آفرینش انسان در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

آفرینش انسان در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۳۷

۶٬۶۷۸ بایت اضافه‌شده ، ‏۶ اوت ۲۰۱۹

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 ==مقدمه==
-*سخن از [[آفرینش انسان]] در [[نهج البلاغه]] و اشاره‌های [[امام]] به نکات ریز و و دقیق، افزون بر بیان [[عظمت]] آفریننده، نقش انتباه و [[بیداری]] در وجود انسانی دارد که دارای [[قوه]] [[تعقل]] و [[تفکر]] است. از این‌رو اشارات [[امام]] به [[خلقت انسان]] و نحوه بیان او به‌گونه‌ای هشداردهنده بیان شده است: ای آفریده موزون و پدیدآمده در تاریکیِ زهدان و پرده‌های سنگین و تودرتو، تو همانی که از گِلِ فشرده پدید [[آمدی]] و در جایگاهی مطمئن تا روز معلوم و [[عمر]] معیّن نشسته‌ای. تو به صورت "جنین" در شکم مادرت موج می‌زدی و شنا می‌کردی. نه آوازی می‌شنیدی و نه توان پاسخ گفتن به دعوتگری داشتی. آن‌گاه از جایگاهت به خانه‌ای که ندیده بودی و راه‌های [[منافع]] آن را نمی‌شناختی، بیرون رانده شدی. [[راستی]] چه کسی به تو آموخت که شیر از پستان مادر بنوشی و هنگام نیاز، بدان‌جا که باید، روی آوری<ref>[[نهج البلاغه]]، [[خطبه ۸۲ نهج البلاغه|خطبه ۸۲]]: {{متن حدیث| " أَيُّهَا الْمَخْلُوقُ السَّوِيُّ وَ الْمَنْشَأُ الْمَرْعِيُّ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ وَ مُضَاعَفَاتِ الْأَسْتَارِ. بُدِئْتَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِينٍ وَ وُضِعْتَ فِي قَرارٍ مَكِينٍ إِلى‏ قَدَرٍ مَعْلُومٍ وَ أَجَلٍ مَقْسُومٍ تَمُورُ فِي بَطْنِ أُمِّكَ جَنِيناً لَا تُحِيرُ دُعَاءً وَ لَا تَسْمَعُ نِدَاءً ثُمَّ أُخْرِجْتَ مِنْ مَقَرِّكَ إِلَى دَارٍ لَمْ تَشْهَدْهَا وَ لَمْ تَعْرِفْ سُبُلَ مَنَافِعِهَا فَمَنْ هَدَاكَ لِاجْتِرَارِ الْغِذَاءِ مِنْ ثَدْيِ أُمِّكَ وَ عَرَّفَكَ عِنْدَ الْحَاجَةِ مَوَاضِعَ طَلَبِكَ وَ إِرَادَتِك‏}}</ref>. [[آفرینش انسان]] از آبی بی‌ارز، نکته‌ای است که [[امام]] در [[نهج البلاغه]] به آن اشارت دارد. این اشاره افزون بر بیان [[قدرت]] [[پروردگار]] در [[آفرینش انسان]]، اشاره‌ای به نقطه آغازین حضور [[انسان]] در پهنه هستی دارد که او را متوجه آغاز خود می‌کند و از [[غرور]] پرهیز می‌دهد، چنان‌که فرمود "پسر [[آدم]] را با ناز چه کار، که آغازش نطفه بوده است و پایانش مردار." آیا شما را از آفرینش [[آدمی]] [[آگاه]] سازم، آن‌که خداوندش در [[ظلمت]] زهدان‌ها و درون غلاف‌ها و پرده‌ها پدید آورد. نطفه‌ای بود جهنده و خونی لخته‌شده، بی‌هیچ صورتی، و جنینی و شیرخواره‌ای و از شیر بازگرفته‌ای. سپس [[جوانی]] شد بالیده و رسیده. [[خداوند]] او را دلیی داده فراگیرنده و زبانی سخن‌گوی و دیده‌ای بینا<ref>[[نهج البلاغه]]، [[خطبه ۸۲ نهج البلاغه|خطبه ۸۲]]: {{متن حدیث| "أَمْ هَذَا الَّذِي أَنْشَأَهُ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ وَ شُغُفِ الْأَسْتَارِ نُطْفَةً دِهَاقاً وَ عَلَقَةً مِحَاقاً وَ جَنِيناً وَ رَاضِعاً وَ وَلِيداً وَ يَافِعاً ثُمَّ مَنَحَهُ قَلْباً حَافِظاً وَ لِسَاناً لَافِظاً وَ بَصَراً لَاحِظاً" }}</ref>. در فرازی دیگر در بیان شگفتی‌های آفرینش [[آدمی]] فرمود: شگفتا از این [[انسان]] که با اندک پیهی بیند، با تکّه گوشتی گوید، با قطعه استخوانی شنود و از دریچه‌ای تنفّس کند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۷: {{متن حدیث|"اعْجَبُوا لِهَذَا الْإِنْسَانِ يَنْظُرُ بِشَحْمٍ وَ يَتَكَلَّمُ بِلَحْمٍ وَ يَسْمَعُ بِعَظْمٍ وَ يَتَنَفَّسُ مِنْ خَرْمٍ"}}</ref>. از ویژگی‌های [[آدمی]] و یکی از [[دلایل]] تفاوت او با دیگر موجودات، وجود [[قلب]] [[روحانی]] در [[آدمی]] است که حیات او را معنا می‌بخشد و راه [[سعادت]] و خوش‌بختی را به او می‌نمایاند. [[خداوند سبحان]] در [[قرآن کریم]] [[دلیل]] [[تدبر]] نکردن در [[آیات الهی]] را قفل بر دل‌ها ([[قلب]] [[روحانی]]) بیان می‌کند<ref>{{متن قرآن|أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا }}؛ سوره محمد، آیه ۲۴</ref>. [[قلب]] [[روحانی]] تعلقی به [[بدن]] مادی ندارد و حقیقتی معنوی و الهی است، هر چند که آثار حالات گوناگون این [[حقیقت]] [[روحانی]] بیشترین تأثیر را در همین [[قلب]] درون سینه دارد. به‌همین [[دلیل]] [[انسان‌ها]] در [[افعال خیر]] یا شر خود، در [[قلب]] مادی خویش احساس رنجش یا شادمانی می‌کنند. [[امام]] {{ع}} بر این عنصر تأکید کرده و آن را بیان داشته‌اند: پاره‌گوشتی به رگ حیات [[انسان]] آویخته است که از شگفت‌انگیزترین اعضای او، یعنی [[قلب]] است که زمینه‌هایی از [[حکمت]] و نیز ضدّ آن را در خود جا دهد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۰۵: {{متن حدیث|" لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ أَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ [هُوَ] ذَلِكَ الْقَلْبُ وَ ذَلِكَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 54.</ref>.
+*در نظرگاه [[اسلامی]]، نوع [[انسان]] دو گونه [[آفرینش]] داشته است: یکی [[آفرینش]] از گِل و بدون [[پدر]] و [[مادر]]. این گونه [[آفرینش]] ویژه [[آدم]]{{ع}} و [[حوا]] است که [[خداوند]] آنان را از گِل آفرید. دوم، [[آفرینش]] از یک [[پدر]] و یک [[مادر]] که [[نسل]] [[انسان]] پس از [[آدم]]{{ع}} و [[حوا]] را شامل می‌شود. همه [[انسان‌ها]] از [[نسل]] [[آدم]]{{ع}} و حوایند که بر اثر [[ازدواج]] یک مرد و یک [[زن]] پدید آمده‌اند. گونه نخست [[آفرینش]]، تنها یک بار رخ داده است؛ اما گونه دوم همواره ادامه دارد و یکی از نشانه‌های [[نعمت‌های الهی]] و از پایه‌های [[تکامل]] [[بشر]] است. بنابر این، اصل [[انسان]] از گِل و [[نسل]] او از [[آب]] است. [[قرآن]] درباره گونه نخست [[آفرینش]] به صراحت می‌فرماید که [[آفرینش انسان]] از گِل آغاز شده است<ref>{{متن قرآن|الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الإِنسَانِ مِن طِينٍ}}؛ سوره سجده، آیه ۷.</ref> و درباره گونه دوم می‌فرماید که [[خداوند]] نژاد [[انسان]] را از ماء مهین یعنی قطره ناچیز [[آب]] آفریده است<ref>{{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ }}؛ سوره سجده، آیه ۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 41-42.</ref>.
+==مراحل گونه نخست [[آفرینش]]==
+*[[قرآن کریم]]، از عنصر نخستین [[آفرینش انسان]] با چند تعبیر یاد می‌کند. گاه آن را "طین" می‌خواند به معنای گِل، و گاه "تراب" به معنای [[خاک]]<ref>{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ}}؛ سوره روم، آیه ۲۰.</ref> و گاه {{متن قرآن|حَمَإٍ مَّسْنُونٍ}} به معنای گِل بدبو و نیز {{متن قرآن|صَلْصَالٍ}} به معنای گِل خشکیده<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ}}؛ سوره حجر، آیه ۲۶، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ}}؛ آیه ۲۸ و {{متن قرآن|قَالَ لَمْ أَكُن لِّأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ }}؛ آیه ۳۳.</ref>. این تعابیر گوناگون حاکی از مراحل گوناگون [[آفرینش]] انسان‌اند و تناقضی میان آنها نیست؛ بدین معنا که [[خداوند]]، [[خاک]] را برای [[آفرینش انسان]] برگزید و سپس آن را به گِل مبدل ساخت و آن‌گاه گِل بویناک و سیاه و سپس خشک شد و [[خداوند]] از آن [[انسان]] را آفرید<ref>مجمع البیان‌، ۶/ ۱۱۴.</ref>. [[خداوند]] از [[روح]] خویش در کالبدش دمید و به [[فرشتگان]] [[فرمان]] داد بر او [[سجده]] کنند<ref>{{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ}}؛ سوره ص، آیه ۷۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 42.</ref>.
+==مراحل گونه دوم [[آفرینش]]==
+*[[قرآن کریم]] [[آفرینش انسان]] به گونه دوم را دارای چند مرحله می‌داند: نطفه، عَلَقه، مُضْغه، استخوان و دمیده شدن [[روح]]<ref>{{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ}}؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۳ و ۱۴.</ref>. تفسیرهای [[قرآن کریم]]، گفته‌اند که مراد از "[[آفرینش]] نو" عبارت از دمیده شدن [[روح]] در کالبد جنین انسانی است که چهار ماه پس از انعقاد نطفه انجام می‌پذیرد<ref>الدر المنثور، ۵/ ۷.</ref>. در [[روایات]] آمده است که نطفه [[چهل]] روز در رحم می‌ماند و آن گاه به صورت عَلَقه درمی‌آید و [[چهل]] روز بعد به صورت مُضغه. پس از چهار ماه، [[خداوند]] دو [[فرشته]] را به خلق [[کودک]] [[مأمور]] می‌سازد<ref>الفروع من الکافی‌، ۶/ ۱۲- ۱۶.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 42.</ref>.
+==[[تاریخ]] [[آفرینش بشر]]==
+*برخی [[عمر]] [[بشر]] را هفت هزار سال تخمین زده‌اند. اگرچه گاه بقایایی از استخوان‌های [[انسان]] [[کشف]] می‌شود که قدمت آن به صدها هزار سال پیش می‌رسد، اما ممکن است از آنِ‌ [[انسان]] کنونی نباشند و به نسلی که پیش از [[آدم]] و [[حوا]] می‌زیسته‌اند مربوط شوند.
+*شمار جمعیت فعلی [[انسان‌ها]] نظریه هفت هزار سال را تأیید می‌کند؛ زیرا اگر [[نسل]] [[انسان]] را از [[آدم]] و [[حوا]] بدانیم، با توجه به [[مرگ]] و میرهای طبیعی و نیز ناشی از [[جنگ‌ها]] و بیماری‌ها، شمار [[انسان‌ها]] به قدری می‌رسد که امروز هست. این نظریه بر آن است که استخوان‌های [[کشف]] شده نیز به احتمال، از آنِ نوعی هستند که پیش از [[آدم]] و [[حوا]] می‌زیسته است<ref>معارف و معاریف‌، ۱/ ۲۹۱.</ref>. درباره [[عمر]] موجودات دیگر، در [[قرآن کریم]] نشانه‌هایی روشن یافته می‌شوند که نشان می‌دهند برخی از آنها پیش از [[انسان]] وجود داشته‌اند.
+به عنوان مثال، [[قرآن]] می‌فرماید که ما [[امانت]] را بر [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و کوه‌ها عرضه کردیم و آنها از حمل آن سر برتافتند و هراسیدند؛ ولی [[انسان]] آن را بر دوش گرفت<ref>{{متن قرآن| إِنَّا عَرَضْنَا الأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولا }}؛ سوره احزاب، آیه ۷۲.</ref>. این [[آیه]] تصریح دارد که [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و کوه‌ها پیش از [[انسان]] وجود داشته‌اند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 42-43.</ref>.
+==نظریه تطور==
+*این نظریه بر آن است که [[نسل]] [[انسان]] به نوعی حیوان شبیه میمون برمی‌گردد که در قرن‌های متمادی تطور و [[تکامل]] یافته و به [[انسان]] امروزی رسیده است<ref>عقاید داروین‌، ۱۲۶- ۱۱۱.</ref>. [[اسلام]] این نظریه را نمی‌پذیرد و بر آن است که [[نسل]] [[انسان]] از [[آدم]]{{ع}} و [[حوا]] است<ref>المیزان‌، ۱۶/ ۲۶۰- ۲۵۵.</ref>. در این جا مسئله‌ای مطرح می‌شود و آن، این که آیا [[فرزندان آدم]]{{ع}} و [[حوا]] با یکدیگر [[ازدواج]] کرده‌اند؛ در حالی که [[ازدواج]] برادران و خواهران در [[ادیان الهی]] [[حرام]] است؟ بدین مسئله پاسخ‌هایی داده‌اند؛ از جمله آنکه [[حرمت]] [[ازدواج]] برادر با خواهر، از [[احکام]] تشریعی است نه تکوینی و این گونه [[احکام]] پیرو [[مصالح]] و مفاسدند. [[حکم]] تشریعی تغییرپذیر است؛ اما [[حکم]] تکوینی به هیچ روی تغییر نمی‌پذیرد. از این رو، می‌توان گفت که [[ازدواج]] برادر با خواهر در زمان [[حضرت آدم]]{{ع}} مفسده نداشته و بلکه برای بقای [[نسل]] [[آدم]]{{ع}} [[مصلحت]] نیز داشته است.
+*در زمان شرایع بعدی بود که چنین ازدواجی با مفسده مواجه شد و [[حرام]] گشت. پاسخ‌های دیگری نیز بدین مسئله داده‌اند؛ از جمله آنکه [[خداوند]]، [[فرشتگان]] یا جنیانی را به [[ازدواج]] [[فرزندان آدم]] درآورد<ref>بحار الانوار، ۱۱/ ۲۴۹- ۲۱۸؛ الاحتجاج‌، طبرسی/ ۲/ ۴۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 43.</ref>.
+==کمالِ [[آفرینش انسان]]==
+*اینکه آیا [[انسان]] [[کامل‌ترین]] آفریده [[خداوند]] است یا نه، از دو نظر شایان بررسی است:
+#'''ساختمان بدنی و ظاهری:''' از [[قرآن]] برمی‌آید که [[انسان]] از این لحاظ سرآمد آفریدگان نیست؛ چنان که می‌فرماید، [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، شکوهمندتر از [[آفرینش]] [[مردم]] است<ref>{{متن قرآن|لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ}}؛ سوره غافر، آیه ۵۷.</ref>.
+#'''[[جایگاه]] [[معنوی]]:''' [[انسان]] از این لحاظ بر بسیاری از آفریدگان [[برتری]] دارد. [[قرآن]] می‌فرماید، ما [[اولاد آدم]] را گرامی داشته و آنان را بر شماری بسیار از آفریدگان [[برتری]] داده‌ایم<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً }}؛ سوره اسراء،
+آیه ۷۰.</ref>. از این تعبیر برمی‌آید که [[انسان]]، هر چند از [[سرمایه]] [[معنوی]] ارزشمندی- مانند [[اختیار]] و [[حسن]] [[تکلیف]]- بهره‌مند است، شریف‌ترین آفریده [[خداوند]] نیست<ref>آفرینش و انسان، ۷۹- ۷۶.</ref>. با این حال، او از گذر [[عبودیت]] و [[تقرب به خداوند]] می‌تواند بر همه آفریدگان مجرد و مادی [[برتری]] یابد<ref>المیزان‌، ۱۳/ ۱۶۵- ۱۶۰.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 44.</ref>.
+==[[هدف]] [[آفرینش انسان]]==
+*[[قرآن کریم]]، از [[علم]] و [[یقین]] به عنوان [[برترین]] [[هدف آفرینش]] یاد می‌کند. در واقع پیدا کردن [[علم]] و [[یقین]] و رسیدن به [[معرفت]]، [[هدف]] نهایی [[آفرینش انسان]] است. پیش از آن، [[عبادت]] جای دارد که [[هدف]] ابتدایی است؛ چنان که [[قرآن]] می‌فرماید، ما [[جن]] و انس را تنها برای [[عبادت]] آفریدیم<ref>{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ}}؛ سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref> و در جایی دیگر می‌فرماید، [[خداوند]] را [[عبادت]] کن تا به [[یقین]] برسی<ref>{{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}؛ سوره حجر، آیه ۹۹.</ref>. بدین‌سان، [[انسان]] از گذر [[عبادت]]، به [[یقین]] می‌رسد که [[هدف]] نهایی [[آفرینش]] او است. [[یقین]]، عبارت است از [[معرفت]] به ذات و صفات [[خداوند متعال]]<ref>معرفت‌شناسی در قرآن‌، ۱۳/ ۲۱؛ پیام قرآن‌، ۱/ ۶۰.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 44.</ref>.
 ==منابع==
-* [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+* [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
+==جستارهای وابسته==
 ==پانویس==
@@ خط ۱۹: / خط ۳۹: @@
 {{پانویس2}}
-[[رده:امام علی]]
+[[رده:مدخل‌]]
-[[رده:آفرینش]]
+[[رده:آثار آفرینش انسان]]
-[[رده:مدخل نهج البلاغه]]
-[[رده:مدخل]]