تولی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[تولی]] در اصطلاح یعنی [[انسان]] از لحاظ [[عاطفی]]، [[قلب]] خود را از [[محبت]] و علاقۀ [[خدا]]، [[پیامبران]] و [[ائمه معصومین]] و [[جانشینان به حق]] آنان ([[فقیهان]]) و [[مؤمنان]] پر کند و چنین [[ولایتی]] هم موجب [[سعادت اخروی]] و ورود به [[بهشت]] است و هم مایۀ [[نجات]] و [[وحدت]] و [[قدرت]] [[امت اسلام]] در دنیاست<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۴.</ref>.  

*هر [[مسلمانی]] باید به [[ولایت]] [[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}} [[معتقد]] باشد و در عین حال بایستی آنچه را ضد ایشان و راه اوست نفی و [[انکار]] کند و از نظر [[سیاسی]] و [[اجتماعی]]، [[سرپرستی]]، [[رهبری]]، [[دوستی]] و [[حکومت الهی]] را بپذیرد و از [[حکومت دشمنان اسلام]] دوری جوید<ref>ر.ک: شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵ ـ۹۴.</ref>. براساس [[روایات]] [[متواتر]]، [[حب]] و [[دوستی]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} عنوان و در رأس نامۀ [[عمل مؤمن]]<ref>فیض القدیر، ج۴، ص۴۸۱؛ خصائص الوحی المبین، ص۳۰.</ref> و علامت [[ایمان]] است و [[دشمنی با علی]]{{ع}} نشان [[کفر]] و [[نفاق]] است<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۵۰.</ref>.<ref>ر.ک: حسینی، سید سعید، تولی و تبری، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص؟؟؟.</ref> بنابراین [[تولی]] در کنار اصطلاح [[تبری]] به کار می‌‌رود و از [[فروع دین]] بوده و از نظر [[فقهی]] [[واجب]] هستند<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۴.</ref> و دو رکن اصلی [[ایمان]] فرد [[شیعی]] و ولایی به حساب می‌‌آیند و لازم و ملزوم همدیگرند.

*[[ولایت]] و [[برائت]]، نوعی [[جاذبه و دافعه]] و [[پیوستن]] و [[گسستن]] را دربر دارد. [[ولایت]]، به طور کلی و عام، جهت خدایی داشتن همه [[کارها]] و برنامه‌ها و نوعی [[تشکّل]] و [[تحزّب]] و هم جبهه‌گی در [[عقیده]] و عمل، با [[اولیای دین]] و پرچمداران [[توحید]] است. [[حفظ]] و [[پاسداری]] و [[پایبندی]] به [[جبهه]] حقی است که [[انسان]] به آن پیوسته و وابسته است. بعد عملی و خارجی این [[پیوستگی]] درونی، چنان روشن است که نیازی به بحث و [[استدلال]] ندارد. [[امام باقر]]{{ع}} در [[حدیث]] مفصّلی به [[جابر بن عبدالله]]، می‌فرماید: «آن که [[مطیع]] خداست "[[ولیّ]]" ماست و آنکه [[نافرمانی خدا]] کند، [[دشمن]] ماست، به [[ولایت]] ما، جز با عمل و [[پرهیزکاری]]، نمی‌توان رسید»<ref>{{متن حدیث|مَن کانَ لِلّهِ مطیعاً فهو لنا ولی ومن کانَ للّه عاصیاً فهو لنا عدوٌّ ولا تُنال ولایتُنا الّا بالعمل والوَرَع}}؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۹۶.  </ref>.<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ زیارت، ص۲۹۳، ۲۹۴.</ref>

*در [[فرهنگ شیعه]]، زیارت‌‌نامه‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند [[زیارت عاشورا]]، [[زیارت جامعۀ کبیره]] و... نمونۀ برجسته‌‌‌ای از [[بیان]] [[تولی و تبری]] است<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۴.</ref> و [[امامان معصوم]]{{ع}} مَظهر همۀ خوبی‌‌ها و [[دشمنان]] آنها [[مظهر]] همۀ بدی‌‌ها هستند. [[امام صادق]]{{ع}} در این زمینه فرمودند: «ما ریشه همۀ خوبی‌‌هاییم و همۀ خوبی‌‌ها از شاخ و برگ ماست و از جملۀ خوبی‌‌ها یگانه‌پرستی، [[نماز]]، [[روزه]] و... است و [[دشمن]] ما ریشۀ همه بدی‌‌هاست و همۀ [[اعمال]] [[زشت]] و ناشایست از شاخ و برگ آنهاست که دروغ‌‌گویی، تنگ‌‌نظری، سخن‌‌چینی و.... از آن جمله است»<ref>{{متن حدیث|نَحْنُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا کُلُّ بِرٍّ فَمِنَ الْبِرِّ التَّوْحِیدُ وَ الصَّلَاةُ وَ الصِّیَامُ... وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَةٍ فَمِنْهُمُ الْکَذِبُ وَ الْبُخْلُ وَ النَّمِیمَةُ...}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۸، ص ۳۰۳، ح ۳۳۶.</ref>.  

*در [[فرهنگ اسلامی]]، [[انسان‌‌ها]] یا در خط [[ولایت]] [[خدا]] و [[دوستان]] [[خدا]] هستند که [[خدا]] آنها را از تاریکی‌‌های [[نادانی]] و [[گمراهی]] خارج و به رو‌شنای [[دانایی]] و [[رستگاری]] داخل می‌‌کند یا در خط [[ولایت شیطان]] و [[دوستان شیطان]] قرار دارند که اولیای‌‌شان، آنها را از [[روشنایی]] [[هدایت]] به سوی تاریکی‌‌های [[ضلالت]] می‌کشانند: {{متن قرآن|اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«خداوند سرور مؤمنان است که آنان را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون می‌برد اما سروران کافران، طاغوت‌هایند که آنها را از روشنایی به سوی تیرگی‌ها بیرون می‌کشانند؛ آنان دمساز آتشند، آنها در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۵۷.</ref> بر اساس این نگرش همۀ اهل [[ایمان]] موظفند از یک‌‌سو در گرو [[ولایت]] [[حق]] و [[پیروان]] آن باشند و از سوی دیگر از [[ولایت شیطان]] و [[پیروان]] او [[بیزاری]] جویند و این همان [[حقیقت]] "تولی" و "[[تبری]]" است که در [[مکتب]] [[تشیع]] بر آن بسیار تأکید شده است<ref>ر.ک: شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵ ـ۹۴.</ref>.

*در [[حقیقت]] مدار [[تولی و تبری]]، [[ایمان]] و [[کفر]] است و کسانی که [[پدران]] و [[برادران]] [[کافر]] خود را [[دوست]] و [[سرپرست]] بگیرند، ستمکارند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند و کسانی از شما که آنها را دوست بگیرند ستمگرند» سوره توبه، آیه ۲۳.</ref>. آیه‌ای دیگر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را الگوی مطلق [[مؤمنان]] در همۀ زمینه‌ها می‌‌شناساند: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> و چون [[تولی و تبری]] از [[وظایف]] و برنامه‌‌های [[پیامبر]]{{صل}} بود: {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده! و با مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند افتادگی کن و با مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند افتادگی کن» سوره شعراء، آیه ۲۱۴ ـ ۱۲۶</ref>، [[مؤمنان]] نیز باید در این زمینه به آن [[حضرت]] [[تأسی]] کنند. برخی با استناد به آیۀ {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ}}<ref>«بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید» سوره آل عمران، آیه ۳۲.</ref> گفته‌اند: همۀ کسانی که ادعای [[محبت الهی]] می‌‌کنند ولی در عمل بر طریقۀ [[محمدیه]]{{صل}} نیستند در ادعایشان کاذب‌‌اند<ref>ر.ک: حسینی، سید سعید، تولی و تبری، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص؟؟؟.</ref>، زیرا [[خداوند متعال]] نشانۀ [[دوستی]] خود را در [[پیروی از پیامبر]]{{صل}} قرار داده است: {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي}}<ref>«بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید» سوره آل عمران، آیه ۳۱.</ref> و چون متابعت فرع بر [[مودت]] و [[دوستی]] است و [[خداوند]] [[مردم]] را به [[مودت اهل بیت]]{{ع}} فرا خوانده است: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>، لذا [[مردم]] باید [[تبعیت]] کرده و ایشان را [[دوست]] داشته و [[ولایت]] آنها را پذیرا باشند و مراد از [[مودت]] [[قربی]] در [[آیه]] همان [[حب]] فی [[الله]] است و اینکه [[اهل بیت]]{{ع}} به آن اختصاص یافته و در [[حدیث ثقلین]]، [[حدیث سفینه]] و مانند آن، [[مردم]] به [[تبعیت]] از آنها فرا خوانده شده‌‌اند همه برای تکمیل [[دعوت دینی]] است<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۱۸، ص ۴۵ ـ ۴۷.</ref> و مصداق [[قربی]] در زمان [[پیامبر]]{{صل}}، [[حضرت علی]]{{ع}}، [[حضرت فاطمه ]]{{س}}، [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} و بعد از آنها [[فرزندان]] ایشان هستند<ref>ر.ک: حسینی، سید سعید، تولی و تبری، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص؟؟؟.</ref>.   

*واژۀ [[تولی]] در [[قرآن]] نیامده است؛ ولی مادۀ "ولی" و مشتقات آن در مفهوم [[دوستی]] و [[سرپرستی]] و [[یاری]] در [[آیات]] به کار رفته است<ref>ر.ک: حسینی، سید سعید، تولی و تبری، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص؟؟؟.</ref>:

*برخی [[مفسران]] [[آیات]] دیگری را نیز به [[تولی و تبری]] [[تفسیر]] کرده‌اند از جمله در آیۀ: {{متن قرآن|فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«پس كسانى كه به او ايمان آوردند و بزرگش داشتند و ياريش كردند و نورى را كه با او نازل شده است پيروى كردند، آنان همان رستگارانند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>، {{متن قرآن|عَزَّرُوهُ}} را به [[تبری از دشمنان]] [[پیامبر]]{{صل}} و {{متن قرآن|نَصَرُوهُ}} را به [[تولی]] [[پیامبر]]{{صل}} معنا کرده اند<ref>بیان السعاده، ج۲، ص۲۱۱.</ref> و نیز ذیل آیۀ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref> [[امام باقر]]{{ع}} به ابوحمزۀ ثمالی فرمودند: «کسی (در [[حقیقت]]) [[خدا]] را می‌‌‌پرستد که وی را شناخته باشد و کسی که [[خدا]] را نشناخته، [[پرستش]] وی مانند [[پرستش]] غیر [[خدا]] از روی [[گمراهی]] است. [[ابوحمزه]] پرسید:[[معرفت خدا]] چیست؟ [[امام]] فرمودند: [[معرفت]] به این است که [[خدا]] و رسولش را در [[موالات]] [[علی]]{{ع}} و [[اقتدا]] به وی و [[امامان]] پس از او و [[تبری]] جستن از [[دشمنان]] آنان [[تصدیق]] کند. [[ابوحمزه]] پرسید: چه کنم تا ایمانم کامل شود؟ [[امام]]{{ع}} فرمودند: [[دوستان]] [[خدا]] را [[دوست]] بدار و با [[دشمنان]] [[خدا]] [[دشمن]] باش، همان‌‌گونه که [[خدا]] فرمودند: «با [[صادقان]] باش»<ref>{{متن حدیث|یا با حمزة إنما یعبد الله من عرف الله، فأما من لا یعرف الله کأنما یعبد غیره- هکذا ضالا قلت: أصلحک الله و ما معرفة الله قال: یصدق الله و یصدق محمدا رسول الله ص فی موالاة علی و الایتمام به، و بأئمة الهدی من بعده و البراءة إلی الله من عدوهم...}}؛ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۱۶.</ref>.<ref>ر.ک: حسینی، سید سعید، تولی و تبری، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص؟؟؟.</ref>

# [[امام باقر]]{{ع}} در پاسخ کسی که از آن [[حضرت]] خواسته بود او را از [[دینی]] که خود و اهل بیتش بر آنند، [[آگاه]] سازد، فرمودند: «[[گواهی]] به اینکه خدایی جز [[خدای یکتا]] نیست و اینکه [[محمد]]{{صل}} فرستادۀ خداست؛ [[اقرار]] به آنچه از سوی [[خدا]] آمده است؛[[دوستی]] [[دوستان]] ما؛ [[بیزاری جستن از دشمنان]] ما [[تسلیم شدن]] در برابر [[فرمان]] ما؛ [[چشم به راه]] بودن [[قائم]] ما؛ تلاش در راه [[اطاعت خدا]] و پاک‌‌دامنی و [[پرهیزکاری]]»<ref>{{متن حدیث|شهادة أن لا إله إلاّ اللّه  و أنّ محمّدا رسول اللّه{{صل}}، والإقرار بماجاء من عنداللّه والولایة لولیّنا والبراءة من عدوّنا والتسلیم لأمرنا و انتظار قائمنا والإجتهاد والورع}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۶۶، ص ۱۴، ح ۱۵.</ref>.<ref>ر.ک: شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵ ـ۹۴.</ref>  

# [[امام صادق]]{{ع}} آیۀ {{متن قرآن|فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ}}<ref>«نعمت‌های خداوند را به یاد آورید» سوره اعراف، آیه ۶۹.</ref> را [[تلاوت]] فرمودند سپس فرمودند آیا می‌دانید مقصود از {{متن قرآن|آلَاءَ اللَّهِ}} چیست؟[[اصحاب]] پاسخ دادند: نمی‌دانیم، [[حضرت]] فرمودند: {{متن قرآن|آلَاءَ اللَّهِ}} بزرگ‌ترین [[نعمت]] [[خدای متعال]] بر [[خلق]] و آن [[ولایت]] ما [[اهل بیت]]{{ع}} است»<ref>{{متن حدیث|هِیَ أَعْظَمُ نِعَمِ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ هِیَ وَلَایَتُنَا}}؛ کافی، ج۱، ص۲۱۷. </ref>.<ref>ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۳.</ref>

*عصر حاضر به [[دلیل]] آنکه عصر [[امامت]] و [[ولایت امام مهدی]]{{ع}} است از یک سو باید به ریسمان [[ولایت مهدوی]] چنگ زد و همۀ مناسبات فردی و [[اجتماعی]] خود را بر اساس خواست و [[رضایت]] او سامان داد و از سوی دیگر باید از [[تمسک]] به [[ولایت]] [[دشمنان]] آن [[حضرت]] [[خودداری]] کرد و از هر آنچه در [[تقابل]] با این [[ولایت]] است [[بیزاری]] جست. این موضوع، مبنا و اساس [[انتظار]] در [[تفکر]] [[شیعه]] است و بدون تردید امروز [[فرهنگ]] و [[تمدن]] برخاسته از "[[اومانیسم]]"، "[[سکولاریسم]]" و "[[لیبرالیسم]]" غربی که با [[خوی]] استکباری و برتری‌‌طلبی خود در پی [[حاکمیت]] بخشیدن ولایتش بر سراسر [[جهان]] است در [[تقابل]] جدی با [[فرهنگ]] ولایت‌‌محور [[شیعی]] و [[آرمان]] "[[حقیقت]] مدار"، "معنویت‌‌گرا" و "[[عدالت]] محور" [[مهدوی]] قرار دارد، بنابراین همۀ کسانی که طالب [[هدایت]] و رستگاری‌‌اند به ویژه برای کسانی که سر در گرو [[ولایت حضرت مهدی]]{{ع}} دارند ضروری است که [[دوستان]] و [[دشمنان]] اهل [[ایمان]] را بشناسند. لذا تنها کسانی را می‌‌توان از جمله [[منتظران واقعی]] دانست که در [[دوران غیبت]] [[تولی و تبری]] را به مفهوم کامل آن، پیشۀ خود سازند<ref>ر.ک: شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵ ـ۹۴.</ref>.  

*بحث [[ولایت]]، بحثی گسترده است و [[ولایت تکوینی]] و [[ولایت تشریعی]] نیز در این موضوع می‌گنجد و همچنین رابطۀ [[ولایت]] با [[محبت]] و عمل نیز از نکات مهمّ است و معنای [[ولایت]] و [[مولی]] از دیرباز مورد مناقشۀ بسیار میان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] در کتاب‌‌های [[کلامی]] بوده است و باید به منابع مفصّل‌تر [[رجوع]] کرد<ref>از جمله: امینی، الغدیر، ج ۱، ص ۳۶۲؛ نفحات الأزهار، ج ۱۵ ـ۱۶؛ موسوعة الإمام علی بن ابی‌طالب، ج ۲، ص ۱۹۷؛ قمی، شیخ عباس، فیض القدیر، ص؟؟؟.</ref>.<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۴.</ref>

# [[ولایت اهل بیت]]{{ع}} موجب [[پاکیزگی]] [[خلقت]] ما، [[پاکی]] جان‌های ما، [[تزکیه]] [[نفوس]] ما و [[کفاره گناهان]] ما می‌شوند<ref>{{متن حدیث|وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَایَتِکُمْ طِیباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْکِیَةً لَنَا وَ کَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا}}؛ مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.</ref>.<ref>ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۵.</ref>