اجتباء الهی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

اجتباء الهی در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۰۳

۲۲۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۰

←‏حقیقت اجتبا

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۱۷: / خط ۱۷: @@
 * در [[قرآن کریم]]، مشتقّات "جبی" ۱۲ بار به‌کار رفته که ۱۰ مورد آن به بحث «[[اجتبا]]» مربوط است. در موارد یاد‌شده، به جز یک مورد که به‌معنای لغوی [[اجتبا]] {{متن قرآن|وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآيَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يُوحَى إِلَيَّ مِن رَّبِّي هَذَا بَصَائِرُ مِن رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ }} <ref> و چون برای آنان آیه‌ای (دلخواه آنان) نیاورده‌ای می‌گویند: چرا خود آیه‌ای برنگزیدی؟ بگو من تنها از آنچه از سوی پروردگارم به من وحی می‌شود پیروی می‌کنم؛ این (ها) بینش‌هایی است از سوی پروردگارتان و رهنمود و بخشایشی است برای مردمی که ایمان دارند؛ سوره اعراف، آیه: ۲۰۳.</ref>. [[ارتباط]] دارد، به [[حقیقت]] [[اجتبا]] "معنای مصطلح آن" همراه با [[علم به تأویل]] [[احادیث]]{{متن قرآن|قُل لِّمَن مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ قُل لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاَ رَيْبَ فِيهِ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ }} <ref> بگو آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن کیست؟ بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته  است، شما را تا روز رستخیز- که در آن تردیدی نیست- گرد می‌آورد؛ کسانی که به خویشتن زیان رسانده‌اند ایمان نمی‌آورند؛ سوره انعام، آیه: ۱۲.</ref>. و [[هدایت]] مانند {{متن قرآن|شَاكِرًا لِّأَنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ }} <ref> سپاسگزار نعمت‌های او بود؛ (خداوند) او را برگزید و به راهی راست راهنمایی کرد؛ سوره نحل، آیه: ۱۲۱.</ref>، {{متن قرآن|وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ }} <ref> و (نیز) برخی از پدران و فرزندزادگان و برادران ایشان را؛ و آنان را برگزیدیم و به راهی راست رهنمون شدیم؛ سوره انعام، آیه: ۸۷.</ref> و [[صلاح]] {{متن قرآن|فَاجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِينَ }} <ref> اما پروردگارش او را برگزید و او را از شایستگان کرد؛ سوره قلم، آیه: ۵۰.</ref> و [[علم به غیب]] {{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ  }} <ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۷۹.</ref> و نفی حرج {{متن قرآن|وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ }} <ref> و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد، او شما را پیش از این و در این (قرآن) مسلمان نامید تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به (ریسمان) خداوند چنگ زنید؛ او سرور شماست که نیکو یار و نیکو یاور است؛ سوره حج، آیه: ۷۸.</ref> اشاره شده است<ref>[[حسن رضایی| رضایی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۲، ص ۱۱۶ - ۱۲۰.</ref>.
-==حقیقت اجتبا==
+==[[حقیقت]] [[اجتبا]]==
-*همان‌گونه که از تأمّل در معنای لغوی و اصطلاحی اجتبا به‌دست می‌آید و نیز دقّت در موارد کاربرد آن در قرآن مؤیّد است، حقیقت اجتبا آن است که خداوند، بنده خود را برگزیند و وی را از هرگونه تشتّت و تفرّق و سرگردانی و تمایل به جوانب گوناگون و متضادّ رهایی بخشد؛ آن‌گاه او را به‌سوی خود متمایل و راه هدایت و رستگاری را برایش فراهم آورد<ref> المیزان، ج‌۱۱، ص‌۷۹.</ref>. برخی مفسّران، ذیل آیه‌۶ سوره یوسف آورده‌اند: در همه موارد کاربرد و همه مشتقّات این مادّه «جبایه» جمع‌آوری چیزی و حفظ آن از تفرقه و تشتّت لحاظ شده است؛ بنابراین، اجتبای بنده‌ای از بندگان خدای سبحان به‌وسیله او به این معنا است که بخواهد او را مشمول رحمت خود سازد و به مزید کرامت، اختصاص دهد و به این منظور، او را از تفرّق در راه‌های پراکنده شیطانی حفظ کرده، در شاه‌راه صراط مستقیمش بیندازد<ref>المیزان، ج‌۱۱، ص‌۷۹.</ref>. از آن‌چه گفته شد، روشن می‌شود که تفسیر اجتبا به مطلق برگزیدن، درست نیست؛ زیرا گزینش، معنایی است که ما آن را از صیغه افتعال که بر قصد و اختیار دلالت دارد، استفاده می‌کنیم و به مادّه اجتبا اختصاص ندارد؛ بلکه معنای مزبور را از هر مادّه‌ای که به باب افتعال برده شود می‌توان فهمید. بلی می‌توان گفت: شخصی که مُجْتَبی است، او را برای اختصاص به مقام اجتبا یا جهت کارهای خطیری چون رسالت و [[امامت]] و [[ولایت]] برمی‌گزینند<ref> مجمع‌البیان، ج ۳، ص‌۵۱۱؛ التبیان، ج ۹، ص‌۱۵۱.</ref>؛ ولی باید توجّه داشت که برگزیدن اوّل، سابق بر اجتبا یا همراه آن است و برگزیدن بعدی، متفرِّع بر اجتبا خواهد بود<ref>[[حسن رضایی| رضایی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۲، ص ۱۱۶ - ۱۲۰.</ref>
+*همان‌گونه که از [[تأمّل]] در معنای لغوی و اصطلاحی [[اجتبا]] به‌دست می‌آید و نیز دقّت در موارد کاربرد آن در [[قرآن]] [[مؤیّد]] است، [[حقیقت]] [[اجتبا]] آن است که [[خداوند]]، [[بنده]] خود را برگزیند و وی را از هرگونه تشتّت و تفرّق و [[سرگردانی]] و [[تمایل]] به جوانب گوناگون و متضادّ [[رهایی]] بخشد؛ آن‌گاه او را به‌سوی خود متمایل و [[راه هدایت]] و [[رستگاری]] را برایش فراهم آورد<ref> المیزان، ج‌۱۱، ص‌۷۹.</ref>. برخی مفسّران، ذیل آیه‌۶ [[سوره یوسف]] آورده‌اند: در همه موارد کاربرد و همه مشتقّات این مادّه «جبایه» جمع‌آوری چیزی و [[حفظ]] آن از [[تفرقه]] و تشتّت لحاظ شده است؛ بنابراین، اجتبای بنده‌ای از [[بندگان]] [[خدای سبحان]] به‌وسیله او به این معنا است که بخواهد او را مشمول [[رحمت]] خود سازد و به مزید [[کرامت]]، اختصاص دهد و به این منظور، او را از تفرّق در راه‌های پراکنده [[شیطانی]] [[حفظ]] کرده، در شاه‌راه [[صراط]] مستقیمش بیندازد<ref>المیزان، ج‌۱۱، ص‌۷۹.</ref>. از آن‌چه گفته شد، روشن می‌شود که [[تفسیر]] [[اجتبا]] به مطلق [[برگزیدن]]، درست نیست؛ زیرا [[گزینش]]، معنایی است که ما آن را از صیغه افتعال که بر قصد و [[اختیار]] دلالت دارد، استفاده می‌کنیم و به مادّه [[اجتبا]] اختصاص ندارد؛ بلکه معنای مزبور را از هر مادّه‌ای که به باب افتعال برده شود می‌توان فهمید. بلی می‌توان گفت: شخصی که مُجْتَبی است، او را برای اختصاص به [[مقام اجتبا]] یا جهت کارهای خطیری چون [[رسالت]] و [[امامت]] و [[ولایت]] برمی‌گزینند<ref> مجمع‌البیان، ج ۳، ص‌۵۱۱؛ التبیان، ج ۹، ص‌۱۵۱.</ref>؛ ولی باید توجّه داشت که [[برگزیدن]] اوّل، سابق بر [[اجتبا]] یا همراه آن است و [[برگزیدن]] بعدی، متفرِّع بر [[اجتبا]] خواهد بود<ref>[[حسن رضایی| رضایی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۲، ص ۱۱۶ - ۱۲۰.</ref>
-*از آن‌چه گفته شد، روشن می‌شود که مرادف دانستن اجتبا با واژه‌هایی چون اصطفا و اخلاص «خالص گردانیدن»، درست نیست؛ زیرا اصطفا از مادّه صفو =‌ صاف و خالص بودن<ref> ترتیب العین، ص‌۴۵۲؛ لسان‌العرب، ج‌۷، ص‌۳۷۰.</ref>. و به‌معنای گزینش کسی جهت خالص و پاکیزه ساختن وی از آلودگی‌ها است<ref> لسان‌العرب، ج‌۷، ص‌۳۷۰.</ref>، و اخلاص نیز از آن‌جا که از باب افتعال و مفید معنای اختیار نیست نمی‌تواند مرادف اجتبا قرار گیرد. برخی مفسّران به رغم آن‌که اجتبا را به گزینش تفسیر کرده‌اند، با کمک حدیث {{عربی|" إِذَا أَحَبَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً ابْتَلَاهُ‏ فَإِنْ‏ صَبَرَ اجْتَبَاهُ‏ وَ إِنْ‏ رَضِيَ‏ اصْطَفَاهُ‏"}}، اجتبا را مقدّمه اصطفا دانسته و گفته‌اند: آن‌چه در روایت آمده، مراتب محبّت خدا است؛ خواست و گرفتاری و درگیری، آن‌گاه پای‌داری و کوشش و پذیرش و گزیدگی، سپس خلوص و تصفیه<ref>پرتوی از قرآن، ج‌۵، ص‌۹۴‌ـ‌۹۵.</ref><ref>[[حسن رضایی| رضایی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۲، ص ۱۱۶ - ۱۲۰.</ref>.
+*از آن‌چه گفته شد، روشن می‌شود که مرادف دانستن [[اجتبا]] با واژه‌هایی چون اصطفا و [[اخلاص]] «[[خالص]] گردانیدن»، درست نیست؛ زیرا اصطفا از مادّه صفو =‌ صاف و [[خالص]] بودن<ref> ترتیب العین، ص‌۴۵۲؛ لسان‌العرب، ج‌۷، ص‌۳۷۰.</ref>. و به‌معنای [[گزینش]] کسی جهت [[خالص]] و [[پاکیزه]] ساختن وی از آلودگی‌ها است<ref> لسان‌العرب، ج‌۷، ص‌۳۷۰.</ref>، و [[اخلاص]] نیز از آنجا که از باب افتعال و مفید معنای [[اختیار]] نیست نمی‌تواند مرادف [[اجتبا]] قرار گیرد. برخی مفسّران به رغم آن‌که [[اجتبا]] را به [[گزینش]] [[تفسیر]] کرده‌اند، با کمک [[حدیث]] {{عربی|" إِذَا أَحَبَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً ابْتَلَاهُ‏ فَإِنْ‏ صَبَرَ اجْتَبَاهُ‏ وَ إِنْ‏ رَضِيَ‏ اصْطَفَاهُ‏"}}، [[اجتبا]] را مقدّمه اصطفا دانسته و گفته‌اند: آن‌چه در [[روایت]] آمده، مراتب [[محبّت]] [[خدا]] است؛ خواست و گرفتاری و درگیری، آن‌گاه پای‌داری و کوشش و [[پذیرش]] و گزیدگی، سپس [[خلوص]] و [[تصفیه]]<ref>پرتوی از قرآن، ج‌۵، ص‌۹۴‌ـ‌۹۵.</ref><ref>[[حسن رضایی| رضایی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج ۲، ص ۱۱۶ - ۱۲۰.</ref>.
 ==اجتبا و هدایت==