسف، آیه: ۵۵.</ref> و نیز آنگاه که سلیمان اراده  کرد مأموریت آوردن تخت بلقیس را به یکی از مأموران خود بسپارد یکی از جنیان با این استدلال که فردی قوی و امانتدار است برای پذیرش این مسئولیت پیشگام گردید: {{عربی|﴿{{متن قرآن| وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ }}﴾}}<ref> و من در این کار بسی توانمند درستکارم ؛ سوره نمل، آیه: ۳۹.</ref>؛ همچنین از دیگر امانتهای بشری حفظ اسرار خانوادگی است که زن و شوهر باید به آن ملتزم باشند، از این‌رو قرآن یکی از اوصاف زنان شایسته و مؤمن را رازداری آنان برشمرده است{{عربی|﴿{{متن قرآن| فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ }}﴾}}<ref>سوره نساء، آیه: ۳۴.</ref><ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.

*قرآن در آیه ۵۸ سوره نساء انسانها را به ردّ [[امانت]] به صاحبانشان فرمان داده است: {{عربی|﴿{{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا }}﴾}}<ref> خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید؛ سوره نساء، آیه: ۵۸.</ref> و در آیه‌ای دیگر می‌گوید: اگر برخی از شما چیزی را به امانت نزد شما سپرد امانت گیرنده باید آن را به صاحبش باز گرداند: {{عربی|﴿{{متن قرآن|  وَإِن كُنتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُواْ كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَّقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلاَ تَكْتُمُواْ الشَّهَادَةَ وَمَن يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ }}﴾}} <ref> و اگر در سفر بودید و نویسنده‌ای نیافتید، (سند شما) گروهایی است دریافت شده و اگر (بدون گرو) یکی از شما دیگری را (بر دارایی خود) امین دانست، آنکه امین دانسته شده است، باید امانت وی را بازگرداند و از خداوند- پروردگار خویش- پروا کند و گواهی را پنهان مدارید و آنکه آن را پنهان دارد بی‌گمان او را دل، بزهکار است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید داناست؛ سوره بقره، آیه: ۲۸۳.</ref> آیات فوق افزون بر دلالت بر وجوب ردّ امانت، بر حفظ و عدم وارد کردن نقص و عیبی به آن<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۸۶ ؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۷۶؛ فقه‌الصادق{{ع}}، ج ۱۵، ص ۱۲۷؛ ج ۱۹، ص ۳۱۸.</ref> از  باب مقدمه واجب نیز دلالت دارد، زیرا تا امانت حفظ نشود بازگرداندن آن ممکن نیست<ref>جواهرالکلام، ج ۲۷، ص ۱۰۱ ـ ۱۰۲.</ref>؛ همچنین آیات فوق عام بوده و همه امانتها اعم از مادی و معنوی و تمام افراد اعم از مسلمان یا کافر و نیکوکار یا فاسق را شامل است و روایات اسلامی نیز بر ادای امانت به صاحب آن هرچند فاسق یا قاتل [[اهل ‌بیت]]{{عم}} باشد، تأکید کرده است<ref>الکافی، ج ۲، ص ۶۳۶ ؛ ج ۵ ، ص ۱۳۲ ـ ۱۳۳؛ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۴۸۸؛ وسائل‌الشیعه، ج ۱۹، ص ۷۱ ـ ۷۶.</ref><ref>[[حمیده عبداللهی|عبداللهی،حمیده]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۴، ص ۲۴۶ - ۵۲۴.</ref>.