وجوب عدل: تفاوت میان نسخه‌ها

وجوب عدل (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۳ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۳۸

۱۲٬۶۱۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۳ مارس ۲۰۲۰

←‏نخست: آیاتی که با لفظ "امر به عدل" دال بر وجوب عدل هستند

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۲۶

ویرایش

@@ خط ۳۰: / خط ۳۰: @@
 #[[آیه]] ۱۳۵ سوره نساء: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید  هر چند به زیان خود یا پدر و مادر و یا نزدیکان (تان) باشد و اگر (هر یک از دو طرف دعوا) دارا باشد یا نادار، خداوند به (دستگیری از) هر دو سزاوارتر است، پس (در گواهی دادن) از هوا(ی نفس) پیروی نکنید که به یک سو‌گرایید. اگر به انحراف‌گرایید یا روی‌برتابید بی‌گمان خدا به آنچه می‌کنید، آگاه است» سوره نساء، آیه:۱۳۵.</ref>. {{متن قرآن|فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى}} یعنی اینکه اتباع هوا نکنید که [[مانع]] [[عدل]] شود. [[تبعیت]] از هوا که [[مانع]] [[عدل]] می‌شود را انجام ندهید. [[نهی]] از انجام عملی که شما را از [[عدل]] باز می‌دارد، یعنی [[وجوب]] [[عدل]]، یعنی [[عدل]] را انجام دهید.
 #[[آیه]] ۵۸ سوره نساء: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید» سوره نساء، آیه:۵۸.</ref>. این [[آیه]] در خصوص [[حکم]] به [[عدل]] است و اطلاق [[آیات]] سابق را ندارد. می‌فرماید [[حکم]] به [[عدل]] [[واجب]] است. در مسئله [[تأسیس حکومت]] و [[اقامه عدل]] می‌تواند مورد [[استدلال]] قرار گیرد؛ زیرا نفس [[اقامه حکومت]]، مصداق [[حکم]] به [[عدل]] است. [[وجوب]] [[عدل]] در [[حکم]] یعنی [[وجوب]] [[عدل]] در [[حاکمیت]]. اگر [[حکم]] را به معنای [[قضاوت]] محدود نکنیم و معنای عام [[حکم]] و مطلق [[حکم]] مدنظر باشد. به قرینه صدر این [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا}}. [[امانت]]  در این دسته از [[آیات]] نظیر همین [[آیه]] و [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ}}<ref>«ما امانت را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم» سوره احزاب، آیه:۷۲.</ref> و [[آیه]] {{متن قرآن|لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«به خداوند و پیامبر خیانت نکنید و در امانت‌های خود دانسته خیانت نورزید» سوره انفال، آیه:۲۷.</ref> به معنای امانتِ [[حکم]] و [[ملک]] و [[سلطان]] است. هم از [[روایات اهل سنت]] و هم از [[روایات شیعه]] قرائن و دلایلی بر این مطلب اقامه شده است. [[امانت]] [[حکومت]]، [[امانت]] [[ملک]] رابه اهلش بسپارید. {{متن قرآن|وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ}}: بعد از اینکه [[امانت]] [[حکومت]] را به اهلش سپردید اگر [[حکم]] کردید؛ [[حکومت]] برپا کردید، ‌به [[عدل]] [[حکم]] کنید.
+====دوم: آیاتی که با لفظ "[[امر به قسط]]" دال بر [[وجوب]] [[عدل]] هستند====
+* [[آیه]] ۲۹ [[سوره اعراف]]: {{متن قرآن|قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ}}<ref>«بگو: پروردگارم به دادگری فرمان داده است» سوره اعراف، آیه 29.</ref>. همان تقریبات سابق، اینجا نیز [[صادق]] است که تکرار نمی‌کنیم. امر به [[قسط]] دال بر [[وجوب]] [[اقامه قسط]] است. معنای [[اقامه قسط]] هم، [[وجوب]] ادنی مرتبه [[قسط]] در هر فعل است. از جمله [[افعال]]،‌ [[اقامه حکومت]] است. در نتیجه اقامه [[حکومتی]] دارای ادنی مرتبه [[قسط]] [[واجب]] است.
+* [[آیه]] ۱۳۵ [[سوره]] نساء: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید  هر چند به زیان خود باشد» سوره نساء، آیه 135.</ref> امر به [[اقامه قسط]] شده است. لفظ «اقامه» بیانگر این است که علاوه بر اصل فعل، کیفیت انجام فعل را نیز می‌رساند. این خاصیت لفظ «اقامه» است. «صلّوا» دال بر اصل [[وجوب]] [[نماز]] دارد. {{متن قرآن|أَقِيمُوا الصَّلَاةَ}}<ref>«نماز را برپا دارید» سوره بقره، آیه 43.</ref> علاوه بر دلالت بر اصل [[وجوب]] [[نماز]] دلالت بر راست و درست برپا کردن [[نماز]] نیز دارد. بنابراین «اقامه» هم دلالت بر اصل [[وجوب]] فعل دارد و هم بر کیفیت فعل. لذا [[خداوند]] در [[وصف]] [[انبیاء]] و بزرگان و [[اولیای الهی]] از عبارت: {{متن قرآن|يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ}}<ref>«نماز را برپا می‌دارند» سوره بقره، آیه 3.</ref> استفاده می‌کند. هرچند ممکن است در اوصاف اوساط [[مؤمنین]] از واژه «مصلین» استفاده نماید. نظیر آنچه [[کفار]] در [[جهنم]] در مورد اینکه چرا به [[جهنم]] افتادید؟ جواب می‌دهند. {{متن قرآن|مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ* قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ}}<ref>«چه شما را به دوزخ درآورد؟ * گفتند: ما از نمازگزاران نبودیم» سوره مدثر، آیه 42-43.</ref>؛ چون آنچه آنها را [[جهنمی]] کرد، عدم فعل صلاة بود نه مراتب بالای آن. اما وقتی می‌خواهد [[اولیاء]] را [[وصف]] کند یا دعای [[حضرت ابراهیم]] را [[نقل]] نماید، از واژه «اقامه» استفاده می‌کند: {{متن قرآن|رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ}}<ref>«پروردگارا! مرا برپادارنده نماز گردان» سوره ابراهیم، آیه 40.</ref> [[اولیاء الهی]]،‌نماز [[شایسته]] و [[راستین]] برپا می‌کردند. بنابراین لفظ «صلاة» کمترین چیزی که به آن [[نماز]] گفته می‌شود را شامل می‌شود (اقلّ ما یسمّی بالصلاة) امّا اقامه صلاة یعنی برپایی [[نماز]] با شرایط [[راستین]] و [[شایسته]]. «[[اقامه قسط]]» هم به همین ترتیب است. یعنی [[قسط]] فراگیر، [[قسط]] شامل. حال اگر «اقامه» با صیغه [[مبالغه]] آورده شود نظیر: {{متن قرآن|كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ}}<ref>«برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید» سوره مائده، آیه 8.</ref> نشان دهنده اهتمام بسیار ویژه [[شرع]] به برپایی [[قسط]] است. بنابراین، دلالت بر [[وجوب قسط]] می‌کند و به طریق اولی دلالت بر اقل مراتب [[قسط]] نیز دارد.
+* [[آیه]] ۲۵ [[سوره]] حدید: {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه 25.</ref>. این [[آیه]] دلالت بر [[وجوب قیام مردم به قسط]] دارد. یکی از مصادیق [[قیام به قسط]] توسط [[مردم]]، [[قیام به قسط]] در [[حکومت]] است. به دو تقریب می‌توان به این [[آیه]] استناد کرد:
+** تقریب اول: [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] با [[وجوب]] عمل و اتباع، ملازمت دارد. وقتی [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ}} درمی‌یابیم که این مطلب یک لازم بیّن یا مقدمه نهفته دارد. آن مقدمه نهفته و لازم بیّن، [[وجوب]] عمل و [[اطاعت]] از آنهاست. [[وجوب]] عمل به آنچه که [[انبیاء]] و [[رسل]] آوردند و محتوای کتب، لازم بیّن [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] است. سخن [[انبیاء]] و [[رسل]] چیست؟ {{متن قرآن|فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}}<ref>«پس، از خداوند پروا و از من فرمانبرداری کنید!» سوره آل عمران، آیه 50.</ref> در [[سوره]] شعراء [[بیان]] شده است که خلاصه سخن [[انبیاء]] و [[رسل]] همین است. {{متن قرآن|إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ * فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}}<ref>«من برای شما پیامبری امینم * پس، از خداوند پروا و از من فرمانبرداری کنید!» سوره شعراء، آیه 107-108.</ref>. کتب هم امر به [[اطاعت]] [[رسل]] کرده‌اند: {{متن قرآن|مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ}}<ref>«هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است» سوره نساء، آیه 80.</ref> در [[آیه]] دیگر است که: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ}}<ref>«و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خداوند از او فرمانبرداری کنند» سوره نساء، آیه 64.</ref>. بنابراین، وقتی [[آیه شریفه]] مورد بحث می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا}} یعنی: اینکه اینها را فرستادیم برای اینکه [[اطاعت]] شوند، امر و نهیشان نافذ باشد. بنابراین [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] متضمن [[وجوب]] عمل و [[اطاعت]] از آنهاست. [[غایت]] [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] چیست؟ {{متن قرآن|لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ}} [[غایت]] است. معلوم است که ابرز مصادیق [[قیام به قسط]]، برپایی [[قسط]] [[حکومتی]] است؛ زیرا تمامی قسط‌های دیگر، فرع این [[قسط]] است. اگر [[مردم]] [[قیام به قسط]] در [[تأسیس حکومت]] نداشته باشند و [[حکمت]]، [[حکومت]] عدلی نباشد، [[اقتصاد]]، [[فرهنگ]] و … چون ناشی و متأثر از [[حکومت]] است، [[جائر]] و غیر [[عدل]] خواهد شد. [[معروف]]، منکر و منکر، [[معروف]] خواهد شد. [[حاکم]] است که [[مردم]] و روابط بین [[مردم]] را شکل داده و تنظیم می‌کند. پس [[قیام به قسط]] جز با [[اقامه حکومت عدل]] «[[اسلامی]]» محقق نمی‌شود. بنابراین [[غایت]] [[وجوب اطاعت از رسل]] و کتب، همین [[اقامه حکومت عدل]] و [[قسط]] است. غایة الواجب، واجبة. [[غایت]] [[واجب]]، [[واجب]] است. بلکه [[غایت]] [[واجب]] از خود [[واجب]] مهم‌تر بوده و اولی است. می‌فرماید [[اطاعت]] [[رسل]] [[واجب]] است؛ چرا؟ برای [[قیام به قسط]]. بلکه دلالت این [[آیه]] بر [[وجوب اقامه حکومت قسط]] دلالت بالولایة است. اصل [[وجوب اطاعت انبیاء]]، به خاطر [[برپایی حکومت]] [[قسط و عدل]] است. [[پیام]] همه [[انبیاء]]، [[نوح]]، [[هود]]، [[شعیب]]، [[صالح]]، و … همین جمله بود: {{متن قرآن|فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}} در [[آیه]] دیگر فرمود: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ}} همه [[ارسال رسل]] در {{متن قرآن|لِيُطَاعَ}} خلاصه شده است. همه [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] برای [[اطاعت]] از [[رسول]] و ما فی الکتب است. [[اطاعت]] [[رسل]] و ما فی الکتب برای چیست؟ خود [[قرآن]] فرمود برای این است که {{متن قرآن|لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ}} برای [[اقامه قسط]] توسط [[مردم]]. اهم، اولی و ابرز مصادیق [[قسط]]، [[اقامه حکومت]] [[قسط و عدل]] است. بلکه مصداقی که لا یتم القسط الا به همین [[قیام به قسط]] به وسیله [[تأسیس حکومت]] است. این [[بیان]]، [[وجوب تأسیس حکومت عدل]] را نه تنها ثابت می‌کند بلکه [[اولویت]] و اهم [[واجبات]] همه [[شرایع]] را برای همین [[اقامه حکومت عدل]] معرفی می‌کند.
+** تقریب دوم: خود [[آیه]] [[قیام قسط]] را نتیجه [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] دانسته است. این امر بدین معناست که لولا قیام القسط، اگر [[قیام به قسط]] نمی‌بود، [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]]، عبث بود. هر عاقلی اگر بگوید من این کار را انجام دادم، برای تحقق این [[هدف]] و این [[هدف]] برای شخص [[عاقل]]، یک [[هدف]] غیر الزامی و غیر مهم بود، درمی‌یابیم که فعلش هم عبث بوده است. وقتی [[خداوند]] می‌فرماید: [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] برای [[قیام مردم به قسط]] است، یعنی [[قیام به قسط]]، [[واجب]] است. یعنی اگر بگوید [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] را انجام دادیم اما [[قیام به قسط]] را از کسی نمی‌خواهیم، لازمه‌اش این است که [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]]، فعل بدون [[غایت]] و نتیجه بوده و [[عبث]] باشد. صدور فعل بدون [[هدف]] و [[غایت]] از [[حکیم]]، ممتنع است. بنابراین نفس عبارت [[آیه]]، دلالت بر [[وجوب]] [[قیام به قسط]] دارد؛ زیرا [[خداوند حکیم]]،‌غایت فعل خود را [[قیام به قسط]] معرفی فرموده است. عدم [[الزام]] به [[غایت]] فعل، مستلزم [[بی‌هدف بودن]] و [[عبثیت]] فعل است.
 ==جستارهای وابسته==