زهد در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[زهد]]، ملکه‌ای است که [[انسان]] را [[قادر]] می‌سازد تا از تعلّقات و [[مشاغل]] [[دنیوی]] بریده، و [[حلال]] و [[حرام]] [[دنیا]]، کم و زیاد آن، و خلاصه هیچ یک از اجزاء آن، او را به خود مشغول ندارد.

*در برخی از [[روایات]]، به این مطلب به این گونه اشاره شده است، که چون از [[ائمه هدی]]{{عم}} درباره [[زهد]] سؤال می‌شد، پاسخ میدادند: "[[زهد]] در دو جمله از [[قرآن کریم]] بیان و [[تفسیر]] شده است: {{متن قرآن|لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ}}<ref>"تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد [[شادی]] نکنید"؛ سوره حدید، [[آیه]] ۲۳.</ref><ref>بحار الأنوار، ج۶۷، ص۳۰۹، احادیث ۵، ۸، ۱۰، ۲۳، ۳۵.</ref>

*مراتب گوناگون [[زهد]] را، اخلاق‌پژوهان به اسامی‌ای چند خوانده‌اند. این مراتب، در [[روایات]] و نیز در کلمات [[دانشمندان]] این [[علم]]، به تفصیل آمده است. ما در اینجا به‌گونه خلاصه به این مراتب اشاره می‌کنیم:

*منظور از این نوع از [[زهد]]، آن است که [[آدمی]] از تعلّقات [[حرام]] [[دنیا]] رهائی یابد. دوری از [[ثروت]]، [[ریاست]]، شهوات جنسی و دیگر خواستنی‌هائی که در شمار محرّمات است، در این نوع از [[زهد]] قرار می‌گیرد.

*این نوع از [[زهد]]، در [[حقیقت]] گونه‌ای از ملکه [[عدالت]] است؛ چرا که با تحصیل آن ملکه، [[انسان]] می‌تواند از تمامی محرّمات دوری گزیند. کسی که به ملکه زهدِ [[واجب]] زینت یابد، در [[روایات]] به‌ عنوان زاهدترین [[مردمان]] خوانده شده است. [[امام صادق]]{{ع}} در این رابطه می‌فرمایند:"با ورع‌ترین [[مردمان]]، کسی است که چون در مقابل عملی شبهه‌ناک قرار گرفت، توقّف کرده آن را انجام ندهد؛ عابدترین [[مردمان]]، کسی است که [[اعمال]] [[واجب]] خود را به انجام رساند؛ زاهدترین [[مردمان]]، کسی است که [[حرام]] را ترک گوید؛ پرتلاش‌ترین [[مردم]]، کسی است که [[گناهان]] را ترک کند"<ref>{{متن حدیث| أَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ أَعْبَدُ النَّاسِ مَنْ أَقَامَ الْفَرَائِضَ أَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَكَ الْحَرَامَ أَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ‌ تَرَكَ‌ الذُّنُوبَ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۷، ص۳۰۵.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۵۳-۲۵۴.</ref>.

*منظور از این اصطلاح، آن است که [[آدمی]] [[قادر]] بر ترک مکروهات و مشتبهات باشد، به‌گونه‌ای که به این دو نیز، همچون محرّمات بی‌میل بوده به سوی آنها [[گرایش]] نیابد.

*این نوع از [[زهد]]، برای تمامی سالکان کوی کمال لازم است. چه تخلّق به [[اخلاق]] [[الهی]]، تنها با عبور از این مرحله ممکن می‌شود. سرّ این نکته نیز، در آن است که گرفتن مهار [[نفس]]، با غوطه‌ور شدن در موارد مشتبه و [[مکروه]] ممکن نمی‌نماید. [[معصومان]]{{عم}} در احادیثی چند به این مطلب اشاره داشته‌اند؛ در این شمار است سخن [[پیامبر اکرم]]{{صل}}:"تمامی امور، یا [[حلال]] واضح، و یا [[حرام]] واضح، و یا مواردی هستند که [[حلال]] و [[حرام]] بودن آن‌ها روشن نیست. هرکس این موارد مشتبه را ترک کند، از حرام‌ها نیز [[نجات]] می‌یابد؛ و هرکس موارد مشتبه را ترک نکند، نادانسته محرّمات را انجام داده به [[هلاکت]] خواهد رسید"<ref>{{متن حدیث| قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} حَلَالٌ بَيِّنٌ وَ حَرَامٌ بَيِّنٌ وَ شُبُهَاتٌ بَيْنَ ذَلِكَ فَمَنْ تَرَكَ الشُّبُهَاتِ نَجَا مِنَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ أَخَذَ بِالشُّبُهَاتِ ارْتَكَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ هَلَكَ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُ}}؛ اصول کافی، ج۱، ص۶۸.</ref> و نیز سخن [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}: "[[گناهان]]، سرزمین‌های ممنوعه خداوندند. هرکس به آن‌ها نزدیک شود، احتمال دارد که ناخواسته در آن وارد شود" <ref>{{متن حدیث| الْمَعَاصِي‌ حِمَى‌ اللَّهِ‌ فَمَنْ يَرْتَعْ حَوْلَهَا يُوشِكْ أَنْ يَدْخُلَهَا}}؛ وسائل‌ الشّیعه، ج۱۸، ص۱۲۹.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۵۴-۲۵۵.</ref>.

*[[زهد]] کفاف، آن است که [[آدمی]] بتواند هر آنچه بیش‌تر از حدّ لازم از [[زندگی]] اوست را، ترک کند. بدین ترتیب [[انسان]] تنها به حدّ لازم [[زندگی]] اکتفا کرده، از هر آنچه بیشتر از این حدّ است، گریزان می‌باشد.

*[[مؤمنان]] در شماری از [[روایات]]، به تحصیل این مرتبه از [[زهد]] نیز ترغیب شده‌اند. در باب کفاف از "کافی" [[شریف]]، این گونه [[احادیث]] به تفصیل [[نقل]] شده است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۵۵.</ref>.

*این مرحله، [[برتر]] از مرحله پیشین است؛ به این ترتیب که [[انسان]] با به‌دست آوردن این مرحله، می‌تواند حتّی از خواستنی‌های [[حلال]] نیز صرف‌نظر کرده، تنها به حدّ [[واجب]] از لوازم [[زندگی]] مادّی اکتفا ورزد.

*به این نوع از [[زهد]] نیز، در شماری از [[روایات اهل بیت]]{{عم}} اشاره شده است. به این [[روایت]] بنگرید:[[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "تمامی خیر و خوبی در خانه‌ای نهاده شده، و کلیدش را [[زهد]] در [[دنیا]] قرار داده‌اند. ایشان{{ع}} ادامه دادند: [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمودند: هیچ کس شیرینی [[ایمان]] را در قلبش نمی‌چشد، تا آنکه برایش تفاوتی نکند که چه کسی از [[دنیا]] بهره‌مند می‌شود. آنگاه [[امام صادق]]{{ع}} افزودند: شیرینی [[ایمان]] بر قلب‌های شما [[حرام]] شده است، تا آنگاه که [[زهد]] نسبت به [[دنیا]] را به‌دست آورد"<ref>{{متن حدیث|‌ قَالَ‌ الصَّادِقُ‌{{ع}}‌: جُعِلَ الْخَيْرُ كُلُّهُ فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الزُّهْدَ فِي الدُّنْيَا ثُمَّ قَالَ قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} لَا يَجِدُ الرَّجُلُ حَلَاوَةَ الْإِيمَانِ فِي قَلْبِهِ حَتَّى لَا يُبَالِيَ مَنْ أَكَلَ الدُّنْيَا. ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} حَرَامٌ عَلَى قُلُوبِكُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى تَزْهَدَ فِي الدُّنْيَا}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۱۲۸.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۵۵-۲۵۶.</ref>.

*منظور از [[زهد]] نفسْ آن است، که [[آدمی]] از [[نفس]] خود نیز روی گردان بوده [[نفس]] خود و [[هواهای نفسانی]] خود را نیز نبیند؛ بلکه [[هوای نفس]] او در [[اراده]] [[حضرت]] [[حق]] فانی شده او را-همچون مرده‌ای که میان دو دست غسّال به این سو و آن سو می‌افتد-اراده‌ای جز از [[اراده]] او- جلَّ وعلا! - نباشد. اهل عرفان این مرتبه را "فناء" می‌نامند. این مرتبه نیز در شماری از [[روایات]] به توضیح گرفته شده است.

*اخلاق‌پژوهان [[مسلمان]]، از [[زهد]] نسبت به [[آخرت]] نیز یاد کرده‌اند. آنان برای این مرحله از [[زهد]] اهمیّت بسیاری قائل شده، آن را توجّه تام به [[حضرت]] [[حق]] دانسته‌اند. این توجّه به گونه‌ای است که گذشته از دنیای بی‌ارزش، حتّی از لذّات [[اخروی]] نیز [[غفلت]] شده [[قلب]] [[انسان]] تنها به [[حضرت]] [[حق]] توجّه یابد و بس.