|
|
خط ۹: |
خط ۹: |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ===[[ضرورت وجود امام مهدی]]{{ع}}=== |
| *ما معتقدیم که سرانجام، [[اداره]] امور [[جهان]] در قبضه [[باکفایت]] [[صالحترین]] افراد [[بشر]] قرار خواهد گرفت و او [[جهان]] را از [[تاریکی]]، [[فقر]]، [[جهل]] و [[ظلم]] رهایی میبخشد، و [[حکومت واحد جهانی]] را بر اساس [[مساوات]] و [[عدالت]] [[استوار]] میسازد. علیرغم اتفاقنظر در اصل "[[مصلح]]" و "[[منجی]]"، لکن در مصداق و تطبیق آن [[اختلاف]] دارند. [[روایات]] [[نقل]] شده درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} و بحث از [[نوّاب خاص]] آن [[حضرت]] که در طول هفتاد سال، واسطه میان [[شیعیان]] و [[حضرت]] بودهاند، این [[اعتقاد]] را از محدوده "ذهن" به دنیای "واقعیات" میآورد. یعنی او یک [[حقیقت]] فرضی و خیالی نیست بلکه یک موجود واقعی است. بنابراین موضوع [[مهدی]]، نه [[اندیشه]] [[چشمبهراه]] نشستن کسی است که باید زاده شود و نه [[پیشگویی]] است که باید در [[انتظار]] مصداقش ماند. بلکه واقعیت [[استوار]] و فرد مشخصی است که در میان ما زندگی میکند، ما را میبیند و ما نیز او را میبینیم و در [[اندوه]] و شادیهامان شریک است. [[احادیث]] و نیز [[تاریخ]] [[غیبت صغری]]، این [[باور]] را در [[جان]] ما زنده میکند که مصداق آن [[مصلح]] و [[مهدی منتظر]]، کسی جز "[[محمد]]" [[امام دوازدهم]] [[شیعیان]] و پسر [[امام حسن عسکری]]{{ع}} نیست؛ که وجودش به تجربه تاریخی ثابت شده است. | | *[[پیروان]] همۀ [[ادیان]] معتقدند در عصری سرشار از [[بیدادگری]] و [[تباهی]]، [[ناجی]] [[موعود]] [[ظهور]] میکند و [[جهان]] را به [[صلاح]] میآورد. [[مسلمانان]] نیز از همان آغاز به [[ظهور منجی]] [[جهان]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[معتقد]] بوده و [[احادیث]] بسیاری مربوط به ایشان از [[شیعه]] و [[سنی]] [[نقل]] شده است<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۳.</ref>. |
| *[[آیت الله]] [[سید محمد باقر صدر]] مینویسد: [[اعتقاد]] به [[امام مهدی]]{{ع}} بهعنوان یک [[قائد]] [[منتظر]] که [[جهان]] را به یک صورت [[برتر]] متحوّل میسازد، از [[اخبار]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} عموما و از [[احادیث]] [[ائمه]] [[اهل البیت]]{{عم}} خصوصا سرچشمه گرفته است، و در [[نصوص]] بسیاری مورد تأیید و تأکید واقع شده، بهطوری که اصلا مطلب قابل [[تردید]] نیست. در مجموع [[اخبار]] و احادیثی که در مورد [[امامت]] [[مهدی]]{{ع}} و [[غیبت]] و [[ظهور]] و [[اصلاح]] [[آینده جهان]] و خصوصیات شخصی او از طریق [[سنّی]] و [[شیعه]] وارد شده است، تمام آنها نزدیک به شش هزار [[حدیث]] است و در مورد هیچیک از موضوعات مسلّم و غیرقابلتردید اسلامی، این اندازه [[حدیث]] و [[روایت]] وارد نشده است<ref>بحث حول المهدی، محمد باقر صدر، ص ۷۲-۶۳. </ref>.
| | *[[دانشمندان]] [[امامیه]] [[ضرورت وجود امام]] زمان {{ع}} را همانند [[ضرورت نبوت]] میدانند تا جامعۀ [[انسانی]] بی معلم و مربی نشود و [[کتاب خدا]] و [[سنت پیامبر]] {{صل}} بی [[مفسر]] نمانَد، چراکه اگر [[زمین]] از [[حجت خدا]] بی نصیب گردد، وصول [[فیض الهی]] به زمینیان پایان میپذیرد و هر چه در [[زمین]] است از میان میرود. [[امام زمان]] {{ع}} با داشتن [[مقام]] [[ولایت باطنی]] و [[وساطت فیض]]، [[صاحب]] [[شب قدر]] در روزگار ما است که [[فرشتگان]] در شب قدرِ هر سال بر [[قلب]] [[مبارک]] آن جناب نازل میشوند و تقدیرات یکساله را نزد وی میآورند<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۴-۶۵.</ref>. |
| *گذشته از قطعی بودن موضوع [[مهدی موعود]]{{ع}} از دیدگاه مدارک متقن اسلامی، اختصاص داشتن این [[شخصیت والا]] به [[امام دوازدهم]] [[شیعه]]، و پسر [[امام حسن عسکری]]{{ع}}، [[دلایل]] محکم و روشنی دارد که تمام آن [[دلایل]] را ممکن است در دو [[دلیل]] خلاصه کنیم:
| | ===دیدگاه [[شیعه]] و [[اهل سنت]]=== |
| #'''[[دلیل اسلامی]]''': [[مهدی]]{{ع}} در صدها روایتی که از [[پیامبر خاتم|پیغمبر اکرم]]{{صل}} و از [[ائمه]]{{عم}} [[نقل]] شده، متمثّل است. روایاتی که [[مهدی]]{{ع}} را به [[اهل بیت]]{{عم}}، نواده [[فاطمه زهرا]]{{عم}}، ذرّیه [[امام حسین]]{{ع}}، و [[فرزند]] نهم آن [[حضرت]] نسبت داده است، و نیز آن سلسله از احادیثی که دلالت میکنند که [[جانشینان]] [[پیامبر]]{{صل}} [[دوازده]] نفرند، تمام این [[احادیث]]، آن [[فکر]] و [[عقیده]] عمومی [[مهدی]]{{ع}} را محدود میکنند و آن موضوع [[فکری]] کلّی را در [[امام دوازدهم]] از [[ائمه]]{{عم}} مشخص میسازند. این [[حدیث نبوی]] شریف به این مضمون که "[[امامان]] پس از من یا [[خلفاء]] بعد از من، [[دوازده]] نفرند" با عبارات مختلف در بیش از دویست و هفتاد [[روایت]] از [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]]{{صل}} [[نقل]] شده، که در [[حدیث]] [[سنی]] و [[شیعه]] مانند: [[صحیح بخاری]]، [[صحیح مسلم]]، [[صحیح ترمذی]] و [[سنن]] ابن [[داود]] و [[مسند احمد حنبل]] و [[مستدرک الصحیحین]] [[حاکم نیشابوری]] [[نقل]] شده است. در حالی که [[بخاری]] در زمان [[امام جواد]] و [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} میزیسته و کتاب [[صحیح بخاری]] را در آن زمان نوشته است که هنوز [[امامان]] به [[دوازده]] نرسیده بود. این خود دلالت میکند که این [[حدیث]] پیش از آنکه [[فکر]] و [[عقیده]] دوازدهامامی در مغزها تکمیل شود، از [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]]{{صل}} صادر شده است و جای [[تردید]] در این [[احادیث]] باقی نمیماند. [[ایمان]] و [[عقیده]] [[شیعه]] دوازدهامامی که میگوید: [[جانشینان پیامبر]]{{صل}} از [[امام علی|علی]]{{ع}} شروع شده و به [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} ختم میشود، قابل تطبیق با [[احادیث]] شریف [[نبوی]] است.
| | *[[اعتقاد]] به [[وجود حضرت مهدی]] {{ع}} و [[قیام جهانی]] وی به [[اعتقاد]] [[شیعه]] دنبالۀ خط اصیل [[امامت]] و [[ولایت]] است و از این گذر از ضروریات [[مذهب شیعه]] است و حتی برخی [[علمای شیعه]] آن را از [[ضروریات اسلام]] شمردهاند و در [[نصوص]] بسیاری مورد [[تأیید]] و تأکید واقع شده، به طوری که اصلا قابل تردید نیست. مهمترین [[دلیل]] بر [[وجود حضرت مهدی]] {{ع}} [[روایات]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{ع}} است که در مورد هیچ یک از موضوعات مسلّم و غیرقابل تردید [[اسلامی]]، این اندازه [[حدیث]] و [[روایت]] وارد نشده است<ref>ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۹-۱۱۱؛ فرهنگ شیعه، ص ۶۴-۶۵.</ref>. |
| #'''[[دلیل علمی]]''': [[دلیل علمی]] آن، تجربهای است که [[شیعیان]] در طی هفتاد سال دوران [[غیبت صغری]] آموختند. از واقعه مسلّم [[تاریخ]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} در [[دوران غیبت صغری]]، این نتیجه گرفته میشود که آن [[حضرت]]، بزرگ حقیقتی بود که [[ملّت]] [[شیعه]] مدّت هفتاد سال در تحت [[رهبری]] مستقیم وی زندگی کردهاند و با [[نمایندگان]] ویژه وی سروکار داشتهاند، و در طول این هفتاد سال، کوچکترین حادثه و جریانی پیش نیامد که [[باور]] و [[اعتقاد]] در آنان را نسبت به وجود و [[حقیقت]] امامشان متزلزل کند. نکته قابلتوجه دیگر این است که تمام نامههایی که به وسیله یکایک این چهار نفر از [[امام]]{{ع}} به دست [[مردم]] میرسید، همه یک خط داشت و از نظر روش انشاء یکسان بود؛ بنابراین، در پس پرده، یک [[حقیقت]] ثابت و محقّق و یک موجود اصیلی وجود داشته است. محال است یک چنین جریانی [[دروغ]] باشد و در طی این هفتاد سال برای مردمی که آن را بهعنوان یک [[حقیقت]] ثابت پذیرفتهاند [[کشف]] نشود؛ بلکه [[اطمینان]] و [[باور]] آنان به این [[حقیقت]] ثابت، بیشتر و شدیدتر میگردد.
| | *نظریۀ غالب [[اهل تسنن]] این است که [[حضرت مهدی]] {{ع}} هنوز به [[دنیا]] نیامده است؛ ولی برخی علمای [[اهل سنت]] همانند [[شیعیان]] معتقدند او به [[دنیا]] آمده و هم اکنون زنده است<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۴.</ref>. |
| *پس نتیجه میگیریم که تحلیل [[غیبت]] صغرای [[امام]]{{ع}} میتواند به صورت یک [[دلیل علمی]]، واقعیت و ثبوت و وجود [[امام مهدی]]{{ع}} و ولادت و زندگی و [[غیبت]] او را ثابت کند<ref>بحث حول المهدی، محمد باقر صدر، ص ۷۲-۶۳. </ref><ref>[[مجتبی تونهای|تونهای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>.
| | ===[[دلایل]] [[وجود امام]]=== |
| *چگونه میشود اثبات کرد که [[مهدی]] واقعا در [[تاریخ]] وجود داشته است؟ شاید شرایط خاص روحی-روانی این [[باور]] را در ذهن [[مردم]] جا انداخته باشد؟ این اصل که [[مهدی]] [[رهبر موعود]] و [[منجی]] عالم [[بشریت]] است به صورت عام در [[احادیث]] [[نبوی]]، و به صورت خاص در [[روایات]] [[ائمه]] [[اهل بیت]]{{عم}} آمده است. در این [[روایات]] مسأله بهگونهای مورد تأکید قرار گرفته که جای هیچگونه شکی باقی نمیگذارد و چهار صد [[حدیث]] فقط از طریق [[اهل سنت]] شمارش شده که به ضمیمه [[روایات]] [[شیعه]] به بیش از شش هزار [[روایت]] میرسد؛ و چنین آماری بسیار بالاست. در مورد خیلی از مسائل بدیهی [[اسلام]] که [[مسلمانان]] به آن معتقدند، اینهمه [[روایت]] وارد نشده است.
| | *[[دلایل]] محکم و روشن [[وجود حضرت مهدی]] {{ع}} را ممکن است در دو [[دلیل]] خلاصه کنیم: |
| * اما تجسم این [[اندیشه]] در وجود [[امام دوازدهم]]{{ع}} هم [[دلایل]] کافی دارد که کاملا اقناعکننده است. این [[دلایل]] را میتوان در دو [[دلیل نقلی]] و علمی، خلاصه کرد: [[دلیل نقلی]]، وجود [[امام موعود]] را اثبات میکند و [[دلیل علمی]]، ثابت میکند که [[مهدی]] یک اسطوره و یک فرضیه نیست، بلکه حقیقتی است که وجود او در [[تاریخ]] لمس شده است.
| | ====[[دلایل نقلی]]==== |
| | *این اصل که [[مهدی]] [[رهبر موعود]] و [[منجی]] عالم [[بشریت]] است در [[روایات]] به گونهای مورد تأکید قرار گرفته که جای هیچگونه شکی [[باقی]] نمیگذارد. چهارصد [[حدیث]] تنها از طریق [[اهل سنت]] شمارش شده که به ضمیمۀ [[روایات شیعه]] به بیش از شش هزار [[روایت]] میرسد؛ صدها [[روایت]] و [[حدیث]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اهل بیت]] {{ع}} رسیده است که میگوید [[مهدی موعود]] دارای این خصوصیات است: از [[اهل بیت]] است، از [[فرزندان]] [[فاطمه]] است، از [[نسل]] [[حسین]] و نهمین [[فرزند]] آن [[حضرت]] است. و روایاتی که میگوید [[جانشینان پیامبر]] {{صل}} [[دوازده نفر]] هستند<ref>ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۰. </ref>. |
| | *البته زیاد بودن [[روایت]] به تنهایی نمیتواند [[مقبولیت]] آن را برساند، بلکه قرینه و [[گواه]] خاصی وجود دارد که [[دلیل]] بر صحت این [[روایات]] است. در [[حدیث شریف]] [[نبوی]]، سخن از [[امامان]]، [[جانشینان]]، [[امیران]] و سخن از [[دوازده تن]] آمده و [[حضرت مهدی]] {{ع}} را دوازدهمین [[وصی]] و [[خلیفه]] خویش میخواند. از این [[روایات]] میتوان دریافت آن [[امام همام]] {{ع}} هم اکنون زنده است<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۵.</ref>. |
| | این [[احادیث]] بیش از دویست و هفتاد مورد هستند که همگی از کتابهای معتبر [[شیعه]] و [[سنی]] از قبیل [[صحیح بخاری]]، [[صحیح مسلم]]، [[سنن ترمذی]]، [[سنن ابوداود]]، [[مسند احمد]] و [[مستدرک حاکم]] [[نقل]] شده است<ref>ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۰.</ref>. |
| | *[[حدیث]] دیگر، [[حدیث ثقلین]] است که [[شیعه]] و [[سنی]] [[روایت]] کردهاند، در این [[حدیث]] [[پیامبر]] {{صل}} [[عترت]] خویش را قرین [[قرآن]] ساخته و به صراحت فرموده آنها از یکدیگر جدایی ناپذیرند و تا [[قیامت]] با یکدیگرند. این [[حدیث]] افزون بر آنکه بر [[خلافت بلافصل]] [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} و [[امامت]] [[امامان معصوم]] {{ع}} دلالت میکند، بر [[وجود امام زمان]] {{ع}} نیز [[گواهی]] میدهد؛ زیرا همان سان که هم اکنون [[قرآن]]، زنده و [[باقی]] است، قرین او نیز باید زنده باشد. |
| | *[[حدیث]] دیگری نیز از [[پیامبر]] {{صل}} [[نقل]] کردهاند که فرمود: «هر کس بمیرد و [[امام زمان]] خویش را نشناخته باشد، به [[مرگ جاهلیت]] مرده است»<ref>{{متن حدیث|مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً}}، بحارالانوار، ج۳۲، ص۳۳۱.</ref> از این [[روایت]] استفاده میشود در هر روزگاری [[امامی]] [[معصوم]] وجود دارد هر چند از دیدگان [[غایب]] باشد<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۶.</ref>. |
| | ====[[دلیل علمی]]==== |
| | *تجربهای که مدت زمان هفتاد سال گروهی از [[مردم]] با آن [[زندگی]] کردند؛ یعنی "[[غیبت صغری]]"، باعث شد [[مردم]] به تدریج با [[غیبت]] آشنا شوند و از طریق [[وکیلان]] و [[یاران]] مورد [[وثوق]] ([[نواب اربعه]]) با [[امام]] ارتباط داشتند و امکان نداشت یک [[دروغ]]، هفتاد سال دوام بیاورد و چهار نفر با هماهنگی کامل و یکصدا، یک نقش را بازی کنند به گونهای که هیچکس به [[حقیقت]] پی [[نبرد]] در حالی که این افراد هیچ رابطۀ خاصی با هم نداشتهاند تا گفته شود در این قضیه تبانی کرده بودند. نکتۀ قابلتوجه اینکه تمام نامههایی که به وسیلۀ یکایک این چهار نفر از [[امام]] {{ع}} به دست [[مردم]] میرسید، همه یک خط داشت و از نظر روش انشاء یکسان بود؛ بنابراین، در پس پرده، یک [[حقیقت]] ثابت و یک موجود اصیلی وجود داشته و تحلیل [[غیبت]] صغرای [[امام]] {{ع}} میتواند به صورت یک [[دلیل علمی]]، واقعیت و ثبوت و [[وجود امام مهدی]] {{ع}} و ولادت و [[زندگی]] و [[غیبت]] او را ثابت کند<ref>ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۰؛ فرهنگ شیعه، ص ۶۶.</ref>. |
| | *علاوه بر اینکه در [[عصر غیبت]] بسیاری از [[علما]] و [[مؤمنین]] به [[خدمت]] آن [[حضرت]] رسیدهاند و این خود دلیلی بر وجود آن [[حضرت]] است<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۶۶.</ref>. |
| | ===نتیجه گیری=== |
| | *بنابراین، [[وجود امام مهدی]] {{ع}} [[دلایل]] کافی و کاملاً اقناعکننده دارد؛ [[دلیل نقلی]]، [[وجود امام موعود]] را اثبات میکند و [[دلیل علمی]]، ثابت میکند [[مهدی]] یک اسطوره و یک فرضیه نیست، بلکه حقیقتی است که وجود او در [[تاریخ]] لمس شده است<ref>ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۰.</ref>. |
|
| |
|
| ==دلیل نقلی==
| |
| * صدها [[روایت]] و [[حدیث]] از [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]] [[اهل بیت]]{{عم}} رسیده است که میگوید [[مهدی موعود]] دارای این خصوصیات است: از [[اهل بیت]] است، از [[فرزندان]] [[فاطمه]] است، از نسل [[حسین]] و نهمین [[فرزند]] آن [[حضرت]] است. و روایاتی که میگوید [[جانشینان]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} [[دوازده نفر]] میباشند.
| |
| * این [[روایات]]، [[مهدی موعود]] را در شخص [[امام دوازدهم]]، منحصر و متعین میکند و با اینکه [[ائمه]]{{عم}} برای حفظ آن [[حضرت]] از [[ترور]] و [[قتل]] سعی داشتند مسأله در سطح عمومی مطرح نشود، درعینحال [[روایات]] زیادی در این زمینه وارد شده است. البته زیادی [[روایت]] به تنهایی نمیتواند [[مقبولیت]] آن را برساند، بلکه در اینجا قرینه و [[گواه]] خاصی وجود دارد که [[دلیل]] بر صحت این [[روایات]] است. در [[حدیث شریف]] [[نبوی]]، سخن از [[امامان]]، [[جانشینان]]، [[امیران]] و سخن از [[دوازده تن]] آمده است. متن [[احادیث]] مختلف است؛ در بعضی [[دوازده امام]] و در بعضی [[دوازده خلیفه]] و در بعضی دیگر [[دوازده]] [[امیر]]، ذکر شده است. بعضی از مؤلفان، این [[احادیث]] را بیش از دویست و هفتاد شمارش کردهاند که همگی از کتابهای معتبر [[شیعه]] و [[سنی]] از قبیل [[صحیح بخاری]]، [[صحیح مسلم]]، [[سنن ترمذی]]، [[سنن ابوداود]]، [[مسند احمد]] و [[مستدرک حاکم]] [[نقل]] شده است.
| |
|
| |
| ==دلیل علمی==
| |
| * [[دلیل علمی]] تجربه است، تجربهای که مدت زمان هفتاد سال گروهی از [[مردم]] با آن زندگی کردند؛ یعنی "[[غیبت صغری]]". [[غیبت صغری]] برگزار شد تا [[مردم]] به تدریج با [[غیبت]] خو بگیرند و خود را براساس آن بسازند. [[امام]] از دیدهها [[پنهان]] بود ولی از طریق [[وکیلان]] و [[یاران]] مورد وثوق ([[نواب اربعه]]) با [[مردم]] ارتباط داشت. در این مدت، چهار تن از [[پاکترین]] و [[باتقواترین]] [[مؤمنان]]، [[نیابت]] و [[جانشینی]] آن [[حضرت]] را برعهده داشتند و در مدت هفتاد سال واسطه میان او و [[مردم]] بودهاند و هیچکس در هیچ زمینهای خطایی از آنان ندیده و نشنیده است.
| |
| * آیا تصور میکنید امکان داشته باشد یک [[دروغ]]، هفتاد سال دوام بیاورد و چهار نفر با هماهنگی کامل و یکصدا، یک نقش را بازی کنند؟ آنان با [[رفتار]] صمیمانه خود چنان در [[مردم]] ایجاد [[اطمینان]] کرده بودند که همه به گفتار و کردار آنان [[ایمان]] داشتند. آیا میشود این چهار تن به گونهای نقش بازی کنند که هیچکس به [[حقیقت]] پی [[نبرد]] در حالی که این افراد هیچ رابطه خاصی با هم نداشتهاند تا بگوییم در این قضیه تبانی کرده بودند. از قدیم گفتهاند: طناب [[دروغ]]، کوتاه است. امکان ندارد یک [[دروغ]] بتواند بدین شکل دوام بیاورد و در تمام این مدت و با همه بده و بستانها و روابط مختلف موضوع [[کشف]] نگردد و همه به درستی آن [[ایمان]] داشته باشند. بدینسان در مییابیم که پدیده [[غیبت صغری]] میتواند بهعنوان یک آزموده علمی، [[دلیل]] بر واقعیت خارجی یک موضوع باشد و آن وجود، زندگی و سپس [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} است. آن [[حضرت]] پس از [[غیبت صغری]]، خود اعلان کرده است که در پرده [[غیبت کبری]] خواهد رفت و از نظرها [[پنهان]] خواهد گشت و هیچکس او را نخواهد دید<ref>نشریه موعود، شماره ۱۴، ص ۸۰ (مقاله شهید سید محمد باقر صدر). </ref><ref>[[مجتبی تونهای|تونهای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۰.</ref>.
| |
| ==پرسش مستقیم== | | ==پرسش مستقیم== |
| * [[دلایل وجود امام مهدی چیست؟ (پرسش)]] | | * [[دلایل وجود امام مهدی چیست؟ (پرسش)]] |
| {{پرسمان ضرورت وجود امام مهدی}} | | {{پرسمان ضرورت وجود امام مهدی}} |
| | |
| == جستارهای وابسته == | | == جستارهای وابسته == |
| {{پرسشهای وابسته}} | | {{پرسشهای وابسته}} |