بحث:روح القدس: تفاوت میان نسخه‌ها

در طرف مقابل آیات و روایاتی وجود دارد که در آنها از [[جبرئیل]] به روح القدس تعبیر شده است. از جمله آیهٔ یکصد و دوم سوره مبارک نحل: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ }}﴾}} <ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه ۱۰۲.</ref>. روایت [[ابو الجارود]] در ذیل آن تصریح دارد که مراد از روح القدس، [[جبرئیل]] است؛ {{عربی|اندازه=150%|«عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} فِي قَوْلِهِ رُوحُ الْقُدُسِ قَالَ: الرُّوحُ هُوَ جَبْرَئِيلُ وَ الْقُدُسُ الطَّاهِرُ ﴿{{متن قرآن| لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ }}﴾ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ{{صل}} ﴿{{متن قرآن|وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ }}﴾»}}<ref>تفسیرالقمی ج: ۱ ص: ۳۹۰.</ref>. اکثر مفسرین هم صراحتا مراد از روح القدس را با توجه به آیهٔ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ }}﴾}} <ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را  پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه ۹۷.</ref> [[جبرئیل]] می‌دانند و این آیه از جمله آیاتی است که مراد از روح القدس در آن مورد اختلاف قرار نگرفته است<ref>تفسیر شریف لاهیجی، ج‏۲، ص: ۷۵۴؛ تفسیر القمی، ج‏۱، ص: ۳۹۰؛ تفسیر الصافی، ج‏۳، ص: ۱۵۶؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص: ۵۹؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص: ۴۲۶؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ص: ۴۵۵؛ تفسیر نور الثقلین، ج‏۳، ص: ۸۶؛ تلخیص البیان، متن، ص: ۱۹۵؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج‏۱۲، ص: ۹۷؛ زاد المسیر فی علم التفسیر، ج‏۲، ص: ۵۸۴؛ مفاتیح الغیب، ج‏۲۰، ص: ۲۷۰.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۱]</ref>.

[[جبرئیل]]، إنجیل، نامی که [[عیسی]]{{ع}} بواسطهٔ آن مردگان را زنده می‌کرد، روح حضرت [[عیسی]]{{ع}} که طاهر و منزه از مساس شیطان است <ref>ر.ک التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص: ۳۴۰ ـ ۳۴۱؛ ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص: ۲۵۰ ـ ۲۵۱؛ تفسیر شریف لاهیجی، ج‏۱، ص: ۷۹ ـ ۸۰؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج‏۲، ص: ۵۲ ـ ۴۹؛ زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص: ۸۶؛ مفاتیح الغیب، ج‏۳، ص: ۵۹۶؛ مفاتیح الغیب، ج‏۶، ص: ۵۲۹؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج‏۴، ص: ۵۴.</ref> چه دلیلی هست که تمام اعمال اعجازی [[عیسی]]{{ع}} را به [[جبرئیل]] نسبت بدهیم، آیا اگر [[جبرئیل]] امکان انجام چنین افعالی را دارد [[انبیاء]] الهی توان آن را باذن ومشیت الهی نخواهند داشت، لذا است که خداوند متعال تمام افعال اعجازی عیسی نبی را به خود او باذن الله تعالی نسبت می‌دهد {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي}}﴾}} <ref> و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی؛ سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> اما مطرح شدن روح القدس در قرآن در این سه آیه با نام [[عیسی]]{{ع}} دلیل اختصاصی بودن آن برای او نیست. از جمله شواهدی که نشان می‌دهد [[جبرئیل]] یکی از دارندگان روح القدس است و او یکی از کسانی است که عنوان روح القدسی را شامل می‌شود عبارتند از: در ادعیه آمده است:{{عربی|اندازه=150%|«أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي خَلَقْتَ بِهِ جَبْرَئِيلَ مِنْ رُوحِ الْقُدُسِ وَ جَعَلْتَهُ سَفِيراً بَيْنَكَ وَ بَيْنَ أَنْبِيَائِكَ بِذَلِكَ الِاسْم‏»}} <ref>البلد الأمین ص: ۴۱۷</ref>. در این جمله خلقت امین وحی را از روح القدس دانسته نه آنکه روح القدس را مترادف و مساوی با [[جبرئیل]] بداند. و همانند این تعبیر برای حضرت [[عیسی]]{{ع}} نقل شده: {{عربی|اندازه=150%|«وَ بِالاسْمِ الَّذِي خَلَقْتَ بِهِ عِيسَى مِنْ رُوحِ الْقُدُس‏»}} <ref>مهج‏ الدعوات ص: ۱۴۰.</ref> در این روایات که به خلقت [[عیسی]]{{ع}} اشاره دارد مسیح را نیز انسانی همانند انسانهای دیگر معرفی نموده که دارای گوشت و پوست و استخوان می‌باشد و تفاوت او و همچنین مادرش مریم مطهره با انسانهای دیگر، در برگزیدهٔ الهی بودن آنها بیان شده چرا که آن دو دارای مقام روح القدسی می‌باشد یعنی همان مقام و روحانیتی که با فضل الهی و از نزد خدا عطا شدنی است «روح منه»<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۱]</ref>.

همچنین برخی روایات افراد یا گروه‌هایی را به صورت مشروط برخوردار از روح القدس دانسته‌اند:{{عربی|اندازه=150%|«وَ اللَّهِ يَا كُمَيْت‏... لَكَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّه‏{{صل}} لِحَسَّانَ بْنِ ثَابِتٍ لَنْ يَزَالَ مَعَكَ رُوحُ الْقُدُسِ مَا ذَبَبْتَ عَنَّا»}} <ref>الکافی ج: ۸ ص: ۱۰۲ ح ۷۵؛ رجال ‏الکشی ص: ۲۰۷ ش ۳۶۵، درروایات اهل سنت نیز تایید حسان به روح القدس بیان شده است ر.ک الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۱، ص: ۸۷.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۲]</ref>

لذا در قرآن آن حقیقتی که با مؤمنین است روح منه نامیده شده است و در این باره فرموده: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ }}﴾}} <ref> آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است؛ سوره مجادله، آیه ۲۲.</ref> دلیل بر اینکه مراد از روح منه در آیهٔ مذکور، همان حقیقتی است که با مؤمنین است آیهٔ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ }}﴾}} <ref> کس که (به دل) مرده بود و زنده‌اش کردیم و برای او فروغی پدید آوردیم که با آن در میان مردم راه می‌رود؛ سوره انعام، آیه ۱۲۲.</ref> می‌باشد، زیرا در آن از حیات جدید گفتگو شده و حیات فرع روح است، این روح که اثرش حیات جدید است، آن حقیقتی است که مؤمنین توسط خداوند متعال از آن برخوردار می‌گردند <ref>ر.ک المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص: ۱۹۵ تا ۱۹۹.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۳]</ref>.

[[علامه طباطبایی]] دراین رابطه در ذیل جملهٔ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً }}﴾}} <ref> هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی؛ سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> می‌نویسد : ظاهرا همین تایید به روح القدس بوده که مسیح را برای تکلم با مردم در گهواره آماده ساخته است، نه اینکه آن یک کرامت و این کرامت دیگری بوده، و از همین جهت جملهٔ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً }}﴾}} را با واو عاطفه از ما قبل جدا نکرد و بدون واو و متصل به ما قبل ذکر نمود تا بفهماند که تایید به روح القدس و حرف زدن در گهواره یک معجزه است، تکلم مسبب از تایید و تایید سبب تکلم است، و چون این دو یک معجزه است، در بعضی از موارد قرآن به مساله تکلم در گهواره اکتفاء شده است، مانند آیه:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً}}﴾}} <ref> و در گهواره و در میانسالی (از پیامبری خود) با مردم سخن می‌گوید؛ سوره آل عمران، آیه ۴۶.</ref> و در بعضی از موارد به مساله تایید به روح القدس اکتفاء شده است، مانند آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ}}﴾}} <ref> و ما به عیسی پسر مریم، برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس پشتیبانی کردیم؛ سوره بقره، آیه ۲۵۳.</ref><ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص: ۲۲۰.</ref> اما اینکه چرا از میان تمام برگزیدگان الهی تنها نام عیسی را به عنوان موید به روح القدس آورده در تفاسیر مورد بررسی قرار گرفته است <ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۲، ص: ۳۲۲؛ مفاتیح الغیب، ج‏۶، ص: ۵۲۸؛ ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص: ۲۵۰ تا ۲۵۱.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۴]</ref>.

این روایات از ادله ذو مراتب بودن و وجود تشکیک در مقام روح القدسی است زیرا طبق تصریح قرآن، و روایات دیگر، [[انبیاء]] و [[ملائکه]] بهره مند از روح القدس هستند و از جمله پیامبراکرم و [[ائمه]] طاهرین {{عم}} داخل در برخورداران از این حقیقتند، لذا بیان اینگونه روایات آن است که علاوه بر پذیرش گستردگی حقیقت روح یا روح القدس و اینکه دارای مصادیق گوناگون است و امری اعطایی و خاص می‌باشد، ذو مراتب بودن و وجود درجات مختلف در این حقیقت الهی را تصدیق نماییم، که بالاترین مرتبهٔ وجودی آن به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} اعطا و تعلق یافته است <ref> شرح اصول الکافی، ملا صالح مازندارنی، ج‏۶، ص: ۶۶ و ۶۹.</ref><ref>کافی ج ۱ ص ۹۷ ح ۵ و ۶؛ من‏ لایحضره ‏الفقیه ج ۱ ص ۳۷۹ ش ۱۱۰۹؛ نهج ‏البلاغة ص ۴۹۵ ش ۱۴۷</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۴.]</ref>.

مؤید این سخن توضیح [[علامه مجلسی]] در ذیل روایت است که با اشاره به دلالت روایت بر اختصاصی بودن روح به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} آن را منافی با روایاتی می داند که دلالت می‌کنند در [[انبیاء]] نیز روح القدس وجود داشته است، ایشان پس از این مقایسه دو راه حل برای جمع روایات بیان نموده است دومین دیدگاه مطرح شده پذیرش روح القدس بعنوان نوعی است که در ذیل خود افراد و مصادیق گوناگونی را در بر می‌گیرد: دومین احتمال اینکه روح القدس نوعی باشد که در زیر مجموعهٔ آن افراد زیادی قرار می‌گیرند پس فرد یا صنفی که با [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} هست با گذشتگان نبوده است <ref>بحارالأنوار ج: ۲۵ ص: ۶۷؛ مرآة العقول، ج‏۳، ص: ۱۷۳.</ref><ref>کافی ج ۱ ص ۹۷ ح ۵ و ۶؛ من‏ لایحضره ‏الفقیه ج ۱ ص ۳۷۹ ش ۱۱۰۹؛ نهج ‏البلاغة ص ۴۹۵ ش ۱۴۷</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۴.]</ref>.

در تفسیر قمی نیز روح من امره و روح من امرنا که در آیهٔ پانزدهم سوره غافر و پنجاه ودوم سوره شوری آمده به روح القدس تفسیر شده است<ref>تفسیر القمی، ج‏۲، ص: ۲۵۶؛ تفسیر القمی، ج‏۲، ص: ۲۷. </ref>. این تفسیر موافق با روایاتی است که روح را به پنج مرحله و عنوان تقسیم نمود و همچنین روایتی که در آن ابتدای خلقت و اولین آفریده الهی را تشریح می‌نمود<ref>کافی ج ۱ ص ۹۷ ح ۵ و ۶؛ من‏ لایحضره ‏الفقیه ج ۱ ص ۳۷۹ ش ۱۱۰۹؛ نهج ‏البلاغة ص ۴۹۵ ش ۱۴۷</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۴.]</ref>.

مرحوم [[فیض کاشانی]] در ذیل روایات روح مخصوص [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]] {{عم}}، هر چند ابتدا آن را غیر از روح القدس معرفی و آنها را دو امر جداگانه می‌داند، اما احتمال ذو مراتب بودن روح القدس را نیز مطرح می‌نماید:« ظاهرا مراد به این روح غیر از روح القدس است و این دو یک امر نیستند زیرا که روح القدس مفارقت از ایشان ندارد همانند دیگر ارواح که مفارقتی از ایشان ندارد ولی این روح گاه از ایشان جدا می‌شود همچنان که جمله لیس کلما طلب وجد بر آن دلالت می‌کند؛ مگر آنکه بگوییم روح القدس در ایشان به مقام و درجهٔ این روح می‌رسد و با آن در برخی از اوقات متحد می‌گردد و جایگزین آن می‌شود <ref>الوافی، ج‏۳، ص: ۶۳۰.</ref><ref>کافی ج ۱ ص ۹۷ ح ۵ و ۶؛ من‏ لایحضره ‏الفقیه ج ۱ ص ۳۷۹ ش ۱۱۰۹؛ نهج ‏البلاغة ص ۴۹۵ ش ۱۴۷</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_(%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87) منابع علم امام در قرآن و روایات؛ ص: ۲۴.]</ref>.