اشاعره: تفاوت میان نسخه‌ها

اشاعره (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۴۰

۸٬۵۲۱ بایت حذف‌شده ، ‏۲ فوریهٔ ۲۰۲۰

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۰۹٬۹۰۳

ویرایش

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+==تاریخچه [[اشاعره]]==
-*این [[مذهب]] [[کلامی]]، به [[علی بن اسماعیل]] (متوفای ۳۲۴ هجری) مشهور به [[ابوالحسن اشعری]] منسوب است و از مهم‌ترین [[مذاهب کلامی]] [[اهل سنت]] به شمار می‌رود. نَسَب [[ابوالحسن]] به [[ابوموسی اشعری]] می‌رسد. او نخست بر [[مذهب]] [[معتزله]] بود؛ ولی از آن روی گرداند و حول و حوش سال ۳۰۰ ق. [[اصول مذهب]] خویش را بنیان نهاد و نظریه‌های [[کلامی]] خویش را در آثاری همچون‌ الابانة عن اصول الدیانة، مقالات الاسلامیین‌، اللمع‌ و رسالة فی [[استحسان]] الحوض‌ مطرح ساخت<ref>تاریخ فلسفه در اسلام‌، ۱/ ۳۱۹.</ref>. گفته‌اند از دلایلی که منجر به جدایی [[ابوالحسن اشعری]] از [[معتزله]] شد، این بود که در [[مناظره]] با استاد خویش، ابوعلی جبائی، بسیاری از [[عقاید]] [[معتزله]] را با [[توحید]] و [[عدل]] ناسازگار یافت. او بر آن شد تا میان روش [[اصحاب]] [[عقل]]- یا [[معتزله]]- و [[اصحاب]] [[نص]]- یا [[اهل حدیث]]- راه میانه‌ای برگزیند تا از این رهگذر [[عقاید]] [[دینی]] را از لغزش‌های [[کلامی]] مصون بدارد<ref>تاریخ فلسفه در جهان اسلامی‌، ۱/ ۱۴۷.</ref> اما به [[توفیق]] نرسید. دین‌سان، می‌توان گفت که روش [[کلامی]] [[اشعری]]، از هر [[دو مذهب]] وام‌هایی ستانده است. از آن رو که روش [[اشعری]] [[به‌کارگیری عقل]] و [[استدلال]] و [[منطق]] را در [[اصول دین]] روا می‌داند، با روش معتزلی همراه است و از آن رو که ظاهر را بر [[باطن]] مقدم می‌دارد و از [[قرآن]] و [[سنت]] بهره می‌برد، با روش [[اهل حدیث]] همداستان است. البته [[قرابت]] [[کلام]] [[اشعری]] با [[اهل حدیث]] بسی بیش‌تر است؛ چونان که اشاعره را همچون [[حنابله]]- گروهی از [[اهل حدیث]]- دانسته‌اند<ref>آشنایی با علوم اسلامی‌، ۱۶۹.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 78-79.</ref>.
+*[[اشاعره]] [[مذهب]] [[کلامی]] است که به [[علی بن اسماعیل]] مشهور به [[ابوالحسن اشعری]] منسوب است و از مهم‌ترین [[مذاهب کلامی]] [[اهل سنت]] به شمار می‌رود. نَسَب [[ابوالحسن]] به [[ابوموسی اشعری]] می‌رسد. وی در ابتدا بر [[مذهب]] [[معتزله]] بود؛ اما در اواخر [[قرن سوم]] و اوائل قرن چهارم هجری، از [[مکتب]] اعتزال رو گرداند و به [[مذهب]] "اهل السنه"‌‌گرایید. گفته‌اند از دلایلی که منجر به جدایی [[ابوالحسن اشعری]] از [[معتزله]] شد، این بود که در [[مناظره]] با استاد خویش، ابوعلی جبائی، بسیاری از [[عقاید]] [[معتزله]] را با [[توحید]] و [[عدل]] ناسازگار یافت؛ اما علاوه بر [[ناتوانی]] [[معتزله]] از [[پاسخ‌گویی به سؤالات]] او، می‌‌توان به [[دلایل]] دیگری همچون [[مخالفت]] [[حکومت]] [[متوکل]] با عقل‌گرایی معتزلی، [[اصلاح]] [[عقاید]] [[اهل حدیث]] و جمع میان [[کلام]]، [[فقه]] و [[حدیث]] نیز اشاره کرد<ref>ر.ک.  محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۶.</ref>.
-==[[اعتقادات]]==
+==تفاوت [[اشاعره]] با قدمای [[اهل حدیث]]==
-*مهم‌ترین معتقدات اشاعره که مایه [[اختلاف]] این [[مذهب]] [[کلامی]] با دیگر [[مذاهب کلامی]] شده‌اند، عبارت‌اند از:
+*[[ابوالحسن اشعری]] برخلاف قدمای [[اهل حدیث]]، مانند [[احمد بن حنبل]]، بحث و [[استدلال]] و به کار بردن [[منطق]] را در [[اصول دین]] جایز شمرد و از [[قرآن]] و [[سنت]] بر مدعای خود [[دلیل]] آورد. او در این باره کتابی به نام "رسالة فی [[استحسان]] الخوض فی [[علم]] الکلام" نوشت<ref>ر.ک.  محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۶.</ref>.
-#'''[[کافر]] نبودن مرتکب کبیره:''' مراد این است که [[گناه کبیره]] موجب از میان رفتن [[ایمان]] نمی‌شود و کسی که به [[گناه کبیره]] آلوده است، تنها برای [[گناه کبیره]] از دایره [[ایمان]] بیرون نمی‌رود. [[گناه کبیره]] تنها موجب [[فسق]] می‌شود. مرتکب [[گناه کبیره]]، مؤمنِ [[فاسق]] است، نه [[کافر]]. گفتنی است که این نظریه با نظریه [[شیعه]] همراه است<ref>کشف المراد، ۴۵۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 79.</ref>.
-#'''صفات خبری:''' اشاعره معتقدند هر صفتی که در [[قرآن]] و [[حدیث]] برای [[خداوند]] آمده است، باید به همان معنای ظاهری [[تفسیر]] گردد؛ هر چند از قبیل صفات جسمانی مانند دارا بودن پا، دست، صورت و غیره باشد. با این حال، برای اینکه خویشتن را از مشبهه و مجسمه جدا سازند، ترکیب "[[بلا]] [[تشبیه]]" یا "[[بلا]] کیف" را با چنین صفاتی همراه می‌سازند<ref>مقالات الاسلامیین‌، ۱۱۰.</ref>. [[پیروان]] [[مذهب امامیه]] در این موضوع با اشاعره مخالف‌اند؛ زیرا اخذ معنای ظاهری این صفات موجب می‌شود که [[خداوند]] را دارای جسم بدانیم و صفاتی جسمانی و انسانی بدو نسبت دهیم و- مثلًا- او را دارای دست و پا بدانیم؛ در حالی که [[خداوند]] دارای جسم نیست و از صفات انسانی و جسمانی منزه است. جسم، محدود و متناهی است و شی‌ء محدود، دارای حد است و هر آنچه حد دارد، احتمال زیادت و نقصان در او می‌رود، ولی [[خداوند]] نامتناهی است و از زیادت و نقصان [[پاک]] است<ref>الفصول المهمة، ۵۳- ۵۱.</ref>. [[علامه حلی]] از رهگذر "نفی تحیز"، جسمانیت را از [[خداوند]] نفی کرده است<ref>ر.ک: کشف المراد، ۳۱۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 79.</ref>.
-#'''[[افعال]] [[بندگان]]:''' اشعریان برای حفظ [[توحید در خالقیت]] بر آن‌اند که هیچ فعل و انفعالی در [[جهان]] نیست مگر آنکه به صورت مستقیم و بی واسطه به [[خداوند]] منسوب است. این نظریه، اشعریان را به [[جبر]] کشانیده است. آنان برای اثبات نظریه جبرگرایانه خویش، به ظاهر [[آیات]] پناه‌ می‌جویند<ref>به عنوان نمونه: {{متن قرآن|قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ}}؛ سوره صافات، آیه ۹۵ و ۹۶؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ}}؛ سوره فاطر، آیه ۳.</ref>. در برابر اینان، [[امامیه]] بر این [[باور]] است که فعل [[بنده]]، بی واسطه، مخلوق خود او است و با واسطه، مخلوق [[خداوند]] است. [[خداوند]]، [[جهان]] را آفرید و برای هر پدیده‌ای سببی برنهاد و برای هر سببی، سببی دیگر آفرید. همه اسباب و [[علل]] بدو می‌انجامند<ref>گوهر مراد، ۳۲۶- ۳۳۰.</ref>. [[حدیث]] {{متن حدیث|لا جَبْرَ وَلا تَفْویضَ وَ لکنْ أمْرٌ بَینَ امْرَین}}<ref>بحارالانوار، ۵/ ۱۷.</ref> نیز بر همین [[حقیقت]] ناظر است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 79-80.</ref>.
-#'''[[اراده]] باری تعالی:''' اشاعره برای نگاهداشت [[توحید در خالقیت]] بر آن رفته‌اند که [[اراده خداوند]] به همه مخلوقات تعلق می‌گیرد<ref>تلخیص المحصل‌، ۳۳۴.</ref>. در [[باور]] [[شیعه]]، تعلق [[اراده]] باری تعالی همانند تعلق [[قدرت]] و [[خالقیت]] [[الهی]] به همه ممکنات است. [[اراده خداوند]] بر این تعلق یافته است که هر مسببی از سبب خاص خود- با آن ویژگی‌ها که سبب دارد- صادر شود؛ مثلًا در باب [[افعال]] [[انسان]]، [[اراده]] باری تعالی بر این تعلق یافته است که فعل [[انسان]] از روی [[شعور]] و [[اختیار]] از او صادر شود<ref>فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی‌، ۱/ ۱۲۹.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 80.</ref>.
-#'''رؤیت [[خداوند]] در [[آخرت]]:''' اشاعره معتقدند که [[مؤمنان]] به [[روز قیامت]] [[خداوند]] را می‌بینند<ref>الفرق بین الفرق‌، ۳۳۵ و ۳۳۶.</ref>. نظریه [[امامیه]] آن است که رؤیت [[خدا]] با چشم ظاهر ممکن نیست. این [[حقیقت]] را [[عقل]] و [[قرآن]] و [[حدیث]] تأیید می‌کنند<ref>اوائل المقالات‌، ۲۳ و ۲۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 80.</ref>.
-#'''[[تکلیف]] به مُحال:''' بنابر باورهای اشاعره، بر [[خداوند]] روا است که [[بندگان]] را به مُحال [[تکلیف]] کند. آنان برای اثبات این مدعا به آیاتی همانند [[آیه]] ۲۰ سوره هود [[تمسک]] می‌جویند. بدین‌سان، [[خداوند]] می‌تواند [[آدمی]] را به کاری [[مأمور]] کند که از [[توان]] او بیرون است<ref>الملل والنحل‌، ۱/ ۹۶.</ref>. در برابر، [[امامیه]] [[معتقد]] است که تکلیفِ ما لا یطاق، قبیح است و کار قبیح از [[خداوند]] [[حکیم]] سر نمی‌زند<ref>الاقتصاد، ۶۱.</ref>. افزون بر [[حکم عقل]]، [[قرآن کریم]]<ref>به عنوان نمونه: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لاَ نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}؛ سوره اعراف، آیه ۴۲.</ref> و [[روایات]] بزرگان [[معصوم]]{{ع}} نیز بر این [[حقیقت]] [[گواهی]] می‌دهند<ref>ر.ک: میزان الحکمة، ۳/ ۲۷۲۸؛ فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی‌، ۱/ ۱۳۳- ۱۴۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 80.</ref>.
-#'''حُسن و [[قبح]] [[عقلی]]:''' اشاعره [[عقل]] [[آدمی]] را در آن مَرتَبت نمی‌دانند که حُسن و [[قبح]] اشیاء را دریابد و اصلح را از غیر اصلح‌ بازشناسد. آنان بر این باورند که نظریه حُسن و [[قبح]] اشیاء، [[خداوند]] را پیرو [[عقل انسان]] می‌کند و او را محدود می‌سازد. [[امامیه]] در این موضوع دیدگاهی دیگر دارد و [[معتقد]] است که [[عقل انسان]] می‌تواند به حُسن و [[قبح]] برخی امور راه یابد. برخی [[افعال]] حَسن‌اند و برخی قبیح، و [[عقل]] را یارای آن هست که این حُسن و [[قبح]] را بازشناسد خواه [[شارع]] از آن سخن گفته باشد یا نگفته باشد<ref>شیعه در برابر معتزله و اشاعره‌، ۲۶۶- ۲۶۳.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 80 -81.</ref>.
-#'''صفات [[خداوند]]:''' اینکه آیا صفات [[خداوند]] عین ذات اویند یا زائد بر آن، مسئله‌ای دیگر است که میان اشاعره و دیگر [[مذاهب کلامی]] [[اسلامی]] [[اختلاف]] افکنده است. اشاعره صفات [[خداوند]]- همچون [[علم]]، [[قدرت]]، سمع و بصر- را قدیم و زائد بر ذات می‌دانند؛ اما [[امامیه]] [[معتقد]] است که صفات [[خداوند]]، عین ذات اویند. اگر جز این باشد، یا قدیم‌اند و یا حادث. اگر قدیم باشند، تعدد قدیم لازم می‌آید که محال است، و اگر حادث باشند، ناگزیر باید بپذیریم که آنها در زمانی نبوده‌اند و بعد پدید آمده‌اند و در این صورت، [[ذات خداوند]] ناقص می‌شود و نیازمندِ غیر که این فرض نیز مُحال است<ref>شرح المواقف‌، ۴۹- ۴۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 81.</ref>.
-#'''[[کلام الهی]]:''' اشاعره معتقدند که [[کلام]] [[خدا]]، قدیم است و آن را دارای دو [[مرتبت]] می‌دانند:[[کلام]] نفسی و [[کلام]] لفظی. آنچه قدیم است، [[کلام]] نفسی است که [[حقیقت]] [[کلام]] است؛ اما [[کلام]] لفظی حادث است و وسیله‌ای است برای اظهار و ابراز<ref>فرق و مذاهب کلامی‌، ۱۹۷.</ref>. [[امامیه]]، [[کلام]] [[خدا]] را فعل او می‌داند و از این رو [[معتقد]] به حدوث آن است<ref>عقائد الشیعة الامامیة، ۳۸۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 81.</ref>.
 ==[[متکلمان]] بزرگ [[اشعری]]==
-*پس از [[ابوالحسن اشعری]]، [[متکلمان]] بزرگی در [[مذهب اشعری]] [[ظهور]] کردند که مشهورترین آنان عبارت‌اند از: [[قاضی ابوبکر باقلانی]] (م. ۴۰۳) نویسنده کتاب‌ التمهید؛ [[ابو منصور عبدالقاهر بن طاهر بغدادی]] (م. ۴۲۹) مؤلف کتاب‌ الفَرْق بین الفِرَق‌ در [[علم]] [[ملل و نحل]]؛ [[عبدالملک جوینی]] (م. ۴۷۸) مؤلف کتاب‌ [[الإرشاد]]؛ [[ابو حامد غزالی]] (م. ۵۵۰) مؤلف‌ [[احیاء]] العلوم‌ و قواعد العقائد؛ [[محمد بن عبدالکریم شهرستانی]] (م. ۵۴۸) مؤلف‌ الملل والنحل‌ که از کتب [[مرجع]] [[ملل و نحل]] است؛ [[فخر رازی]] (م. ۶۰۶) مؤلف‌ مفاتیح الغیب<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 81-82.</ref>.
+*پس از [[ابوالحسن اشعری]]، [[متکلمان]] بزرگی در [[مذهب اشعری]] [[ظهور]] کردند که مشهورترین آنان عبارت‌اند از: [[قاضی ابوبکر باقلانی]] نویسندۀ کتاب‌ التمهید؛ ابو [[منصور]] عبدالقاهر بن [[طاهر]] [[بغدادی]] مؤلف کتاب‌ الفَرْق بین الفِرَق‌ در [[علم]] [[ملل و نحل]]؛ [[عبدالملک]] جوینی مؤلف کتاب‌ [[الإرشاد]]؛ [[ابو حامد غزالی]] مؤلف‌ [[احیاء]] العلوم‌ و قواعد العقائد؛ [[محمد]] بن [[عبدالکریم شهرستانی]] مؤلف‌ الملل والنحل‌ که از کتب [[مرجع]] [[ملل و نحل]] است و [[فخر رازی]] مؤلف‌ مفاتیح الغیب<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۸۱-۸۲.</ref>.
+==[[عقاید]] [[اشاعره]]==
+*برخی از [[عقاید]] [[اشاعره]]<ref>از آنجا که اشاعره از ابتدا با یک رویکرد سیاسی به زعامت خلفای عباسی در مخالفت با معتزلیان سر برآورده، اکثر عقاید آنها رویکرد سلبی و در مخالفت با اعتقادات معترله است. </ref> عبارتند از: زیادت صفات بر ذات؛ [[عمومیت]] [[اراده]] و [[قضا و قدر الهی]] در همه حوادث؛ [[شرور]]، مانند خیرات از جانب خداست؛ [[بشر]] در [[اعمال]] خود مختار نیست و [[اعمال]] او مخلوق خداست؛ [[حسن و قبح افعال]] ذاتی نیست، بلکه شرعی است. همچنین [[عدل]]، شرعی است نه [[عقلی]]؛ [[انسان]] آفریننده عمل خود نیست، اکتساب‌کننده آن است؛ [[خداوند]] در [[قیامت]] با چشم دیده می‌‌شود و...<ref>ر.ک. محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۷-۲۷۸.</ref>.
+==[[اعتقادات]] متمایز کنندۀ [[اشاعره]]==
+*اما مهم‌ترین معتقدات [[اشاعره]] که موجب [[اختلاف]] با دیگر [[مذاهب کلامی]] شده است، عبارت‌اند از: [[کافر]] نبودن مرتکب کبیره، صفات خبری، [[افعال]] [[بندگان]]، ارادۀ باری تعالی، رؤیت [[خداوند]] در [[آخرت]]، [[تکلیف]] به مُحال، [[حسن و قبح عقلی]]، [[صفات ]][[خداوند]]، و [[کلام الهی]]<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۸۱.</ref>.
+==نتیجه گیری==
+*در مجموع، [[اشاعره]] یکی از مهم‌ترین [[مذاهب کلامی]] [[اهل سنت]] به شمار می‌رود که به [[ابوالحسن اشعری]] منسوب است. وی ابتدا بر [[مذهب]] [[معتزله]] بود؛ اما در ادامه چون بسیاری از [[عقاید]] [[معتزله]] را با [[توحید]] و [[عدل]] ناسازگار یافت، از [[مکتب]] اعتزال رو گرداند و به [[مذهب]] "اهل السنه"‌‌گرایید. مهمترین مشخصۀ [[اشاعره]]، جواز به کار بردن بحث و [[استدلال]] در [[اصول دین]] است. زیادت صفات بر ذات، [[جبر]] در [[افعال]] [[بندگان]]، [[حسن و قبح]] شرعی [[افعال]]، برخی از [[عقاید]] این [[مذهب]] [[کلامی]] هستند.
 ==منابع==