هدایت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[هدایت]] در مقابل [[ضلالت]] از ریشه "هـ د ی" مصدر و به معنای نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد است. [[هدایت]]، راه نمودن با [[نرمی]] و [[لطف]] است. بنابراین [[هدایت]] به معنای مطلق [[راهنمایی]] نیست، بلکه نوعی نشان دادن راه است، توأم با [[لطف]] و [[مهربانی]]<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۷۸؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفرادت، ص ۸۳۵؛ ابن فارس، مقاییس اللغه، ج ۶، ص۴۲، «هدی»؛ مفردات الفاظ القرآن ماده: ه د ی.</ref>. [[هدایت]] در اصطلاح [[دینی]]، به معنای مشخص کردن کمال مناسب یک شی‌ء و نشان دادن راه رسیدن به آن است<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۵۰؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۸.</ref>.

# [[هدایت عامه]] [[خداوند]] که شامل همه آفریده‌هاست و به سه گونه [[هدایت]] [[فطری]]، [[عقلی]] و [[وحیانی]] قابل تقسیم است که هر کدام نیز شاخه‌های فرعی دیگری دارند<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۹.</ref>.

### [[هدایت]] [[فطری]] [[معنوی]]: [[راهنمایی]] [[انسان]] جهت تأمین نیازهای [[معنوی]]؛ بدین ‏صورت که [[خداوند سبحان]] ضروری‏ ترین [[معارف]] مورد [[نیاز انسان]] را به صورت [[فطری]] در نهاد او قرار داده است. هر [[انسانی]] با [[الهام]] [[فطری]] می‏‌تواند خوب و بد، [[خیر]] و شرّ و [[حق و باطل]] را تشخیص دهد: {{متن قرآن|وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}<ref>«و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت، پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۷ ـ ۸</ref>. همه [[آیات]] و روایاتی که [[توحید]] و [[آیین]] [[راستین]] [[الهی]] را [[فطری]] می‏‌دانند در [[حقیقت]] اشاره به این نوع [[هدایت]] همگانی دارند<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲.</ref>.

### [[هدایت]] [[عقلی]] [[معنوی]]: بهره‌گیری از [[قدرت]] [[اندیشه]]، برای تأمین نیازهای [[معنوی]] و دست‏یابی به قلّه [[کمالات انسانی]]. همۀ آیاتی که [[انسان]] را به [[تفکّر]] درباره حقایق مرتبط با مبدأ و [[معاد]] [[دعوت]] کرده‏‌اند، به این نوع [[هدایت]] اشاره دارند. همچنین، همه روایاتی که [[عقل]] را [[حجت خدا]] و فرستاده او معرفی کرده‏‌اند، اشاره به این نوع [[هدایت]] دارند؛ [[امام صادق]]{{ع}} می‌‌‏فرماید: «[[حجّت]] [[خداوند]] بر [[بندگان]]، [[پیامبر]] است و [[حجّت]] میان [[بندگان]] و [[خداوند]]، [[خرد]] است»<ref>{{متن حدیث|حُجَّةُ اللّهِ عَلَی العِبادِ النَّبِیُّ، وَ الحُجَّةُ فیما بَینَ العِبادِ و بَینَ اللّهِ العَقلُ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲.</ref>

# [[هدایت خاصه]] [[خداوند]] که شامل [[پیامبران]]، اوصیای آنان و گروندگان به آنها می‌شود. به گونه‌ای [[پاداش]] کسانی است که به [[دلیل]] [[حسن]] [[انتخاب]] و پیمودن مسیر [[حق]] و قبول [[هدایت]] عام [[خداوند]]، [[عقل]] و [[فطرت]] خود را بارور ساخته‌اند. [[خداوند]] [[هدایت]] ویژه را از [[طریق وحی]] ابتدا نصیب [[پیامبران]] و سپس نصیب [[اوصیا]] و کسانی که به راه پیامبرانش درآمده‌اند می‌کند. این [[هدایت]] ویژه نصیب هر کسی نمی‌شود و [[ظالمان]] و [[گناهکاران]] از آن دور هستند. به عبارت دیگر [[هدایت]] عمومی [[الهی]] تنها زمانی سودمند است که [[انسان]] بخواهد و آن را قبول نماید و از [[هدایت]] ویژه [[الهی]] نیز استفاده کند و اگر با [[ظلم و ستم]] و [[گناه]] و [[فسق]] و [[فجور]]، خود را از [[هدایت]] فرستادگان [[خداوند]] [[محروم]] کند، به تدریج [[نور]] [[عقل]] و [[فطرت]] را در خود خاموش ساخته و از [[هدایت]] عمومی نیز سودی نخواهد برد<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۹.</ref>.

# [[هدایت تکوینی]]: همان [[سرشت]] و [[فطرت]] و غریزه‌ای است که [[خدا]] در همه موجودات قرار داده که [[راه تعیین]] شده خود را طی ‌‌کنند: {{متن قرآن|قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref>«گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref>. [[اصل هدایت]] به نباتات، حیوانات و [[انسان]] اختصاص ندارد، بلکه [[خداوند]] ساختمان هر چیز را آن‌گونه که باید و شاید [[خلق]] و [[هدایت]] کرده است: {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى}}<ref>«آنکه آفرید و باندام ساخت، و آنکه اندازه کرد و راه نمود» سوره اعلی، آیه ۲ ـ ۳</ref>، همچنین [[قرآن کریم]]، درباره [[اصل هدایت]] در همه موجودات می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>. یعنی کاری که هر [[آسمان]] باید انجام دهد به او [[وحی]] کرده و راهش را به او نشان داده است؛ اما [[بشر]] به علت [[عدم آگاهی]] در مورد [[هدایت]] حیوانات چاره‌ای نداشته، الا اینکه اسم مبهمی مانند "[[غریزه]]" بر آن بگذارد<ref>ر.ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟؟؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟؟.</ref>. [[آیات قرآنی]] از دو گونه [[هدایت تکوینی]] یاد کرده‌اند:

## [[هدایت تکوینی]] خاص: بهره [[انسان]] از [[هدایت تکوینی]]، بیش از دیگر موجودات است و به [[انسان]] [[عقل]] و [[شعور]] و [[ادراک]] داده شده که [[حسن و قبح]]، و نفع و ضرر، و [[خیر و شر]]، و [[سعادت]] و [[شقاوت]]، و [[نجات]] و [[هلاکت]]، و خوبی و [[بدی]] را تمییز دهد تا به [[هدف]] و کمال خود برسد<ref>ر.ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟؟؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟؟.</ref>.

# [[هدایت تشریعی]]: هدایتی از [[طریق وحی]] و [[ابلاغ]] [[فرامین]] و [[ارزش‌های الهی]] توسط [[انبیای الهی]] است. این [[هدایت]] به معنای ارائه طریق و نشان دادن راه است. [[هدایت تشریعی]] با [[فرستادن پیامبران]] و [[کتاب‌های آسمانی]] و [[تکالیف دینی]] است. [[خداوند]]، غیر از [[هدایت]] عمومی نسبت به همه، بعضی را [[هدایت]] ویژه می‌‌کند. [[خداوند]]، هم در نهاد [[انسان]]، [[هدایت]] به [[خیر و شر]] را قرار داده، هم از راه [[دین]] و [[پیامبران]] [[حق و باطل]] را بیان کرده است.[[انسان]] هم موجودی مختار است، اگر پذیرای [[هدایت الهی]] باشد به [[سعادت]] و [[بهشت]] می‌‌رسد و اگر نپذیرد، [[گمراه]] و دوزخی می‌‌گردد: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref>.<ref>ر.ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟؟؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟؟.</ref>

#آشنایی با [[بدی‌ها]] و [[خوبی‌ها]] برای [[ترغیب]] [[انسان]] به درستکاری کافی نیست؛ بلکه ابزارهایی برای [[تشویق]] و [[ترغیب]] لازم است و این ابزارها همان انذارها و تبشیرهای وحیانی‌اند که در سایه [[هدایت تشریعی]] فراهم می‌آیند<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۶۹.</ref>.

*[[قرآن]] در اصل [[کتاب هدایت]] است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref>«و (یاد کن) روزی را که در هر امّتی گواهی از خودشان بر آنان برانگیزیم و تو را بر اینان  گواه آوریم و بر تو این کتاب  را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref>. اولین آیه‌ای که در [[قرآن]] به [[اصل هدایت]] اشاره اجمالی کرده است آیۀ {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.</ref> است. [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]] شامل حال کسانی می‌شود که طالب و جستجوگر حقیقت‌اند و [[قلب]] خود را برای شنیدن و دیدن [[حقیقت متعالی]] و [[نور]] زیبای [[الهی]] گشوده‌اند. در سوره‌های دیگر [[قرآن]] انواع و ابعاد و نشانه‌های [[هدایت]] [[تبیین]] شده و [[خداوند]] به صفات اهل [[هدایت]] و [[حقیقت]] اشاره فرموده است: {{متن قرآن|ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref> این (آن) کتاب (است که) هیچ تردیدی در آن نیست،  رهنمودی برای پرهیزگاران است  همان کسانی که «غیب» را باور و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند.و کسانی که به آنچه بر تو و به آنچه پیش از تو فرو فرستاده‌اند، ایمان و به جهان واپسین، یقین دارند.آنان از (سوی) پروردگارشان به رهنمودی رسیده‌اند  و آنانند که رستگارند؛ سوره بقره، آیه: ۲- ۵.</ref>.<ref>ر.ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟؟.</ref>

# [[مراقبه]] نفس: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! خویش را دریابید!  چون رهیاب شده باشید آن کس که گمراه است به شما زیان نمی‌رساند» سوره مائده، آیه ۱۰۵.</ref>.<ref>صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟؟.</ref>

*[[هدایت]] [[وظیفه]] تفکیک ناپذیر [[منصب]] [[رهبران الهی]] است و [[امامت]] و [[جانشینی رسول خدا]]{{صل}} از [[هدایت]] به سوی [[معارف]] و [[فرامین الهی]] جدا شدنی نیست. [[پیامبران]] هم، از آنجا که [[امام]] و [[پیشوا]] و مقتدای [[امت]] خود هستند، [[هادی]] و راهنمای [[امّت]] به سوی [[معارف]] و [[فرامین خداوند]] هستند. [[خداوند]] [[پیامبران]] را [[امام]] قرار داده تا [[مردم]] را به [[تعالیم]] و [[دستورات]] او [[راهنمایی]] و [[هدایت]] کنند و [[قرآن کریم]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>.<ref>ر.ک: قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص ۴۴.</ref>

*با توجّه به اینکه [[امامان معصوم]]{{ع}}،‌ [[جانشین رسول خدا]]{{صل}} هستند، به طور حتم دارای [[شأن هدایت]] بر [[امت]] هستند، زیرا [[خداوند]] برای [[هدایت]] بندگانش باید الگوی کامل [[انسانیت]] را در مسیر و دسترس آنان قرار دهد و [[پیامبران]] [[مصدق]] این [[اسوه]] و [[الگو]] به عنوان [[انسان کامل]] هستند. آخرین و [[کامل‌ترین]] [[پیامبران]] و راهنمایان [[الهی]] و صاحبان [[شرایع آسمانی]] [[رسول خدا]]{{صل}} است بعد از ایشان هم به متقضای [[حکمت الهی]] این چراغ فروزان باید روشن بماند و پرتو افکنی آن به [[وسیله]] [[نصب امام]] و [[جانشین]] برای [[رسول خدا]]{{صل}} است<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟؟.</ref>.